રમેશ ઓઝા

કેન્દ્રના ડેરીવિકાસ અને પશુપાલન ખાતાના પ્રધાન તેમ જ વડા પ્રધાન નરેન્દ્ર મોદીના વિશ્વાસુ ગણાતા પુરુષોત્તમ રૂપાલાએ ક્ષત્રિયો વિષે એક વાત કરી જેને કારણે વિવાદ જાગ્યો છે. તેમણે કહ્યું હતું કે ભારતમાં જ્યારે મુસલમાનોનું અને અંગ્રેજોનું રાજ હતું ત્યારે ક્ષત્રિયોએ સમાધાનો કર્યા હતા. તેમને મદદ કરી હતી અને કેટલીકવાર તો રાજ ટકાવી રાખવા સાટામાં દીકરી પણ પરણાવી હતી. તેમણે વળી એમ પણ કહ્યું હતું કે તેમણે એટલે કે પટેલોએ સમાધાનો કર્યાં નહોતાં. રૂપાલાસાહેબના આ નિવેદનથી ક્ષત્રિયો નારાજ થયા છે.

આ ભારત છે અને ભારતમાં “અમે” અને “તમે”ની ભાષામાં વાત કરવામાં ન આવે એવું તો ભાગ્યે જ બને, અને વળી રૂપાલાસાહેબ જે વૈચારિક પરિવારમાંથી આવે છે ત્યાં તો અમે અને તમે ગળથૂથીમાં શીખવાડવામાં આવે છે.

અહીં ક્ષત્રિયોનો બચાવ કરવાનો ઈરાદો નથી. કોઈ કોમ આખેઆખી શ્રેષ્ઠ હોય અને કોઈ કોમ આખેઆખી અધમ હોય એવું બનતું નથી. વ્યક્તિ સારી કે નઠારી હોય છે. જે તે સમયે અંગત સ્વાર્થ જોઇને કે પછી ડરીને જે તે લોકોએ સમાધાનો કર્યાં હતાં તો એને માટે આખી કોમ જવાબદાર નથી હોતી. બીજું, રાષ્ટ્ર અને રાષ્ટ્રવાદ હમણાંની વિચારધારા છે અને તેને ઇતિહાસમાં થયેલાં પાત્રો અને ઘટનાઓ પર માથે મારવામાં આવે એ બરોબર નથી. તેમણે જ્યારે નિર્ણયો લીધા ત્યારે નહોતું તમારું રાષ્ટ્ર અને નહોતો રાષ્ટ્રવાદ. તેમણે પોતાનો સ્વાર્થ, પોતાની શક્તિ અને પોતાની મર્યાદા જોઇને નિર્ણય લીધા હતા. ૧૮૫૭ના વિદ્રોહ વખતે અનેક હિંદુ રાજવીઓએ અંગ્રેજોને મદદ કરી હતી. ગ્વાલિયરના સિંધિયા આમાં અગ્રેસર હતા અને તેમનાં વારસ બે પેઢીથી હિંદુ રાષ્ટ્રના પુરસ્કર્તાઓ છે. રાજમાતા વિજયા રાજે સિંધિયા ભા.જ.પ.ના ઉપાધ્યક્ષ હતાં, તેમની પુત્રી વસુંધરા રાજે રાજસ્થાનનાં મુખ્ય પ્રધાન હતાં અને જ્યોતિરાદિત્ય સિંધિયા પરમ હિંદુ રાષ્ટ્રવાદી પક્ષ ભા.જ.પ.માં છે. આવા તો બીજા અનેક દાખલાઓ આપી શકાય. ઝાંસીની રાણી લક્ષ્મીબાઈએ કંપની સરકારને કહ્યું હતું કે તેમનાં દત્તકપુત્રને વારસદાર તરીકે માન્યતા આપવામાં આવે. જો કંપની સરકારે લક્ષ્મીબાઈના દત્તકપુત્રને વારસદાર તરીકે માન્યતા આપી હોત તો કદાચ ઝાંસીની લડાઈ થઈ ન હોત. તેમનાં શૌર્યને સો સો સલામ, પણ તેમની લડાઈ અંગત હતી, તેને રાષ્ટ્ર અને રાષ્ટ્રવાદ સાથે કોઈ લેવાદેવા નહોતી.

