અરુણાના મનમાં ઉચાટ હતો અને હૃદય ધકધક થઈ રહ્યું હતું. હજી અમદાવાદ કાળુપુર રેલવે સ્ટેશનને આવવાને વાર હતી. પણ, અરુણાનું હૃદય સ્વ-ગૃહે પાછા ફરવાના હર્ષ સાથે દ્વિધાથી ભરાઈ ગયું હતું. અરુણાને ખબર હતી કે રેલવે સ્ટેશને તેની આવવાની રાહ જોઇને કોઈ ઊભું નહીં હોય. અરુણા મનમાં જ બોલી કે કોઈને ખબર હોય તો રેલવે સ્ટેશન પર તેડવા આવે ને, અને ટ્રેઈન આવવાની રાહ જોઇને ઊભું રહેને. અરુણા મનમાં જ આ વિચારથી હસી કે કોઈને પોતાના આવવાની ખબર નથી અને હું વિચારું છું કે રેલવે સ્ટેશન પર મારી રાહ જોતું કોઈ ઊભું હશે. અરુણાએ પોતાને સવાલ કર્યો, `અરુણા, તું જ વિચાર કે કોણ તારી રાહ જોઇને ઊભું હશે. તે, ઘર છોડ્યા પછી ક્યાં તારો કોઈ સાથે સંપર્ક રહ્યો છે.` અમદાવાદ આવવાને હજી વાર હતી. અરુણા વિચારોના ભવરમાં ખોવાઈ ગઈ, અતિતમાં આંટો મારવા ચાલી ગઈ.

અરુણાનો જન્મ સામાન્ય પણ ધાર્મિક વાતાવરણથી ભરેલા ઘરમાં થયો હતો. નાનપણથી તેને મંદિરે જવું, પૂજાપાઠ, વ્રતો કરવા એ બહુ ગમતું. ઘણી વખત દાદા, દાદી સાથે કથામાં જતી, સંતોની વાણીને સાંભળતી, તેને મજા આવતી. ઘરે આવીને કથામાં સાંભળેલી, સંતો પાસેથી સાંભળેલી વાતો, કથન વિશે દાદીમાને પ્રશ્નો પણ પૂછતી અને ન સમજાય ત્યા સુધી દાદીમાનો પીછો નહોતી છોડતી. એક દિવસ અરુણાએ દાદીમાને પૂછ્યું, “દાદીમા, પ્રભુભજન અને આત્મકલ્યાણ માટે ઘર છોડી સંન્યાસ લેવાની જરૂર ખરી?” દાદીમા આ પ્રશ્નથી વિચારમાં પડી ગયાં હતાં કે આ નાની બાળકી ગતજન્મના ધાર્મિક સંસ્કાર લઈને જન્મી લાગે છે. એ સિવાય તેને રમવાની ઉંમરે આવા પ્રશ્નો ન સૂઝે.

ત્યારે દાદીમાએ કહ્યું હતું કે “ના બેટા, આત્મકલ્યાણ અને પ્રભુભજન માટે સંન્યાસ લેવો જરૂરી નથી. ગૃહસ્થાશ્રમ, શ્રેષ્ઠ આશ્રમ છે. સાંસારિક જવાબદારી સાથે પણ પ્રભુભજન થઈ શકે. મીરાબાઈ, પાનબાઈ, નરસિંહ મહેતા, તુલસીદાસ આવા ઘણા બધાં સંતોએ ગૃહસ્થજીવન સાથે પ્રભુભજન કર્યું હતું. દાદીમા, માતા, પિતા સાથે ધાર્મિક ચર્ચા અને અભ્યાસ સાથે અરુણા વયસ્ક થઈ યુવાનીના ઉંબરે પહોચી ગઈ હતી. કોલેજમાં અભ્યાસ ચાલતો હોવા છતાં આધુનિક સમાજનો, સોશિયલ મીડિયાનો રંગ તેને લાગ્યો નહોતો. આ બાબતે એ ઘણી વખત સહિયરોમાં હાંસીને પાત્ર પણ થતી એટલે જ અરુણાનાં માતાપિતાને અરુણા માટે યોગ્ય વર શોધવાની ચિંતા હતી. પણ, કહેવાય છે ને જોડી તો પ્રભુ નિર્મિત હોય છે પૃથ્વી પર તો ખાલી મેળાપ થાય છે. અરુણા માટે પણ જોઈએ એવું સંસ્કારી અને ધાર્મિક કુટુમ્બ મળી ગયું અને રંગેચંગે અરુણાના લગ્ન પણ સંપન્ન થઈ ગયા.

અરુણાના પતિનું નામ મનોજ હતું. ગવર્નમેન્ટ ઓફિસમાં સર્વિસ હતી. લોકોની માન્યતા પ્રમાણે તેની પાસે મલાઈદાર ખાતું હતું. પણ, મનોજ ઘરના સંસ્કાર પ્રમાણે ઈમાનદારીથી સર્વિસ કરવામાં માનતો હતો. તેને ઉપરની આવકનો કોઈ મોહ નહોતો. અરુણા, મનોજ સાથે ઘરમાં સેટ થઈ ગઈ હતી. ક્યારેક ક્યારેક મનોજ સાથે મંદિરે જતી અને સાસુજી સાથે કથા, વાર્તા, ભજનમાં જતી.

