મારો દિલીપકુમાર તો બ્લેક એન્ડ વ્હાઇટ જ ! એ ‘શિક્સ્ત’માં કલમ ઉછાળીને હીરોઇનના કપાળે સૌભાગ્ય ચિહ્ન બનાવે, તો ‘દેવદાસ’માં પારોને કપાળે ઘા કરીને સૌભાગ્યના અધિકારો જતા કરે, તો હૈયે બ્લેડ ફરતી હોય એવું લાગતું. હૈયું કળ ખાઈ જતું, આ દૃશ્યો જોતાં! ‘સ્ક્રીન પર ‘ધરતી કો આકાશ પુકારે …’ બેકગ્રાઉન્ડમાં ગવાય અને એનો હીરો દિલીપકુમાર હોય તો ઉદાસી વધુ ઘેરી થઈ ઊઠતી. ‘દેવદાસ’ની ‘કૌન કમબખ્ત બરદાસ્ત કરને કે લિયે પીતા હૈ …’ની બેબસી કે ‘સીને મેં સુલગતે હૈં અરમાં…’ના મખમલી અવાજથી અનુભવાતી ઘૂટન હૈયાને હજી તાર તાર કરે છે. પૂર્વ દિલીપકુમાર હૃદયનો કલાકાર હતો. કરુણ ભૂમિકાઓની એનાં મન પર એવી ઘેરી અસર થઈ કે તેને હળવી ભૂમિકાઓ કરવાનું કહેવાયું. સમજીને, અનુભવીને બોલતો દિલીપકુમાર પછી બરાડતો પણ થયો. ‘ગંગાજમના’નો રંગીન દિલીપકુમાર પછી તો ‘રામ ઔર શ્યામ’ની ‘દાસ્તાન’ કહેતો થયો. એવી ભૂમિકાઓમાં પણ ક્યારેક તેનું હીર પરખાતું જ !
વિગતે કહેવું નથી, પણ ત્રણ મૃત્યુ યાદ કરવાં છે. એકમાં ‘મધરઈન્ડિયા’ની નરગીસ પોતાના જ વંઠેલ દીકરા સુનિલ દત્તને ગોળીએ દે છે, બીજામાં ‘ગંગાજમના’માં અપરાધી દિલીપકુમારને તેનો પોલીસ ભાઈ વીંધી નાખે છે તો ત્રીજી ફિલ્મ છે, ‘શક્તિ’. એમાં દિલીપકુમાર તેના અપરાધી પુત્ર અમિતાભ બચ્ચનને ઠાર મારે છે. આ મૃત્યુ, ફરજને લીધે નજીકની વ્યક્તિ, નજીકની જ વ્યક્તિનું નીપજાવે છે ને તેની પીડા તેને ગોળીથી વધુ વીંધતી હોય એ રીતે પ્રગટ થઈ છે. ગોળી વગર પણ કેવી રીતે વીંધાવાનું થાય તેનો દાખલો પણ ‘શક્તિ’ જ છે. દીકરાને ન સુધારી શકતી રાખી મૃત્યુ પામે છે ને ઘરમાં અનાથ જેવો પતિ દિલીપકુમાર અસહાય બેઠો છે. દીકરો અમિતાભ માતાની ખબર પડતાં ઘરે આવે છે ને મૃત માના શબ પાસે બન્ને એકબીજાને આશ્વસ્ત કરવા મથે છે. બન્ને બોલતા નથી. રડતા, કકળતા નથી, કોઈ સલાહ સૂચનો અહીં નથી. માત્ર એક બીજાના હાથનો સ્પર્શ બોલે છે ને એમાં પારાવાર પીડા છે. એક પણ સંવાદ વગરનો આ ઠીક ઠીક લાંબો સંવાદ પિતાપુત્ર વચ્ચે ચાલે છે. આ મૂક દૃશ્ય ઘણું બધું સજીવ હતું. વધારે શું કહું, દિલીપકુમાર એક જ હતો ને એક જ હશે.
000
e.mail : ravindra21111946@gmail.com