બીજું, જેને ગુમાવાનું હોય અથવા લાભ મળે એમ હોય એ સમાધાનો કરે કે ડરે. જેને કાંઈ ગુમાવાનું જ ન હોય કે લાભ નજરે પડતો ન હોય એને ડરવાનો કે સમાધાનો કરવાનો પ્રશ્ન જ ઉપસ્થિત નથી થતો. એ યુગમાં અમે સમાધાનો નહોતાં કર્યાં એમ જ્યારે રૂપાલાસાહેબ કહે છે તો ત્યારે કણબીઓ, પાટીદારો અને બીજી પ્રજાઓ ખેતી કરતી હતી અથવા ખેતમજૂરી કરતી હતી. તેમની પાસે ત્યારે એવું કશું જ નહોતું કે સમાધાનો કરવા પડે કે ડરવું પડે. પણ અત્યારે? અત્યારે લાભ લેવા માટે પટેલો અને બીજાઓ સમાધાનો નથી કરતા? ડરીને નથી જીવતા? પત્રકારો, કટારલેખકો, કહેવાતા બૌદ્ધિકો, ન્યાયમૂર્તિઓ, સરકારી અધિકારીઓ, કેળવણીકારો, માસ્તરો, ધર્મગુરુઓ જે પ્રમાણમાં ડરીને સમાધાનો કરી રહ્યા છે અથવા વેચાઈ રહ્યા છે એ લોકો શું ક્ષત્રીય છે અથવા વિદેશી કૂળના છે? અને બીજું, કોણ ડરાવે છે? કોણ ખરીદે છે? કોણ સમાધાનો કરવા મજબૂર કરે છે? વીતેલા યુગના આતતાયીઓનો વર્તમાન અવતાર કોણ છે? પુરુષોત્તમ રુપાલાને આ પ્રશ્ન પૂછવો જોઈએ.

ઉપર કહ્યું એમ આખેઆખી કોમ સારી કે ખરાબ હોતી નથી, પણ આખેઆખી વિચારધારા સારી કે ખરાબ હોઈ શકે. એમાં માનનારાઓ લગભગ એક સરખાં લક્ષણો ધરાવતા હોય એવું બને. આપણે ડરવાની કે સમાધાનો કરવાની રૂપાલાસાહેબની જ વાત આગળ વધારીએ. દેશપ્રેમથી પ્રેરાઈને દેશને આઝાદ કરવા જ્યારે લોકો સમાધાનો કર્યા વિના નિર્ભયતાપૂર્વક જાનની બાજી લગાડતા હતા, ખપી જતા હતા, પોતાનું સર્વસ્વ હોમી દેતા હતા ત્યારે, એ ખરાખરીના યુગમાં રૂપાલાસાહેબના વૈચારિક પરિવારના લોકો એટલે કે હિન્દુત્વવાદીઓ ક્યાં હતા? કોણે ત્યાગ કર્યો? કોણે હિંમત બતાવી? કોણે જેલ વેઠી? કોણ શહીદ થયું? એક નામ તો બતાવો. ઊલટું જેલમાંથી છૂટવા ઉપરાઉપર માફીઓ માગી. આઝાદીનાં આંદોલનોમાં ભાગ  નહીં લેવાની અને ઉપરથી અંગ્રેજોને મદદ કરવાની લેખિત બાંયધરીઓ આપી. ૧૯૪૨ની લડત વખતે આંદોલનનો અમે વિરોધ કરીએ છીએ એવો પત્ર લખીને આપ્યો. ગાંધીજીનું આંદોલન કઈ રીતે નિષ્ફળ બનાવી શકાય તેનું અંગ્રેજોને માર્ગદર્શન આપ્યું. ગાંધીજી અને કાઁગ્રેસીઓ જ્યારે જેલમાં હતા, ત્યારે હિંદુ મહાસભાએ મુસ્લિમ લીગ સાથે મળીને બંગાળ, સિંધ અને સરહદ પ્રાંતમાં સરકાર બનાવી હતી. જનસંઘ / ભા.જ.પ.ના સ્થાપક ડૉ. શ્યામા પ્રસાદ મુખર્જી બંગાળના નાણાં પ્રધાન હતા.