પૂર્વજન્મના સંસ્કાર કહો કે ઘરનું ધાર્મિક વાતાવરણ કહો, એક વખત અરુણા સાસુજી સાથે એક હરિદ્વારથી આવેલા સંતની કથા સાંભળવા ગઈ હતી. સંતની કથામાં એવી તો ઓતપ્રોત થઈ ગઈ કે પછી સંતની બધા દિવસની કથા સાંભળવા ગઈ અને મનમાં સંન્યાસ લેવાની ઈચ્છા જાગૃત થઇ ગઈ. એક દિવસ સમય લઈને સંતને મળી.

સંતે કહ્યું, “બેટા, અત્યારે તારો ધર્મ સાસુ-સસરાની સેવા અને ગૃહસ્થધર્મ નિભાવવાનો છે. એ ધર્મ સાથે તું આત્મકલ્યાણ અને પ્રભુભક્તિ કરી શકે છો. આ માટે સંન્યાસ લેવો જરૂરી નથી. બેટા, સંન્યાસનો પથ બહુ વિકટ પથ છે. તેમાં ડગલે ને પગલે સમસ્યાઓ ઊભી થતી હોય છે. સંન્યાસીનું કોઈ નિયત ઠેકાણું હોતું નથી. વળી, તું, તો દીકરી છો એટલે બેટા, તું સંન્યાસ માટેનો વિચાર તજીને અત્યારનો તારો ગૃહધર્મ નિભાવ. ઘરે રહીને પ્રભુની આરાધના કર.” અરુણા, સંતના આ પ્રકારના કથનથી નારાજ થઈને ઘરે આવતી રહી. સંત મહાત્મા તો કથા પૂરી થતાં તેની આગળની યાત્રા પર ચાલ્યા ગયા.

મનોજે જોયું કે અરુણાનું મન હમણાં હમણાં વિચલિત દશામાં હોય એવું લાગે છે. તેણે એક દિવસ પૂછ્યું, “અરુણા, શું વાત છે? સંત મહાત્માની કથા સાંભળ્યા પછી તું કઈક દ્વિધામાં અને વિચલિત મનોદશામાં હોય એવું લાગે છે. કોઈ વાત કે મુશ્કેલી હોય તો મને કહે. તારા મનમાં જે કઈ મૂંઝવણ હોય એ મને કહે, તો તારી મૂંઝવણનો રસ્તો નીકળી શકે. આપણે પતિ-પત્ની છીએ આપણી વચ્ચે કોઈ વાતનો પડદો ન હોય.”

અરુણાએ કહ્યું, “ના,ના,એવું કંઈ નથી પણ મને સંન્યાસ લેવાની અને આત્મ કલ્યાણ માટે કંઈક કરવાની ઈચ્છા જાગી છે. મીરાબાઈની જેમ પ્રભુમાં એકાકાર થવાની ઈચ્છા જાગી છે. હું, સંત મહાત્માને મળી હતી એમણે કહ્યું કે `અરુણા, ગ્રહસ્થ આશ્રમ એ જ શ્રેષ્ઠ આશ્રમ છે. તારે સંન્યાસ લેવાની કોઈ જરૂર નથી. તું, અત્યારે જે કરે છો એ તારો આત્મકલ્યાણ માટેનો જ રસ્તો છે.”

“અરુણા, સંત મહાત્માએ જે કહ્યું એ સાચું જ કહ્યું છે. તું અત્યારે જે કરી રહી છો એ આત્મકલ્યાણનો જ માર્ગ છે. માતાપિતાની સેવા અને ગૃહસ્થાશ્રમની જવાબદારી સાથે પ્રભુભજન કરવું એ ખૂબ જ કઠિન અને અઘરું કાર્ય છે. તું અત્યારે તો એ બંને જવાબદારી નિભાવી રહી છો એટલે મનમાંથી એ વિચાર કાઢી નાખ. તું એ વિચાર કે તારા વગરનું આ ઘર કેવું થઈ જશે. આ ઘર મંદિર છે એ મૂર્તિ વગરનું મકાન થઈ જશે. તારા વગર અમે નોધારા અને પ્રાણ વગરના થઇ જઈશું. તું તો અમારા જીવનનો આધાર છો. મારું મન અને આ ઘર ખાલી ખાલી થઇ જશે. મને આવી આકરી સજા ન કરતી, હું, તારા ધર્મના કે આત્મકલ્યાણના માર્ગમાં ક્યાં ય આડો નહીં આવું.”

આખરે એક દિવસ કોઈને પણ જાણ કર્યા વગર અરુણા હરિદ્વાર સંત મહાત્માના આશ્રમે પહોંચી ગઈ. સંત મહાત્મા તો જ્ઞાની મહાત્મા હતા તેણે વિચાર્યું કે અત્યારે આ દીકરીને કંઈ કહેવાનો અર્થ નથી. સમય આવે સમજણ આપવી પડશે. અરુણા હજી આશ્રમના વાતાવરણને અનુકૂળ થવાનો પ્રયત્ન કરી રહી હતી. સંત મહાત્મા પાસે બેઠી હતી ત્યાં એક યુવક આવ્યો અને કહ્યું, “ગુરુજી, તમારી વાત આજે મને સમજાય છે. અત્યારે પ્રાથમિકતા સંન્યાસજીવન નહીં પણ સાંસારિક જવાબદારીની છે. મારા જન્મદાતાની પાછલી અવસ્થાને સંભાળવાની અને સરળ બનાવવાની છે એટલે ગુરુજી, મને આજ્ઞા આપો અને આશીર્વાદ આપો કે એ જવાબદારી પૂરી કરીને હું તમારી સેવામાં ફરી ઉપસ્થિત થઈ શકું.”

