જમી લો પકવાન પેટ ભરી, ફરી મળે ન મળે!

લખીલો ગઝલ ઝટ શબ્દ ફરી, મળે ન મળે!

ફરવાનું વિદેશે થઇ ગયું છે હવે એવું તો સહેલું,

ફરીલો તમે મન ભરી તક આવી, મળે ન મળે!

ઘન ભેગું કરી રાખ્યું છે આજ સુધી તો ઘણું જ,

દઈ દો થોડું દાનમાં લેનારા વળી, મળે ન મળે!

કરી છે વાતો ખોટી બીજાઓની તમે આજ સુધી

કહી દો હવે તો સાચું સાંભળનાર કદી, મળે ન મળે!

નવા વર્ષે જાય તું મંદિરે દોડતો દર્શન કરવા કાયમ!

કરી લે દર્શન માબાપના દિલ ભરી પછી, મળે ન મળે!

નથી જાણતું કોઈ, દિલ આ બંધ પડી જશે ક્યારે?

કરી લે વંદન તું વડીલોના દિલ ભરી, મળે ન મળે!

નવું તે શું જાણ્યું કથાઓમાં જઈ જઈને ‘ચમન’

અંદરના અવાજને તો સાંભળ વળી, મળે ન મળે!

(૨૫ માર્ચ’- ૧૨/૩ ડિસેમ્બર ૨૦૧૮)

e.mail chiman_patel@hotmail.com

कुमार प्रशांत

चुनावी बुखार ऐसा ही होता है ! आप हमेशा ही सन्निपात में होते हैं. फिर आपको अहसास ही नहीं होता है कि आप जो कह रहे हैं वह कहने लायक है या नहीं; और यह भी कि आप जिनका गर्व से, अपनी उपलब्धि बना कर बखानकर रहे हैं, वह गर्व करने जैसी उपलब्धि है भी या नहीं ! चुनावी बुखार ऐसा ही होता है जिसका मरीज, बकौल विनोबा भावे, तीन ही बात बकता है : आत्मस्तुति, परनिंदा, मिथ्या–भाषण ! इन दिनों इनकी पराकाष्ठा हुई जा रही है. औरआजकल के चलन के मुताबिक प्रधानमंत्री ही इन सबके सिरमौर हैं.

अयोध्यामें, सरयू नदी के तट पर एक ही दिन, एक ही वक्त में 22 लाख दीपों को प्रज्ज्वलित किया गया ! क्यों? यह थी हिंदुओं की ताकत की घोषणा व वोटों को कमल का रास्ता दिखाने की प्रधानमंत्री की योजना ! इसके तुरंतबाद हमने देखा कि उत्तरप्रदेश के मुख्यमंत्री व राज्यपाल गिनीज बुक ऑफ वर्ल्ड रिकार्ड के किसी अधिकारी से यह प्रमाण–पत्र ले रहे हैं कि यह एक साथ सबसे अधिक दीप जलाने का विश्व कीर्तिमान हुआ ! यह सब सन्निपात काजीता–जागता उदाहरण है.

22 लाख दीपों से पता क्या–क्या चला ? पहली बात तो यही पता चली कि ये 22 लाख दीप सरकारी थे. इनमें सरकारी तेल इनमें भरा गया था और जिनकी भी ड्यूटी लगाई गई होगी, उन सबने इसे जलाया था. इन दीपों के पीछेअयोध्या के लोग नहीं थे. अगर लोगों की स्वस्फूर्त भागीदारी से ये दीप जुड़े व जले होते तो मुख्यमंत्री–राज्यपाल इसका प्रमाण–पत्र लेने क्यों अवतरित होते ? तो मिथ्याचार का पहला बैलून तो यही फूटा ! गिनीज वाले ऐसे व्यापारी हैं जोलोगों की सनक व बहक का व्यापार करते हैं. सरकार का मुखिया जब उनसे प्रमाणपत्र लेने की कतार में खड़ा हो जाता है तब समझ में आता है कि सरकार कैसी है, उसकी प्राथमिकताएं कैसी हैं. मुख्यमंत्री की समझ का यह दूसरा बैलूनफूटा ! गिनीज वालों को बुलडोजर से सबसे ज्यादा घर गिराने वाली सरकारों की प्रतियोगिता करवानी चाहिए. इस श्रेणी में उत्तरप्रदेश के मुख्यमंत्री जरूर आला साबित होंगे. जब तक आपका घर बुलडोजर के सामने न हो तब तक इस अपराध की नृसंशता आपकी समझ में नहीं आएगी.

