રવીન્દ્ર પારેખ

2022માં ગુજરાત વિધાનસભાની ચૂંટણી આવતી જ હતી, છતાં મુખ્ય મંત્રી રૂપાણી સહિત તમામ મંત્રીઓને સપ્ટેમ્બર, 2021માં બદલી કાઢવામાં આવ્યા ને નવા મંત્રીઓ એવા પસંદ કરવામાં આવ્યા કે રૂપાણી સરકારમાંનો એક પણ રિપીટ ન થાય. એ વખતે મુખ્ય મંત્રી તરીકે ભૂપેન્દ્ર પટેલની અને શિક્ષણ મંત્રી તરીકે જિતુ વાઘાણીની વરણી થયેલી. એ પછી 2022માં નવી સરકાર આવી ને હવે મુખ્ય મંત્રી ભૂપેન્દ્ર પટેલ અને શિક્ષણ મંત્રી કુબેર ડિંડોરથી શિક્ષણનો કારભાર ચાલે છે. મંત્રીઓની એકાએક છટણીને કારણે જ કદાચ જ્ઞાન સહાયકનો તુક્કો ગુજરાત સરકારને આવ્યો હોય એમ બને. અગિયાર મહિનાના કોન્ટ્રાક્ટ પર ફિક્સ પગારે કામચલાઉ શિક્ષકોની ભરતીને ‘જ્ઞાન સહાયક’ જેવું રૂપાળું નામ અપાયું, પણ એ સરકારની ઋગ્ણ માનસિકતાથી વિશેષ કૈં ન હતું. આ તુક્કા પહેલાં ‘પ્રવાસી શિક્ષકો’ની નિમણૂકનું ડિંડવાણું ચાલ્યું. એમાં ફાવટ ન આવી તો જ્ઞાન સહાયકનો સિક્કો સરકારે ઉછાળ્યો ને 26,500 જ્ઞાન સહાયકો નીમવાની વાત કરી, પણ ટેટ-ટાટ પાસ વિદ્યાર્થીઓ આ યોજનામાં જોડાવા રાજી ન હતા, તેનું કારણ એ કે જે કાયમી નોકરી મેળવવાના હેતુસર ટેટ-ટાટની પરીક્ષાઓ એમણે પાસ કરી હતી એ હેતુ જ્ઞાન સહાયકમાં જળવાતો ન હતો ને 11 મહિનાના કોન્ટ્રાક્ટવાળી આ નોકરી પછી એ જ નોકરી ફરી મળવાની કોઈ ખાતરી ન હતી, એટલે એવી કામચલાઉ નોકરીનો વિરોધ થયો. એ કારણે નિમણૂક મળી તો પણ ઘણા નોકરીમાં હાજર ન થયા.

આમ તો કાયમી ભરતી ન થાય ત્યાં સુધી જ્ઞાન સહાયકથી ચલાવવાની વાત હતી, પણ સરકારની દાનત કામચલાઉ શિક્ષકોથી જ ચલાવવાની હતી. કાયમી નોકરી અંગે કોઈ વિચારણા જ સરકાર પાસે કદાચ ન હતી, એટલે કાયમી શિક્ષકોની ઘટ વધીને 34,000 પર આવી ગઈ હતી. કાયમી શિક્ષકોની ભરતી કરવાની સરકારને ફુરસદ ન હતી, પણ પ્રવાસી શિક્ષકો, વિદ્યા સહાયકો, જ્ઞાન સહાયકોની ભરતી કરવાની અનુકૂળતા સરકાર પાસે ભરપૂર હતી. સાચું તો એ છે કે કાયમી નોકરીના લાભ આપવા સરકાર ઇચ્છતી નથી. શિક્ષણ મંત્રી કાયમી નોકરીનો લાભ લે, પણ તેમના શિક્ષકોને તે લાભ ન આપવો પડે એટલે કામચલાઉનો આગ્રહ રાખે છે. જો શિક્ષકો કોન્ટ્રાક્ટ પર રખાય તો મંત્રીઓ પણ 11 મહિનાના કોન્ટ્રાક્ટ પર રખાય તો ચાલે કે કેમ એ અંગે વિચારવા જેવું છે.

ટેટ-ટાટ પાસ ઉમેદવારોએ કાયમી નોકરી મળે એ આશાએ પરીક્ષાઓ પાસ કરી હોય ને સરકાર કાયમી નિમણૂક કરવામાં ગાળિયા કાઢે એ કોઈ રીતે યોગ્ય નથી. સરકારના આ વેપલાને લીધે ઘણા ઉમેદવારોની ઉંમર પુરાઈ રહી છે, એનો વિચાર સરકારને આવતો નથી એ દુ:ખદ છે. ઉંમર પુરાતાં એમને બીજે પણ નોકરી નહીં મળે એવું લાગતાં નાછૂટકે એમણે 18 જૂનને મંગળવારે ગાંધીનગરમાં મંત્રીશ્રીને રજૂઆત કરવાની કોશિશ કરી, તો ત્યાં પોલીસોનું ધાડું તેમના પર તૂટી પડ્યું. મહિલાઓને ટીંગાટોળી કરીને લઈ જવાઈ. કોઈ ગુનેગાર સાથે ન થાય એવું વર્તન પોલીસે ભાવિ શિક્ષકો સાથે કર્યું. સરકારે એવી જડબેસલાક વ્યવસ્થાઓ ગોઠવી કે કોઈ સચિવાલય સુધી પહોંચી જ ન શકે. એ વ્યવસ્થા કરવામાં જે સમય અને નાણાંનો ખર્ચ સરકારે કર્યો એના કરતાં તો એ આંદોલનકારીઓને મળવાનું સસ્તું પડ્યું હોત, પણ સરકારનો આપવામાં હાથ તંગ રહે છે ને પોતાને માટે ખર્ચવામાં તો ક્યારે ય કૈં ખોટ પડી નથી.

