નરેન્દ્ર મોદી હવે વિકાસ વિષે બોલી શકે એમ નથી. એ સ્થિતિમાં નીતિન ગડકરી એક એવો ફ્રેશ ચહેરો છે જે વિકાસ વિષે બોલી શકે અને બોલે તો લોકો સાંભળે અને થોડો ભરોસો પણ કરે
જેમ જેમ ચૂંટણી નજીક આવી રહી છે, એમ એમ રાજકારણના રૂપરંગ ઝડપથી બદલાતા રહેશે. કેન્દ્રના ટ્રાન્સપોર્ટ ખાતાના પ્રધાન અને બી.જે.પી.ના ભૂતપૂર્વ રાષ્ટ્રીય અધ્યક્ષ નીતિન ગડકરી આજકાલ બીજા કોઈ પણ નેતા કરતાં વધુ બોલે છે અને એ રીતે સરકારને મૂંઝવણમાં મૂકે છે. તેમણે તાજેતરમાં કહ્યું હતું કે સફળતાનો શ્રેય લેવા બધા આગળ આવે છે, પરંતુ નિષ્ફળતા મળે ત્યારે બીજા નાના માણસોને દોષી ઠેરવવામાં આવે છે અને શ્રેય લેનારાઓ મોઢું ફેરવી લે છે. તેમણે સંસ્થાઓમાં યશ-અપયશનાં ચાલતાં રાજકારણની વાત કરતાં ઈશારામાં નરેન્દ્ર મોદી-અમિત શાહ તરફ ઈશારો કર્યો હતો. એ પહેલાં વિજય માલ્યાનો તેમણે જાહેરમાં બચાવ કર્યો હતો. કેન્દ્રના નાણા પ્રધાન અરુણ જેટલીએ માલ્યાને ભાગેડુ ચોર તરીકે ઓળખાવ્યો એના બીજા જ દિવસે ગડકરીએ કહ્યું હતું કે જે માણસ ચાર દાયકાથી બેંકો પાસેથી ધિરાણ લેતો આવ્યો છે, મુદ્દલ અને વ્યાજ ચૂકવતો આવ્યો છે એને એકવાર ધંધામાં નિષ્ફળતા મળી અને ધિરાણ અને વ્યાજ ચૂકવવા નિષ્ફળ નીવડ્યો એનો અર્થ એવો ન થાય કે તે જન્મજાત ચોર છે. રોજગારી વિષે બોલતાં તેમણે સામેથી સવાલ કર્યો હતો કે રાજગારી છે જ ક્યાં કે સરકાર આપી શકે? આ રીતે તેમણે સરકારના દાવાઓને અધ્ધર અને તકલાદી ગણાવ્યા હતા.
અહીં તેમની રાજકીય સક્રિયતાના માત્ર બે જ ઉદાહરણ આપ્યા છે, પરંતુ તેઓ અત્યંત સક્રિયપણે સરકારને મૂંઝવણમાં મૂકી રહ્યા છે અને તમે નોંધ્યું હશે કે અરુણ જેટલી અને રવિશંકર પ્રસાદ જેવા છાશવારે સરકારની વહારે દોડી જનારાઓ અને ભિન્ન મત વ્યક્ત કરનારાઓને ચેતવનારાઓ નીતિન ગડકરીનો પ્રતિવાદ કરતા નથી. નીતિન ગડકરીને ૨૦૧૯માં નરેન્દ્ર મોદીના વિકલ્પ તરીકે જોવામાં આવી રહ્યા છે. ૨૦૦૯ની લોકસભાની ચૂંટણીમાં જ્યારે બી.જે.પી.નો બીજીવાર (એ પહેલાં ૨૦૦૪માં) પરાજય થયો અને પક્ષમાં રાજકીય સંકટ પેદા થયું, ત્યારે રાષ્ટ્રીય સ્વયંસેવક સંઘે હસ્તક્ષેપ કરીને ગડકરીને બી.જે.પી.ના રાષ્ટ્રીય અધ્યક્ષ બનાવ્યા હતા. એ સમયે નીતિન ગડકરી બી.જે.પી.માં પ્રમાણમાં જુનિયર નેતા હતા, પરંતુ તેઓ નાગપુરના હોવાથી અને બે પેઢીથી સંઘમાં હોવાથી તેઓ સંઘના નેતાઓની નજીક છે.
