દીપક હોસ્પિટલમાં બેડમાં પડ્યો, પડ્યો લાઇવ ટી.વી. ટેલિકાસ્ટ જોઈ રહ્યો હતો. તેને આ ભવ્ય સમારંભમાં બેસ્ટ ચિત્રકારનો એવોર્ડ આપવામાં આવવાનો હતો. પણ પોતે તો સખત બીમાર હતો. એવોર્ડ લેવા જઈ શકે તેમ નહોતો, એટલે એવોર્ડ તેના વતી તેનો ભાઈ પ્રભાત સ્વીકારવાનો હતો. સમારંભમાં સેંકડો માણસ ભેગા થયા હતા. તેની પાસે તો ફક્ત તેનાં માતા-પિતા હતાં. દીપક વિચારતો હતો કે ‘પ્રસિદ્ધિ પણ પરપોટા જેવી છે.’ પિતાજીની વાત સાચી હતી. મારાં ચિત્રોનું પ્રદર્શન થતું ત્યારે સોશિયલ મીડિયા ઉપર ફોલોઅર્સનો મારો બોલતો હતો. હજારો લાઇક્સ મળતી હતી. એટલા જ ફોન કૉલ્સ આવતા હતા. પ્રશંસકો ટોળે વળીને ઘેરી લેતા હતા. જ્યારે આજે, સમારંભમાં સેંકડો લોકો હતાં ને મારી પાસે માતા-પિતા. મેં પ્રસિદ્ધિ માટે બહુ મોટું મૂલ્ય ચૂકવ્યું હતું. દીપક સામે વિતી ગયેલી જિંદગી એક ફિલ્મની જેમ દોડી રહી હતી.

દીપકના પિતાજી પણ સારા ચિત્રકાર હતા. દિપકે ત્રણ વર્ષની ઉંમરે કાગળ ઉપર પેન્સિલથી મોર દોરીને પિતાજીને બતાવ્યો, ત્યારે એ ખુશીથી પાગલ થઈ ગયા હતા. તેણે દીપકમાં છુપાયેલી ચિત્રકળાની ખૂબીને પારખી લીધી હતી. પોતાના જ્ઞાન સાથે દીપકને સારી સંસ્થામાં મૂકીને ચિત્રકળાના જ્ઞાનને વધુ સમૃદ્ધ બનાવ્યું હતું. દીપક આગળ વધતો ગયો, તેમ તેમ પ્રશંસા અને ભાવકોમાં ડૂબતો ગયો. તેને મનમાં એક નિશ્ચય કર્યો, ‘મારે એવી ઊંચાઈએ પહોંચી જવું છે, જ્યાં બીજાને પહોંચવું મુશ્કેલ થઈ જાય.’ એક વખત દીપકને તેના પિતાજીએ કહ્યું હતું,

“બેટા સંતાન ખૂબ આગળ વધે એ દરેક માતા-પિતાની ઇરછા હોય, પણ સાથે સાથે સ્વાસ્થ્યનું ધ્યાન રાખવું અનિવાર્ય છે. બેટા, તું એ બાબતને અવગણી રહ્યો છે. હવે આ ભાગદોડ બંધ કર. તે ખૂબ નામના કમાઈ લીધી છે. હવે ધીમે ધીમે આગળ વધે તો સારું. કારણ કે, પ્રસિદ્ધિ એક પાણીના પરપોટા જેવી છે. જેમ પરપોટો મોટો થાય, તેમ, તેની ફૂટી જવાની શક્યતા વધતી જાય છે. તેવું જ કોઈપણ કાર્યક્ષેત્રમાં બની શકે છે. વળી તે મૂડ જાળવવા માટે સિગારેટ પણ પીવાની શરૂ કરી છે. એ તારા  સ્વાસ્થ્ય માટે ખૂબ જ હાનિકારક છે. એ વ્યસન વહેલી તકે છોડી દેજે. એમાં જ આપણા સૌની ભલાઈ છે.”