जो अंधभक्ति का रोगी न हो व जिसकी दिमागी हालत ठीक हो वह तुरंत पूछेगा कि 22 लाख दीपों में कितना तेल जला होगा ? उनसे कितना प्रदूषण फैला होगा ? 22 लाख दीपों का कितना कचरा सड़कों पर जमा हुआ होगा ? उन्हेंअयोध्या में कहां दफनाया जाएगा ? आज सारी दुनिया जिन संकटों से घिरती जा रही है, ये 22 लाख दीप उन्हें और भी गहरा करेंगे. ये रोशनी वाली दीपों की दीपावली नहीं, मूढ़ता का अंधेरा फैलाने वाली सरकारी योजना थी. परालीजलाने वाले किसानों पर दिल्ली के प्रदूषण का ठीकरा फोड़ने वालों को यह समझना चाहिए कि 22 लाख दीपों ने उससे कई गुना ज्यादा जहर पर्यावरण में फैलाया है.  

हमें इन 22 लाख दीपों के बगल में मुंबई का यह चेहरा रख कर समझना चाहिए कि वहां कैसी आपात स्थिति में विशेष मार्शलों की नियुक्ति करनी पड़ रही है ये मार्शल मुंबई की सड़कों पर उतर कर रात–दिन इसकी निगरानी करेंगे कि कौन–कहां सड़कों पर गंदा बिखेर रहा है, कौन–कहां कूड़ा जला रहा है, और कौन–कहां सड़कों पर गंदगी फेंक रहा है. इन मार्शलों को यह अधिकार दिया गया है कि वे कानूनी निर्देशों का उल्लंघन करने वालों को वहीं–के–वहीं दंडित करसकेंगे. मुंबई कूड़े के एक बड़े ढेर में बदलती जा रही है जिसे हिंदुत्ववादी मनमानी ने और भी बदसूरत बना दिया है. देश की राजनीतिक राजधानी भी और औद्योगिक राजधानी भी ‘डेथ बाई ब्रेथ’ – सांस में छिपी मौत – जैसे संकट से गुजर रहीहै. एक स्थान पर, एक साथ जले 22 लाख दीपों ने मौत का सघन आयोजन ही किया है, भक्ति का विवेक नहीं जगाया है.

हमें यह समझना ही चाहिए कि दीप जलाना, पटाखे फोड़ना, आरती करना, ढोल बजाना, अजान देना, सार्वजनिक तौर पर नमाज पढ़ना, नए साल का जश्न मनाना, विभिन्न झांकियां निकालना आदि सारे आयोजन जब तक सीमित संख्या में, निजी विश्वासों की अभिव्यक्ति के तौर पर मनाए जाते थे, समाज में घुल जाते थे. जैसे–जैसे इनकी संख्या विशालतर होती गई, इन्हें राजनीतिक हथियार की तरह आयोजित करवाया जाने लगा, निजी आस्था की जगह यह भीड़ केउन्माद में बदलने लगी वैसे–वैसे यह असामाजिक होती गई. जैसे प्रकृति को आप अवकाश देते हैं – याद कीजिए, करोना के दौरान की बंदी – तो वह प्रदूषण का इलाज अपने आप कर लेती है. जब आप उसे सांस खींचने का मौका भी नहींदेते हैं, तो उसका भी, और समाज का दम भी घुट जाता है. इसलिए इन सारे सवालों को धार्मिक संकीर्णता के चश्मे से नहीं, हमारी आधुनिक जीवन–शैली व धार्मिक संकीर्णता से पैदा संकट के रूप में देखना चाहिए और उसका हल खोजना चाहिए. दीप में उन्माद का तेल जलाने से, विवेक का दीपक नहीं जलता है.

