રવીન્દ્ર પારેખ

2023થી નવી શિક્ષણનીતિ લાગુ કરવામાં ગુજરાતનો શિક્ષણ વિભાગ એવો રઘવાયો થયો છે કે તમામ સ્તરે શાલેય શિક્ષણની પથારી ફરવામાં કૈં બાકી રહ્યું નથી. એટલા બધા તરંગો સાહેબોને ફૂટે છે કે તઘલખ તો પાછળ રહી ગયેલો લાગે ! બહુ દૂર ન જતાં માત્ર પ્રાથમિક અને માધ્યમિક શિક્ષણમાં જે તુક્કાઓથી કામ લેવાઈ રહ્યું છે તે જોતાં તો નવો ભંગાર જ હાથ લાગે છે. આમ તો આ બધું શિક્ષણની ગુણવત્તા સુધારવા થાય છે, પણ એમાં કૃપાગુણ મળે એવી સ્થિતિ પણ નથી. ગુજરાતના શિક્ષણ વિભાગને મનોચિકિત્સાની જરૂર છે, કારણ તે વારંવાર અસ્થિર મનોદશાનો જ પરચો આપતો રહ્યો છે. એનાં નિર્ણયોમાં સ્થૈર્ય અને ધૈર્ય સતત ખૂટતાં રહ્યાં છે.

રાજ્ય પરીક્ષા બોર્ડે 20મી માર્ચે એક પરિપત્ર બહાર પાડ્યો, જેમાં ગુજરાત સરકાર આગામી શૈક્ષણિક વર્ષથી જ્ઞાનશક્તિ રેસિડેન્શિયલ સ્કૂલ્સ (GSRS), જ્ઞાનશક્તિ ટ્રાઈબલ રેસિડેન્શિયલ સ્કૂલ્સ (GSTRS), જ્ઞાનસેતુ ડે સ્કૂલ્સ (GSDS), રક્ષાશક્તિ સ્કૂલ્સ (RSS) શરૂ થવાની વાત હતી ને તેને માટે રાજ્યની સરકારી શાળાઓમાં ભણતા વિદ્યાર્થીઓની પરીક્ષા લઈ, પ્રતિભાશાળી વિદ્યાર્થીઓને તારવીને, તેમને ભૌતિક અને ડિજિટલ ઇન્ફ્રાસ્ટ્રક્ચર સુવિધાઓથી સજ્જ, ગુણવત્તાયુક્ત શિક્ષણ આપવાની ગણતરી હતી. મૂળ ઉદ્દેશ તો 6થી 12 ધોરણના વિદ્યાર્થીઓને વિનામૂલ્યે શિક્ષણ પૂરું પાડવાનો હતો. હેતુ સારો, પણ આયોજનમાં ભારે ઉતાવળ હતી, તે એ રીતે કે 23મીએ પરિપત્ર થયો ને 23મીથી જ ઓનલાઈન ફોર્મ ભરવાનું શરૂ કરાયું ને 5 એપ્રિલ સુધીમાં તો તે પૂરું પણ કરી દેવાયું. 27 એપ્રિલે આ પ્રવેશ પરીક્ષા લેવાવાની હતી જેમાં સરકારી કે ગ્રાન્ટેડ સ્કૂલોમાં 1થી 5 ધોરણ સુધીનો અભ્યાસ કરનાર વિદ્યાર્થીઓ જ પાત્ર હતા.

આ બધું આકર્ષક લાગે એવું હતું, પણ એને માટે ફાળવાયેલો સમય ઓછો હતો. 23 માર્ચથી 5 એપ્રિલના 12 દિવસમાં ફોર્મ ભરવાનું દરેક માટે અનુકૂળ બને જ એવું ન હતું. ઘણાંને એની માહિતી ય પહોંચી ન હોય એમ બને. વધારામાં 27મી એપ્રિલે પરીક્ષા હતી. એ જ ગાળામાં વાર્ષિક પરીક્ષાઓ પણ હતી. એટલે ક્યાં ય પૂરું ધ્યાન કોઈનું જ ન રહે એ સ્થિતિ હતી. ગમ્મત એ હતી કે RTEની કલમ 15 મુજબ કોઈ પણ શાળામાં પ્રવેશ માટે પરીક્ષા ન લઈ શકાય એવું કાયદાએ ઠરાવેલું હતું ને સરકાર જ એ કાયદાને ભૂલીને ધોરણ 6માં પ્રવેશ માટે કોમન એન્ટ્રન્સ ટેસ્ટ લેવાની હતી. આવું કરીને સરકાર ભેદભાવ ઊભો કરી રહી હતી. એક તરફ સમાન શિક્ષણની વાતો ચાલતી હોય ત્યાં એન્ટ્રન્સ ટેસ્ટ પાસ કરનાર વધુ લાયક અને સ્કૂલની પરીક્ષા પાસ કરનાર ઓછો લાયક એવો ભેદ ઊભો થતો હતો. તે એ રીતે કે એન્ટ્રન્સ પાસ કરનારને ખાનગી સ્કૂલોમાં જ્ઞાનશક્તિ કે જ્ઞાનસેતુ હેઠળ શિક્ષણની તકો મળવાની હતી ને વધુ ટકા આવ્યા હોય તો પણ પ્રાથમિકના વિદ્યાર્થીની પાત્રતા ઓછી એટલે હતી, કારણ તે એન્ટ્રન્સમાં બેસવાનો ન હતો. એક સગવડ એવી પણ હતી કે પ્રાથમિકમાં 6 પાસ થનાર પણ એન્ટ્રન્સ ટેસ્ટ આપીને જ્ઞાનસ્કૂલોમાં જઇ શકે, પણ તેણે અભ્યાસ તો ધોરણ 6નો જ કરવાનો રહે. એટલે કે પાસ થયો હોય તો પણ ધોરણ 6માં નાપાસ થયો હોય તેમ તેણે ધોરણ 6 રિપીટ કરવું પડે. લાગે છે, આમાં ‘જ્ઞાન’નો ક્યાં ય પણ ઉપયોગ થયો છે? એક તરફ વગર પરીક્ષાએ બબ્બે વર્ષ માસ પ્રમોશન અપાયું હોય ને બીજી બાજુએ 6ની પરીક્ષા પાસ થયો હોય તેને નાપાસ ગણાય એ કોઈ રીતે યોગ્ય ન હતું. એના કરતાં તો ‘જ્ઞાન’નો લોભ છોડીને ગૌરવભેર ધોરણ સાતમાં પ્રવેશવું વધારે ડહાપણ ભરેલું હતું. જે સ્કૂલ શરૂ જ ન થઈ હોય એ પાસ થયેલાને પણ નાપાસ ગણે એ તો ગુજરાતમાં જ બને.