દીપકે ત્યારે પ્રસિદ્ધિના નશામાં પિતાજીની કોઈ વાત ઉપર ધ્યાન આપ્યું નહોતું. ધીમેધીમે દીપક ચેઇન સ્મોકર બની ગયો. સતત કામ અને ભાગદોડથી સ્વાસ્થ્ય ઉપર અસર થવાની શરૂઆત થઈ ગઈ હતી.

ડૉક્ટર સાહેબના મતે દીપક ટી.બી.ના ફર્સ્ટ સ્ટેજમાં હતો. ડૉક્ટર સાહેબે સ્પષ્ટ સૂચના આપી હતી કે હવે કામ ના કરો. તબિયત ઉપર ધ્યાન નહીં આપો તો જીવન ઉપર જોખમ ઊભું થશે.” પણ દીપકે પ્રશંસકોના આગ્રહને વશ થઈ ડૉક્ટર સાહેબની સૂચનાને સતત અવગણી હતી. જેના પરિણામે આજે એવોર્ડ સમારંભમાં હાજર હોવાના બદલે હોસ્પિટલમાં હતો.

દીપકને સમારંભનું લાઇવ ટેલિકાસ્ટ જોઈ આંખમાં આંસુ આવી ગયાં. તેનાં માતા-પિતા, આંખમાં આવેલાં ઝળઝળિયાંને પરાણે રોકીને બેઠાં હતાં.

“પિતાજી ,તમારી વાત સાચી હતી. જીવનમાં પ્રસિદ્ધિ જ સર્વોત્તમ નથી. સાથે સાથે જીવનનું મૂલ્ય પણ સમજવું એટલું જ જરૂરી છે. નહીંતર મળેલ પ્રસિદ્ધિ બહુ મોંઘી પડે છે અને ત્યારે ચૂકવાઈ ગયેલ મૂલ્ય, કોઈપણ કિંમતે પાછું મળતું નથી.”

“હા બેટા! પણ જ્યારે આપણે પ્રસિદ્ધિના દરિયામાં તરતા હોઈએ છીએ, ત્યારે સ્વાસ્થ્યની અવગણનાની ઊંડાઈના માપની આપણને ખબર નથી હોતી કે આપણે તે તરફ કેટલા બેદરકાર હોઈએ છીએ.”

પ્રભાત, એવોર્ડ ટ્રોફી લઈને રૂમમાં દાખલ થયો. દીપક મુક્ત મને રડી પડ્યો. આજે તેને ટ્રોફીનું મૂલ્ય સમજાઈ ગયું હતું.

ભાવનગર, ગુજરાત

e.mail : nkt7848@gmail.com

સુહાનો ફોન આવ્યો. “સરયૂદીદી! આવતા શનિવારે, અલગ ભાષાનાં લેખકોના સન્માનના કાર્યક્રમમાં તમારું નામ મેં આપ્યું છે. આવશો ને?” એકાદ વર્ષથી વાત નહોતી કરી તેથી મને આમંત્રણ આપતા સવાલથી અનેરો આનંદ થયો. મારા હકાર પછી તે આગળ બોલી,

“દીદી, કાર્યક્રમના દિવસે હું તમને લેવા આવીશ.”

“એટલે દૂરથી? … તને લાંબુ પડશે.” મેં કહ્યું.

“મારું નવું ઘર બહુ દૂર નથી. ફોન મૂકું છું … શનિવારે વધુ વાત કરશું.” કહીને સુહાએ વાત બંધ કરી.

મારા ‘કેમ’ અને ‘ક્યાં’ અધ્યાહાર રહી ગયા.