संकट यह है कि इसमें कोई किसी से बेहतर बनना नहीं चाहता है. सभी दूसरे से बढ़ कर पतनशील होने में लगे हैं. राममंदिर की पूरी ठेकेदारी भाजपा ने खुद के लिए घोषित कर रखी है तो कांग्रेस को बड़ी मुश्किल हो रही है. अगर रामपूरे–के–पूरे भाजपा के खेमे में चले गए तो वोट का क्या होगा, इसकी चिंता उसे खाए जा रही है. मध्यप्रदेश में मुख्यमंत्री का कांग्रेसी चेहरा चीखता है: याद करो कि रामलला का ताला किसने खुलवाया था ! बताओ , वहां पूजा–अर्चना कीअनुमति किसने दिलवाई थी ? वह चीख–चीख कर बता रहा है उसने भी दूसरे कई मंदिर बनवाए हैं – भव्य व विराट मंदिरों के निर्माण का काम आज भी चल रहा है. तो, होड़ यह है कि हिंदू केवल आप नहीं, हम भी हैं. विदेशी हिंदुओं कोनैतिक शक्ति देने इन दिनों अमरीका गए राष्ट्रीय स्वंयसेवक संघ के प्रधान मोहन भागवत यह घोषणा काफी पहले कर चुके हैं कि भारत में रहने वाले सभी हिंदू हैं. सभी हिंदू हैं तो सभी से एक–सा व्यवहार क्यों नहीं हो रहा है भागवतजी ?

एक चुनावी सभा में प्रधानमंत्री ने बड़े गर्व से घोषणा की कि देशके 80 करोड़ लोगों को मुफ्त राशन की जिस सुविधा का अंत अभी होने जा रहा था, उसे मैं 5 साल के लिए आगे बढ़ाने की घोषणा करता हूं. ऐसी घोषणाएं तोराजा–महाराजा करते थे, लोकतंत्र में ऐसी घोषणा कोई प्रधानमंत्री तभी कर सकता है जब इसकी चर्चा व इसकी स्वीकृति मंत्रिपरिषद में हो चुकी हो. यदि संसद चल रही हो तो इसकी चर्चा संसद में होनी चाहिए. लेकिन यहां आलम तो यह है कि न मंत्रियों को न अपनी, न अपने मंत्रालयों की हैसियत से सरोकार है, न मंत्रिपरिषद का कोई वैधानिक मतलब रहने दिया गया है. सारी व्यवस्था हुआं–हुआं करने वाले सियारों के झुंड में बदल दी गई है. लेकिन सियार कितना भीहुआं–हुआं करें, प्रधानमंत्री की एक इस राज–घोषणा ने उनके 9 वर्षों को खोखला कर, सड़क पर खड़ा कर दिया है.

पिछले 9 सालों से विकास के जो तमाम दावे चीख–चीख कर किए जा रहे हैं, आंकड़ों की बमबारी, सबसे तेज अर्थ–व्यवस्था का नारा, खरबों की अर्थ–व्यवस्था का आसमान छूने की घोषणा, सारी दुनिया को राह दिखाने का दम, संसार के हर कोने को छू आने की बाजीगरी, क्या वह इन 80 करोड़ भारतीयों को छोड़ कर किया जाने वाला कारनामा है ? 80 करोड़ लोग यदि इतने विपन्न हैं कि मुफ़्त सरकारी अनाज ही उनका पेट भर सकता है तो इससे दो बातें साबितहोती हैं. भारतीय ऐसी निकम्मी कौम के लोग हैं जो अपना पेट भरने लायक मेहनत भी नहीं करते हैं; भारत सरकार इतनी निकम्मी है कि तमाम मनमानी व्यवस्था बनाने के बाद भी देश के 80 करोड़ लोग ऐसी विपन्नता के शिकार हैं किसरकार खिलाएगी तो खाएंगे, नहीं तो भूखे सो जाएंगे. यह आँकड़ा भूखे 80 करोड़ लोगों का कम, 80 करोड़ का वोट पा कर बनी सरकार के चरित्र का ज्यादा परिचय देता है. यह आंकड़ा नित नई काट व चमक वाले कपड़ों में सजे–धजेप्रधानमंत्री की छवि का विद्रूप बनाता है. हम किसी का चूल्हा ठंडा नहीं रहने देंगे जैसी दावेदारी के पीछे न ईमानदारी है, न अपनी विफलता का अहसास !  