એ દુ:ખદ હતું કે આ ભેદ ગુજરાતની જ સ્કૂલોમાં પાડવામાં આવી રહ્યો હતો. વધારે આઘાતજનક તો એ હતું કે જ્ઞાન સ્કૂલોમાં પ્રવેશ પરીક્ષા માટે તૈયાર તો પ્રાથમિકનો શિક્ષક જ કરાવી રહ્યો હતો, જ્યાં પછી એ વિદ્યાર્થી પ્રવેશ લેવાનો ન હતો. એવા તો 53,000થી વધુ વિદ્યાર્થીઓ તૈયાર કરવાના હતા ને એ ખાનગી  સ્કૂલોમાં જવાના હતા ને એને લીધે જે તે સ્કૂલમાં વિદ્યાર્થીઓની ઘટ પડવાની હતી. ટૂંકમાં, કોમન ટેસ્ટ માટે તૈયારી કરાવીને શિક્ષકો પોતાની સ્કૂલમાં જ વિદ્યાર્થીઓની ઘટ ઊભી કરવાના હતા. જે પ્રાથમિકનો શિક્ષક બીજી સ્કૂલો માટે હોંશિયાર વિદ્યાર્થી તૈયાર કરાવી શકે એ સ્કૂલો પર સરકારને જ ભરોસો ન હતો ને એવી  સ્કૂલના વિદ્યાર્થીઓને તે ખાનગી સ્કૂલોને સોંપવાની હતી. સાચું તો એ છે કે સરકારની જ દાનત નથી કે પ્રાથમિક સ્કૂલો ગુણવત્તાવાળી થાય, બાકી, બીજી સ્કૂલો માટે હોંશિયાર વિદ્યાર્થી તૈયાર કરી આપે તે શિક્ષક પોતાની સ્કૂલ માટે તૈયાર ન કરે એવું બને ખરું?

એવી જ્ઞાનસ્કૂલો શરૂ કરનારી સરકારે, એની વ્યવસ્થાઓ અને ગુણવત્તા અંગે આજ સુધી ફોડ પાડ્યો નથી  કે એ કઇ રીતે પ્રાથમિકથી જુદી હશે? લાગે છે એવું કે નવું સત્ર જૂન, 2023માં શરૂ થયું ત્યાં સુધી સરકાર પાસે કોઈ વ્યવસ્થા કે સ્પષ્ટતા ન હતી. જ્ઞાનસ્કૂલોની જે વાતો હતી તે 6થી 12 ધોરણ સુધીની હતી ને એ વાત વિચારણામાં આવી ત્યારથી જૂન સુધીમાં ઇન્ફ્રાસ્ટ્રકચર ઊભું કરવાનું મુશ્કેલ જ નહીં, અશક્ય હતું. એ વાત નક્કી હતી કે આ ઘોડું દશેરાએ જ દોડવાનું નથી. એમ જ થયું. આ અંગેનો લેખ 13 એપ્રિલે ‘છનો છક્કો’ શીર્ષકથી આ જ કોલમમાં કરેલો. તેમાં લખેલું, ’… સરકારને વળી નવો તુક્કો સૂઝે ને એ બધું જ બંધ કરી દે તો વાત જુદી છે.’

– ને ગઈ સાત જૂને સરકારે જ્ઞાનસેતુ સ્કૂલ પ્રોજેક્ટ રદ્દ કરવાની જાહેરાત કરી. પાંચ લાખથી વધુ બાળકોએ કોમન એન્ટ્રન્સ ટેસ્ટ આપી એનું રિઝલ્ટ આવવાનું બાકી છે, પણ તે પહેલાં જ્ઞાનસેતુ પ્રોજેક્ટ નવો તુક્કો આવે ત્યાં સુધી અભરાઈએ ચડાવી દેવાયો છે. આટલું કરીને સરકાર અટકતી નથી, તે તરત જ બીજી યોજના લઈને આવી પહોંચે છે. જ્ઞાનસ્કૂલો રાતોરાત જ્ઞાન સ્કૉલરશિપમાં પલટાઈ જાય છે. શિક્ષણ વિભાગની ખાસિયત એ છે કે તે પોતાની યોજના લાવે છે તો તેના ફાયદા ગણાવે છે ને રદ્દ કરે છે તો તેનાય ફાયદા ગણાવે છે. એની ખૂબી એ છે કે એ નુકસાનમાં જતી નથી. બીજા જતા હોય તો તે તેમનું નસીબ !

સ્કૂલો હવે સ્કૉલરશિપમાં ફેરવાઇ ગઈ છે. ’જ્ઞાનસેતુ ડે સ્કૂલ્સ પ્રોજેક્ટ’માં મુખ્ય મંત્રી ઉમેરાયા છે ને આખી યોજના ‘મુખ્ય મંત્રી જ્ઞાનસેતુ મેરિટ સ્કોલરશિપ યોજના’ તરીકે ઓળખાશે. હવે તેજસ્વી વિદ્યાર્થીઓ સ્કૂલો બદલ્યા વગર પણ સ્કોલરશિપ મેળવી શકશે. 6થી 12ના તેજસ્વી વિદ્યાર્થીઓ માટે 20 હજાર સરકાર ખાનગી સ્કૂલોને ચૂકવવાની હતી, તે હવે સ્કૉલરશિપ યોજના હેઠળ વિદ્યાર્થીઓને ખાતાં મારફત સીધાં ચૂકવશે. આ રીતે દર વર્ષે 2030 સુધી 30 હજાર વિદ્યાર્થીઓને ચૂકવાશે. કમાલ એ છે કે જ્ઞાનસેતુ સ્કૂલોમાં 53,000થી વધુ વિદ્યાર્થીઓની સઘળી વ્યવસ્થા કરવા સરકાર તૈયાર હતી, પણ સ્કોલરશિપ તે 30 હજારથી વધુ વિદ્યાર્થીઓને ચૂકવી શકે એમ નથી. સીધો 23 હજાર વિદ્યાર્થીઓને ફટકો !