એ ટીંગાટોળી પછી, કેબિનેટની બેઠક મળી ને ત્રણેક મહિનામાં ટાટ પાસ 7,500 શિક્ષકોની કાયમી ભરતીની જાહેરાત પ્રવક્તા મંત્રી ઋષિકેશ પટેલે કરી. માધ્યમિકમાં સરકારી સ્કૂલોમાં 500 અને ગ્રાન્ટ ઇન એડ સ્કૂલોમાં 3,000 કાયમી શિક્ષકોની ભરતી થશે, તો ઉચ્ચતર માધ્યમિકમાં સરકારી સ્કૂલોમાં 750 અને ગ્રાન્ટ ઇન એડ સ્કૂલોમાં 3,250 કાયમી શિક્ષકોની ભરતી થશે. ટૂંકમાં, ટાટ-1માં 3,500 અને ટાટ-2માં 4,000 કાયમી ભરતી થશે. પ્રવક્તા મંત્રીએ 1,500 HMAT પ્રિન્સિપાલની ભરતી ગ્રાન્ટ ઇન એડ શાળાઓમાં તાજેતરમાં જ થઈ હોવાની વધામણી ખાતાં એ પણ ઉમેર્યું કે ટેટ-ટાટ પરીક્ષા નોકરી આપવા માટે નથી, પણ લાયકાત માટે છે. ટૂંકમાં ગ્રેજ્યુએશન, બી.એડ્. વગરે લાયકાત નથી, એ લાયકાત તો ટેટ-ટાટ પાસ કરવાથી જ આવે. એમ રાખીએ, પણ એ એટલે પાસ કરવાની છે કે નોકરી ન મળે ને મળે તો કાયમી ન મળતાં કામચલાઉ મળે? આટલી લાયકાત પછી આટલી તકલાદી નોકરી સરકાર આપે એ યોગ્ય છે? પ્રવક્તા મંત્રીએ એમ પણ કહ્યું કે ટેટ-1, ટેટ-2ની ભરતી પ્રક્રિયા ટૂંક સમયમાં હાથ ધરવામાં આવશે. એ આંદોલનકારીઓનો આભાર માનવો જોઈએ કે વર્ષોથી બાકી કાયમી ભરતીની પ્રક્રિયા હાથ ધરવાનું સરકારને આંદોલનને નિમિત્તે યાદ આવ્યું.

આમ તો દર વર્ષે જૂનમાં નવી ટર્મ શરૂ થતી હોય છે, પણ સરકારને કાયમી ભરતીનો વિચાર જ નથી આવતો ને આવે છે તો ટર્મ અડધી થવા આવે ત્યાં સુધી કૈં ઠેકાણું નથી પડતું. સરકારની છેલ્લી જાહેરાત અનુસાર 10 વર્ષમાં 18,382 કાયમી શિક્ષકોની ભરતી થઈ છે. એટલે કે સરેરાશ 1,838.2 શિક્ષકો. એની સામે છેલ્લા આઠ જ મહિનામાં 17,500 શિક્ષકો નિવૃત્ત થયા છે. સાચું તો એ છે કે ખુદ શિક્ષણ મંત્રીએ કરેલી જાહેરાત મુજબ પણ કાયમી ભરતી થતી નથી. પૂર્વ શિક્ષણ મંત્રી ભૂપેન્દ્રસિંહ ચૂડાસમાએ 5,300 શિક્ષકોની ભરતી કરવાની જાહેરાત કરેલી, ત્યાં મંત્રીઓ 2021માં બદલાતા એમણે જ જવાનું થયું.  એમના પછી જિતુ વાઘાણી આવ્યા ને એમણે 2022માં 2,650 ને નિમણૂક પત્રો આપ્યા, તો ય 2,650ની નિમણૂક તો રહી જ. એ પછી જિતુ વાઘાણી પણ પૂર્વ મંત્રી બન્યા ને એની સામે 31/10/2023 ને રોજ 7,500 શિક્ષકો અને 31/5/2024 ને રોજ 10,000 શિક્ષકો મળી કુલ 17,500 શિક્ષકો નિવૃત્ત થયા. એની સામે નિમણૂક તો 2,650 ને જ મળી, એટલે 14,850 જ્ગ્યાઓ તો ખાલી જ રહી. હવે પ્રવક્તા મંત્રીની 7,500ની ભરતીને બાદ કરીએ તો પણ 7,350 જ્ગ્યાઓ તો ખાલી જ રહે છે ને આ સ્થિતિ તો છેલ્લા આઠ મહિનામાં નિવૃત્ત થયેલ શિક્ષકો સંદર્ભે છે. એની પહેલાંની ને પછીની તો કલ્પના જ કરવાની રહે છે.