આઝાદીની લડતની વાત જવા દો. ઇન્દિરા ગાંધીએ દેશ પર ઈમરજન્સી લાદી હતી ત્યારે ઇન્દિરા ગાંધીને તેમના ૨૦ કલમી કાર્યક્રમનું અમે સ્વાગત કરીએ છીએ અને સરકારને મદદ કરવા આતુર છીએ એવો પત્ર કોણે લખ્યો હતો? મહાન દેશભક્ત અને રાષ્ટ્રવાદી રાષ્ટ્રીય સ્વયંસેવક સંઘના એ સમયના સરસંઘચાલક બાળાસાહેબ દેવરસે. બસ, અમને જેલમાંથી છોડો અમે તમારી સાથે છીએ. વીતેલા યુગના ક્ષત્રિયોની ક્યાં વાત કરો છો, તમારા પોતાના વૈચારિક પરિવાર પર એક નજર કરી જુઓ. શૂરવીરતાની મોટી વાતો કરવાની અને શૌર્ય બતાવવાનો વખત આવે ત્યારે મોઢું ફેરવી લેવાનું. પીઠ બતાવવા છતાં ય જો નસીબ ખરાબ હોય અને કારસામાં આવીએ તો માફી માગી લેવાની. એક નજર પોતાના ઇતિહાસ પર કરી જુઓ.

દરમિયાન રવીન્દ્રનાથ ટાગોરની ‘ઘરેબાહિરે’ નામની નવલકથા વાંચી જવાની મારી ભલામણ છે. એમાં ધગધગતા રાષ્ટ્રવાદીના તકલાદી શૌર્યની વાત કહેવાઈ છે.

પ્રગટ : ‘વાત પાછળની વાત’, નામક લેખકની કટાર, “ગુજરાતમિત્ર”, 25 ઍપ્રિલ 2024

રમેશ ઓઝા

ગયા સપ્તાહનો મારો લેખ વાંચીને એક વાચકે સવાલ કર્યો કે જો નકશો, ધ્વજ અને રાષ્ટ્રગીતનો ઉપયોગ પ્રજાને બરડ બનાવવા માટે, આગ્રહી બનાવવા માટે, આક્રમક બનાવવા માટે થતો હોય તો પછી તેની જરૂર જ શું હતી? શા માટે તેને વિકસાવવામાં આવ્યાં અને ભારતે અપનાવ્યાં? શિવાજી મહારાજે અપૂર્વ બહાદુરી બતાવી ત્યારે તેમની પાસે ક્યાં કોઈ નકશા, ધ્વજ અને રાષ્ટ્રગીત હતાં? સિકંદર પણ હાથમાં ધ્વજ અને કોઈ ગ્રીક રાષ્ટ્રગીત લઈને દુનિયાને જીતવા નહોતો નીકળ્યો. તેમની વાત સાચી છે. શિવાજી મહારાજના હાથમાં ભગવો ધ્વજ અને મુસ્લિમ આક્રમણકારોના હાથમાં ચાંદવાળો લીલો ધ્વજ પાછળથી જે તે સમુદાયોની વર્તમાન રાજકીય જરૂરિયાતના ભાગરૂપે પકડાવવામાં આવ્યા છે.