30 જાન્યુઆરી, 2023ને રોજ જ્ઞાનસેતુ ડે સ્કૂલ્સ હેઠળ 400 પ્રાઇવેટ, ગ્રાન્ટેડ સ્કૂલો શોધીને તેને નાણાં ચૂકવવાની યોજના હતી, જેનું બાળમરણ થતાં એટલું થશે કે ખાનગીને ઉત્તેજન ઘટશે અને સ્કૉલરશિપ વિદ્યાર્થી પામશે. કોમન ટેસ્ટમાં મેરિટમાં આવનાર વિદ્યાર્થી ઈચ્છે તે સ્કૂલમાં એડમિશન લઈ શકશે. જો કે એ એવી સ્કૂલો હશે જેનું છેલ્લાં પાંચમાંથી ત્રણ વર્ષમાં 80 ટકાથી વધુ રિઝલ્ટ આવ્યું હોય. વિદ્યાર્થી ખાનગી સ્કૂલમાં એડમિશન લે તો તેને વર્ષે 20થી 25 હજાર ખાતામાં ચૂકવાશે. ગ્રાન્ટેડ સ્કૂલના કિસ્સામાં તે રકમ 5થી 7 હજાર હશે. વિદ્યાર્થી ગ્રાન્ટેડ કે સરકારી સ્કૂલમાં એડમિશન લે છે તો તે સ્કૂલને પણ પ્રોત્સાહનરૂપે વર્ષે ચાર હજાર સુધીની વિદ્યાર્થી દીઠ સહાય અપાશે. વધારામાં આવા વિદ્યાર્થીઓને મફત બસ પાસની સગવડ પણ અપાશે. ધોરણ 9થી 12 માટે જ્ઞાનસાધના સ્કોલરશિપનો વ્યાપ પણ વધારાયો છે. મેરિટને આધારે 4 વર્ષ માટે 25 હજાર સુધી સ્કોલરશિપ અપાશે જે 9થી 10માં 22 હજાર અને 11થી 12માં 25 હજાર હશે.

લાગે છે ને કે સરકાર લહાણી કરવા બેઠી છે ને દરેકને ગજા પ્રમાણે ‘ઉછામણી’ કરી રહી છે. જો કે, આ સ્કૉલરશિપનો વિચાર પણ આજની તારીખ પૂરતો જ સાચો માનવાનો રહે. કાલે કોઈ નવો તુક્કો સૂઝે તો આનું પણ પડીકું વળી જાય એમ બને. સરકાર સિવાય અત્યારે તો કશું પણ અહીં સ્થાયી નથી. વારુ, સ્કોલરશિપમાં પણ ઘણી ઉદારતા દાખવાઈ છે, તે એ રીતે કે ગ્રાન્ટેડ સ્કૂલોને ગ્રાન્ટ મળે છે ને સરકારી સ્કૂલોનો તો બધો ખર્ચ સરકાર ઉપાડે છે, તો તેને 2થી 4હજારની લહાણી કોના જીવ પર થવાની તેનો  જવાબ મળતો નથી. બીજો મુદ્દો એ પણ ખરો કે સ્કૉલરશિપની રકમ ખાતામાં જમા થવાની છે. એ રકમ વિદ્યાર્થીના ભણતર પાછળ જ ખર્ચાશે એની કશી ખાતરી નથી. વિદ્યાર્થીના વાલીઓ એ રકમ અંગત ઉપયોગ માટે વાપરે તો તેને રોકવાનું મુશ્કેલ છે. તો, પ્રશ્ન એ થાય કે સ્કોલરશિપ વિદ્યાર્થી માટે છે કે વાલી માટે? કોમન એન્ટ્રન્સ ટેસ્ટનું રિઝલ્ટ આવ્યું નથી. આવવાનું છે કે નહીં એની પણ કશી સ્પષ્ટતા નથી. જ્ઞાનસેતુ સ્કૂલ પ્રોજેક્ટ રદ્દ થયો એમ જ પરિણામ પણ રદ્દ થાય તો નવાઈ નહીં ને વિદ્યાર્થીઓએ વળી એન્ટ્રન્સ ટેસ્ટ આપવાની થાય તો આઘાત ન લાગે, કારણ, શિક્ષણ વિભાગ પરિપત્રો અને પરીક્ષાઓ પર જ તો જીવે છે …                                                

000

e.mail : ravindra21111946@gmail.com

પ્રગટ : ‘આજકાલ’ નામક લેખકની કટાર, “ધબકાર”, 09 જૂન 2023

રવીન્દ્ર પારેખ

ગુજરાત રાજ્ય શાળા પાઠ્યપુસ્તક મંડળ, ગાંધીનગર તરફથી 3/5/’23નો ક્રમાંક : પપમ/વ. વિ./2023 /3943-47નો સર્ક્યુલર તમામ શિક્ષણાધિકારીઓ, શાસનાધિકારીઓને, નાયબ નિયામક(વહીવટ)ની સહી સાથે મોકલાયો છે, જેમાં ‘જૂન-23થી શરૂ થતાં નવાં શૈક્ષણિક સત્રમાં ધોરણ 6થી 12માં ગણિત તથા વિજ્ઞાન વિષયના પાઠ્યપુસ્તકો સંદર્ભે જણાવ્યું છે કે NCERT (નેશનલ કાઉન્સિલ ફોર  એજ્યુકેશન રીસર્ચ એન્ડ ટ્રેનિંગ) દ્વારા વિદ્યાર્થીઓ પર ભણતરનો ભાર ઘટાડવા માટે Class-VI to XIIમાં Rationalised Content in Textbooks અન્વયે પ્રકરણના કેટલાક મુદ્દાઓ કે સમગ્ર પ્રકરણ દૂર કરેલ છે અને તે અનુસાર ઘટાડેલ પાઠયસામગ્રી મુજબ NCERTએ ધો. ૬થી ૧૨ના પાઠ્યપુસ્તકો આ વર્ષે પ્રસિદ્ધ કરેલ છે …’ સર્ક્યુલરનો હેતુ જૂનાં પાઠ્યપુસ્તકોમાંથી સૂચવેલી સામગ્રી દૂર કરીને શિક્ષકો ભણાવે એટલો છે. એ પછી ૨૮ પાનાંઓમાં જે કૈં રદ્દ કરવામાં આવ્યું છે તેની વિગતો આપવામાં આવી છે. કમાલ એ છે કે શું ભણવાનું છે એનાં કરતાં શું નથી ભણવાનું તેની સ્પષ્ટતાઓ સત્ર શરૂ થાય એ પહેલાં જ કરી દેવામાં આવી છે. આ બધું જ ગયાં શૈક્ષણિક વર્ષમાં મહત્ત્વનું હતું એટલે ભણાવાયું, એની પરીક્ષાઓ લેવાઈ ને હવે એ નિરર્થક ઠેરવાયું છે.