સુહાને હું મારી મિત્ર કહું કે, કેવળ ઓળખીતા કહું … કે નાની બહેન કહું, એ ચોક્કસ કહેવું મુશ્કેલ હતું. પણ જ્યારે જ્યારે સુહા સાથે વાત થાય ત્યારે કોઈ દંભ, દેખાવનું આવરણ રહેતું નહીં. આઠેક વર્ષ પહેલાં અમે પહેલી વખત સુહાને ઘેર સંગીત ગ્રુપના સભ્ય તરીકે આમંત્રણ હોવાથી ગયેલાં. એક મોટા બંગલાના ગોળ ડ્રાઈવ-વે પર અમે કાર ઊભી રાખી અને માણસ પાર્ક કરવા લઈ ગયો. વિશાળ બારણાઓ પાસે સુહાના પતિ, રણબીર સિન્હાએ પોતાનો પરિચય આપી, અમને આવકાર્યા. સુહા લોકોની વચ્ચેથી જગ્યા કરતી અમને આવીને મળી. સુંદર અને સાદી પણ પ્રેમાળ સુહાને પહેલી વખત મળી … પણ જાણે પુરાણી પહેચાન હોય તેવી ઉષ્માભરી તેની વર્તણૂક હતી.

સંગીતના કાર્યક્રમના મધ્યાંતરમાં વાતો કરતાં જાણવા મળ્યું કે સુહા મરાઠી, અને રણબીર પંજાબી છે, અને અમેરિકાની એન્જિનિયરીંગ કોલેજનો અભ્યાસ પૂરો કરી બન્નેએ પ્રેમલગ્ન કરેલા. રણબીરને પોતાની કંપની હતી. તેમની મોટી દીકરી અનુ, સૌને મળવા આવી અને MITમાં પ્રવેશ મળી ગયો હોવાથી બે મહિના પછી Boston જવાની હતી. અમે બધાં સુહાના સૌભાગ્યને અહોભાવથી નવાજી રહ્યાં … એવામાં એક મદદનીશ બહેને આવીને સુહાના ખભે હાથ મૂકી ઈશારો કર્યો. સુહા તરત જ પાછલા દ્વારથી બહાર નીકળી, ત્વરાથી પાછળના ગેસ્ટ હાઉસ તરફ દોડી.

“સુહાનાં સાસુને ‘અલ્ઝહાઈમર છે. સુહા સિવાય બીજું કોઈ તેમને સંભાળી શકે તેમ નથી.” આ સાંભળી સુહાની સહનશીલતાનો ખ્યાલ આવ્યો. એ પણ જાણવા મળ્યું કે, સુહાએ ભારતીય પ્રૌઢ વ્યક્તિઓને મદદ કરતી એક સેવા-સંસ્થા શરૂ કરી છે.

ત્યાર બાદ, જ્યારે પણ અમે મળતાં કે ફોન પર વાતો કરતાં ત્યારે સુહા પોતાની અને સમાજની અનેક સમસ્યાઓ વિશે મારો અભિપ્રાય માંગતી.

કાર્યક્રમના દિવસે, સુહા સમયસર લેવા આવી. ટ્રાફિક અને સમયનાં દબાણને લીધે જતી વખતે તો વાત ન થઈ પરંતુ, વળતાં સુહા ગમગીન ચહેરે બોલી, “દીદી, છ મહિના પહેલાં રણબીરથી હું અલગ થઈ ગઈ. મારાં સાસુ વર્ષ પહેલાં મૃત્યુ પામ્યાં પણ તેમની બીમારી અને બીજાં કારણોને લીધે અમારા સંબંધમાં અકળામણ વધી હતી. તો પણ, હું સાથે રહી પરિસ્થિતિ સુધારવા તૈયાર હતી. પણ રણબીર ન માન્યા. બીજી એક સમસ્યા ઊભી થઈ તેમાં અમારા વચ્ચે સખ્ત વિરોધ સર્જાયો. હું મા તરીકે પરિસ્થિતિ સ્વીકારી શકી પણ રણબીર ન સ્વીકારી શક્યા.”