“બેટા, મેં તને પહેલાં પણ કહ્યું હતું કે આપણા ઋષિ મુનિઓએ જીવનને ચાર આશ્રમમાં વહેચ્યું છે તેનું કારણ આજ છે. આપણા ઋષિ મુનિઓ પણ ગૃહસ્થજીવન સાથે આત્મઉધ્ધાર અને આત્મકલ્યાણ માટે સાધનાઓ પણ કરતા હતા. એ સાધનામાંથી મેળવેલ જ્ઞાનને લોકોમાં વહેચતા હતા. ગ્રહસ્થજીવન દરમ્યાન જ તેમને વેદો, પુરાણોની અનેક ધાર્મિક ગ્રંથોની રચના કરી છે. મારા તને આશીર્વાદ છે કે તું તારી ઈચ્છા પૂરી કરી શકીશ. ફરી તું આ આશ્રમમાં આવીને રહી શકીશ.”

અરુણા આ વાર્તાલાપ સાંભળી રહી હતી. તેણે સંત મહાત્મા સામે જોયું. સંત મહાત્માએ કહ્યું “હું તારા મનોભાવ સમજી ગયો છું. મેં તને કથા પછી દર્શને આવી ત્યારે આ જ વાત કરી હતી. બેટા, તારી જવાબદારી નિભાવ અને ગૃહસ્થજીવન સાથે આત્મકલ્યાણ કર. આ જ તારી સાચી પ્રભુ ભક્તિ છે.”

અચાનક અરુણાની વિચાર તંદ્રા તૂટી કારણ કે ટ્રેન કાળુપુર રેલવે સ્ટેશનમાં દાખલ થઈ રહી હતી. અરુણા પાસે સામાન તો બહુ હતો નહીં. રિક્ષા કરી ઘરે પહોંચી, રિક્ષામાં એ વિચારી રહી હતી કે મેં જે કર્યું છે તેનાથી ઘરના બધાં નારાજ તો થયાં જ હશે. મને કેવો આવકાર મળશે? મનોજ મને સ્વીકારી તો લેશે ને? ઘરમાં પ્રવેશવા અને રહેવા તો દેશે ને? મેં, મનોજને વધુમાં વધુ પીડા આપી છે. જો મને મનોજ અને મારા સાસુ સસરા નહીં સ્વીકારે તો મારું શું થશે? વળી વિચાર આવ્યો, ના, એવું નહીં બને. મેં ક્યાં કોઈ ખરાબ કૃત્ય કર્યું છે કે કોઈ અપરાધ કર્યો છે. મારી સાથે સંત મહાત્માના આશીર્વાદ છે એટલે કોઈ વિરુદ્ધ બાબત નહીં બને. આ વિચારમાં રિક્ષા ક્યારે ઘરના બારણે પહોંચી ગઈ એ ખબર ન રહી.

અરુણાએ ધીરેથી બારણાની ડોરબેલ વગાડી. મનમાં તો ફડકો હતો કે શું થશે? શું થશે? મનોજે બારણું ઊઘડ્યું, સામે અરુણાને જોઈને તેનું હૃદય થડાકો ચૂકી ગયું, સ્વસ્થ થઈને કહ્યું, “આવ, આવ, લાવ તારો સામાન મને આપ, સ્વગૃહે તારું હાર્દિક સ્વાગત છે.” અને અવાજ કરી કહ્યું, “મમ્મી, અરુણા સ્વગૃહે પાછી આવી ગઈ છે.” અરુણાએ મનોજ સામે જોયું અને મનોજે કહ્યું કે અરુણા સ્વગૃહે પછી આવી ગઈ છે. આ શબ્દો સાંભળી અરુણાનો મનનો બધો ભય ભાગી ગયો. મનમાં ઊભી થયેલી દ્વિધા અને ઉચાટ દૂર થઇ ગયા.

અરુણાએ દોડીને સાસુસસરાને પગે લાગીને કહ્યું, “મમ્મી, મારી દાદીમા કહેતા કે ‘બેટા આત્મકલ્યાણ અને પ્રભુભજન માટે સંન્યાસ લેવો જરૂરી નથી. ગૃહસ્થાશ્રમ, શ્રેષ્ઠ આશ્રમ છે. સાંસારિક જવાબદારી સાથે પણ પ્રભુભજન થઈ શકે. મીરાબાઈ, પાનબાઈ, નરસિંહ મહેતા આ બધાંએ ગૃહસ્થજીવન સાથે જ પ્રભુભજન કર્યું હતું. મમ્મી, દાદીમાની વાત આજે મને સાચી લાગે છે. મારી બધી ગેરસમજણ દૂર થઇ ગઈ.”

“હા, બેટા. તું થાકી ગઈ હોઈશ,આરામ કરી લે, પછી નિરાંતે વાત કરશું.”

અરુણાને આજે ગૃહસ્થજીવન સાથે આત્મકલ્યાણ અને પ્રભુભજનનો સુમેળ થતો હોય એવું લાગ્યું. ગૃહસ્થ સંન્યાસના સૂર્યનો ઉદય થતો લાગ્યો.