આ નીતિન ગડકરી ઉપર નજર રાખજો. રાષ્ટ્રીય સ્વયંસેવક સંઘના સરસંઘચાલક મોહન ભાગવતે બે મહિના પહેલાં દિલ્હીમાં ત્રણ વ્યાખ્યાન આપ્યાં ત્યારે તેમણે જે રાગ આલાપ્યો હતો, ત્યારે આ કોલમમાં મેં ગડકરીના સંભવિત નેતૃત્વ વિષે લખ્યું હતું. એમ માનવામાં આવે છે કે ૨૦૧૯માં બી.જે.પી.ને જો બહુમતી ન મળે તો નીતિન ગડકરીને વડા પ્રધાન બનાવવા કારણ કે તેઓ બધાને સાથે લઈને ચાલવાની આવડત ધરાવે છે. નીતિન ગડકરીને બી.જે.પી.ના શરદ પવાર તરીકે ઓળખાવવામાં આવે છે. ખાસ કરીને પાંચ રાજ્યોની અને તેમાં પણ મધ્ય પ્રદેશ, રાજસ્થાન અને છત્તીસગઢની વિધાનસભાઓની ચૂંટણીનાં પરિણામો પછી સંઘપરિવારને સમજાઈ ગયું છે કે બી.જે.પી. કદાચ એકલા હાથે સંઘને કાશી સુધી નહીં પહોંચાડી શકે. ઉત્તરનાં ત્રણ રાજ્યોમાં જોવા મળ્યું એમ પચાસ ટકાનો માર પડે તો પણ ઉત્તર અને પશ્ચિમ ભારતમાં બી.જે.પી.ને મળેલી કુલ ૨૪૦ બેઠકોમાંથી અડધી બેઠકો ઘટી જાય. આ સાથે મિઝોરમ અને તેલંગાણાનાં પરિણામો બતાવે છે કે પૂર્વ અને દક્ષિણ ભારતમાં બી.જે.પી. મોટા પાયે પ્રવેશી શકે એમ નથી.
ટૂંકમાં, બી.જે.પી.નો રથ ૧૨૫ કે ૧૫૦ની વચ્ચે અટકી પડે (અને એવી શક્યતા ઘણી મોટી છે) તો એવા સંજોગોમાં નીતિન ગડકરીને આગળ કરી શકાય. એક તો નીતિન ગડકરી ભારતીય રાજકારણમાં ચારે બાજુ મિત્ર ધરાવે છે અને બીજું સત્તાના રાજકારણમાં હુકમનું પાનું હાથ લાગ્યા પછી એન.ડી.એ.ના સાથી પક્ષો નરેન્દ્ર મોદીને સ્વીકારે નહીં. નરેન્દ્ર મોદીને પણ તેમનો એકાધિકારશાહીવાળો સ્વભાવ જોતા પટાવી ફોસલાવીને રાજ કરતા ફાવે નહીં. તો ૨૦૧૯માં નીતિન ગડકરી માટે વડા પ્રધાન બનવાના ઉજળા સંજોગો છે અને સંઘના નેતાઓ એ એવી તૈયારી શરૂ કરી દીધી છે.