“એવું તે શું થયું?”… પ્રશ્નાર્થ ભરી નજરે હું તેની સામે જોઈ રહી. ઘર આવતા સુહાએ કાર અટકાવી. તેની પર્સ ખોલી એક આમંત્રણ કાર્ડ મને આપ્યું. જેમાં લખ્યું હતું …

ભાવભર્યું નિમંત્રણ

ચિ. અનુ અને જેનિફરનાં લગ્નની ઉજવણી …
યજમાનઃ સુહા અને પરિવાર …

“ઓહ! અનુએ સામાજિક રૂઢિગત નિયમ તોડ્યો? અને તેથી, અણબનાવનું અંતિમ પરિણામ આ કારણે આવી ગયું … તારા અને રણબીરનાં છૂટાછેડા થયા?”

“અનુ અને જેનિફરનાં સંબંધને રણબીર અપનાવવા તૈયાર જ નથી.” સુહાની આંખમાં આંસુ જોઈ મારું મન પણ રડી ઊઠ્યું. “મારું એકલાપણું કેટલીક વખત અસહ્ય બની જાય છે. આ બધી તૈયારીમાં પણ તેનો સાથ ન હતો.”

“રણબીર સત્કાર સમારંભમાં પણ નહીં આવે?”

“આવશે … એક મહેમાનની જેમ.”

સુહાને વ્હાલ કરી મેં કહ્યું, “તું જરા ય દુઃખ નહીં લગાડતી. રણબીરની મનઃસ્થિતિ તારા જેટલી ઉચ્ચકક્ષાની નથી તેથી એ સ્વીકારી ન શક્યા. દરેકમાં બિનશરતી સ્નેહ કરવાની ક્ષમતા નથી હોતી.

—————-

e.mail : saryuparikh@yahoo.com

www.saryu.wordpress.com

“હાલો વાળુ કરી લ્યો, ચાર-પાંચ દીથી તમે ધરાઈને ધાન નથી ખાધું, ખાવું તો પડશે ને?” ભૂરો હજી પણ ગમાણને તાકીને બેઠો હતો. ફરી રૂખીએ અવાજ કર્યો, “કવ છું હાભળો છો, હાલો વાળુ કરી લઈએ.”

ભૂરો ગમગીન ચેહરે ઊભો થયો, ભાણે બેઠો, “રૂખી, ખાવાનું મન નથી થતું.”

“ખાવું તો પડશે ને? ક્યાં સુધી આમ છોરું વગર ઝૂરશો?” ભૂરાએ ભાણામાં જોયું, બાજરાનો રોટલો, બે મરચાં, લસણની ચટણી અને છાશ હતી. ભૂરાને આ પણ શાહી ભોજન લાગતું હતું.

“રૂખી, ભૂખ નથી.” ભૂરો અન્ન દેવતાને પગે લાગી પાણીનો ઘૂંટડો પી ઊભો થઈ ગયો. રૂખીએ આ જોયું રૂખીની આંખમાંથી પણ દડદડ આંસુ વહી રહ્યાં હતાં.

ભૂરા પાસે પશુધનમાં બે બળદ, એક ગાય માતા અને એક ભેંસ હતી. નાની એવી ખેતીવાડી હતી. સામાન્ય સંજોગોમાં રૂખી, ભૂરાનું અને પશુધનનો ગુજારો થઈ જતો હતો, પણ આગલા બે વરસ મોળાં ગયાં અને આ વર્ષે તો દુકાળ ડોકા દેવા લાગ્યો હતો. ઘાસચારો, પશુ આહારની અછત ઊભી થઈ ગઈ હતી અને મોંઘાં દાટ થઈ ગયાં હતાં. ભૂરાએ બચત હતી એ વાપરીને છોરું જેવા પશુધનનો ગુજારો કર્યો પણ મોંઘવારીનાં મારે તેને ડુકાવી દીધો હતો. આર્થિક પરિસ્થિતિ કાબૂ બહારની થઈ ગઈ હતી. ગામ લોકો સાથે તેણે પણ કાળજું કઠણ કરી પોતાના છોરું જેવાં પશુધનને પાંજરા પોળમાં મુકવાનું નક્કી કરી, નજીકની પાંજરા પોળમાં પાંચ દી પહેલાં મૂકી આવ્યો હતો, પણ મનમાં કોચવાતો હતો કે મેં ખોટું કર્યું છે. છોરું જેવાં પશુધનને પાંજરાપોળમાં મૂકી આવ્યો. એટલે મોં માં અન્નનો દાણો નાખવાનું મન નહોતું થતું.