માત્ર નકશા, ધ્વજ અને રાષ્ટ્રગીત જ નહીં, આખેઆખો રાષ્ટ્રવાદ જ આધુનિક યુગની પેદાશ છે અને એની પાછળનું પ્રેરકબળ આ જગતમાં “આપણા” માટે જગ્યા બનાવવાનું હતું. યુરોપની પ્રજાને પુનર્જાગરણના કારણે વિજ્ઞાન અને ટેકનોલોજીની સહાય મળી અને એક જગ્યાએથી બીજી જગ્યાએ જવું સહેલું બનવા લાગ્યું ત્યારે ત્યાંની પ્રજાએ વધારે વિસ્તારમાં જગ્યા બનાવવાનું શરૂ કર્યું. જેમ જેમ જગતની ભૂમિ જડતી ગઈ તેમ તેમ ધીરે ધીરે તેમની વચ્ચે હરીફાઈ શરૂ થઈ. હવે એ તો દેખીતી વાત છે કે હરીફાઈને ઉત્તેજના સાથે સંબંધ છે એટલે એશિયા અને આફ્રિકાની જમીન શોધાનારા સાહસિકોને અને લાભાર્થી પ્રજાને કેફ ચડાવો, નશો કરાવો, લલકારો વગેરે. સુજ્ઞ વાચકને સમજાઈ ગયું હશે કે રાષ્ટ્રવાદનાં મૂળ આમાં છે. જગતનાં સાંસ્થાનિકરણ(કોલોનાઈઝેશન)માં આગળ નીકળી જવા માટે અને હરીફને પાછળ ધકેલવા માટે રાષ્ટ્રવાદ પેદા કરવામાં આવ્યો હતો અને તેને માટે ધ્વજ અને રાષ્ટ્રગીત હાથવગાં અને સહેજે નજરે પડે એવાં પ્રતિકો હતાં. નક્શાનું વિજ્ઞાન પાછળથી વિકસ્યું. ગઈ સદીમાં થયેલાં બે વિશ્વયુદ્ધો પશ્ચિમના સ્પર્ધાત્મક રાષ્ટ્રવાદનાં પરિણામ છે. ટૂંકમાં આ લૂંટનાં સાધનો હતાં અને આજે પણ છે. દસ ફૂટ મોટો રાષ્ટ્રધ્વ લહેરાતો જોઇને પ્રજા ગેલમાં આવી જાય અને તેના ધ્યાન બહાર પાછળ ઘણું બધું થતું રહે!

અહીં પેલો સવાલ ઉપસ્થિત થાય છે કે પ્રજાને ગુલામ બનાવનારાં, પ્રજાને કેફમાં રાખનારાં અને પ્રજાને છેતરનારાં સાધનોને ભારત જેવા આઝાદ થયેલા દેશોએ શા માટે અપનાવ્યાં? જવાબ છે, ગુલામીથી મુક્ત થવા માટે. સાંસ્થાનિક યુગમાં આઝાદ થવા માગતા દેશોના નેતાઓને પણ લાગ્યું કે પ્રજાને જાગૃત કરવા માટે એવાં કોઈ સાધનો હોવાં જોઈએ જે જોઇને પ્રજામાં ગરમી પેદા થાય, ઉત્તેજના પેદા થાય, પ્રજા બેઠી થાય. પ્રજાની અંદર આઝાદ થવાનાં અરમાન પેદા કરવા માટે અને તેને આંદોલિત કરવા માટે કોઈક અવલંબન જરૂરી હતાં અને તેમણે તે માટે રાષ્ટ્રગીત, ધ્વજ અને નકશાઓનો ઉપયોગ કર્યો. આ ઉપરાંત સગુણ અને સાકાર એવા રાષ્ટ્રની એક કલ્પના પણ વિકસાવવામાં આવી જે લોકોને પોરસ ચડાવે. સાચી-ખોટી અને ચકાસ્યા વિનાની મહાનતાનાં વરખ ચડાવવામાં આવ્યાં, જેને જાણીતા સમાજવિજ્ઞાની બેનેડિક્ટ એન્ડરસન “ઈમેજીન્ડ કોમ્યુનિટીઝ” તરીકે ઓળખાવે છે. આ બધું સંસ્થાનોની પ્રજાને ગુલામીથી મુક્ત થવા જરૂરી લાગ્યું હતું.

આ જ્યારે કરવામાં આવતું હતું ત્યારે પણ રવીન્દ્રનાથ ટાગોર, મહાત્મા ગાંધી, જવાહરલાલ નેહરુ વગેરેને આનાં જોખમની જાણ હતી. રવીન્દ્રનાથ ટાગોર અને ગાંધીજી વચ્ચે રાષ્ટ્રવાદને લઈને મોટી ચર્ચા થઈ હતી અને કવિની તાકીદને ગાંધીજીએ “કવિની ચોકી’ (ચોકીદારી) તરીકે ઓળખાવી હતી. એક તો પોતાની (એટલે કે બહુમતી કોમની) મહાનતાના કલ્પનાવિલાસનો કોઈ અંત નથી અને બીજું પોતાની મહાનતા કે સર્વોપરિતા સિદ્ધ કરવા માટે બીજાને હલકા ચીતરવા પડે. ઈમેજીન્ડ કોમ્યુનિટીઝને કોઈ ઈમેજીન્ડ એનીમીઝની પણ જરૂર પડે. એમાં જો કોઈને ઈમેજીન્ડ કોમ્યુનિટીઝ આધારિત રાષ્ટ્રવાદના મહાનાયક બનવું હોય તો તે શું ન કરે? એક તરફ બહુમતી કોમને ખોટાં પોરસ ચડાવવામાં કાંઈ બાકી ન રાખે અને બીજી તરફ લઘુમતી કોમને ધીકારવામાં કાંઈ બાકી ન રાખે. બન્ને તરફ જૂઠાણાં અને જૂઠાણાંમાં અતિશયોક્તિ.

