અનુવાદોનો સહ્ય અને આવકાર્ય પ્રકાર ભાવાનુવાદ છે. ભાવાનુવાદથી જ મૂળ કૃતિના પ્રાણની રક્ષા થતી હોય છે. બહુશ: હું એ પ્રકાર જ અપનાવું છું. આ ‘સાર-સંક્ષેપ’-માં પણ એનો જ વિનિયોગ છે.
અનુવાદોનો નિકૃષ્ટ પ્રકાર તરજૂમો છે. એથી મૂળ કૃતિની અને અનુવાદના વાચકોની સાહિત્યકલારુચિની ઘોર હત્યા થાય છે. તરજૂમો અનુવાદક્ષેત્રનો કચરો છે. એનાથી સાહિત્યના જાણતલોએ અને પ્રેમાળ સાહિત્યરસિકોએ હમેશાં દૂર રહેવું.
વાચકે યાદ રાખવું જોઈશે કે કથા ઇતિ-હ-આસની રીતે નથી લખાઇ. સમયમાં લેખક આગળ પાછળ જાય છે. એથી, પિલ્લાં વાળવાની રીતે રજૂ થતા મૌખિક ઇતિહાસની ઔપચારિકતા તૂટે છે. પરિણામે, એક મિથિક ફીલ આવે છે.
પ્રકરણ : ૨ :
કથક કથાને હવે પાછળના સમયમાં લઈ જાય છે.
હોસે આર્કાદિયો બ્વેન્દ્યા અને ઉર્સુલા ઇગોરાન એક નાના ગામમાં જન્મ્યાં હતાં. બન્ને કઝિન્સ હતાં, છતાં લગ્ન-સમ્બન્ધથી જોડાયેલાં.
રિઓહાચ પર સર ફ્રાન્સિસ ડ્રેકે હુમલો કરેલો. આ બે જણાં ડ્રેકના હુમલાથી બચી ગયેલાંઓનાં સન્તાનોનાં સન્તાનો થાય.
વાત એમ છે કે ઉર્સુલા પોતાના લગ્નસમ્બન્ધને સમ્ભોગથી પરિપૂર્ણ કરતાં ડરતી’તી, કેમ કે એ એમ સમજતી’તી કે નજીક નજીકનાં સગાંઓ વચ્ચેના સમ્ભોગથી ખોડખાંપણવાળાં બાળકો જન્મે છે. અને એમ બનવા ય લાગેલું – એમનાં બે સગાંઓએ ડુક્કરની પૂંછડીવાળા બાળકને જન્મ આપેલો.
લગ્ન પછી સમય વીતતો ગયો, પણ સમ્ભોગ માટે ઉર્સુલાની ‘ના’, ‘હા’ ન થઈ તે ન જ થઈ. બન્યું એમ કે ગામલોકો હોસેનો ઠઠ્ઠો કરવા લાગ્યા.
એક પ્રુદેન્સિયો આગિલાર નામનો જન, હોસેનો હરીફ, હોસેને ‘નપુંસક’ કહે છે. હોસે એની હત્યા કરે છે. જો કે, હોસેને પ્રુદેન્સિયો ભૂત ભાસે છે, એને ગુનાઇતતાની લાગણી થાય છે. હોસેને એમ સમજાય છે કે પ્રુદેન્સિયોને મારી નાખીને પોતે ઘણું ખોટું કર્યું છે; ઘર છોડીને નીકળી ગયેલો.
ઘણા મહિનાઓના ભટકાર પછી એણે માકોન્ડો ગામની સ્થાપના કરેલી.
જિપ્સીઓએ બતાવેલો બરફ જોઈને હોસેને યાદ આવેલું કે પોતે કેવુંક માકોન્ડો રચવા માગતો’તો. એણે ઇચ્છ્યું હતું કે ગામનાં બધાં ઘરની દીવાલો દર્પણની બની હોય, એટલે કે, એની નજરે, બરફની.
વળી પાછો એ દીકરા ઔરેલિયાના સાથસંગાથમાં, પોતાના વિજ્ઞાન-અધ્યયનમાં મચી પડે છે.
દરમ્યાન, મોટા દીકરા હોસે આર્કાદિયોને, જે હજી તો કિશોર હતો, ગામની એક પિયાર તરનેરા નામની યુવતી વાપરી જાય છે. કહે છે, તરનેરા હોસેના મોટી સાઈઝના શિશ્નથી લલચાઈ ગયેલી. તેથી, સરવાળે, હોસે આર્કાદિયોથી તરનેરાને ગર્ભ રહે છે.
પરન્તુ બાળક અવતરે એ પહેલાં, પોતે પિતા બને એ પહેલાં, હોસે આર્કાદિયો એક જિપ્સી છોકરીને મળ્યો અને એના પ્રેમમાં પડ્યો. પાગલ એવો કે જિપ્સીઓ માકોન્ડો છોડીને જતા’તા ત્યારે એમની જોડે નીકળી ગયો.
એ મોટા દીકરાને જતો જોઈને ઉર્સુલાને ઘણું દુ:ખ થયેલું. તેમ છતાં, પોતાની નવજાત બાળકી અમરન્તાને ઝૂલતી મેલીને એ પણ જિપ્સીઓ જોડે જોડાઈ ગયેલી.
પાંચ મહિના પછી ઉર્સુલા પાછી ફરે છે. બે દિવસના રઝળપાટ પછી જુએ છે કે પેલું કળણ માકોન્ડોને સભ્ય સમાજ સાથે કેવું તો જોડી રહ્યું છે.
એના જગવિખ્યાત લેખકનું નામ છે, ગૅબ્રિયલ ગાર્સિયા માર્ક્વેઝ, ૧૯૨૭-૨૦૧૪.
ગયાં વરસે માર્ચમાં એક ફુલ લેન્થ નાટક લખાયું, ‘હરિશ્ચન્દ્રનો દરબાર’. તેનો અનુવાદ રૂપાલીબહેન બર્કે અંગ્રેજીમાં ય કર્યો છે. આ વર્ષના અંતે, લગભગ, અંગ્રેજી પુસ્તક પ્રકાશિત થશે. લાંબુ 55 પાનનું નાટક છે, ખબર નહીં તમે એને ‘ઓપિનિયન’માં મૂકી શકશો કે કેમ. 2021 દરમિયાન “કુમાર” સામયિકમાં બે હપ્તે છપાયું. પણ તમને લખાણ સામગ્રી મોકલું છું. વાંચવાથી આનંદ થશે. કોવિડ દરમિયાન રાષ્ટ્રે જે જોયું અનુભવ્યું એનું સાહિત્યિક-કલાકીય દસ્તાવેજીકરણ કહી શકાય. કેમ કે ઇતિહાસો તો શાસક લખે છે, પણ એની પછીતે પડેલાં સત્યો તો જે તે સમયનાં સાહિત્યમાં દર્જ થતાં હોય છે.