किसी भी सरकार या व्यवस्था की कसौटी यह है कि उसके लोग भूख, नंग, छत से वंचित तो नहीं हैं और जीने की न्यूनतम सुविधाओं से महरूम तो नहीं हैं ? आप इस संदर्भ में सवाल क्या पूछेंगे, यह सरकार खुद ही कह रही है कि 9 सालों से लगातार सत्ता में रहने तथा अमृतकाल की घोषणा करने के बाद भी 80 करोड़ लोग खाने को मोहताज हैं. यह उपलब्धि नहीं, शर्म का विषय है. कबीर को पता था कि ऐसे लोग आ सकते हैं. इसलिए उन्होंने कुछ उलटबासियां लिख छोड़ी हैं : बरसे कंबल, भींगे पानी ! सूरदास बना राष्ट्र कबीरदास को देखे–समझे कैसे? 

चेहरा   बता   रहा   था   कि   मारा है भूख ने 

हाकिम ने कह दिया कि कुछ खा के मर गया।

मेरे ताजा लेखों के लिए मेरा ब्लॉग पढ़ें

https://kumarprashantg.blogspot.com

[ભાગ-2]

છગનભાઈ પટેલ ચાર રાજ્યોની ધારાસભાઓમાં હતા. 1946માં ભાવનગર રાજ્યમાં જવાબદાર રાજતંત્રની ધારાસભામાં, રાજ્યના ઉમેદવાર સામે પ્રજા પરિષદના ઉમેદવાર તરીકે ચૂંટાયા હતા. 1949માં સોનગઢ-લાઠી-લીલિયા ક્ષેત્રમાંથી સૌરાષ્ટ્રની બંધારણસભાના સભ્ય બન્યા. 1952માં સોનગઢ-ઉમરાળામાંથી સૌરાષ્ટ્રની ધારાસભામાં ચૂંટાયા. 1956માં બોટાદ વિસ્તારમાંથી દ્વિભાષી મુંબઈ રાજ્યની વિધાનસભા માટે ચૂંટાયા. 1956માં સૌરાષ્ટ્ર રાજ્ય દ્વિભાષી મુંબઈ રાજ્યમાં વિલીન થયું હતું. 1 મે 1960ના રોજ, સ્વતંત્ર ગુજરાત રાજ્ય અમલમાં આવતાં ગુજરાત વિધાનસભામાં પણ રહ્યા !

આઝાદી પહેલાં સૌરાષ્ટ્ર આખું રાજકીય રીતે વેરણ-છેરણ હતું. કોઈ પ્રદેશ રાજ્યનો હતો, કોઈ એજન્સીનો હતો, કોઈમાં સીધું બ્રિટિશ શાસન હતું. એક ગામમાં ચોરી / ઢોર ચોરી / લૂંટ / ભેલાણ કરી બીજા ગામમાં આશરો લ્યે તેને કોઈ પકડી શકતું નહીં.

બન્યું એવું કે ચોગઠના રુડાભાઈ માવજીભાઈ મોણપરાના હાથી જેવા બે બળદની ચોરી થઈ. આખું ગામ ભેગું થયું. છગનભાઈએ 200 જેટલા ખેડૂતોને લાકડીઓ સાથે તૈયાર કર્યા. બાતમી મળી કે પાસેના મગલાણા ગામે બળદને રાખ્યા છે. પરંતુ મગલાણા ગામ એજન્સીનું હતું, ત્યાં જવું કઈ રીતે? વળી બળદ લઈ જનાર માથાભારે ઈસમો હતા. તેની સાથે બાથ ભીડવાનું કામ ભયંકર હતું. ક્યારે શું થશે તે કલ્પી શકાય તેવું ન હતું. છતાં 200 ખેડૂતોએ મગલાણા ગામ ફરતે એકધારા 24 કલાક સુધી ભૂખ્યાં-તરસ્યા માનવ-સાંકળ બનાવી. આખરે માથાભારે તત્ત્વોએ બળદને છોડી મૂકવા પડ્યા ! તે સમયે આવી પ્રવૃતિ કરવી તે જાનના જોખમરૂપ હતું. કોણ, ક્યારે, ક્યાં ખૂન કરી નાખે તે નક્કી નહીં. એક ઠેકાણે ખૂન કરી બીજા રાજ્યની હદમાં ચાલ્યા જાય. ખબર હોય છતાં પકડી શકાય નહીં.

