આજે ઇંગ્લેન્ડના ઇસ્ટ હામ સ્ટેશન સાઇડના ફૂટપાથ પર બંને હાથમાં સામાન ભરેલી પ્લાસ્ટિકની બેગ્સ સાથે ઘેર તરફ આવતો હતો. અહીં આવીને અમારું ચાલવાનું વધી ગયું છે. વતનમાં વાતે વાતે બાઇક લઇને બધે ફરી વળવાની ટેવવાળા મને અને અનસૂયાને કાઠું પડે છે. જો કે દીકરાએ બસ, ટ્રેન, ટ્યુબમાં જવા આવવા માટે બે ડેબિટ કાર્ડ દઇ રાખ્યાં છે. છતાં, થોડે થોડે કરી અમે રોજ ત્રણ ચાર કિલોમીટર ચાલીએ છીએ.
આજે હું એકલો ઇસ્ટહામ સ્ટેશનના ભરચક રોડ પર ચાલું છું. મારા બે હાથમાં ચાર થેલા છે. સ્ટેશન વિસ્તાર ચાલવાવાળાઓથી ભરચક છે. રોડની બંને તરફની નાની મોટી બ્રાન્ડેડ શોપ્સમાં મેં જોઇ રાખેલી, મનમાં નક્કી કરી રાખેલી એ ચીજ વસ્તુઓ ખરીદી, તેના થેલા લઈ હું ચાલતો આવતો હતો, ત્યાં મેં જોયું કે, મારા જમણા બૂટની લેસ છૂટી ગઇ છે. ભરચક એવા ફૂટપાથ પર ઊભા રહી બૂટની લેસ બાંધી શકાય તેવી જગ્યા ખાસું ચાલ્યા પછી મને મળે છે. હું એક સુપરસ્ટોરની બહાર ટ્રોલીઓ મુકવાની બે ફૂટ ઊંચી પાળી પાસે થેલા મૂકી બેસીને બૂટની લેસ બાંધી. ચડી ગયેલા શ્વાસને હેઠો મૂકી બાજુએ જોઉં છું તો એ જ પાળી પર મારી ડાબે પાળી ઉપર, એક ફૂટપાથ ક્લિનર એના યુનિફોર્મમાં બેઠેલો. મારી જેમ તે પણ થાક્યો હશે કે પછી તરસ લાગતાં પાણી પીવા બેઠો હશે તેવું, તેની સામેની અડધી પાણીની બોટલ જોઇ અનુમાન મેં કર્યું. જમણે તેની કચરો ભરવાની ઠેલણગાડી. અમારી નજર મળતાં હું : “આયમ ટાયર્ડ, આઇ સીટ લિટલ, એન્ડ …” વધું બોલવું ન ફાવતાં હું, થોડીવાર બેસી અને ચાલ્યો જઈશ એવું તેને સમજાવા સફળ થાઉં છું.
એ પણ ઈશારામાં “વાંધો નહીં, બેસ. બેસાય.” કહે છે. હવે અમે એકબીજાને જોઈએ છીએ. એ ચાલીસ પચાસનો આછી ધોળી દાઢી મૂછ વધેલી-વાળો જણ મને ઘઉંવર્ણો જણાતાં મેં એને પૂછ્યું : “India…?” એણે ડોકું હલાવી હા પાડી. હવે હું હિન્દીમાં પૂછું છું. “कहां से …? पंजाब से ..?”
એ દબાતે અવાજે બોલે છે : “ગુજરાતથી.”
એટલે મેં ય : હું ય ગુજરાતથી.” અને પછી તો …
જે … જે … વાતો થઇ, જેટલી વાત થઈ, એ ત્યાં વસેલા લગભગ ગુજરાતીઓની વારતા છે. મિત્રો, હરતે ફરતે રસ્તે રખડતી વારતા …ના, વાર્તા નહીં વિતકકથા સાંભળવી છે …?! લ્યો, સાંભળો ત્યારે ….