રાષ્ટ્રવાદનું આ જોખમ તો હતું જ અને દેશમાં કેટલાક લોકો, ખાસ કરીને ઉપર જેમનાં નામનો ઉલ્લેખ કર્યો એ ત્રણ જણ આ જાણતા હતા. આ વાત ધ્યાનમાં રાખીને ગાંધીજીનું મુખ્યત્વે ‘હિન્દ સ્વરાજ’ નામનું નાનકડું પુસ્તક વાંચવું જોઈએ. એમાં તેમણે આપણી શક્તિ (ખરી શક્તિ, ઈમેજીન્ડ નહીં) અને મર્યાદા બતાવી આપ્યાં છે. જવાહરલાલ નેહરુનાં ભારતનાં અને વિશ્વનાં ઇતિહાસનાં બન્ને પુસ્તકો અને રવીન્દ્રનાથ ટાગોરનાં નિબંધો, ભાષણો અને ‘ઘરે બાહિરે’ જેવાં પુસ્તકો વાંચવા જોઈએ. તેમનું ૧૯૧૮માં પ્રકાશિત થયેલું પુસ્તક ‘નેશનાલીઝમ’ ખાસ વાંચવું જોઈએ. આ ત્રણમાંથી ગાંધીજી અને નેહરુ વિવેકી રાષ્ટ્રવાદના પુરસ્કર્તા હતા અને રવીન્દ્રનાથ ટાગોરને તેમાં જોખમ નજરે પડતું હતું. જે સ્વભાવત: જોખમી છે અને માનવ સમાજને બરબાદ કરી નાખવાની પ્રચંડ સંહારક ક્ષમતા ધરાવે છે તેમાં વિવેકની અથવા મર્યાદાની અપેક્ષા રાખવી એ વધારે પડતું નથી? રવીન્દ્રનાથ ટાગોરે ચિંતા વ્યક્ત કરી હતી. આજે આપણે અને વિશ્વસમાજ ઓછાવત્તા પ્રમાણમાં આનો અનુભવ કરી રહ્યા છીએ.

જતા જતા અહીં એક ફરક નોંધી લો : યુરોપની પ્રજાએ વિશ્વદેશો કબજે કરવા માંડ્યા ત્યારે તેમની પાસે વિજ્ઞાન, ટેકનોલોજી, સાહસ, ઉત્સાહ, કુતૂહલ, વધુને વધુ સુખ તેમ જ સમૃદ્ધિ માટેનો પુરુષાર્થ વગેરે ઐશ્વર્ય મેળવવાનાં તમામ ગુણો અને સાધનો હાથવગાં હતાં. માત્ર હરીફાઈ માટે અને આગળ નીકળી જવા માટે પોરસ ચડાવવાનો હતો અને એટલા પુરતો જ રાષ્ટ્રવાદનો તેમને ખપ હતો. તેઓ વર્તમાનમાં ઐશ્વર્ય ભોગવતા હતા એટલે તેમને ઈમેજીન્ડ કોમ્યુનિટીઝની જરૂર નહોતી. જૂઠી કે વરખ ચડાવેલી આપઓળખની જરૂર નહોતી. જેમને મુક્ત થવું હતું તેમને ઐશ્વર્ય શોધવા ઈમેજીન્ડ કોમ્યુનિટીઝની જરૂર પડી અને અત્યારે તે તેની ચરમસીમાએ છે. ચરમસીમાએ એટલા માટે છે કે કેટલાક લોકો રાષ્ટ્રવાદનો ઉપયોગ કરીને મુક્ત થયેલી પ્રજાને અમલ પીવડાવીને પાછી ગુલામ બનાવવા માગે છે. જે ફિલ્મો અને સિરિયલો બની રહી છે તેનાં પર એક નજર કરો. ઇતિહાસના નાયકોનાં સાચાખોટા ઐશ્વર્યને વેચવામાં આવી રહ્યું છે.