કોમી ધ્રુવીકરણ અને રામમંદિર કેટલો ચૂંટણીકીય ફાયદો કરાવી આપશે એ વિષે બી.જે.પી.ના અને સંઘપરિવારમાં અસમંજસ છે. ઉત્તર અને પશ્ચિમ ભારતમાં ચૂંટણીમાં માર પડવાનો છે એ એક હકીકત છે. જો કોમી રાજકારણને હજુ વધુ જલદ બનાવવામાં આવે તો દક્ષિણ અને પૂર્વ ભારતમાં પ્રવેશવામાં મુશ્કેલી પડે. આમ કોમી ધ્રુવીકરણનો માર્ગ ત્યારે જ અપનાવાય જ્યારે ઉત્તર અને પશ્ચિમ ભારતમાં તેનો નિશ્ચિત લાભ મળવાનો હોય અને એવી કોઈ ખાતરી નજરે પડતી નથી. ખાસ કરીને સંઘપરિવારની ધર્મસંસદ અને એ પછીની યાત્રાઓને જે મોળો પ્રતિસાદ સાંપડ્યો છે, એ પછીથી કોમી ધ્રુવીકરણની પ્રક્રિયા મંદ કરવામાં આવી છે. ગયા અઠવાડિયે બી.જે.પી.ના સંસદીય પક્ષની બેઠકમાં નરેન્દ્ર મોદી અને અમિત સાહ હાજર રહ્યા નહોતા, અને રાજનાથ સિંહે સુકાન સંભાળ્યું હતું. ત્રણ કલાકની બેઠકમાં છેક છેલ્લે દસ મિનિટ માટે અયોધ્યાનો પ્રશ્ન કાઢવામાં આવ્યો હતો અને રાજનાથ સિંહે ઉભડક જવાબ આપીને તેને ટાળ્યો હતો.
બિહારમાં ઉપેન્દ્ર કુશવાહાએ એન.ડી.એ.ને રામરામ કર્યા એ પછી રામવિલાસ પાસવાને અને તેમનાં પુત્રે એન.ડી.એ. છોડવાની ધમકી આપી હતી. બી.જે.પી.ના અધ્યક્ષ અમિત શાહ અને નાણા પ્રધાન અરુણ જેટલીએ પાસવાનને ઠંડા પાડવા અને સમજૂતી ટકાવી રાખવા પટણા જવું પડ્યું હતું. ૨૦૧૪માં ૨૨ બેઠકો જીતનાર બી.જે.પી. આ વખતે ૪૦માંથી ૧૭ બેઠકો લડવાની છે. વાત અહીંથી પતતી નથી. બિહારના સાથી પક્ષોએ આગ્રહ રાખ્યો છે કે રામમંદિરનું રાજકારણ નહીં કરવાનું અને તેને એન.ડી.એ.નો મુદ્દો નહીં બનાવવાનો. આ બાજુ મહારાષ્ટ્રમાં શિવસેના સતાવે છે. સેનાના નેતા ઉદ્ધવ ઠાકરે કહે છે કે જો નરેન્દ્ર મોદીની સરકાર રામમંદિર બાંધવા માટે રસ્તો સાફ કરશે તો જ તે બી.જે.પી. સાથે ચૂંટણી સમજૂતી કરશે. એ સિવાય પહેલીવાર ઉદ્ધવે ‘ચોકીદાર ચોર’નો રાહુલ ગાંધીનો શબ્દપ્રયોગ વાપર્યો છે. આમ ઉદ્ધવ ઠાકરે બી.જે.પી.ની કફોડી સ્થિતિમાં બી.જે.પી.ને સતાવવામાં કાંઈ બાકી રાખતા નથી.
આ સ્થિતિમાં નીતિન ગડકરી આજકાલ સૌથી વધુ જાહેરમાં દેખા દે છે, પ્રગટ ચિંતન કરે છે, સ્પષ્ટ બોલે છે અને મુખ્યત્વે શાસન અને વિકાસ વિષે જ બોલે છે. નરેન્દ્ર મોદી હવે વિકાસ વિષે બોલી શકે એમ નથી અને બોલે તો લોકો ભરોસો કરે એમ નથી, એ સંજોગોમાં નીતિન ગડકરી એક એવો ફ્રેશ ચહેરો છે જે વિકાસ વિષે બોલી શકે અને બોલે તો લોકો સાંભળે અને થોડો ભરોસો પણ કરે.