ભાવનગર, ગુજરાત

e.mail : Nkt7848@gmail.com

અજયભાઈ અને રમણભાઈ બંને મિત્રો હતા. એક જ શહેરમાં રહેતા હતા અને સાથે સાથે બંનેએ પોતાના બાપદાદાના ધંધાને સંભાળી લીધો હતો. બંને મિત્રો વારંવાર ફોન ઉપર વાત કરતા અને પ્રસંગોપાત રૂબરૂ મુલાકાત પણ કરતા. અજયભાઈ સ્વભાવે શાંત અને સરળ હતા. રમણભાઈ થોડાક સ્વમાની અને પોતાના સ્વમાન માટે વધારે પડતા આશાવાદી હતા. અજયભાઈને રમણભાઈ સાથે ઘણા વખતથી વાત થઈ નહોતી એટલે ફોન કર્યો કે રમણ આપણે ઘણા વખતથી મળ્યા નથી એટલે આપણે મળીએ. બંને મિત્રએ મળવાનું નક્કી કર્યું.

નક્કી થયા પ્રમાણે સાંજે બગીચામાં બંને મિત્રો ભેગા થયા. બંનેએ ઘણી વાતો કરી, જૂનાં સંસ્મરણોને વાગોળ્યાં, પણ રમણભાઈ જરા ચિંતામાં હોય એવું અજયભાઈને લાગ્યું, “રમણ તું કંઈક ચિંતામાં હોય એવું લાગે છે.” “ના, એવી કોઈ ચિંતા નથી પણ ઘરમાં થોડી ચણભણ ચાલે છે. આજના છોકરાઓને હવે આપણી વાત અને સલાહ નકામી લાગે છે, જાણે આપણને કાઈ ખબર જ પડતી નથી. પોતાના વિચાર પ્રમાણે વર્તન કરે છે. બાકી બધું બરોબર છે ચિંતાનું કોઈ કારણ નથી.” 

અજયભાઈને અને રમણભાઈને એક દીકરો અને દીકરી હતા. બંને એ દીકરીના અને દીકરાના લગ્ન કરી દીધા હતા. બંનેના દીકરાની વહુ સારી અને સંસ્કારી હતી. 

અજયભાઈ તેના કૌટુંબિક માહોલમાં સેટ થઈ ગયા હતા પણ રમણભાઈ સેટ થઈ શક્યા નહોતા. તે વિચારતા કે આપણને કોઈ વડીલ તરીકે નથી માન આપતું કે નથી કોઈ સાંભળતું. અજયભાઈ, રમણભાઈના સ્વભાવથી પરિચિત હતા એટલે અજયભાઈએ કહ્યું, “રમણ, તું થોડા દિવસ મારા ઘરે રહેવા આવ. આપણે સાથે રહ્યાને ઘણો સમય થયો છે સાથે રહેવાની મઝા આવશે.”

“હા, તારી વાત સાચી છે. હું નક્કી કરીને તને કહીશ.”

રમણભાઈએ તેમના પત્નીને વાત કરી. અજય થોડા દિવસ તેના ઘરે રહેવા જવા માટે કહે છે. દીકરા, વહુને પણ વાત કરી, તેમને પણ અજયકાકાને ત્યાં રહેવા જવાની સંમતિ આપી. રમણભાઈએ અજયભાઈને ફોનથી જાણ કરી. અજયભાઈએ તેના દીકરા અનીલ અને પુત્રવધૂ દીપાને વાત કરી. ઘરનો માહોલ આનંદમય થઈ ગયો. રમણભાઈ, અજયભાઈને ત્યાં રહેવા આવ્યા. અજયભાઈના દીકરા અને વહુએ રમણભાઈ અને તેમના પત્નીને સારી રીતે આવકારી અને પગે લાગ્યાં. 

અજયભાઈ કહે, “રમણ, તેં સારું કર્યું, મારી વાત માની. આપણને સાથે રહેવાનો લ્હાવો મળશે.” દીપાએ પૂછ્યું, “કાકા, ચા તમારા માટે કેવી બનાવું? પપ્પા તો ઓછી ખાંડની ચા પીવે છે. પપ્પાને ડાયાબીટિસ નથી પણ સાવચેતી માટે.” “જોયું રમણ, દીપા મારો કેટલો ખ્યાલ રાખે છે.” “હા, બેટા, કાકા માટે પણ એવી જ ચા બનાવજે.” રમણભાઈ વિચારમાં પડી ગયા. 

રીટા, વિજયે (રમણભાઈનો દીકરો પત્ની અને રમણભાઈની પુત્રવધૂ) પણ મહેમાન આવ્યા ત્યારે આમ જ પૂછ્યું હતું અને ત્યારે મેં કહ્યુ હતું, “ડાયાબીટિસ નથી તો શું! કેમ મોળી ચા પીવાની અને અત્યારથી એવી ચિંતા શું! કામ કરવાની?” “એ ય! રમણ, ક્યાં ખોવાઈ ગયો? દીપા ચા-નાસ્તો લાવી છે. આપણે તેની મહેનતને ન્યાય આપીએ.” દીપાએ અજયભાઈને પૂછ્યું, “પપ્પા, રાત્રે જમવામાં શુ બનાવું?” “બેટા, જે બનાવ તે, મને તો તારા હાથની બધી જ રસોઈ ભાવે છે.” “ના, પપ્પા તમને આખાં રીંગણાનું ભરેલું શાક બહુ ભાવે છે, તે બનાવીશ.” “કાકા, તમને અને કાકીને ભાવશે ને?” “જોયું રમણ, દીપાને પણ ભાવે છે પણ મારી દીકરી મારા નામે બનાવશે. હું પણ ખુશ, દીપા પણ ખુશ.” રમણભાઈ, અજયભાઈ અને દીપાની વાત સાંભળીને વિચારમાં પડી ગયા. રીટા સાથેની વાત યાદ આવી ગઈ કે રીટા જ્યારે પૂછતી ત્યારે હું સીધા જવાબ નહોતો આપતો. અને કહેતો ‘મને પૂછીને રસોઈ તો તમારી પસંદગીની જ બને છે. તો પૂછો છો શું કામ?’ અજયભાઈ, રમણભાઈની વારંવાર વિચારમાં પડી જવાની સ્થિતિને નિરખી રહ્યા હતા. અને વિચારતા કે રમણને કંઈક તો સમજાઈ રહ્યું છે. જરૂર તેના વર્તનમાં ફેરફાર થશે.