પ્રગટ : ‘કારણ તારણ’, નામક લેખકની કટાર, ‘રસરંગ પૂર્તિ’, “દિવ્ય ભાસ્કર”, 21 ઍપ્રિલ 2024

રમેશ ઓઝા

બીજા વિશ્વયુદ્ધ પછી બે દેશોની સ્થાપના કરવામાં આવી અથવા રચના કરવામાં આવી. જે રીતે કેટલાક લોકો સાથે મળીને કંપનીની સ્થાપના કરે એ રીતે બે દેશોની રચના કે સ્થાપના કરવામાં આવી હતી. દેશની સ્થાપના કરવામાં આવી હોય એવી જગતના ઇતિહાસમાં આ પહેલી બે ઘટના હતી અને આગળ-પાછળની તરતની ઘટના હતી. એક દેશ હતો ઇઝરાયેલ અને બીજો પાકિસ્તાન. આમાંથી પાકિસ્તાનને નિષ્ફળ રાષ્ટ્ર તરીકે ઓળખાવવામાં આવે છે અને ઇઝરાયેલને સફળ રાષ્ટ્ર તરીકે.

એક બીજી સમાનતા પણ છે. આ બન્ને દેશોની સ્થાપના પ્રજાકીય આંદોલનના ભાગરૂપે સહજ અને સ્વાભાવિક એવી સેન્દ્રીય (ઓર્ગેનિક) નહોતી, પણ લોબિંગ દ્વારા નેતાઓની મુત્સદીજન્ય હતી. બીજા શબ્દમાં કહેવું હોય તો લોબિંગનું પરિણામ હતું. ઇઝરાયેલના સ્થાપક નેતાઓએ જગતભરમાં અનુકૂળ અભિપ્રાય પેદા કરવા માટે જગત આખામાં લોબિંગ કર્યું હતું. ગાંધીજીનો ઇઝરાયેલની સ્થાપના માટે ટેકો મેળવવા ગાંધીજીના પરમમિત્ર અને દક્ષિણ આફ્રિકાના તેમના સાથી હરમન કેલનબેકને તેમણે ખાસ ભારત મોકલ્યા હતા. ગાંધીજીએ જો કે ઇઝરાયેલની સ્થાપનાનો વિરોધ કર્યો હતો. પાકિસ્તાનના સ્થાપકો(સ્થાપકો પણ નહીં, એક માત્ર સ્થાપક મહમ્મદઅલી ઝીણા)ને ભારતની બહાર લોબિંગ કરવાની જરૂર નહોતી પડી. તેમને ખબર હતી કે અંગ્રેજો હિંદુઓને અને કાઁગ્રેસને કમજોર સ્થિતિમાં જોવા માગે છે એટલે હિંદુ અને કાઁગ્રેસને  કમજોર કરવામાં જે મદદ કરશે તેમને અંગ્રેજોનો ટેકો મળી રહેશે. બન્યું પણ એવું જ.