આ ઘટને કારણે બન્યું છે એવું કે રાજ્યની 33,510 સ્કૂલોમાંની 1,606થી વધુ સ્કૂલો એક જ શિક્ષકથી ચાલે છે. આ સંખ્યા અગાઉ 754ની હતી, એવું હાલના શિક્ષણ મંત્રી કહે છે ને એમના જ કહેવા પ્રમાણે જ્યાં શિક્ષકો છે તે લાયકાતવાળા જ છે એવું નથી. ફેબ્રુઆરીમાં વિધાનસભામાં સરકારે કબૂલ્યું છે કે ખાલી અમદાવાદમાં જ 348 શિક્ષકો લાયકાત વગરના છે. એક તરફ સ્કૂલોમાં શિક્ષકો નથી ને છે ત્યાં લાયકાતનો પ્રશ્ન છે ને બીજી તરફ લાયકાતવાળાએ કાયમી નોકરી માટે આંદોલન કરવું પડે એ સ્થિતિ છે.

છેલ્લાં થોડાં વર્ષોમાં ખાનગી સ્કૂલો તરફની દોટ ઘટી છે ને સરકારી સ્કૂલો બંધ થવા છતાં, તેમાં વિદ્યાર્થીઓ વધ્યા છે. ગુજરાતમાં ત્રણેક વર્ષોમાં 2.75 લાખ વિદ્યાર્થીઓ વધ્યા છે. આ સાચું હોય તો શિક્ષકો વધવા જોઈએ, પણ તે ઓછા છે ને વર્ષો પછી પણ સરકાર એ સ્થિતિમાં નથી કે શિક્ષકોની ઘટ પૂરી કરી શકે. બીજી તરફ લાખોની સંખ્યામાં ટેટ-ટાટ પાસ ઉમેદવારો, નોકરી માટે વર્ષોથી ફાંફાં મારી રહ્યા છે. 7,500ની કાયમી ભરતી થાય તો પણ, 1.18 લાખ ટાટ પાસ ઉમેદવારોની સામે એ દરિયામાં ખસખસથી વધુ નહીં હોય. એમાં પણ ટેટની ભરતી પ્રક્રિયાની તો ખાલી વાત જ છે, જ્યારે ટેટ પાસ બેકારોની સંખ્યા 2.65 લાખથી વધુની છે. એમાંના કોને, કેટલી ને ક્યારે કાયમી નોકરી મળશે એ તો આવનારો સમય જ કહેશે.

પટાવાળાની, ક્લાર્કની, સૈનિકોની, ઑફિસરોની, મામલતદારોની, જજોની ભરતી થતી હોય, તો શિક્ષકોની ભરતી કરવામાં સરકારને શું નડે છે તે નથી સમજાતું ને આટલો સમય વીતવા છતાં, કાયમી ભરતી સરકાર કેમ નથી કરતી એનો ખુલાસો પણ સરકાર કરતી નથી. તેને બદલે કામચલાઉ જગ્યાઓ ભરવાનો તેને વાંધો નથી, તો નિવૃત્તિ પછીના લાભો આપવા ન પડે એટલે સરકાર કાયમી ભરતીમાં અખાડા કરે છે, એમ માનવાનું છે? એવું હોય તો તેનો ય વાંધો નથી, તો સરકાર કોર્પોરેટરોના, વિધાનસભ્યોના, સાંસદોના નિવૃત્તિ પછીના લાભો રદ્દ કેમ નથી કરતી? અત્યારે જે સરકારી અધિકારીઓ છે તે પેન્શન ને અન્ય લાભો લેવાના છે કે જતા કરવાના છે? જો, એ બધા લાભો લેવાનો સંકોચ ન થતો હોય તો, શિક્ષકોને જ એ લાભો આપવામાં હાથ કેમ પાછો ખેંચાય છે? આ કોઈ પણ રીતે યોગ્ય નથી. નથી જ –

000

e.mail : ravindra21111946@gmail.com

પ્રગટ : ‘આજકાલ’ નામક લેખકની કટાર, “ધબકાર”, 21 જૂન 2024

રવીન્દ્ર પારેખ

જન્મ આપવાનું કામ પ્રાણીઓમાં માદાને અને મનુષ્યોમાં નારીને ભાગે આવ્યું, એટલે સંતાન સાથે સીધું અને પહેલું જોડાવાનું પ્રાણીઓમાં માદાને અને મનુષ્યોમાં સ્ત્રીને આવ્યું. ઉછેરની જવાબદારી પણ મનુષ્યોમાં સ્ત્રીને ભાગે આવી, એટલે બાળકનાં ઘડતરનું શ્રેય પણ સ્ત્રીને જ આપવાનું થાય. મા જન્મ પહેલાંથી બાળક સાથે જોડાય છે ને પિતા તે પછી જોડાય છે, પણ બાળક પર પ્રભાવ પિતાનો વધુ પડે છે. પિતાનું જોઈને બાળક શીખે છે. તે જુએ છે કે આર્થિક પાસું પિતા પાસે ને અન્ય જવાબદારીઓ માતા પાસે છે. તે એ પણ જુએ છે કે માતા પણ પિતાના પ્રભાવ હેઠળ છે, એટલે પિતાની અસરો તે વધુ ઝીલે છે. માતા બાળકીને પોતાનાં જેવી ઘડવા મથે છે, તો પિતા પુત્રને પોતાના જેવો બનાવવા મથે છે, એને લીધે સમય જતાં દીકરીમાં સ્ત્રીત્વ અને દીકરામાં પુરુષત્વનાં લક્ષણો પ્રગટ થવાં લાગે છે. દીકરીમાં કે દીકરામાં રહેલો ફરક શરૂઆતમાં પ્રગટતો નથી, પણ જેમ જેમ ઉછેર થાય છે તેમ તેમ એ ભેદ આંખે ઊડીને વળગે એમ સ્પષ્ટ થતો આવે છે.