NCERT દ્વારા ધોરણ ૧૦નાં પાઠ્યપુસ્તકોમાંથી પિરિયોડિકલ ટેબલ, લોકશાહી સામેના પડકારો, જન સંઘર્ષ અને ચળવળ, રાજકીય પક્ષો, ઉત્ક્રાંતિનો સિદ્ધાંત જેવાં પ્રકરણો હટાવી દીધાં છે. આ ઉપરાંત છથી બારનાં ધોરણોમાંથી અન્ન સમસ્યા, ગરીબાઈ, અસમાનતા જેવી ઘણી સામગ્રી કાઢી નાખવામાં આવી છે. છથી આઠમાં વિજ્ઞાન વિષયમાંથી ફાઈબર અને ફેબ્રિક્સનો પાઠ હટાવી દેવાયો છે. ધોરણ બારમાંથી ગુજરાતનાં રમખાણોનું પ્રકરણ કાઢી નંખાયું છે. આ બધું નિષ્ણાતોની ભલામણથી NCERTએ કર્યું છે. એને કારણે 13.40 કરોડ વિદ્યાર્થીઓ પ્રભાવિત થશે. આ ભલામણો રેશનલાઈઝેશનને નામે થઈ છે. NCERTએ ગયે વર્ષે જણાવ્યું હતું કે કોરોનાની મહામારીને ધ્યાનમાં રાખીને વિદ્યાર્થીઓ પર ભણતરનો ભાર ઘટાડવાનું જરૂરી હતું. રાષ્ટ્રીય શિક્ષણ નીતિ-૨૦૨૦માં, વિષય સામગ્રીનો ભાર ઘટાડવા પર અને સર્જનાત્મક માનસિકતા સાથે પ્રાયોગિક શિક્ષણ પર ભાર મૂકવામાં આવ્યો છે. એ સંદર્ભે NCERTએ તમામ પાઠ્યપુસ્તકોને તર્કસંગત બનાવવાનો હેતુ રાખ્યો છે. હેતુ સારો, પણ જે સામગ્રીની બાદબાકી કરવામાં આવી છે તેમાં શુદ્ધબુદ્ધિનો અભાવ છે. ગાંધીજીનું કદ ઘટાડવાની કોશિશ થાય અને વીર સાવરકરનું કદ વધારવાનો પ્રયત્ન થાય, એમાં વિદ્યાર્થીઓ પરનો બોજ ઘટાડવો છે કે તેમને ચોક્કસ હેતુ માટે તૈયાર કરવા છે તે ન સમજે એટલી પ્રજા ભોળી નથી. એટલું બધું બાદ કર્યું છે કે પાઠ્યપુસ્તક બહાર પાડવા જેટલી સામગ્રી કેવી રીતે રહી ગઈ તેનું આશ્ચર્ય થાય. લોકશાહીનો પાઠ કાઢવાનું એ રીતે શંકા જન્માવે કે પાઠની જેમ જ લોકશાહી તો નહીં નીકળી જાયને ! જો એવું નથી તો લોકશાહી ન ભણાવવાનું કારણ શું છે? ડાર્વિનની ઉત્ક્રાંતિવાદની થિયરી આજે આઉટડેટેડ હોય તો પણ, તે માનવ વિકાસ સંદર્ભે પાયાની કેટલીક સમજ પૂરી પાડે છે. ડાર્વિનનો પાઠ કાઢવાનો તો 1,800 એટલા વૈજ્ઞાનિકોએ વિરોધ કર્યો છે ને એ વૈજ્ઞાનિકો છે, રાજકારણી નથી કે વિપક્ષના સમજીને તેમને બાજુએ મુકાય. મોગલોનો ઇતિહાસ કાઢી નાખવાથી મોગલો ભારતમાં આવ્યા જ નથી એમ સિદ્ધ થઈ શકશે? તો, તાજમહાલ કે લાલ કિલ્લાનું શું કરીશું? એનો પણ દેશનિકાલ કરીશું? અંગ્રેજો મોગલોના સમયમાં આવ્યા. જો મોગલોનો નકાર હોય તો અંગ્રેજો પણ ભારતમાં નથી આવ્યા એમ માનવાનું છે?

અભ્યાસનું ભારણ ઘટાડવાનું એક કારણ કોરોનાનું આપવામાં આવ્યું છે. એ વખતે એ વાજબી પણ હશે, પણ પાઠ્યપુસ્તકમાંથી બાદબાકી કોરોના વખતમાં થઈ નથી. એ આગામી શૈક્ષણિક વર્ષ માટે થઈ છે. ૨૦૨૦ની રાષ્ટ્રીય શિક્ષણ નીતિ તો ૨૦૨૩થી લાગુ કરવાની વાત છે, તો કોરોનાને આગળ કરવાનો કોઈ અર્થ ખરો? ભણતરનું ભારણ ઘટાડવા પાઠ કાઢ ઝુંબેશ ચાલી છે ને એમાં વિદ્યાર્થીઓને એટલા નાજુક માનવામાં આવ્યા છે કે તે ડાર્વિન કે મોગલો કે લોકશાહી કે ગાંધી-ગોડસેને નહીં જીરવી શકે. પુનરાવર્તન ટાળવામાં આવે એ જરૂરી છે, પણ જે જરૂરી જ છે એને બોજ ગણીને ભણાવવાથી દૂર રહેવું યોગ્ય ખરું? મોટે ભાગના વિદ્યાર્થીઓને તો ભણવું જ બોજ લાગે છે, તો ભણાવવાનું બંધ કરીને એમને પ્રમાણપત્રની લહાણી કરીશું? ભણવાનું બોજ લાગતું હોય કે મગજ ન ચાલતું હોય તો બોર્ડમાં હજારો વિદ્યાર્થીઓ A1, A2 ગ્રેડમાં કેવી રીતે આવે છે? એક તરફ પાઠ કાઢીને બોજ ઘટાડવાની કોશિશ ચાલે છે, તો પૂર્વ શિક્ષણ ‘બાલવાટિકા’ માટે (જે પાંચ વર્ષનાં બાળકો માટે છે) ત્રણ ત્રણ પુસ્તકો તૈયાર કરીને માથે મારવાનો મતલબ છે? વિદ્યાર્થીઓને એટલા પાંગળા કરવાની જરૂર નથી કે ભવિષ્યમાં તે પડકારોનો સામનો જ ન કરી શકે. વિદ્યાર્થીઓ પરનું ભારણ એ રીતે ચોક્કસ ઓછું કરી શકાય કે તે હજારો ખર્ચીને આ ક્લાસ કે તે ક્લાસમાં અટવાતો અટકે. એને બદલે એને એટલી મોકળાશ જરૂર આપવી જોઈએ કે તેની કલ્પનાશીલતા ને સર્જનાત્મકતાને વિકસવાની પૂરતી તકો રહે.