ભૂરો, રોજ રૂખીને પૂછતો, “હે, રૂખી, ત્યાં આપણા છોરુને ગમતું તો હશે ને? પાંજરા પોળવાળા સાચવતા તો હશે ને? રોજ મનગમતું નિરણ તો આપતા હશે ને? સારી રીતે ધમારતા તો હશે ને?” રૂખી પાસે આશ્વાસન આપવા સિવાય બીજો કોઈ વિકલ્પ નહોતો. રૂખીએ એટલા દિવસ તો આશ્વાસન આપી આપીને કાઢ્યાં હતાં.

“કવ, છું, હાભળો છો.”

“હા, બોલ.”

“મારી પાસે થોડા દાગીના છે, તે શાહુકાર કાકા પાસે ગીરો મૂકી, આપણા છોરુને લઈ આવીએ. એ પૈસાથી તેંનું ભરણ પોષણ કરીએ.” ભૂરાએ રૂખી સામે જોયું, આમ તો રોજ રૂખીને જોતો હતો પણ આજની રૂખી કંઈક અલગથી લાગી, ભૂરાએ સ્નેહભરી નજરે જોયું, રૂખી આજ તેને અન્નપૂર્ણાનો અવતાર, માતૃસ્નેહથી ભરપૂર રૂખી લાગી.

“સારું તું કહે તેમ આપણી પાસે બીજો ઉપાય પણ શું છે?”

ભૂરો, શાહુકાર કાકા પાસે ગયો. “આવ ભૂરા શું કામ છે?”

“કાકા, આ દાગીના ઉપર મળે એટલે પૈસા જોઈએ છે.”

“ભૂરા, તારે વળી આટલા બધા પૈસાની શું જરૂર પડી?” ભૂરાએ શાહુકાકાને વિગતથી વાત કરી.

શાહુકાર કાકા અનિમિશ નજરે ભૂરાને જોઈ રહ્યા, “ભૂરા એક વાત પૂછું?”

“હા કાકા, પૈસા આપવાની ના સિવાય જે પૂછવું હોય તે પૂછો” “ભૂરા, આપણા ગામમાં જે વ્યક્તિઓ પોતાના પશુધનનો નિર્વાહ કરી શકે એવી વ્યક્તિઓ પણ સરકારી ખર્ચનાં પાંજરાપોળમાં પોતાનું પશુધન મૂકી આવ્યા, અને તું ઘરવાળીના દાગીના ઉપર પૈસા લઈ પશુધન પાછું લઈ આવવાની વાત કરે છે?”

“કાકા, બીજાની મને કાંઈ ખબર ન પડે. મને અને રૂખીને તો અમારા છોરું વગર ગમતું નથી, એટલે આ તોડ કાઢ્યો છે.”

“ભૂરા, કેટલા પૈસા જોઈએ છે?”

“જેટલા આપો એટલા, મારે તો મારા છોરુને જીવાડવા છે.”

“લે, આ પચાસ હજાર આપું છું.” ભૂરો થોડો નારાજ થયો. “ભૂરા, અત્યારે આટલા આપું છું, પછી જ્યારે જ્યારે જરૂર પડે ત્યારે મારી પાસેથી તું લઈ જજે.”

“ભલે કાકા, પણ તમારું વ્યાજ બહુ ઊંચું છે હું એટલું નહીં આપી શકું, મારી પાસેથી ઓછું લેશો ને?”