સંતાન જેમ જેમ મોટું થાય છે, તેમ તેમ તે માબાપની ટેવ-કુટેવ પણ જાણે છે, સમજે છે ને તેની નકલ કરવા પણ મથે છે. માતા સાડી પહેરે છે, તો દીકરી પણ સાડી પહેરવા મથે છે. મા રસોઈ કરે છે તો તેનું જોઈને દીકરી પણ રસોઈ શીખે છે. માતાને અન્ય કોઈ આવડત હોય કે કોઈ કળા હસ્તગત હોય તો દીકરી પણ તેવું કરવા મથે છે ને જેમ જ્ઞાન કે શિક્ષણ વધે છે, તેમ તે તેની રીતે આગળ વધે છે.

એવું જ દીકરો પિતા પાસેથી શીખીને તેના જેવું કરવા મથે છે, પણ દીકરાને માટે મૂંઝવણ એ છે કે તે જાણી શકતો નથી કે પિતા ખરેખર કરે છે, શું? પિતા નોકરીએ કે ધંધે જાય છે, ત્યારે તે ઘરે હોતા નથી ને દીકરો ઘણા બધા કલાક ઘરમાં હોય કે સ્કૂલ-કોલેજમાં હોય તો તેનું પિતાને ઘરમાં મળવાનું ઓછું જ બને છે. વારુ, જેટલો સમય પિતા બહાર હોય તેટલો સમય પિતાની નોકરી કે ધંધાની કામગીરીની જાણ પુત્રને લગભગ હોતી નથી. માતા પણ નોકરી કે વ્યવસાય કરતી હોય તો દીકરી કે દીકરો, બંને તેની કામગીરીથી લગભગ અજાણ હોય છે. એ સિવાય માતા ઘરમાં હોય તો દીકરી તેની ઘરકામની જવાબદારીઓથી પણ પરિચિત થાય છે, એવો પરિચય પિતાની, ઘરની કે બહારની જવાબદારીઓનો સંતાનોને ખાસ થતો નથી. ઘરમાં સંતાનો જે જુએ છે તે માતા કે પિતાની ટેવો-કુટેવો. પિતા ચાની કે દારૂની ટેવ ધરાવતા હોય, માતા જોડે ઝઘડતા હોય, માતા પર હાથ ઉપાડતા હોય, તો સંતાનો તે જુએ છે, સમજે છે ને શીખે છે. એની સારી-ખરાબ અસરોથી સંતાનો મુક્ત રહી શકતાં નથી. પિતાનું જોઈને દીકરો વ્યસની થઈ શકે છે કે પિતાને માતા પર હાથ ઉપાડતા જોઇને દીકરી એ સ્વીકારતી થાય છે કે પતિ હોય તે પત્ની પર હાથ પણ ઉપાડે ને એ રીતે તેની માનસિકતા ઘડાતી હોય છે.

પોતાનું સંતાન પોતાની નબળાઈઓનો ભોગ બને એવું તો કોઈ માબાપ ન ઈચ્છે, પણ એને માટે પૂરતી કાળજી માબાપે લેવાની રહે. આમ તો એનો એક ઉપાય એ છે કે માબાપે સંતાનોની હાજરીમાં પોતાની નબળાઈઓ પ્રગટ ન થાય તેની કાળજી રાખવી. પિતા દીકરાની હાજરીમાં શરાબ પીતો હોય તો, તે પિતાની ગેરહાજરીમાં શરાબ પીવાની કોશિશ કર્યા વગર ભાગ્યે જ રહેશે. એવું જ માતાની કોઈ કુટેવ દીકરી ન જ અપનાવે એવું માની શકાય નહીં. એટલે એ કાળજી માબાપે લેવાની રહે કે પોતાની કુટેવનો ભોગ સંતાનો ન બને. એ ઉપરાંત પણ માબાપે એ કાળજી લેવાની રહે કે પોતાનું સંતાન લાગણીહીન કે સંવેદનહીન ન બને. એ તો જ શક્ય છે કે માબાપ સંવેદન સભર હોય, લાગણીશીલ હોય. માબાપ નિષ્ઠુર હશે તો સંતાન પણ નિર્દય કે નિષ્ઠુર થયા વગર ભાગ્યે જ રહેશે. બાળક સંવેદનહીન હશે ને સ્માર્ટ પણ હશે, તો તેની પ્રવૃત્તિઓ ગુનાહિત થવાની તકો વધે છે. વધારે સારું તો એ છે કે માબાપ, બાળક સંવેદનશીલ બને એ દિશામાં ગંભીર પ્રયત્નો કરે. બાળકને ગુનાહિત બનતું માબાપ જુએ તો મનોવૈજ્ઞાનિકને ત્યાં લઈ જતાં પહેલાં એક વાર પોતાની વર્તણૂક જરૂર ચેક કરે, બને કે કારણ અને ઉપાય ઘરમાંથી જ મળી રહે.