ચોગઠ ખાતે સૌરાષ્ટ્રના મુખ્ય મંત્રી ઉછરંગરાય નવલશંકર ઢેબર સાથે ચર્ચા કરતા ધારાસભ્ય છગનભાઈ પટેલ

સીમ ભેલાણની સમસ્યા હતી. કોઈ ખેડૂત માલધારીઓનો સામનો કરી શકતો નહીં. રાજ પણ તેમાં મદદ કરી શકે નહીં. ચોગઠ આજુબાજુ એજન્સીના ગામો હતા. માલધારીઓ ભેલાણ કરી એજન્સીની સીમમાં માલઢોર ઊભા રાખે. કપાસમાં ફાટફાટ જીંડવા હોય અને તેમાં માલઢોર મૂકી દે, ખેતર સાફ થઈ જાય. ખેડૂત બિચારો ઊભો ઊભો રોવે !

1938માં, ભાવનગરથી વલ્લભીપુર સુધી પાટીનાં સુરા ભરવાડની રાડ હતી. સુરો દસ જણાને એકલો ભારે પડે. ભલભલા પોલીસ પણ નજીક જતા ડરે. આવો માથાભારે અને બળુકો આદમી. તેનો માલ ડબામાં પૂરી શકાતો નહીં. એક વખત તેણે ચોગઠની સીમમાં ભેલાણ કર્યું. 24 વરસના છગનભાઈએ 10 જુવાનોને તૈયાર કર્યા. જુવાનો સુરા પર ત્રાટક્યા. તેને પકડી ચોગઠ ગામના દરબારી ઉતારે લાવ્યા. ભાવનગરના દિવાન પ્રભાશંકર પટ્ટણીને જાણ કરી. દિવાને અભિનંદન આપ્યા. એ પછી ભેલાણ બંધ થયું. સીમ ચોરી અટકાવવા છગનભાઈએ ‘સીમ સુરક્ષા યોજના’ ઘડી હતી. ગામના પ્રતિષ્ઠિત અને સર્વમાન્ય એવા 8 વડીલોની એક મુખ્ય કમિટી હતી. ચાર દિશાઓ માટે ચાર વ્યવસ્થાપક. દરેક વ્યવસ્થાપક ચાર-ચાર રખેવાળો રાખે. કુલ પાંચ જણાની ટુકડી બને. દરેક ટુકડીને દરરોજ નવી નવી દિશાની રખેવાળી કરવાની આવે. સાંજના ચારેક વાગ્યે વ્યવસ્થાપક પોતાની દિશાના પાદરે બેસે. શકમંદ માણસને ટપારે. તપાસે. સીમમાંથી ઘાસની ગાંસડીમાં કોઈ સંતાડીને કશું લાવ્યા તો નથી ને ! કોઈ પકડાય તો તેને શો દંડ કરવો તે માટે રાત્રે પાદરમાં કે કાળુભાર નદીમાં કમિટી ભેગી થાય. મુખ્ય કમિટી દંડ નક્કી કરે. આ યોજના કારગત નીવડી.

1940માં છગનભાઈની ઉંમર 26 વર્ષની. એ સમયે માથાભારે અલારખા મિયાણો ગામે ગામ જઈને લાગો ઉઘરાવતો. કદાવર શરીર, બે-ચાર જણની બાથમાં ય ન આવે. મોટી મૂંછો અને દાઢીનું ઝૂંડ. ડરામણો લાગે. એક દિવસ ચોગઠના ખેતરમાં તેણે ધામા નાખ્યા અને લાગો માગ્યો. માગણી મોટી હતી, ગામને પોસાય તેમ ન હતી. આગેવાનોએ દાણ ઓછું કરવા કહ્યું પણ અલારખા માન્યો નહીં, અને ચેતવણી આપી કે ‘લાગો નહીં આપો તો ગામમાં લૂંટ કરીશ !’ ગામ આગેવાનોએ છગનભાઈને વાત કરી. સૌ પહોંચ્યા અલારખા પાસે. છગનભાઈએ અલારખાને મક્કમતાથી કહ્યું : ‘ભાઈ, તમારી પાસે છે એવાં જ સાધનો અમારી પાસે ગામમાં પડ્યાં છે. અને સાથે પણ લાવ્યા છીએ. તમારી પાસે જે બંદૂક છે તે લોકોના રક્ષણ માટે છે, બીવડાવવા માટે નહીં. તમારી પાસે હશે એના કરતાં ત્રણ ગણા તૈયાર માણસો અમારી પાસે છે. બોલો, હવે શું નિર્ણય કરો છો?’ અલારખાએ અંદાજ માંડી લીધો. આ ચોગઠ આ વખતે કાંક જુદી જાતનું જણાય છે ! તેણે કહ્યું : ‘તો પછી સમાધાન ! બીજું શું !’