અમિત સાથે મેં લીધેલી સેલ્ફી
આ … ભાઇનું નામ અમિત. ગામ નડિયાદ. નડિયાદના કાકરખાડનો પટેલ. નડિયાદનું કાકરખાડ, તોફાની ખાડિયા જેવું જબરું. આવા કાકરખાડનો એ પટેલ પણ, આ અમિત, એવો તોફાની કે ડાંડ નથી દીસતો. નરમ અને ઢીલો – વીલો દીસે છે. એ વીસ વીસ વરસથી ઇંગ્લેન્ડમાં છે. છે નડિયાદનો પાટીદાર પણ, ઝેરી દાઢ પડી ગયા પછી શિયાવિયા થઈ ગયેલ સર્પ જેવો નરમ ટાઢોબોળ, ઉત્સાહ ઉમંગ વગરનો લાગે છે. અત્યારે કલાકના પંદર લેખે મહિને દહાડે ૨,૦૦૦ થી ૨,૪૦૦ પાઉન્ડ એ (એમના કહ્યા મુજબ) કમાય છે, તેમને ઘેરથી ક્યાંક શિક્ષિકા છે. (એમના કહ્યા મુજબ) દીકરો પણ ક્યાંક સારી જગ્યાએ ગોઠવાયો છે. (એમના કહ્યા મુજબ) છતાં એમનું પદરનું કહેવાય તેવું પોતાનું ઘર નથી. મેં એને બાળપણના ભેરુની જેમ ઘઘલાવી નાખતાં : “વીસ વીસ વરસથી અહીં છો અને તમે ઘરનું ઘર ખરીદી નથી શક્યા …?! કર્યું શું …?!” એમ કહી એને, દારૂ પીવા અને જુગાર રમવા માટે કરાતી સાઇન કરી. તો, એ એની ઝળઝળિયાળી આંખે મને કહે : “પચાસ હજાર પાઉન્ડ મારા ઇમિગ્રેશનમાં લડવા અને વકીલોને આપવામાં ગયા. મેં દીકરીને લગનમાં સાઇઠ તોલા (૬૦) સોનું આપી પરણાવી. (એમના કહ્યા મુજબ) અત્યારે એ કેનેડા છે. એના લગનનું રિસેપ્શન ન’તું થયું મારાથી પણ, એણે ને જમાઈએ કેનેડામાં “સબવે”ની ફ્રેન્ચાઇઝી લીધી એમાં એને પંદર હજાર પાઉન્ડ આલ્યા. એ નરમ અને ટાઢું બોલે. મારી અંદરનો લેખક જાત જાતનું એને પૂછી જોઇતી માહિતી કઢાવે.
ચાર ચાર થેલા લઈ અત્યાર લગી કડેધડે ચાલતો હું, એની સાચી ખોટી અને ભળતી વાતે ઢીલો પડી જાઉં છું. પગનો થાક તો ઉતરે છે, પણ મનનો થાક વધે છે. મનમાં ઘેરી ઉદાસી છવાઈ જાય છે. પાણીથી ય ન છીપે તેવી તરસ મને લાગે છે. હું મારી પાણીની બૉટલ થેલામાંથી કાઢવા જાઉં છું ત્યાં, અમિત લાગણીથી કહે છે : “આ ઉમ્મરે આટલું બધું ઊંચકીને જાવ છો તો … રોજ થોડું થોડું … લેવાનું રાખતા હો તો ..?”
અને, હું અમિતને અમારી અહીં આવ્યાની કથા ટૂંકમાં કહીને જણાવું છું કે : “આવતા રવિવારે દેશમાં જવાનું છે એટલે આ બધું …” એમ કહી ઉમેર્યું કે : આપણે ત્યાં ભજન મંડળમાં ગવાતા ભજન પહેલાં ગવાતી સાખીમાં ગાનાર ભગત એવું ગાય છે અમિત કે : “સંપત હોય તો ઘર ભલું … અને; નહીં તો ભલો પરદેશ.” ઘેર નડિયાદ ખાતે થોડી ઘણી જોગવાઈ હોય તો ચાલો ઘેર નડિયાદ પાછા.” ત્યારે, મારી વાત સમજ્યા વિના અબુધ અમિત કહે છે : “ઇન્ડિયા તો હું પાંચ વાર આવી ગયો છું.”