“ભૂરા તારે વ્યાજ જ આપવાનું નથી. તારા દાગીના મારી પાસે ગીરો નહીં પણ તારી અમાનત તરીકે રહેશે.”

ભૂરાને પહેલાં તો વિશ્વાસ ન બેઠો, જે શાહુકાર કાકા એક ફદિયું પણ જતું ન કરે તે મને વગર વ્યાજે પૈસા આપે છે. ભૂરાની દ્વિધા કાકા સમજી ગયા, ઊભા થઈ પૈસા આપ્યા અને કહ્યું, “તું મનમાં કઈ શંકા ન રાખતો. મારી વાત સો ટકાની છે કે તારે વ્યાજ આપવાનું નથી.”

ભૂરો બોલ્યો, “કાકા એક સવાલ પૂછું?”

“હા, પૂછ, મને તારા સવાલની ખબર છે.”

“શાહુકાર કાકા, તમારું વ્યાજ બહુ ઊંચું, નિયત સમયે પૈસા વસૂલી લો, તમારી કડક અને પઠાણી ઉઘરાણી હોય, તમે તસુ ભાર પણ જતું ન કરો. એટલે મને તમારી આ વ્યાજ નહીં વસૂલવાની વાત ન સમજાણી.”

“ભૂરા, તારામાં અને રૂખીમાં મને આજે સાક્ષાત પ્રભુના દર્શન થયા. ગામનાં પહોંચતા પામતા લોકોને તેનું પશુધન પાંજરાપોળમાં મુકતા જરા પણ ખચકાટ ન થયો. તને તો સંજોગોએ મજબૂર કર્યો હતો અને તારી ઘરવાળીએ જીવન મૂડી દાવ ઉપર લગાવી દીધી. જે માણસ પોતાના પશુને, પશુ નહીં પણ છોરું, સંતાન માનતો હોય એ કોઈ સંજોગોમાં મારા પૈસા ઓળવી ન જાય. મારી પાસે પશુધન નથી, પણ પ્રભુએ તારા દ્વારા પશુ દેવોની સેવા કરવાની તક આપી છે, તો હું કેમ તે જવા દઉં.”

ભૂરાએ શાહુકાર કાકાને પ્રણામ કર્યા, “ભૂરા, તારે મને નહીં પણ મારે તારો અને રૂખીનો સન્માન સાથે આભાર માનવો જોઈએ. આ કળિયુગમાં પણ માનવ દેવતા તારા જેવા માણસમાં વસે છે.”

તે દિવસે ભૂરાના ઘરે, તેત્રીસ શાક અને બત્રીસ ભોજન બન્યા. શાહી ભોજનમાં ખાલી ભાણામાં એક વધારામાં શાક બન્યું હતું. પણ ભૂરા અને રૂખી માટે તે દીનું છોરું સાથેનું શાહી ભોજન હતું. ભૂરો, રૂખી અને સાથે ભૂરાનું વહાલું પશુધન સાથે વાળુ કરવાં બેઠું.

ભૂરાએ રૂખીને કહ્યું, “જો રૂખી, આપણી બળદની જોડ, ગાય માતા અને ભેંસ આપણી સામે જોઈને એમ કહે છે કે જેમ તારી અને રૂખીની જોડી સાત જનમની છે એમ અમને પણ તમારી સાથે સાત જનમ રહેવા મળે.” ભૂરાની વાતને જાણે અનુમોદન આપતા હોય તેમ ગમાણમાં બંધાયેલ ચારેયની આંખમાંથી હર્ષનાં આસું વહી રહ્યાં હતાં.

તે દિવસે ભૂરાએ, રૂખીએ અને છોરું જેવા પશુધને પેટ ભરીને અન્ન આરોગ્યું. એમ લાગે જાણે રાત પણ આ ક્ષણ માણવા રોકાઈ ગઈ હોય તેમ મંથર ગતિથી વહી રહી હતી.

ભાવનગર, ગુજરાત

e.mail : nkt7848@gmail.com