સૌજન્ય : ‘કારણ-તારણ’, નામક લેખકની કટાર, “ગુજરાતી મિડ-ડે”, 26 ડિસેમ્બર 201
cartoon courtesy : Sandeep Adhwaryu, "The Times of India", 26 December 2018
ઠક્કરબાપાના પ્રેમ અને આદરભર્યા નામે જાણીતા અમૃતલાલ ઠક્કરનું સાર્ધ શતાબ્દી વરસ આવતીકાલથી [29 નવેમ્બરથી] આરંભાશે. ગાંધીજીના સમવયસ્ક એવા ઠક્કરબાપાને ગાંધીજીએ “દલિતો અને આદિવાસીઓના ગોર” તરીકે નવાજ્યા હતા. ૨૯મી નવેમ્બર ૧૮૬૯ના રોજ ભાવનગરમાં જન્મેલા ઠક્કરબાપાનું આરંભિક જીવન અભાવોમાં પસાર થયું હતું. માતાપિતાના સેવાના સંસ્કાર તો બાળપણમાં જ મળેલા. પરંતુ કુટુંબની આર્થિક સ્થિતિ તેમને યુવાનીમાં જ સેવાના ક્ષેત્રે ધસી જતી રોકતી હતી. પ્રથમ વર્ગમાં મેટ્રિક થયેલો આ યુવાન પૂનાની એંજિનિયરીંગ કોલેજમાં ભણી ઈ.સ. ૧૮૯૦માં ઈજનેર થાય છે. અનેક શહેરોમાં ઈજનેર તરીકે સફળતાપૂર્વક નોકરી કરે છે. નોકરી દરમિયાન જ તેમને દલિતોની અને કામદારોની બદતર સ્થિતિનો પરિચય થયો હતો. બાળપણમાં શેરી સાફ કરતાં દલિત સફાઈ કામદારને હડધૂત થતો સગી આંખે જોઈને મનમાં પ્રશ્નો જ નહીં સંવેદના પણ જાગી હતી, જે મોટપણે વધુ તીવ્ર બનેલી. મુંબઈમાં ગંદકી અને કચરો ઉપાડવાનું કામ કરતાં દલિતોની જિંદગીની વાસ્તવિકતાનો ખ્યાલ આવ્યો. દલિત કામદારોનો કરજબોજ ઓછો કરવા સહકારી મંડળી અને બાળકોના શિક્ષણનું કામ તો એ કરતા જ હતા. ગોખલેની ‘સર્વન્ટસ ઓફ ઇન્ડિયા સોસાયટી’નાં કામથી પ્રભાવિત હતા, એટલે ૧૯૧૪માં સરકારી નોકરીને રામરામ કરી તેમાં જોડાયા. ૪૫ વરસની વયે તેમણે સારા દાપાદરમાયાની નોકરી છોડી સેવાકાર્ય સ્વીકાર્યું અને પછી ઠક્કરસાહેબ મટી ઠક્કરબાપા બન્યા હતા.
વીસમી સદીના એ આરંભના દિવસો ભારોભાર આભડછેટના હતા. તેવા સમયે દલિત પ્રશ્ને વિચારનાર અને કાર્ય કરનારા તરીકે ઠક્કરબાપા ગાંધીજીના પણ પુરોગામી ગણી શકાય. દૂદાભાઈના “ગરીબ અને પ્રામાણિક અંત્યજ કુટુંબ”ને કોચરબ આશ્રમમાં દાખલ કરવાનો પત્ર ગાંધીજીને લખનાર ઠક્કરબાપા જ હતા. મુંબઈમાં ઈજનેર તરીકે કાર્યરત હતા ત્યારે જ, ઈ.સ.૧૯૧૨માં, “આર્યન બ્રધરહુડ”ના નેજા હેઠળ દલિતો સાથેનું સર્વ જ્ઞાતિ ભોજન યોજાયું હતું. ઠક્કરબાપા તેમાં સામેલ થયા હોવાનું જાણી મુંબઈના તેમના જ્ઞાતિ સમાજે તેમને નાતબહાર મૂકવાનો નિર્ણય કર્યો હતો. પિતા એ સમયે આજાર અવસ્થામાં હતા. તેથી કમને ઠક્કરબાપાએ જ્ઞાતિનો દંડ ભરી, મૂંછ મૂંડાવી, પ્રાયશ્ચિત કર્યું હતું. આ જ અમૃતલાલ ઠક્કર પછી “દલિતોના પુરોહિત” તરીકે પંકાયા, ત્યારે તેમનું જ્ઞાતિના સમર્થ પુરુષ તરીકે, જ્ઞાતિ અભિમાન અને જ્ઞાતિ ગૌરવ વ્યક્ત કરતું માનપત્ર તેમની જ્ઞાતિએ આપ્યું હતું.