એક તરફ ભણતરનો બોજ ઘટાડવાની વાત છે ને બીજી તરફ ફીનું ભારણ વધે છે તે જાણે શિક્ષણ વિભાગનો વિષય જ ન હોય તેમ તે નિસ્પૃહી છે. સાદી વાત એટલી છે કે સરકાર મફત શિક્ષણ કે ગ્રાન્ટેડ સંસ્થાઓને ભણતરના બોજની જેમ જ પોતાનાં પરથી ઓવારી દેવા માંગે છે, તે એટલે કે એ બંધ થાય તો ખાનગીનું માર્કેટ ઊભું થાય ને સરકારના મળતિયાઓને ‘ખાનગી’ કમાણી કરવાનું લાઇસન્સ મળી રહે. ટૂંકમાં, સરકાર ગ્રાન્ટેડ સ્કૂલો બંધ કરવાની ફિરાકમાં છે, એટલે એ ગ્રાન્ટ ભીખ જેવી જ આપે છે, જેથી ખર્ચને ન પહોંચી વળતાં સ્કૂલો એની મેળે બંધ થાય ને ભણવું હોય તો વિદ્યાર્થીઓએ ખાનગી સ્કૂલો તરફ જ વળવું પડે. ખાનગી સ્કૂલોમાં ઉત્તમ શિક્ષણ અપવાદરૂપે જ અપાતું હશે. આમ તો એ ઉત્તમ રીતે ફી આવે એનાં જ દાખલા ગણતી રહે છે. તેમાં વળી કન્સેપ્ટ સ્કૂલને નામે રાજ્યભરમાં અનેક બહાને લાખો રૂપિયા ઉઘરાવાય છે. આટલી ફી પછી પણ આ સંસ્થાઓ તેનાં શિક્ષકોને પૂરો પગાર આપતી નથી. ગ્રાન્ટેડ સ્કૂલો કરતાં ફી અનેકગણી લેવાય છે, પણ શિક્ષકોને પગાર ગ્રાન્ટેડ સ્કૂલોનો અપાતો નથી, સવાલ તો એ છે કે કન્સેપ્ટ અને ડમી સ્કૂલો 50,000થી 1,00,000 સુધીની ફી શેને માટે ઉઘરાવે છે? ખાનગી શાળાઓમાં એપ્રિલ,‘22માં 33 ટકાનો વધારો સંચાલકોએ માંગેલો એ ખબર છે, એ પછી પણ ઉઘરાણીઓ તો ચાલ્યા જ કરે છે.

સ્કૂલની વાત તો છોડો, કોલેજોની ફી એટલી હોય છે કે તે ભરવા લૂંટ ચલાવવી પડે કે લોન લેવી પડે. 2 જૂનના જ સુરતના સમાચાર છે કે ભાઈબહેનની ફી ભરવા IITના વિદ્યાર્થીએ 65 લાખની લૂંટ ચલાવી. આમાં અતિશયોક્તિ હોય તો પણ ફી એટલી છે કે લૂંટ ચલાવવાનો વિચાર આવ્યા વગર ન રહે. શિક્ષણ એટલું ધંધાકીય થયું છે કે સંચાલકો ફી માટે વાલીઓને ને ફી ભરવા વાલીઓ બીજાને લૂંટે. એકાદ ખાનગી યુનિવર્સિટીની તો બી.એ., બી.કોમ.ની ચાર વર્ષની ફી જ 16.80 લાખ છે. એનો અર્થ એ થયો કે વાલીઓએ એક સંતાનને સાધારણ ગ્રેજ્યુએટ કરવો હોય તો તેની માસિક ફી 35 હજાર ભરવાની તૈયારી રાખવી પડે. ખાનગી કોલેજમાં ભણાવતા અધ્યાપકનો પગાર 35,000 નથી હોતો, પણ તેણે દીકરાને આર્ટસ કે કોમર્સ ગ્રેજ્યુએટ કરવો હોય તો મહિને 35,000 કાઢવા પડે. એ ઉપરાંત ખાવાપીવાના, પહેરવાઓઢવાના, રહેવાના ખર્ચ તો જુદા. સાધારણ માણસે ભણવા માટે મરવું પડે કે મારવા પડે એ હાલત છે ને આટલું કર્યા પછી પણ નોકરી મળે જ એની કોઈ ખાતરી નહીં.

આમ તો ગ્રાન્ટેડ સ્કૂલ કોલેજોની ફી પણ ભારે પડતી હોય ત્યાં ખાનગીનો મોહ કેમ છૂટતો નહીં હોય તે સમજાતું નથી. સરકારી સ્કૂલોમાં ખાનગીથી ખરાબ શિક્ષણ અપાય છે એ ભ્રમ છે. ત્યાં સુવિધા ઓછી હશે, પણ ભણાવાતું નથી એવું નથી. સરકારી સ્કૂલોના શિક્ષકોને શિક્ષણેતર જવાબદારીઓ ઓછી સોંપાય ને વર્ગશિક્ષણની જ ફરજ પડાય તો શિક્ષણનું ધોરણ સુધરી શકે એમ છે, પણ એ સુધારવાની દાનત નથી, તે એટલે કે સરકારી સ્કૂલોમાં આયાતી શિક્ષકોથી, શિક્ષકોની ઘટ પૂરવાના ફાંફાં મરાય છે. એ શિક્ષણનાં હિતમાં નથી. બીજી તરફ ખાનગીમાં ફી વધુ રાખીને શિક્ષકો ઓછા પગારે રખાય છે. એટલે શિક્ષણનું હિત તો એમાં પણ જળવાતું નથી. અહીં વાલીઓનું અને શિક્ષકોનું સમાંતરે શોષણ થાય છે. આ સ્થિતિ સુધરવી જોઈએ. એ સૌથી દુ:ખદ છે કે રાષ્ટ્રીય શિક્ષણ નીતિ નવી લાગુ કરાય છે કે NCERT પાઠ્યપુસ્તકો નવાં કર્યે જ જાય છે, પણ તેને ભણાવનાર શિક્ષકો સંદર્ભે સૌથી વધુ દારિદ્રય ગુજરાતમાં પ્રવર્તે છે. જો શીખવનાર જ સક્ષમ ન હોય તો શિક્ષણ નીતિ નવી હોય કે જૂની, શો ફરક પડે છે? પાઠ્યપુસ્તક ઉત્તમ હોય પણ તેને શીખવનાર ઇરાદાપૂર્વક પાંગળો જ પસંદ થાય કે તેની ઉપર શિક્ષણ સિવાયની ફરજોનું જ દબાણ રહેતું હોય તો એ શિક્ષણનો સર્વનાશ થાય એમાં શંકા નથી. ગુજરાતનું શિક્ષણખાતું ફતવાઓ બહાર પાડવામાંથી જ ઊંચું નથી આવતું. રોજ જ તેણે એટલું કહેવાનું હોય છે કે તે ન સાંભળવાની સૌને ફરજ પડે. થોડો સમય શિક્ષણખાતું ગંભીરતાથી ચૂપ રહેશે તો બીજાની વાતો સાંભળવા તેને પોતાનાં કાન ખપમાં આવશે. શિક્ષણખાતું કોઈ રીતે વિચારશીલ કે મૌલિક નથી. આમ તો NCERTની જેમ જ GCERT પણ છે, પણ તે NCERTને ફોલો કરવા સિવાય ભાગ્યે જ પોતાની રીતે વિચારે છે. જો NCERTને જ ફોલો કરવાનું ફરજિયાત હોય તો GCERTની અનિવાર્યતા કેટલી રહે? સાચું તો એ છે કે ગુજરાતનું શિક્ષણખાતું શિક્ષણવિદોથી નહીં, પણ રાજકીય નેતાગીરીના પડઘાઓથી ગૂંજે છે, તે પણ શૈક્ષણિક પાત્રતા ધરાવતા હોય તો ધૂળ નાખી, એ તો સાધારણથી ય વધુ સાધારણ છે. મૃતકોનો તો વાસ પણ નાખીએ, પણ જગતિયું કેમ કરવું એની ચિંતા છે …