માબાપ જો સંવેદનશીલ ન હોય તો સંતાનો સંવેદનશીલ બને એવી આશા રાખી ન શકાય. માબાપ કોઈ સાથે ભળતાં ન હોય, ઘરમાં પણ એકલાં રહેવાનું પસંદ કરતાં હોય, તો બાળક પણ અતડું ને અંતર્મુખ બનશે. તે ભાગ્યે જ કોઈમાં ભળશે કે કોઈ સાથે કમ્યુનિકેટ કરશે. તે સમૂહમાં નહીં ભળે, બલકે તેને એકલાં રહેવું વધુ ફાવશે. તે કોઇની તકલીફમાં પણ મદદ નહીં કરી શકે, કારણ આજુબાજુનાં વાતાવરણમાં તેને ભાગ્યે જ રસ પડશે. આવું એટલે બને છે કે માબાપે સંતાનો સંવેદનશીલ બને એ દિશામાં લગભગ વિચાર્યું જ નથી હોતું. માબાપ સંવેદનશીલ નથી એટલે બાળક સંવેદનહીન બનતું હોય છે. બને છે એવું કે બાળક અન્યોની લાગણી તો નથી જ સમજી શકતું, પણ તે પોતાને પણ સમજી નથી શકતું. પરિવારમાં હોવા છતાં, પરિવાર વિષે કે તેની લાગણી વિષે, સંતાનોમાં, તેવી સમજ વિકસે એવું બન્યું જ ઓછું હોય છે.

બાળક ખીલતું, ખિલખિલાતું રહે એ દરેક માબાપે જોવાનું રહે છે. માબાપ જેટલું વર્ચસ્વ ઊભું કરશે, ધાક જમાવશે, તો સંતાન એટલું કરમાશે. તેનો અર્થ એવો પણ નથી કે બાળકને છૂટો દોર આપી દેવો. મુદ્દો એટલો જ છે કે બાળક મૂંઝાય નહીં તેનું ધ્યાન માબાપ રાખે. કોઈ પણ વાત સંતાન અચકાયા વગર માબાપને કરી શકે એટલી મોકળાશ સંતાન પાસે હોવી જોઈએ. બાળક એવું ત્યારે કરી શકે, જો માબાપ સંતાનને આવકારતાં હોય. માબાપ વચ્ચે મનમેળ છે, મોકળાશ છે, એવું સંતાનને લાગશે, તો બાળક પણ નિર્ભય થઈને માબાપ પાસે પોતાની વાત મૂકશે. માબાપે બાળકને ચીજ વસ્તુઓ આપીને જ રહી જવાનું નથી, તેમણે બને એટલાં ‘પોતાને’, બાળકોને આપવાના છે, મતલબ કે બને એટલો સમય માબાપે સંતાનો સાથે ગાળવાનો છે. બાળક માટે માબાપ કોઈ પણ પળે તત્પર હોય એ જરૂરી છે, તે ત્યાં સુધી કે બાળક કૈં ખોટું કરીને આવે તો પણ તેની વાત ખુલ્લાં મને કરી શકે તેવી મોકળાશ પરિવારે તેને આપી હોય.

કમભાગ્યે એવું ઓછું જ બને છે. કોઈ ભૂલ થતાં પિતા મોટે ભાગે તો બાળકને ઠપકારે કે ફટકારે જ છે. ક્યારેક ગાળો દે છે. કોઈનો કાળ કોઈના પર નીકળતો હોય એવું પણ બને છે. ખીજ પત્ની પર કાઢવી હોય કે ચીડ પતિ પર હોય, ત્યારે બાળક હાથમાં આવી જતું હોય છે ને વગર વાંકે ટીપાઈ જતું હોય છે. એનું પરિણામ એ આવે છે કે સંતાન સંકોચાઈને રહે છે. વાત કહેતાં અટકે છે. એકલું મૂંઝાતું હોય છે ને વ્યક્ત થવાના ખરા ખોટા માર્ગ અપનાવતું રહે છે. પરિણામે, તે કદીક અંતર્મુખ કે સંવેદનહીન પણ બને છે. આગળ જતાં આ સંવેદનહીનતા, નિષ્ઠુરતા કે નિર્દયતામાં પરિણમે છે. સંતાન વ્યક્ત થતાં અટકે છે અથવા અભિવ્યક્તિના અમાનવીય માર્ગો અપનાવે છે.

માનવીમાં અભિવ્યક્તિની ઊણપ, એ પોતાને કે અન્ય માટે ક્યારેક વધુ હિંસક કે ઘાતક પરિણામો આપે છે. મંદિરોમાં કે કોઈ કળા પ્રદર્શનીમાં મૂર્તિઓ જોઈએ છીએ, તો તેની મુદ્રાઓ અને ભાવોને જોઈને આપણે અભિભૂત થઈએ છીએ, આનંદિત થઈએ છીએ ને શિલ્પકારની પ્રશંસા કરીએ છીએ, સાથે એ પણ જાણીએ છીએ કે શિલ્પ કે મૂર્તિ, એ ધાતુ, આરસ કે માટી કે રેતી જ છે. આવી નિર્જીવ ધાતુ કે માટી જો આટલા ઉત્કૃષ્ટ ભાવ પ્રગટ કરી શકતી હોય, તો આપણે તો મનુષ્યો છીએ, આપણે કેવી રીતે ભાવ કે સંવેદનહીન થઈ શકીએ? આપણે સ્વ છીએ, સ્વ. નથી. જે કેવળ સ્વમાં કેન્દ્રિત છે, તે સ્વર્ગસ્થ જ છે. જે સ્વમાં છે તેણે સર્વસ્વ થવાનું છે ને સર્વના થવાનું છે. સ્વથી સર્વ સુધી જે વિસ્તરે છે તે જ સર્વસ્વનો અનુભવ કરી શકે છે ને કરાવી શકે છે, ખરું કે નહીં?