રમણભાઈ, અજયભાઈના ઘરમાં બનતા દરેક પ્રસંગને પોતાની રીતે મૂલવી તેમાં રહેલી હકારાત્મક બાબતને પોતાનામાં ઉતારી રહ્યા હતા. અને મનોમન સંઘર્ષ કરતા હતા. પંદર દિવસનો સમય તો જોતજોતામાં ક્યાં પસાર થઈ ગયો એ ખબર ન પડી. અજયભાઈએ એક વાતની નીંધ લીધી હતી કે રમણને અહીંયા રહેવા બોલાવ્યો એ ફાયદામાં રહેશે.

“અજય, અમને અહીયા આવ્યાને પંદર દિવસ થયા અને આ સમય ક્યાં પસાર થઈ ગયો એ ખબર જ ન પડી. હવે અમે ઘરે જઈએ. વિજય અને રીટા રાહ જોતાં હશે. અને તું વચન આપ કે જલદી તું મારે ત્યાં રહેવા આવીશ.”

અજયભાઈએ રહેવાનો આગ્રહ કર્યો પણ રમણભાઈએ વિજયને ફોન કરી ગાડી મંગાવી લીધી હતી. ભારે હૈયે બંને મિત્ર છૂટા પડ્યા. રમણભાઈને લાગ્યું કે તે કંઈક અહીંથી લઈને જાય છે. અજયભાઈને લાગ્યું કે મેં રમણને કંઈક સકારાત્મક આપ્યું. વિજયે ગાડી મોકલી હતી. અજયભાઈને આવજો કહીને ગાડીમાં ઘરે જવા નીકળ્યા. રમણભાઈએ રસ્તામાં ગાડીને એક સાડીવાળાની દુકાનને ઊભી રાખવા કહ્યું. રમણભાઈના પત્નીએ પૂછ્યું, “શું કામ છે?” “તું મારી સાથે દુકાનમાં ચાલ, અને રીટા માટે સારી મોંઘી સાડી પસંદ કર.” “પણ રીટાને ગમશે?” “હા, ગમશે, માતા, પિતા જે ભેટ આપે એ છોકરાઓને ગમે જ.” રીટા માટે સારી મોંઘી સાડી પસંદ કરી અને વિજય માટે સૂટનું કાપડ ખરીદ્યું. રમણભાઈની પત્ની પણ મનોમન ખુશ હતાં.

સાડીવાળાની બાજુમાં મીઠાઈની દુકાન હતી, ત્યાંથી રીટાને ભાવતી બંગાળી મીઠાઈ અને વિજયને ભાવતી મીઠાઈ ખરીદી ઘરે પહોંચ્યાં. વિજય અને રીટા રાહ જોતાં હતાં. બંને પગે લાગ્યાં. અજયકાકાના સમાચાર પૂછ્યા, “પપ્પા, ચા બનવું કે ઠંડું આપું?” “રીટા બેટા, વિજય, એ બધું પછી, પહેલાં મારી પાસે બેસો.” રીટાએ રમણભાઈના પત્ની (સાસુ) સામે જોયું. તેમણે આંખોથી હા દર્શાવી. “લે, બેટા, આ સાડી, અમે તારા માટે ખરીદી છે અને વિજય તારા માટે સૂટનું કાપડ ખરીદ્યું છે. અમારા બંને તરફથી ભેટ.”

રીટા, વિજયે એક બીજા સામે જોયું, હકારની સંમતિથી ભેટ લઈ અને બોક્સ ખોલ્યું. બંનેના ચહેરા ઉપર આનંદ છવાઇ ગયો અને ભાવવિભોર થઈ મમ્મી પપ્પાને ફરીથી પગે લાગ્યાં. રમણભાઈ અને તેની પત્ની પણ ભાવવિભાર થઈ ગયાં, ઘરમાં ખુશી, ખુશી છવાઈ ગઈ.

વિજય અને રીટાએ કહ્યું, “મમ્મી, પપ્પા, આપનો ખૂબ ખૂબ આભાર, અમને બંનેને આપની ભેટ બહુ જ ગમી.”