000

e.mail : ravindra21111946@gmail.com

પ્રગટ : ‘આજકાલ’ નામક લેખકની કટાર, “ધબકાર”, 05 જૂન 2023

રવીન્દ્ર પારેખ

આવતી કાલે માતૃભાષા દિવસ છે. જ્યારથી વિશ્વ, દિવસો ઉજવતું થયું છે, કેલેન્ડર નાનું પડવા માંડ્યું છે. ‘રાત થોડી ને વેશ ઝાઝા’ની જેમ જ ‘વર્ષ નાનું ને દિવસ ઝાઝા’ થઈ ગયા છે. રોજના તહેવારોથી વર્ષ ફાટ ફાટ થવા લાગ્યું છે. એમાં થોડા દિવસો ભૂલી જવાય તો વર્ષ થોડું સાંકડું થાય, પણ તે કોઈ ભૂલવા દે એમ નથી. ફેબ્રુઆરી બેસે ત્યારથી જ વેલેન્ટાઇન્સ ઊઠવા માંડે છે. ગણપતિ ચોથ તો હવે ગોકુળ અષ્ટમીથી જ ગાજવા માંડે છે. નવરાત્રિની પ્રેક્ટિસ પણ હવે મહિનાઓ અગાઉથી શરૂ થઈ જાય છે. વૉટ્સએપ પર રેડ એલર્ટ્સની જેમ જ ચેતવણીઓ આવતી રહે છે – આજે રોઝ ડે છે, ફ્રેંડશિપ ડે છે, હિન્દી દિવસ છે, માતૃભાષા દિવસ છે … વગેરે.

એમ તો માતૃભાષા દિવસની ઉજવણીનાં અનેક આયોજનો થાય છે ને કોઈએ સ્વિચ ઓફ કરી હોય તેમ બીજે જ દિવસે તેનું નાહી પણ નંખાય છે. એવું બધા જ ‘ડે’ માટે થાય છે. કહેવાનું તાત્પર્ય એ છે કે જે થાય છે તે એટલું યાંત્રિક અને નિર્જીવ છે કે ઘણી વાર તો આ દિવસો રોબોટ્સ ઉજવતા હોય એવું લાગે. ક્યાંક ખરેખર જીવંતતાનો અનુભવ થતો ય હશે, પણ મોટે ભાગે તો આપણે કેટલાક દિવસો ટેવ વશ, ‘ઊજવી’ કાઢીએ છીએ. આપણાં મોટે ભાગનાં ઉજવણાં જીવ વગરનાં છે. કેટલાકમાં તો નર્યો દેખાડો જ છે. ઘણી વાર તો વહેમ પડે છે કે દિવસો સેલ્ફી માટે છે કે સેલ્ફી દિવસો માટે છે? મોબાઈલે એક આખી ફોરવર્ડિયા સંસ્કૃતિ ઊભી કરી છે જે કૈં પણ જાણ્યા મૂક્યા વગર બધું ફોરવર્ડ કરીને ખુશ થયા કરે છે.

આવું બધું માતૃભાષા દિવસે પણ થાય છે. 17 નવેમ્બર, 1999ને રોજ ‘વિશ્વ માતૃભાષા દિવસ’ તરીકે ઉજવવાની યુનેસ્કોએ જાહેરાત કરી અને 2000ની સાલથી દર 21મી ફેબ્રુઆરીએ આ દિવસ ઉજવાય છે. વિશ્વમાં સાતેક હજાર ભાષાઓ બોલાતી હશે ને ભારતની વાત કરીએ તો ભારતમાં જ 427 ભાષા-બોલી બોલાય છે. વિશ્વની સૌથી વધારે માતૃભાષા ધરાવતી 30 ભાષાઓમાં ગુજરાતીનું સ્થાન 23મું છે. આ વખતે પણ માતૃભાષાનું મહત્ત્વ સમજાવતા અનેક કાર્યક્રમો થશે, વક્તવ્યો, વંદનાઓ થશે, સ્પર્ધાઓ, સન્માનો થશે ને રાત સુધીમાં તો માતૃભાષાનો વીટો વળી જશે. એમાં ગુજરાત મોખરે હશે. માતૃભાષાનું સૌથી વધારે નાટક વિશ્વમાં ગુજરાતમાં થતું હોય તો નવાઈ નહીં ! આમ કહેવાનું ગમતું નથી, પણ હકીકત એ છે કે ગુજરાતમાં માતૃભાષાનું થાય છે એવું અપમાન બીજે નહીં થતું હોય. માતૃભાષાનું એટલું જ લાગતું હોય તો પુછાય ખરું કે સરકારે ગુજરાતી માધ્યમની શાળાઓ કઇ ખુશીમાં બંધ કરી છે? વિદ્યાર્થીઓ નથી મળતા એટલે ગુજરાતી સ્કૂલો બંધ કરવી પડે છે – એવું બહાનું આગળ કરાય છે, તો પ્રશ્ન એ થાય કે ગુજરાતમાં હવે અંગ્રેજો જ પેદા થાય છે? આ સુધારો અંગ્રેજો ગયા પછી આવવાનું શું કારણ છે? એ સમયમાં માત્ર અંગ્રેજી માધ્યમની સ્કૂલો ખોલી શક્યા હોત, અંગ્રેજો, કારણ એમનું શાસન હતું, પણ એવું ન થયું ને અંગ્રેજોએ ગુજરાતી માધ્યમની શાળાઓ શરૂ કરી. કમાલ એ છે કે અંગ્રેજ સરકારે ગુજરાતી સ્કૂલો ચાલુ કરી ને ગુજરાત સરકારે ગુજરાતી માધ્યમની સ્કૂલો બંધ કરીને અંગ્રેજી માધ્યમની સ્કૂલોને ઉત્તેજન આપ્યું. કેમ, ગુજરાતની માતૃભાષા અંગ્રેજી છે?