એ પછી અલારખા ચોગઠમાં ક્યારે ય મે’માન થયો નહીં ! લોકો જ્યારે અનિષ્ટ સામે સંઘર્ષે ચડે છે ત્યારે એ વિચારપૂર્વકનું પગલું હોય છે, મરણિયાપણાનું નહીં. લોકો પોતાના નેતૃત્વના ચરિત્રને જુએ છે. જો ચરિત્ર હલકું લાગે તો લોકો સંઘર્ષ ટાળે છે અને સ્થિતિ સાથે સમાધાન કરી લે છે. જો ચરિત્ર બલિષ્ઠ દીસે તો જ પોતે સંઘર્ષના માર્ગે ચડે છે. છગનભાઈનું બલિષ્ઠ ચરિત્ર હતું તેથી લોકોમાં વિશ્વાસ પ્રગટ્યો હતો, એટલે લોકોએ ગમે તેવડા તાકાતવર અનિષ્ટ સામે સંઘર્ષ કરતાં બિલકુલ આંચકો અનુભવ્યો ન હતો, સરવાળે સ્થિતિ બદલવામાં સફળ થયાં. એ એમના ચરિત્રનો પ્રભાવ હતો.

આઝાદી આવ્યા બાદ રજવાડાઓનું વિલિનીકરણ થયું. સૌરાષ્ટ્રના 202 જેટલાં રજવાડાંને ભેગા કરી ‘સૌરાષ્ટ્રનું સંયુક્ત રાજ્ય’ બનાવવામાં આવ્યું. સામંતશાહીની નાબૂદી અને સામાજિક ન્યાયની સ્થાપના માટે ગણોતધારો / ગિરાસદારી નાબૂદી / ખેડે તેની જમીન જેવા કાયદાઓની રચના વખતે છગનભાઈએ સક્રીય ભૂમિકા ભજવી. તે વખતે સૌરાષ્ટ્ર સરકારના પ્રધાનો, ધારાસભ્યો તથા કાર્યકરોના જીવ જોખમમાં હતા. ખોળામાં ખાંપણ લઈને બહાર નીકળવાનો સમય હતો. ક્યારે ક્યાં ધાડ પડે, ખૂનામરકી થાય તે નક્કી જ નહીં. વલ્લભીપુરથી રાતના ઉતરી ચોગઠ ચાલતા જવાનું. વચ્ચે એજન્સી અને દરબારનું ગામ પાટી આવે. ઉમરાળાથી રાતના ઉતરી ચોગઠ જવામાં વચ્ચે દરબારી ગામ રતનપર આવે. ભાવનગરથી ચોગઠ આવતા વચ્ચે દરબારી ગામ ચમારડી આવે. છતાં જરૂર પડે ત્યારે દોડીને જવામાં તેમણે હીચકીચાટ અનુભવ્યો નહીં. સૌરાષ્ટ્રના 4,000 ગામડાંમાંથી 1,700 ગામમાં જમીન સુધારણા કાયદાથી આગ લાગી હતી, તે જ્વાળા ગમે તેવાને ભરખી જાય તેવો ભયંકર સમય હતો. આ સમયે અનેક આગેવાનોના ખૂન થયાં. છતાં ક્યારે ય છગનભાઈએ કોઈ પોલીસની મદદ માગી ન હતી કે પોલીસ રક્ષણ માગ્યું ન હતું ! માતા સોનબા રાતે પ્રવાસ નહીં કરવાનું કહેતા. છગનભાઈ માતાને આશ્વાસન આપતા : “મા, મારા જેવા અનેકની આહુતિ લેવાતી હોય ત્યારે હું બીકનો માર્યો ઘેર કેમ બેસી શકું? જો કુદરતે નક્કી કર્યું હશે તો હું પથારીમાં પણ સલામત નથી. પારકા દુ:ખે દુ:ખી થવું એ જ માનવધર્મ છે ! આજે હું બીજાને હૂંફ ન આપી શકું તો મારી કીર્તિમાં કલંક લાગે. તમે આવું ઈચ્છો છો?” અને માતાનું મન માની જતું !

સૌજન્ય : રમેશભાઈ સવાણીની ફેઇસબૂક દીવાલેથી સાદર