હવે, એની સાથે હાથ મિલાવી ઊભો થવા જાઉં છું, ત્યાં,એ મને પૂછે છે : “તમને તરસ લાગી છે ને …! ? લો; પાણી આપું …” એમ કહે છે ત્યારે, જે તરસ હવે પાણીથી છીપવાની જ નથી, જાણી હું એને કહું છું : “પાણી નથી પીવું પણ કશુંક સોફ્ટ ડ્રીંક … કેન … બેન … લઇ લઈશ.” એમ કહી મારા થેલા ઉપાડવા જાઉં છું ત્યાં, નડિયાદના કાકરખાડનો પાટિદાર ઊભો થઇ, એની કચરાની ઠેલણગાડીમાંના એની વસ્તુઓ મુકવાના ખાનામાંથી ચીલ્ડ સોફ્ટ ડ્રીંકનું કેન કાઢી મને ધરે છે. હું અવાક પણે : “મને આ ટીન ખોલતાં નહીં ફાવે …” બોલી અમિતને પાછું દઉં છું, ત્યારે એ ફટાફટ કૅન ખોલી મને પાછું ધરે છે, અને મને સાંદીપનિના આશ્રમનો પેલો સુદામો યાદ આવે છે, જે દાયકાઓ પછી એના ભેરુને તાંદુલ ધરતો હતો.
ત્યાં તે વખતે તો કૃષ્ણ હતા. પણ અહીં હું સાવ અકિંચન. સુદામા જેવા અમિતનું કશું પણ ભલું નહીં કરી શકનાર રાંક હું મનોમન દ્વારકેશને પ્રાર્થું છું : “દ્વારિકાથી પાછા ગયેલા સુદામાની સ્થિતિ; પરિસ્થિતિ જેમ બદલાઈ તેવું આ ભલા ભોળા અમિતનું થાઓ પ્રભુ.”
હું હવે ઉતાવળે ટીન પી જાઉં છું. મારાથી એની ઝળઝળિયાળી આંખો જોવાતી નથી. ખાલી થયેલ ટીન એની જ ઠેલણગાડીમાં નાખી તેની સાથે હાથ મિલાવી : “અમિત, દોસ્ત … જાઉં. તો; મલ્યા ફરી પાછા.” કહી, ક્ષણવાર પણ હવે ઊભું રહેવું ન પોસાતું હોય એમ થેલા ઉંચકીને ચાલવા માંડું છું. અમિત મને ચાલતાં જુએ છે. ચાલતાં ચાલતાં પાછું વળીને અમિતને એકવાર જોઇ લેવાનું મન થાય છે, પણ કોણ જાણે કેમ હું તેવું નથી કરતો. એના જીવનના બધા ખોટા પડેલા દાખલાઓ જેમ મારું આમ મળવું પણ એને એના જીવનના ખોટા દાખલા જેવું જ લાગશે.
ચાલતાં ચાલતાં અચાનક મને અમિતના સ્થાને દીકરો આયુષ્યમાન દેખાઈ જાય છે. અને, મારાથી રડી પડાય છે. મારા થેલાઓ અજાણ્યા ભારથી હવે ભારે થઈ ગયા છે. મણ મણની બેડીઓ સાથે ચાલવું હવે અઘરું પડે છે. પગે ખાલી ચડી જાય છે, બેસી પડવાનું મન થાય છે પણ, બેસી નથી શકાતું કે, નથી સરખું ચલાતું. હું પેલા શાપિત અશ્વસ્થામા જેવો મને લાગું છું. શું હું ય …????
સૌજન્ય : અશોકપુરીભાઈ ગોસ્વામીની ફેઇસબૂક દીવાલેથી સાદર