એ સાચું કે ટેકનિકલ એજ્યુકેશન કે એન્જિનિયરિંગ કે મેડિકલ શિક્ષણમાં લોકોનો રસ વધ્યો ને કેટલુંક અંગ્રેજીમાં જ શક્ય હતું એટલે અંગ્રેજી તરફનો ઝોક વધે તે સમજી શકાય, તેટલા પૂરતું અંગ્રેજીનું મહત્ત્વ સ્વીકારવાનો પણ વાંધો ન હોય. જો કે, બધાં જ કૈં ડોક્ટર્સ કે એન્જિનિયર્સ થવાના ન હતા. ગુજરાતને બધા વિષયોનું સ્કૂલનું શિક્ષણ તો ગુજરાતીમાં જ અપાતું હતું ને કોલેજોમાં તો આમ પણ અંગ્રેજીમાં જ મોટે ભાગના વિષયો ભણાવાતા હતા, ત્યારે પણ વૈજ્ઞાનિકો, ડોકટરો, એન્જિનિયરો પેદા થયા જ, તો છેલ્લાં થોડાં વર્ષોમાં એવું શું થયું કે કે.જી., નર્સરીથી જ અંગ્રેજી માધ્યમની સ્કૂલો વધવા માંડી? પ્રારંભિક શિક્ષણ માતૃભાષામાં જ અપાય એવું જગત આખું પોકારી પોકારીને કહે છે તે આપણી પ્રજાને કે સરકારને કેમ સમજાતું નહીં હોય? ક્યાં ય માતૃભાષાને ભોગે અંગ્રેજીનો મહિમા નથી થતો, એ ગુજરાતમાં જ થાય છે ને કદાચ સૌથી વધુ થાય છે.

આમ થાય છે એમાં ભાષા કરતાં પણ ખાનગી સ્કૂલ, કોલેજો વધુ કારણભૂત છે. સરકારની એ જવાબદારી હતી ને છે કે પ્રાથમિક શિક્ષણ તે વિના મૂલ્યે આપે. એનો ખર્ચ સરકારને માથે હતો ને કોઈ પણ સરકાર ઈચ્છે કે તેનો બોજ ઘટે. એ તો જ ઘટે, જો ગ્રાન્ટેડ સ્કૂલો ઘટે. હવે એવું તો હતું નહીં કે વિદ્યાર્થીઓ ઘટી ગયા તેથી સ્કૂલો બંધ કરવી પડે, કારણ વસ્તી તો વધતી જ હતી, તેથી વિદ્યાર્થીઓની સંખ્યામાં પણ વધારો તો હતો જ. આવામાં કોઈ ફળદ્રૂપ ભેજાને થયું હશે કે ગ્રાન્ટ વગર સ્કૂલો ચાલુ થાય તો ધારેલી ફી વાલીઓ પાસેથી વસૂલી શકાય. વેલ, ખાનગીમાં પણ એકડિયું, બગડિયું જ કરાવવાનું હોય તો વાલીઓ કૈં બહુ ફી આપીને ઊંધા ના વળે. એનો તોડ એવો કઢાયો કે અંગ્રેજી માધ્યમની ખાનગી સ્કૂલો શરૂ થાય તો મોંઘી ફી આપીને પણ વાલીઓ તેમનાં સંતાનોને અંગ્રેજીમાં ગોટપીટ કરતાં જોઈ શકે. કેટલાક વાલીઓ તો ગુજરાતીમાં ય ખાસ ભણ્યા ન હતા, પણ તેમની ઈચ્છાની પૂર્તિ સંતાનોમાં થતી હોય તો થોડું વધારે ખર્ચાવા તે તૈયાર હતા. અંગ્રેજો હતા ત્યારે ન હતું, એટલું અંગ્રેજીનું આકર્ષણ વાલીઓને પછી વધ્યું. તેમને સંતાન અંગ્રેજીમાં બોલતું થાય તેનું ભારે આકર્ષણ હતું. ઘરમાં કોઈ આવતું તો છોકરાં પાસે ‘એ-ફોર એપલ’ કે ‘જેક એન્ડ જિલ …’ સફળતાપૂર્વક બોલાવવામાં વાલીઓને જન્મારો સાર્થક થયાનું લાગતું. એમને તો ગુજરાતી પણ કોઈ અંગ્રેજીમાં ભણાવે તો બેડો પાર થઈ જાય એવું હતું, તે ત્યાં સુધી કે અંગ્રેજી માધ્યમની સ્કૂલમાં નર્સરીની ટીચર બાળકને ગુજરાતીમાં સમજાવતી તો અશિક્ષિત વાલીને વાંધો પડતો કે ટીચર અંગ્રેજીમાં સૂચના આપવાને બદલે ગુજરાતીમાં આપે છે. અંગ્રેજી મીડિયમમાં બાળક ભણતું હોય તો ગુજરાતીમાં કોઈ વાત કરી જ કેમ શકે? પણ હકીકત એ હતી કે બાળક ‘એ- ફોર એપલ’ હજી તો શરૂ જ કરતું હોય ત્યાં ટીચર અંગ્રેજીમાં સૂચના આપે તો તે સમજી કઇ રીતે શકે, જો માબાપ ઘરમાં ગુજરાતી પણ પૂરું બોલી ના શકતા હોય? ખરેખર તો વાલીએ ગુજરાતી સિવાય બીજી ભાષા જ બહુ જાણી નથી, અંગ્રેજીનો તો સંપર્ક જ નથી, તો બાળક સ્કૂલમાં ગુજરાતીમાં જ સહેલાઈથી સમજશે કે ટીચર એને અંગ્રેજીમાં સમજાવે તો જ સમજવાનું સરળ થશે? પણ, વાલીને ઉતાવળ છે, રાતોરાત ખાનદાન અંગ્રેજી માધ્યમનું થઈ જાય એની !