000

e.mail : ravindra21111946@gmail.com

પ્રગટ : ‘સ્ત્રી સશક્તિકરણ’ નામક લેખકની કટાર, ‘મેઘધનુષ’ પૂર્તિ, “ગુજરાત ટુડે”, 16 જૂન 2024

રવીન્દ્ર પારેખ

આખા દેશમાં શિક્ષણ સડી ગયું છે.

2020થી નવી શિક્ષણ નીતિ લાગુ થઈ છે, તેમાં સૈદ્ધાંતિક રીતે ઘણું સારું હશે, પણ વ્યવહારમાં તો તમામ સ્તરે ભ્રષ્ટતા જ દેખાય છે. પરીક્ષા જ શિક્ષણ હોય, તેમ આખું વર્ષ ઠેર ઠેર પરીક્ષાઓ જ ચાલ્યા કરે છે ને એમ લાગે છે કે ભણવા કે ભણાવવાને નામે ખાસ કૈં કરવાનું રહ્યું નથી. પ્રાઈમરીથી માંડીને પીએચ.ડી. સુધી પરીક્ષા જ સર્વોપરી રહી છે. ભણતું કોઈ નથી, પણ પાસ બધાં જ થાય છે. ખરી કમબખ્તી તો બોર્ડની પરીક્ષાઓ પાસ કરો પછી શરૂ થાય છે. મેડિકલમાં કે અન્ય કોઈ વિદ્યાશાખામાં પ્રવેશ જોઈતો હોય તો એન્ટ્રન્સ એક્ઝામ આપવાની થાય છે. એમાં પાસ થાવ તો જ મેડિકલમાં પ્રવેશ મળે. એ સિવાય અન્ય વિદ્યાશાખાની પરીક્ષાઓ પાસ કરો કે નોકરી માટેની પરીક્ષાઓ આપવાની. એ પાસ થાવ પછી કામચલાઉ ધોરણે નોકરી મળે. માસ્તર થવું હોય તો વિદ્યાસહાયકની ફિક્સ પગારની અગિયાર મહિનાના કોન્ટ્રાક્ટવાળી નોકરી મળે ને કોન્ટ્રાક્ટ પૂરો થાય કે વળી અરજી કરવાની ને પછી નોકરી મળે કે ના પણ મળે. ન પગાર વધારો, ન પેન્શન કે ન નોકરીના કોઈ લાભો. માસ્તરોને પણ કૈં ચચરતું નથી એટલે ચાલે છે. જેમાં મહેનત ને મગજ ને મનીની જરૂર પડે છે તે મેડિકલમાં પ્રવેશ મેળવવા અંગે. એક વાર એમાં પ્રવેશ મળ્યો કે પછીનું તો ‘ફોડી’ લેવાય છે ને મની હોય તો બધું ‘મેનેજ’ પણ થઈ જાય છે.

હવે મેડિકલમાં એડમિશન લેવું હોય તો નીટ(નેશનલ એલિજિબિલિટી કમ એન્ટ્રન્સ ટેસ્ટ-અંડર ગ્રેજ્યુએટ)ની એક્ઝામ આપવી પડે. એનું આયોજન 2017થી એન.ટી.એ. (નેશનલ ટેસ્ટિંગ એજન્સી) કરે છે ને તે મેડિકલની ખાનગી અને સરકારી સંસ્થાઓ માટેની પરીક્ષાઓ લે છે. જો કે, આ વખતે એન.ટી.એ. નીટની એક્ઝામ લેવામાં ધરાર નિષ્ફળ નીવડી છે ને મામલો સુપ્રીમ કોર્ટ સુધી પહોંચ્યો છે. સુપ્રીમમાં ફરી પરીક્ષા લેવાની અરજીઓ થઈ છે, તેમાંથી હરિયાણાનાં ઝજ્જર કેન્દ્રમાં વિદ્યાર્થીઓનો સમય બગડવાને બહાને ગ્રેસ માર્કસ એન.ટી.એ. દ્વારા અપાયેલા જે યોગ્ય ન હતા, કારણ સ્કૂલની પ્રિન્સિપાલ અંશુ યાદવનું કહેવું છે કે એમનાં કેન્દ્ર પર કોઈનો એક મિનિટનો સમય પણ બગડ્યો નથી. એ ગ્રેસ માર્ક્સને કારણે જ ઝજ્જર કેન્દ્રમાંથી એક સાથે છ વિદ્યાર્થીઓ 720માંથી 720 માર્કસ લાવવામાં સફળ થયા. આ અંગે ફરિયાદ થતાં 1,563 વિદ્યાર્થીઓની ફરી પરીક્ષા લેવાનો ચુકાદો સુપ્રીમે આપ્યો છે ને જે ફરી પરીક્ષા આપવા તૈયાર ન હોય તેમણે પરિણામ ગ્રેસ માર્કસ વગરનું સ્વીકારવાનું રહેશે એવી ચેતવણી પણ અપાઈ છે. નીટની 2024ની પરીક્ષાએ તેની વિશ્વસનીયતા ગુમાવી દીધી છે ને તે ગેરરીતિનું અને હરામની કમાણીનું કેન્દ્ર બની ગઈ છે, બીજી તરફ સરકાર અને એન.ટી.એ. ટેવ મુજબ ‘સબ સલામત’ની ઘંટીઓ વગાડ્યાં કરે છે. પરીક્ષાનાં પેપરો લીક થયા છે ને પોલીસે તે સંદર્ભે કેટલાકની ધરપકડ કરી છે, તો ય કેન્દ્રીય શિક્ષણ મંત્રી ધર્મેન્દ્ર પ્રધાન અને એન.ટી.એ.એ એવું કૈં થયું હોવાનો ઇન્કાર કર્યો છે. એની સામે, પોલીસે અર્ધ બળેલ પેપરનાં 74 સવાલો સરખાવવા એન.ટી.એ. પાસેથી મૂળ પેપર માંગ્યું છે, તો જવાબમાં બેવકૂફી ભર્યા ખુલાસાઓ કરવામાં આવ્યા છે.