રમણભાઈને બહુ ગમ્યું કે પહેલી વખત ભેટ આપી અને બાળકોએ પસંદ કરી. રમણભાઈ પણ મનોમન બહુ જ ખુશ થયા. રમણભાઈ દરેક બાબતમાં ફેરફાર કરી પોતાની જાતને પરિવર્તિત કરતા ગયા અને ઘરનો માહોલ બદલાતો ગયો. એક સાંજે રમણભાઈ એમના પત્ની, વિજય અને રીટા દીવાનખંડમાં બેસીને વાતો કરતાં હતાં, ત્યારે વિજયે પૂછ્યું, “પપ્પા, તમારા આ પરિવર્તનનું રહસ્ય શું છે?” “કંઈ નહીં બેટા, હું એમ માનતો હતો કે પરિવર્તન નવી પેઢીમાં થવું જોઈએ. જૂની પેઢી પાસે અનુભવ, સમજણ અને સ્થિરતા હોય છે પણ હું મારી આ ધારણામાં ખોટો હતો, એ વાત મને અજયને ત્યાં સમજાણી કે નવી પેઢીને પરિવર્તિત કરવા માટે જૂની પેઢીએ પોતાની સમજણ, અનુભવ અને ઠાવકાઈથી નવી પેઢીને દોરવવી પડે અને સમયની માગને પણ ધ્યાનમાં રાખવી પડે. બસ આ બધું જ વિચારતો ગયો અને આજે પરિણામ આપણી / મારી સામે છે.” “હા! પપ્પા, તમારી વાત સાચી છે. નવી પેઢીએ પણ જૂની પેઢીના આચાર, વિચાર, માન, સ્વમાનને સ્વીકારવા અને અનુસરવા પડે. તો જ બે પેઢી વચ્ચેનો જે જનરેશન ગેપ છે એ ઓછો થાય અને પુરાય.”

અજય આવવાનું કહેતો હતો, “ફોન કરું?” “ફોન ન કરતો હું જાતે જ આવી ગયો છું, સહકુટુંબ, મુદ્દલ અને વ્યાજ સાથે તારા પરિવર્તનને વસૂલવા માટે અને મૂલવવા માટે.” ને, આ વાક્ય સાથે દીવાનખંડ બધાંના મુક્ત હાસ્યથી ગુંજી ઉઠ્યું. ‘પરિવર્તન એ કુદરતનો નિયમ છે. સર્વ પરિસ્થિતિ પરિવર્તનશીલ છે. એ વાત કુદરત પાસેથી આપણે સ્વીકારવી અને શીખવી પડે કારણ કે કુદરત પોતે જ પરિવર્તનશીલ છે.’

ભાવનગર, ગુજરાત

e.mail : Nkt7848@gmail.com

ઉમેશભાઈ આમ તો રોજ સવારે છ વાગે ઊઠી જતા, અને નિત્યક્રમ પતાવીને ઓફિસે જતા; પણ આજનો દિવસ તેમને માટે ખાસ દિવસ હતો. આજે ઉમેશભાઈ સવારે ચાર વાગે ઊઠીને નિત્યક્રમ પતાવી, છ વાગે નીચે ડ્રોઈંગરૂમમાં આવ્યા. આજે ઓફિસે નહીં પણ બહારગામ, વારાણસી જવાનો પ્રોગ્રામ હતો. આજનો દિવસ તેમણે વારાણસી જવા માટે રિઝર્વ રાખ્યો હતો. આજના દિવસે આ સિવાય કોઈ કામ કરવાના નહોતા.

વિમળાબહેનને ખબર હતી કે આજે ઉમેશભાઈ વારાણસી જવા માટે છ વાગે તૈયાર થઈને ડ્રોઈંગ રૂમમાં આવશે.

ઉમેશભાઈએ વિમળાબહેન સામે જોઇને પૂછ્યું, “કેમ, વિમળા, શું સમસ્યા છે? તારો ચહેરો કહી રહ્યો છે કે તારે કંઈક પૂછવું છે?”

“તમારું અનુમાન સાચું છે. મને તમારી ઉપર પૂરતો ભરોસો અને વિશ્વાસ છે પણ આજે જિજ્ઞાસાવસ એક સવાલ પૂછવાનું મન થાય છે. તમે નારાજ ન થાવ તો પૂછું?”

“અરે! એમાં નારાજ થવાની શું વાત છે. મને ખબર હતી કે તું એક દિવસ મારી આજના દિવસે વારાણસી જવા વિશે જરૂર પૂછીશ. હું, તું સામેથી એ વાત પૂછે તેની રાહ જોતો હતો. તારા પ્રશ્નના જવાબ માટે તારે મારી સાથે વારાણસી આવવું પડશે. તું જલદીથી તૈયાર થઈ જા. આપણે વારાણસી દશ વાગ્યા પહેલાં પહોંચવું પડશે.”

વિમળાબહેન જાણતાં હતાં કે એવી કોઈ વાત જરૂર હશે; જે વાત ઉમેશ મને બતાવીને સમજાવવા માંગતો હશે. વિમળાબહેન ફટાફટ તૈયાર થઈ ગયાં અને ઉમેશભાઈ સાથે કારમાં વારાણસી જવા માટે નીકળી ગયાં.

સાડા નવ વાગે ઉમેશભાઈની કાર વારાણસીમાં એક સોસાયટી વિસ્તારમાં એક નાના એવા ટેનામેન્ટ પાસે જઈને ઊભી રહી. ટેનામેન્ટ વન બેડરૂમ, હોલ અને કિચનવાળું હતી. ટેનામેન્ટ બહાર નેમપ્લેટ હતી, જેમાં ફક્ત ‘જમનાબા વિલા’ લખેલું હતું. ટેનામેન્ટને ફરતી કમ્પાઉન્ડ વોલ હતી અને આંગણામાં નાનો એવો બગીચો હતો. વિમળાબહેન નામ વાંચીને આશ્ચર્ય પામી ગયાં. આ નામ ક્યારે ય તેમણે ઉમેશભાઈના મોઢેથી સાંભળ્યું નહોતું કે તે વિશે કોઈની સાથે ચર્ચા કરતા કે વાત કરતા સાંભળ્યા નહોતા. પણ ત્યારે વિમળાબહેને કંઈ પૂછ્યું નહીં એમ માનીને કે જે હકીકત હશે એ ઉમેશ કહેશે.