ટૂંકમાં, સરકારે ધંધો કરવો હતો એટલે તેણે અંગ્રેજીનો મહિમા કર્યો ને વાલીઓએ તો ખાનદાન જ અંગ્રેજી કરવું હતું, વધારામાં કેટલાક નેતાઓ પણ અંદર ખાને અંગ્રેજી માધ્યમને ઉત્તેજન આપતા હતા, કારણ એ સ્કૂલો એમની કે એમના સંબંધીઓની હતી ને એમ કરવાથી પ્રાથમિકના બોજમાંથી છૂટાય એમ હતું ને ખાનગીમાં કમાણી થાય એમ હતું, એટલે માતૃભાષા ગુજરાતી, હાંસિયામાં ધકેલાતી ગઈ. આજે તો ગુજરાત તેની માતૃભાષા અંગ્રેજી બનાવવા માટે સખત પ્રયત્નો કરી રહ્યું છે. લાગે છે, કોઈ રાજ્યમાં અંગ્રેજીની આટલી ઘેલછા નહીં હોય ! હજી મહારાષ્ટ્રમાં મરાઠી, બંગાળમાં, બંગાળી, પંજાબમાં પંજાબીનો મહિમા છે, પણ ગુજરાતમાં ગુજરાતીનું  મમત્વ જણાતું નથી. વિદેશ અભ્યાસ માટે જનાર અંગ્રેજી શીખે ને સજ્જ થાય એની જરા પણ ના નથી, પણ અંગ્રેજી, અમેરિકા કે ઈંગ્લેન્ડમાં જેટલું ખપમાં આવશે, એટલું રશિયા, જાપાન, ફ્રાંસમાં આવવાનું નથી. જે તે દેશમાં તો જે તે દેશની ભાષા જ શીખવી પડશે, એટલે અહીંનું અંગ્રેજી બધા જ દેશોમાં ચાલી જશે એવા ભ્રમમાં રહેવા જેવું નથી. અગાઉ પણ જે વિદેશ જવા માંગતા હતા, તે જરૂરી અંગ્રેજી અહીંથી શીખીને જતા હતા ને અંગ્રેજી માધ્યમ વગર પણ વિદેશમાં તેમનો કારભાર ચાલ્યો હતો.

આજે ભલે વિદેશ જવા માટે અંગ્રેજી માધ્યમનું શિક્ષણ લેવાય, પણ આખું ગુજરાત તો ઈંગ્લેન્ડમાં વસવાનું નથી, થોડા તો અહીં જ રહેવાના છે, એમને અંગેજ બનાવવાનું કે ગુજરાતને ઈંગ્લેન્ડ બનાવવાનું યોગ્ય છે? સવાલોનો સવાલ તો એ છે કે અહીંના લોકોને અંગ્રેજ બનાવીને સરકારે કરવું છે શું? ગુજરાતમાં ગુજરાતી રહે તો તેની એટલી સૂગ ન હોવી જોઈએ કે ગુજરાતીઓએ ગુજરાતી શીખવા ઈંગ્લેન્ડ કે અમેરિકા જવું પડે ! માતૃભાષાની ઉપેક્ષા, માણસને તેનાં મૂળ સંસ્કાર, ખાનપાન અને રહેણીકરણીથી પણ ઉપેક્ષિત કરે એમ બને. અન્ય રાજ્યનાં લોકો કરતાં ગુજરાતીઓ મૂળને છોડીને ઉધારની સંસ્કૃતિ પર વધારે નિર્ભર રહેતાં જણાય છે. એ જ કારણ છે કે ગુજરાતીઓ વધુ ફેશનેબલ છે. બીજાની નકલ કરવાનું તે ગૌરવ લઈ શકે છે. બીજાનો ખોરાક, બીજાનું સંગીત, બીજાની કળા, બીજાનાં રીતરિવાજો ગુજરાતીઓને વધુ માફક આવે છે. તેનું એક કારણ એ કે અન્ય કોઈ રાજ્ય કરતાં અહીંની પ્રજા દેશવિદેશમાં પહેલેથી જ વેપાર ખેડતી આવી છે. સુરત તો ચોર્યાસી બંદરો સાથે સીધું વાણિજ્ય ક્ષેત્રે અગ્રેસર રહ્યું છે. એમાં વળી ઈસ્ટ ઇન્ડિયા કંપની અહીં શરૂ થઈ. એનો પ્રભાવ દેશ આખા પર પડ્યો. વિદેશ ખેડવાને લીધે ગુજરાત અંગ્રેજીના પ્રભાવમાં પણ આવ્યું ને  અંગ્રેજી વગર નહીં ચાલે એ ગ્રંથિએ અંગ્રેજી માધ્યમનો મહિમા વધાર્યો. આદાનપ્રદાન એક વાત છે ને આંધળું અનુકરણ બીજી વાત છે. અનુકરણમાં બાવાના બે ય બગડે. ન સરખી નકલ થાય, ન મૂળ સચવાય ! આજે એ સ્થિતિ છે કે નથી અંગ્રેજી પૂરું આવડતું કે નથી ગુજરાતી ! સો વાતની એક વાત, માધ્યમ કોઈ પણ હોય, ગુજરાતમાંથી ગુજરાતીને દેશવટો અપાતો હોય તો ગુજરાતીઓને તાબોટા ફોડીને નાચવા ન દેવાય. એવું સરકાર કરતી હોય કે પ્રજા, બધી રીતે નિંદનીય ને ધિક્કારને પાત્ર છે. આ બધું ચાલી રહ્યું હોય ને દેખાવ ખાતર માતૃભાષા માટે બહુ વહી જતું હોય તેવું નાટક, ગુજરાતીને મરતી નહીં બચાવી શકે. માતૃભાષાની હત્યા કરીને અંગ્રેજીનો મહિમા કરનારાઓ દેશદ્રોહી નથી એવું કઇ રીતે માનવું? આપણે વિશ્વ માતૃભાષા દિવસ ઉજવીએ છીએ ત્યારે હસવું એ વાતે આવે છે કે ગુજરાતમાં જ માતૃભાષાનો મહિમા ન હોય ને આપણે વિશ્વની માંડીએ છીએ ! વિશ્વ, દરેક માતૃભાષાને ઉજવવા આખા વિશ્વમાં એક દિવસ મનાવે તેનો આનંદ જ હોય, પણ અહીં ગુજરાતી ભાષા ઉજવવા જેવી સ્થિતિમાં નથી ત્યારે આનંદ નથી, ઉદાસી છે. પ્રશ્ન એ છે કે આખા વિશ્વની કોઈ એક માતૃભાષા હોય ખરી? હોય. મૌનની ભાષા ! જેને કોઈ મૂળાક્ષર, કોઈ શબ્દો કે વિરામ ચિહ્ન વગર ચાલે ને જે આખા વિશ્વમાં પણ ચાલે, ખરું કે નહીં?

000

e.mail : ravindra21111946@gmail.com

પ્રગટ : ‘આજકાલ’ નામક લેખકની કટાર, “ધબકાર”, 20 ફેબ્રુઆરી 2023