નીટની પરીક્ષા આ વખતે 5 મેએ 4,750 કેન્દ્રો પર યોજાઇ હતી ને તેમાં દેશભરમાંથી 24 લાખ વિદ્યાર્થીઓએ ભાગ લીધો હતો. એનું પરિણામ 14 જૂને જાહેર થવાનું હતું, પણ ચૂંટણીનું પરિણામ હતું એ જ દિવસે 4 જૂને જાહેર કરી દેવાયું, તે એ કારણે કે ચૂંટણીની હોહામાં બહુ ઊહાપોહ ન થાય. બન્યું એવું કે નીટમાં 67 વિદ્યાર્થીઓ 720માંથી 720 માર્કસ મેળવી પ્રથમ આવ્યા. આવું અગાઉ બન્યું ન હતું. 720માંથી 720 તો 2020માં બે, 2021માં ત્રણ, 2022માં એક પણ નહીં, 2023માં બે જણનાં જ આવ્યા હતા ને આ વખતે 67ના આવ્યા, તેમાં પણ એક જ કેંદ્ર ફરીદાબાદમાંથી એક સાથે 6 વિદ્યાર્થીઓના 720માંથી 720 આવ્યા. આ મામલે સી.બી.આઇ. કે સ્વતંત્ર એજન્સી દ્વારા તપાસ થાય એવી માંગ ઊઠી છે ને બિહારમાં તો પરીક્ષા જ રદ્દ કરવાની માંગ છે. નીટને મામલે પટણામાં આગજનીની ને સામે પોલીસના બળપ્રયોગની ઘટનાઓ પણ બની છે. અહીં પોલીસે પેપર ફૂટવાને મામલે 13 જણની ધરપકડ કરી છે ને તેમાં જુનિયર એન્જિનિયર સિકંદર કુમારે કબૂલ્યું છે કે 4 મેએ નીટનું પેપર ફૂટ્યું હતું અને ઉમેદવારોને ‘સેફ હાઉસ’માં ભેગા કરીને જવાબો ગોખાવવામાં આવ્યા હતા. આ સ્થિતિ હોય ને શિક્ષણ મંત્રી અને એન.ટી.એ. એ સ્વીકારવા તૈયાર ન થાય એ શરમજનક છે.

એ છે કે પટણા, ગોધરા અને ઝજજરની જે ઘટનાઓ સામે આવી છે તેણે એન.ટી.એ. પરનો ભરોસો ખતમ કરી દીધો છે. ગોધરામાં જલારામ સ્કૂલમાં નીટનું કેન્દ્ર હતું. અહીં પૈસા લઈને વિદ્યાર્થીઓને કહેવામાં આવ્યું હતું કે જે આવડે તે સવાલના જવાબો ઓ.એમ.આર. શીટમાં લખવા, બાકીનાને એટેન્ડ ન કરવા. એ પાછળથી ભરી દેવાશે. ગોધરામાં આવું થયું હોય, તો બીજે ન જ થયું હોય એવું કેમ માનવું? જો કે, ગોધરામાં દરોડો પડતાં વાત આગળ વધી નહીં. દરોડા દરમિયાન વડોદરાના કોચિંગ સંચાલક પરશુરામ રૉય, ગોધરાની જલારામ સ્કૂલના પ્રિન્સિપાલ પુરુષોત્તમ શર્મા ને તેના શિક્ષક તુષાર ભટ્ટ વગેરેની ધરપકડ કરવામાં આવી ને પરશુરામ રૉય પાસેથી બે કરોડ ત્રીસ લાખના ચેક અને તુષાર ભટ્ટની કારમાંથી સાત લાખ રોકડા જપ્ત કરવામાં આવ્યા. તપાસમાં એ પણ બહાર આવ્યું કે કોચિંગ સંચાલકે પ્રિન્સિપાલ સાથે મળીને બિહાર, ઝારખંડ, મહારાષ્ટ્ર જેવાં રાજ્યમાંથી આવેલા ત્રીસ વિદ્યાર્થીઓને પાસ કરાવવાનો ઠેકો લીધો હતો. અન્ય રાજયોમાંથી કોઈ ગોધરાની સ્કૂલ કેન્દ્ર તરીકે પસંદ ન જ કરે, પણ અહીંનું આખું કેન્દ્ર જ પૈસા લઈને પાસ કરાવવાનું હતું. કમાલ તો એ છે કે ગુજરાતની એક વિદ્યાર્થિનીનાં 720માંથી 705 માર્કસ નીટમાં આવ્યા છે ને ધોરણ બારની પરીક્ષામાં એ વિદ્યાર્થિની ભૌતિકશાસ્ત્ર અને રસાયણશાસ્ત્રની પરીક્ષામાં નાપાસ થઈ છે.

આ પરીક્ષા પાંચ મે-એ હતી, પણ પટણાના એક કેન્દ્રમાં આયુષ નામના એક વિદ્યાર્થી પાસે તે પહેલાં પેપર આવી ગયું હતું. આયુષ સાથે બીજા 25 વિદ્યાર્થીઓ હતા જેમની પાસે પેપર અને જવાબો તૈયાર  હતા અને તે દરેક પાસેથી વીસ વીસ લાખ વસૂલવામાં આવ્યા હતા.