વિમળાબહેન ઉમેશભાઈ સાથે ડ્રોઈંગરૂમમાં દાખલ થયાં. ડ્રોઈંગરૂમમાં એક મંદિર હતું અને મંદિરમાં ફૂલ સાઇઝનો એક જાજરમાન વ્યક્તિત્વ ધરાવતી સ્રીનો ફોટો હતો. થાળમાં મોંઘો ગુલાબનો હાર હતો. બાજુમાં મોટી દિવીમાં દિવો હતો. ડ્રોઈંગરૂમમાં થોડાક માણસો સફેદ વસ્ત્ર પહેરીને બેઠા હતા. સામાન્ય રીતે ઉમેશભાઈ સફેદ વસ્ત્ર નહોતા પહેરતા. તેમને સફેદ વસ્ત્રો પહેરવા બહુ ગમતા નહીં, પણ આજે એકદમ સાદા સફેદ વસ્ત્રો પહેર્યા હતા. વિમળાબહેનને સવારે નવાઈ તો લાગી હતી ત્યારે પણ તેમણે ઉમેશભાઈને કંઈ પૂછ્યું નહોતું.

ઉમેશભાઈએ વિમળાબહેનને કહ્યું, “અત્યારે દશ વાગ્યા છે આપણે જમના બાની પૂજા કરી લઈએ પછી તારે જે જાણવું હોય તે વિશે વાત કરશું.” બંને જમનાબાનાં ફોટા પાસે ગયા; જમનાબાને ફૂલસાઇઝનો અસલી ગુલાબનો હાર પહેરાવ્યો, પૂજા કરી વંદન કર્યાં. ત્યાં હાજર લોકોને પ્રસાદ પીરસવાની સૂચના આપી દીધી.

બધું કામકાજ પૂર્ણ કરી. બાનો પ્રસાદ લઈને ઉમેશભાઈ અને વિમળાબહેન ડ્રોઈંગરૂમમાં જમનાબાના ફોટા સામે બેઠા.

“વિમળા, તને સવાલ છે ને? આ જમનાબા કોણ છે? હું આજના દિવસે અહીંયા વારાણસી આવીને તેમની પૂજા શું કામ કરું છું? તો, સાંભળ…….”

“હું જ્યારે પાંચ વરસનો હતો ત્યારે મમ્મીપપ્પા સાથે વારાણસી ભોલેનાથના દર્શન કરવા ગયો હતો. વારાણસીમાં ઘણાં મંદિરો છે, એટલે પપ્પાની ઈચ્છા એવી હતી કે મુખ્ય મુખ્ય મંદિરે દર્શન કરીએ; પણ મમ્મી તો જે મંદિર રસ્તામાં આવે તેમાં દર્શન કરવા પહોંચી જતી હતી. એક મોટા મંદિરમાં હું આમથી તેમ આંટા મારતો હતો અને રસ્તો ભૂલી મંદિરમાં અટવાઈ ગયો. મને કોઈ રસ્તો જડતો નહોતો કે કંઈ સૂઝ પડતી નહોતી. મમ્મીપપ્પા તો મને બહાર શોધતાં હતાં. હું રડતો રડતો મંદિરના એક ખૂણામાં ઊભો હતો, ત્યાં ગુંડા જેવી બે વ્યક્તિ આવીને મને ઢસડીને લઈ જતી હતી. મેં બૂમાબૂમ કરી મૂકી એટલે જમનાબા દોડીને આવ્યાં. એ પણ દર્શન કરવા આવ્યાં હતાં.”

“જમનાબાએ કહ્યું, `છોડી દ્યો એ છોકરાને, શું કામ તેને પકડ્યો છે?` એટલે એ ગુંડાએ કહ્યું, `તમે તમારું કામ કરોને, શું કામ બીજાના ઝમેલામાં પડો છો. આ છોકરો અમારા સંબંધીનો છોકરો છે. તેને પાછો તેના ઘરે લઈ જવા માટે પકડ્યો છે.` મેં હિંમત કરી કહ્યું, `આ લોકોને હું ઓળખતો નથી. મારું અપહરણ કરવાની દાનતથી મને પકડી જાય છે.`

ગુસ્સા સાથે જમનાબા અમારી પાસે આવ્યાં અને બંને ગુંડાને મારીને ભગાડી દીધા. પછી મને પૂછ્યું, `કે બેટા, તારા મમ્મીપપ્પા ક્યાં છે? તું કેમ તેમનાથી વિખૂટો પડી ગયો? ક્યાંનો રહેવાસી છો?` વગેરે વગેરે પ્રશ્ન પૂછ્યાં. પછી મમ્મીપપ્પાની રાહ જોતા મંદિર બંધ થાય ત્યાં સુધી મારી પાસે મંદિરે બેઠાં. પણ મમ્મીપપ્પા તો મને બહાર શોધતાં હતાં એ ફરી મંદિરમાં શોધવા ન આવ્યાં.

જમનાબાએ વિચાર્યું કે જો અત્યારે મને પોલીસ સ્ટેશને જઈને પોલીસને સોંપશે તો એ ગુંડાઓ જો બહાર ધ્યાન રાખતા હશે તો ફરીથી મને પોલીસ સ્ટેશનેથી પોલીસને અષ્ટમ પષ્ટમ સમજાવી કે બીજા કોઈ રસ્તા લઈને કે પોલીસ સાથે વાટાઘાટ કરી ઉપાડી જશે એટલે મને તેમના ઘરે લઈ ગયાં.