ઇઝરાયેલ અને પાકિસ્તાનની રચનામાં એક ત્રીજી સમાનતા પણ હતી. યહૂદીઓનો અલગ દેશ સ્થાપાય એમાં પશ્ચિમના દેશોના ખ્રિસ્તીઓને રસ હતો. સૌથી વધુ ઉત્સાહી એ લોકો હતા, યહૂદીઓ કરતાં પણ વધુ. જો ઇઝરાયેલની સ્થાપના થાય અને યહૂદીઓ ઇઝરાયેલ જતા રહે તો ટાઢે પાણીએ ખસ જાય. પ્રાચીન યુગથી યહૂદીઓને અને ખ્રિસ્તીઓને ક્યારે ય ભળ્યું નથી. યહૂદીઓ અને મુસલમાનો વચ્ચે કોઈ મોટી દુ:શ્મની હતી જ નહીં. યુરોપ અને અમેરિકામાં વસતા યહૂદીઓના કેટલાક અપલક્ષણ પણ હતાં. અલગ રહે, બીજા લોકો સાથે હળેભળે નહીં, વેપારધંધામાં ખડૂસ વગેરે પ્રકારની અણગમો પેદા થાય એવી તેમની જીવનશૈલી હતી. એટલે જર્મનીમાં હિટલરે સતાવેલા બાપડા યહૂદીઓને તેમનું અલાયદું વતન આપી દેવું જોઈએ એવી માગણીને પશ્ચિમના દેશોનો ટેકો મળ્યો હતો. હકીકતમાં ઈરાદો યહૂદીઓને પોતાને ત્યાંથી રવાના કરવાનો હતો. તેમણે તકનો ઉપયોગ કર્યો હતો.

પાકિસ્તાનની વાત કરીએ તો પશ્ચિમના દેશોના ખ્રિસ્તીઓની જેમ ભારતમાં પણ કેટલાક હિંદુઓ એમ માનતા હતા અને ઈચ્છતા હતા કે જો પાકિસ્તાન બને તો આ મુસલમાન નામની બલાથી  મુક્તિ મળે. કેટલાક ખ્રિસ્તીઓ જેટલી નફરત યહૂદીઓ માટે ધરાવતા હતા એટલી નફરત કેટલાક હિંદુઓ મુસલમાનો માટે ધરાવતા હતા. લાલા ચમનલાલે ૨૦મી સદીના પહેલા દાયકામાં દેશના કોમી વિભાજનની વાત કરી હતી. મુસલમાનોને અલગ દેશ આપી દેવાથી હિંદુઓ લાભમાં રહેશે એવી તેમની દલીલ હતી. ૧૯૨૪માં બીજા હિંદુવાદી નેતા લાલા લાજપત રાયે તો લાંબો લેખ લખીને ભારતનું કોમી વિભાજન હિંદુઓના હિતમાં હશે અને તે થવું જોઈએ એમ કહ્યું હતું. ઉદ્યોગપતિ ઘનશ્યામદાસ બિરલાએ ૧૯૨૮માં ભારતનું કોમી વિભાજન હિંદુઓના હિતમાં હશે એમ એક પત્રમાં લખ્યું હતું. નજરકેદમાંથી મુક્ત થયા પછી ૧૯૩૭માં વી.ડી. સાવરકરની અધ્યક્ષતામાં અમદાવાદમાં મળેલા હિંદુ મહાસભાના અધિવેશનમાં હિંદુ અને મુસલમાન એ બે અલગ રાષ્ટ્રીયતા છે અને તેમની વચ્ચે કશું જ સમાન નથી અને તે સાથે રહી શકે તેમ નથી એવો ઠરાવ કર્યો હતો. અને ભારતીય જનસંઘ(વર્તમાન બી.જે.પી.)ના સ્થાપક શ્યામા પ્રસાદ મુખર્જી? તેમણે શું કહ્યું હતું? તેમણે કહ્યું હતું કે ભારતનું વિભાજન થાય કે ન થાય, બંગાળનું કોમી વિભાજન થવું જોઈએ. મુસ્લિમ લીગ તો ભારતના કોમી વિભાજનની માગણી લઈને બહુ પાછળથી આવી હતી.