સવાલ એ છે કે નીટની પરીક્ષામાં લાખો રૂપિયા આ રીતે વાલીઓ ખર્ચે છે કેમ? એનો જવાબ એ છે કે દેશની મેડિકલ કોલેજમાં લાખ-સવા લાખ સીટ છે. તેમાંથી પચાસેક હજાર સરકારી કોલેજોમાં અને બાકીની ખાનગી કોલેજોમાં છે. હવે જો પહેલાં પચાસેક હજારમાં વિદ્યાર્થીનો નંબર લાગે તો સરકારી કોલેજોમાં એડમિશન મળે ને તેની પાંચેક વર્ષની પાંચેક લાખની ફીમાં વિદ્યાર્થી ડૉક્ટર થઈને બહાર પડે. જો, તે પછી નંબર લાગે તો ખાનગી મેડિકલ કોલેજમાં જવું પડે અને તેની પાંચ વર્ષની ફી કરોડથી સવા કરોડ થાય. એ ન ખર્ચવા પડે ને સરકારી મેડિકલ કોલેજમાં પ્રવેશ મળી રહે એટલે આ રીતે પેપર ફોડીને, દલાલોને પૈસા ખટાવીને મેડિકલમાં પ્રવેશ મેળવાય છે. આ બધાંમાં જે ખરેખર સિન્સિયર છે ને તેની પાસે હરામના પૈસા નથી તેનો મરો થાય છે. એ પણ છે કે આ રીતે પૈસા વેરીને વિદ્યાર્થીઓ મેડિકલમાં પ્રવેશે છે. જે પ્રવેશ જ ગેરરીતિથી મેળવે છે તે ડૉક્ટર કેવો થશે તે કલ્પવાનું અઘરું નથી ને વધારે શરમજનક તો એ છે કે પોતાનાં સંતાનોને વાલીઓ જ ખોટી રીતે આગળ વધવાનું ઉત્તેજન આપે છે.

નીટની આ પરીક્ષાનું ધોરણ એ હદે કથળ્યું છે કે આ આખી પરીક્ષા અને એનું સંચાલન કરતી એન.ટી.એ. તાત્કાલિક અસરથી બંધ કરી દેવી જોઈએ. મેડિકલમાં એડમિશન માટે આવી ઘાલમેલ થતી હોય એવી પરીક્ષાથી સિદ્ધ તો ભ્રષ્ટાચાર જ થાય છે, તો મેડિકલ માટે આવી ભ્રષ્ટ પદ્ધતિઓને જ પ્રમાણભૂત ગણવાની છે? એ ખરું કે દેશનાં લોહીમાં પારદર્શિતા ને વ્યવહાર શુદ્ધિ લગભગ નથી, પણ આવી રીતની પરીક્ષાઓથી તો એને જ ઉત્તેજન આપવા જેવું થાય છે. તો, એવું થવા દેવાનું છે? એક સમયે બોર્ડની પરીક્ષાઓને આધારે પ્રવેશ અપાતો હતો ને એ રીતે જે ડોકટરો કે એન્જિનિયરો થયા તે ફાલતુ હતા એવું કહી શકાય એમ નથી અને આટલી ખર્ચાળ રીતે લેવાતી નીટની પરીક્ષાઓ વિશ્વસનીય જ છે એવું આવા ભવાડા પરથી તો લાગતું નથી. વળી અમુક નિશાનીઓ કરાવીને માર્કસ આપી દેવામાં વિદ્યાર્થીઓની વર્ણનશક્તિ કે સમજશક્તિનો અંદાજ મળતો નથી. કોઈ પણ ખાલી જગ્યાઓ ભરીને કે ભરાવીને આવી પરીક્ષામાં પાસ થઈ જવાની આ રીત જ ફેર વિચારણા માંગે છે. સાચું તો એ છે કે તમામ સ્તરે એન્ટ્રન્સ એક્ઝામ્સ પૂરેપૂરી બંધ કરી દેવી જોઈએ. જ્યાં પણ પ્રવેશની જરૂર પડે ત્યાં બોર્ડની છેલ્લી પરીક્ષાનું પરિણામ જ પ્રમાણભૂત ગણાવું જોઈએ. એન્ટ્રન્સ એક્ઝામ્સ સમયનો બગાડ છે અને વાલીઓને લૂંટવાનો કારસો છે. આટલે મોટે પાયે થતો નીટની પરીક્ષાનો વેપલો એનો જીવંત પુરાવો છે. બહુ પરીક્ષાઓ લેવાથી જ વિદ્યાર્થી હોંશિયાર પુરવાર થાય એવું ક્યાંય લખેલું નથી. સાફ વાત તો એ છે કે આવી પરીક્ષાથી વિદ્યાર્થિની ગુણવત્તા પુરવાર થતી હશે કે કેમ તે નથી ખબર, પણ પરીક્ષા લેનાર સંસ્થાઓની હોજરી તો ભરાય જ છે.

અપ્રમાણિકતા અને ભ્રષ્ટતાથી જ હવે ગુણવત્તા નક્કી કરવાના દિવસો આવ્યા છે તે દુ:ખદ છે.

000

e.mail : ravindra21111946@gmail.com

પ્રગટ : ‘આજકાલ’ નામક લેખકની કટાર, “ધબકાર”, 17 જૂન 2024