હું ખૂબ ડરી ગયો હતો. બીકથી ધ્રૂજતો હતો. મને ખૂબ જ તાવ ચડી ગયો. જમનાબા માથે ભીનાં પોતાં મૂકીને મારી પાસે આખી રાત બેસી રહ્યાં. બીજે દિવસે સવારે મને પોલીસ સ્ટેશને લઈ ગયાં. ત્યાં પપ્પાએ મારા ગુમ થવાની ફરિયાદ નોંધાવી હતી એટલે મમ્મીપપ્પાને પોલીસ સ્ટેશને બોલાવી મને સોંપી દીધો.

મમ્મીપપ્પાએ જમનાબાનો ખૂબ ખૂબ આભાર માન્યો અને અમે દિલ્હી પાછા આવતા રહ્યાં. હું મારા અભ્યાસમાં વ્યસ્ત થઈ ગયો. સમય પસાર થતો ગયો. મેં પપ્પાનો બિઝનેસ સંભાળી લીધો. વચ્ચે વચ્ચે સમય મળે હું જમનાબાને વારાણસી મળવા જતો રહેતો. સરકારી નોકરીમાંથી નિવૃત્તિ પછી મેં જમનાબાને મારી સાથે રહેવા માટે ખૂબ આગ્રહ કર્યો, પણ ન માન્યાં. જમનાબા પ્રાથમિક શાળામાં શિક્ષિકા હતાં. લગ્ન નહોતા કર્યાં. કુટુંબ જેવું કંઈ હતું નહીં પણ એકલા સ્વમાનથી જીવતા હતાં. તેમને સ્વમાનથી જીવવું ગમતું હતું એટલે જિંદગીભર એકલા જ જીવ્યાં.

છેલ્લે જમનાબાનો એક દિવસ ફોન આવ્યો કે તું તાત્કાલિક મળવા આવી જા. હું તુરત જ વારાણસી આવ્યો; જાણે જમના મારી જ રાહ જોતા હોય એમ મને એક કવર આપીને મારા ખોળામાં અંતિમ શ્વાસ લીધાં. મેં અગ્નિ સંસ્કાર સાથે બધી જ ધાર્મિક વિધિ કરી અને જમનાબાએ આપેલ કવર ખોલ્યું તો તેમાંથી એક કાગળ નીકળ્યો, જેમાં લખ્યું હતું.

“બેટા, ઉમેશ.

“માતાપિતા સંતાનો માટે મિલ્કત છોડી જાય છે પણ હું આ વસિયતથી તને એક જવાબદારી સોંપતી જાવ છું. આ મકાન તારું જ છે. તું અહીંયા નહીં રહી શકે જ્યારે હું તો અહીંયા જ રહેવાની છું એટલે દરરોજ મકાનની સાફસૂફી થાય તેની અને મારી પુણ્યતિથિને દિવસે તારે આવીને મને હાર ચડાવીને દિવો કરવાનો; આખો દિવસ મારી સાથે પસાર કરવાનો. મને ખાતરી છે કે બેટા, તું આટલું જરૂર કરીશ.”

“જમનાબાના…આશીર્વાદ.”

જમનાબાના વસિયતનામાને આશીર્વાદ સમજી હું છેલ્લા પાંચ વરસથી નિયમિત અહીંયા આવું છું. સોસાયટીના લોકો સાથે પ્રસાદ લઈને આખો દિવસ જમનાબાના ફોટા પાસે બેસું છું અને જમનાબાની હાજરીની અનુભૂતિ કરું છું.

“તને એમ થશે કે આવી સામાન્ય વાત મેં તને કેમ ન કરી. તો હું તને વાત કરવા યોગ્ય સમયની રાહ જોતો હતો. મેં જો આ વાત તને પહેલાં કરી હોત; તું એ વાતને તું સામાન્ય વાત સમજત. મને ખબર હતી કે એક દિવસ તું મને મારા ચોક્કસ દિવસે વારાણસી આવવા માટેનું કારણ જરૂર પૂછીશ. આજે એ દિવસ આવીને ઊભો રહ્યો.”

“હા ઉમેશ, તમારી વાત સાચી છે. આજે મને જમનાબાનું વ્યક્તિત્વ સમજાયું તેમ જ તમારા જીવનમાં જમનાબાનું સ્થાન શું છે એ સમજાઈ ગયું.”

વિમળાબહેન ઊભા થયાં. જમનાબાના ફોટાને પગે લાગીને કહ્યું, “બા, તમારા વસિયતનામામાં સહભાગી થવા હું પણ આપની પુણ્યતિથિ પર ઉમેશ સાથે આવીશ. તમારી સાથે રહીને તમારી હાજરીની અનુભૂતિ કરીશ.”

ઉમેશભાઈને જમનાબાના ફોટામાં જમનાબાના મુખ પર આનંદની રેખા અંકિત થતી દેખાઈ. જાણે કહેતા હોય, હા દીકરા, મેં તો એક રાતનો ઉજાગરો કર્યો હતો પણ તેં તો મારા વસિયતનામાને સંપૂર્ણ પણે સ્વીકારી લીધું. 

ભાવનગર, ગુજરાત

e.mail : Nkt7848gmail.com