મહમ્મદઅલી ઝીણાને ખબર હતી કે હિંદુવાદી હિંદુઓ તેમની સામે વારાફરતી બેટિંગ અને બોલિંગ કરવાના છે, એટલે ભારતની બહાર લોબિંગ કરવાની તેમને જરૂર નહોતી પડી. કોમી વિભાજનની માગણી કરનારા હિન્દુત્વવાદી થનગનભૂષણો મોરચો સંભાળી લેશે. તેમને એ વાતની પણ જાણ હતી કે મહાત્મા ગાંધી ભારતનું વિભાજન થવા નહીં દે અને તેમની સામે હિંદુવાદીઓનું કાંઈ ચાલવાનું નથી. પ્રજા ગાંધીજીની સાથે છે. આ સ્થિતિમાં પાકિસ્તાન માટે હાર્ડ બાર્ગેનિંગ કરવામાં કોઈ નુકસાન નહીં થાય. છેવટે એવું સમાધાન થશે જેમાં તેમને અવિભાજિત ભારતના પહેલા વડા પ્રધાન બનવાનું માન મળી જાય. આયેશા જલાલ નામની વિશ્વપ્રસિદ્ધ ઇતિહાસકારના મતે ઝીણાના “કમનસીબે” ગાંધીજી દેશની એકતા જાળવી રાખવામાં નિષ્ફળ નીવડ્યા અને હિંદુવાદી કાઁગ્રેસીઓએ પાકિસ્તાન ઝીણાના ગળામાં પહેરાવી દીધું. દેશની કુલ વસ્તીમાં ૨૫ ટકા મુસલમાનો હોય અને સાતથી આઠ રાજ્યો મુસ્લિમ બહુમતીવાળાં હોય તો તેમની વાત સાંભળવી પડે. આ તો ટાઢે પાણીએ ખસ ગઈ. મુસલમાનોની દાદાગીરી તો બાજુએ રહી, કોઈ વાતનો આગ્રહ પણ ન કરી શકે એ હદે તેઓ લઘુમતીમાં ફેરવાઈ ગયા.

તો વાતનો સાર એ કે ઇઝરાયેલની સ્થાપનામાં ખ્રિસ્તીઓને રસ હતો એમ પાકિસ્તાનની સ્થાપનામાં કેટલાક હિંદુઓને રસ હતો. બન્ને ન ગમતી કોમથી જાન છોડાવવા માગતા હતા. આ રીતે જગતના ઇતિહાસમાં પહેલી વાર જેમ કંપની સ્થાપવામાં આવે એમ બે દેશોની સ્થાપના કરવામાં આવી. પણ લાખ રૂપિયાનો સવાલ એ છે કે પાકિસ્તાનને નિષ્ફળ રાષ્ટ્ર માનવામાં આવે છે તો શું ઇઝરાયેલ સફળ રાષ્ટ્ર છે? આઠ દાયકા થવા આવ્યા, ચોવીસે કલાક ફાળમાં જીવવું એ સફળતા કહેવાય? ભૌતિક સફળતાની શી કિંમત જો ઇઝરાયેલના કેટલાક પ્રદેશોમાં જન્મેલું યહૂદી બાળક જુવાની સુધી જીવશે કે નહીં તેની જન્મ દેનાર માતાને ખાતરી ન હોય! બીજી દરેક રીતે સુખી યહૂદી માતાઓ સતત ફાળમાં જીવે છે. ૧૯૧૬ની સાલમાં બનારસ હિંદુ યુનિવર્સિટીની સ્થાપના વખતે યુનિવર્સિટીનું ઉદ્ઘાટન કરવા આવેલા ભારતના ગવર્નર જનરલની સલામતીનો તાયફો જોઇને ગાંધીજીએ કહ્યું હતું કે આમ ડરીને જીવવા કરતાં વતન પાછા જતા રહો. ડરીને જીવવું એ કોઈ જીવતર છે? અને પાછી ફાળ પણ સામેથી વહોરી લીધેલી! પેલેસ્તીનીઓને તેમનો હક નહીં આપવાની જીદના કારણે વહોરી લીધેલી ફાળ. મારા મતે ઇઝરાયેલ પણ નિષ્ફળ રાષ્ટ્ર છે, જેમાં પ્રજા ઉલ્હાસની જગ્યાએ ભય અનુભવે છે અને તે બંદૂકની ગોળીથી ટકી રહ્યું છે. હવે ઈરાને ઊંઘ હરામ કરી નાખી છે. સૌહાર્દ, ગુડવિલ, પરસ્પર વિશ્વાસ, સહકાર વિનાનું જીવન એ જીવન નથી. જો વર્ષોનાં વર્ષો સુધી ઊચક જીવે જીવવાનું આવે તો પ્રજા સાંસ્કૃતિક રીતે કરમાઈ જાય.

પ્રગટ : ‘નો નૉનસેન્સ’, નામક લેખકની કટાર, ‘રવિવારીય પૂર્તિ’, “ગુજરાતમિત્ર”, 21 ઍપ્રિલ 2024