આપણે બધાં એવું કહીએ છીએ કે પ્રકૃતિને લૉક ડાઉનના લીધે આરામ મળ્યો, પશુ પક્ષીઓ ભય વગર ફરી રહ્યાં છે, બહુ દૂરથી પહાડો દેખાઈ રહ્યા છે, નદીઓ / હવા શુદ્ધ થઈ ગઈ વગેરે, પણ હકીકત એવી છે કે પ્રકૃતિ પણ આપણા બધા વગર સુંદર નથી લાગી રહી.

અમદાવાદથી ગાંધીનગરનો જે રસ્તો વૃક્ષો, પક્ષીઓ, ફૂલો, નર્મદા કૅનાલ અને એના પર અસ્ત થતા સૂર્ય કે ઊગી રહેલા ચંદ્ર જેવાં દૃશ્યોના લીધે મારો ફેવરીટ છે, તે રસ્તો, અત્યારે એની એ જ પ્રકૃતિ હોવા છતાં ભયાવહ લાગી રહ્યો છે. ગઈ કાલે સાંજે નર્મદા કૅનાલ પર હું એકલી જ હતી પણ એનું શાંત પાણી કે દૂર ક્ષિતિજમાં સૂર્ય ડૂબી ગયા બાદ દેખાતા લાલ ઘેરા રંગોએ જાણે કે મનને ઉદાસી વડે ઘેરી લીધું.

કહેવાનો અર્થ એટલો જ કે આસપાસ બધું જ સ્વસ્થ અને સલામત હોય તો જ પ્રકૃતિની સુંદરતા, સાહિત્યની વાતો, કવિતાઓ બધું માણવાલાયક લાગે. એવું મને લાગે છે. જો કે, આ મારો અનુભવ છે. બીજા લોકો આવું જ અનુભવતા હોય તે જરૂરી નથી.

સૌજન્ય : “નિરીક્ષક” − ડિજિટલ આવૃત્તિ; 17 ઍપ્રિલ 2020

હે કોરોના વાયરસ, કોવિડ – 19, સી19

અમે તને જે નામે બોાલાવીએ છીએ તે હવે ટૂંકું ટૂંકું થઈ ચાલ્યું છે. પરંતુ અમારી જિંદગી પર તારો તાપ ને સંતાપ લંબાતા ને લંબાતા ચાલ્યા છે.

અમે નવલા વરસનાં તેમ જ નવાનક્કોર દાયકાનાં વધામણાં કરવામાં ગુલતાન હતાં તે વેળાએ તેં અમારા જીવનમાં દોટ મેલીને પ્રવેશ કર્યો. અમને કંઈ તારી વાટ હતી જ નહીં. અમને વળી કોઈ જ સુગમતા પણ નહોતી. અરે ! અમે કોઈ રીતે તૈયાર પણ નહોતાં.

અને હવે, ચાર માસને ઓવારે, હજુ તેં જવાનું નામ સુધ્ધાં લીધું નથી.

તારે કારણે મને ગમતીલું કરવાનું મન થાય તે ય હું કરી શકતી નથી. તું વચ્ચે આડો પડ્યો છે ને તેથી. આને સારુ હું સદાય તારો ખાર કરવાની જ છું.

હજુ વખત થયો ન હોય તેવાં તેવાં અનેકોનાં જાન તેં લઈ લીધાં છે. મારાં કેટકેટલાં ભેરુમિત્રો તેમ જ સગાંસંબંધીઓનાં દિલને તે ભાંગીભુક્કો કરી કાઢ્યાં છે. તેથીસ્તો, આને સારુ તને હું ક્યારે ય માફ કરવાની જ નથી. જ્યારે પ્રેમવલ્લભ એકબીજાંને ઝંખતાં હોય, એકબીજાંને જોવાંમળવાને સારુ તડપતાં હોય ત્યારે જ તેમને તેં દૂરસુદૂર હડસેલી મેલ્યાં છે.  આને ખાતર પણ તને હું લગીર માફ કરવાની નથી. ક્યારે ય નહીં.

મારી સમૂળી જિંદગીમાં મેં ક્યારે ય કલ્પના નહોતી કરી, તેવા ભયંકર જીવનમાં તેં મને હડસેલી મૂકી છે.

પરંતુ મને ખાતરી છે. આ ટૂંકા ગાળાની વેદનાને, પીડાને, હતાશાને હું સહી લઈશ અને તારો છૂટકારો થશે તે દહાડે અમને લાંબી પહોંચે લાભ થશે. અમને સૌને. … હા, સદાને સારુ.

સી19, માટે આ એક જ મારગ તારે સારુ નિર્મિત છે. … જા; હટ !

− કુન્તલ કલ્યાણી

13 ઍપ્રિલ 2020

[ફેઇસબુકને પાનેથી; મૂળ અંગ્રેજી લખાણનો અનુવાદ]

°°°°°

Dear Coronavirus, Covid-19, C19

The names by which we call you have got shorter and shorter, however your effect on our lives is getting longer and longer.

You sneaked into our lives while we were celebrating a new year and a new decade. We didn't expect you. We weren't ready. We weren't prepared.

And now , 4 months later, you're still here.

You've stopped me doing the things I love doing and I will always resent you for this.

But- you've taken away people before their time , you've broken the hearts of some of my friends and family, and for this I will never forgive you. You've kept loved ones apart at a time they needed each other the most. I will not forgive you for this. Ever.

You've forced upon me a way of life I could never have imagined would happen in my lifetime.

But know this. I will suffer this short term pain for the long term gain of you leaving us alone. All of us. For good.

C19 – you can Do One !

− Kuntal Kalyani

13 April 2020.

દુનિયા આખીમાં વધતું ઔદ્યોગિક પ્રદૂષણ અને સજીવ કચરો અનેક પ્રકારના રોગ ફેલાવતાં જીવાણુઓને જન્મ આપે છે. શહેરની ગીચતા એને ઝડપથી ફેલાવવામાં મદદ કરે છે. છેલ્લા ૨૦ વર્ષમાં એઇડ્સ, સાર્સ, H1N1 અને હવે કોરોના (કોવિદ-૧૯) જેવી બીમારીઓએ દુનિયા આખીને ભરડો લીધો. બીમારીઓ, દરિયાઈ વાવાઝોડાં અને વરસાદી પ્રકોપો જેવી આફતો બદલાતાં વાતાવરણ, બદલાયેલી જીવનશૈલી અને વિચાર્યા વગરના વિકાસની ભૂખનું પરિણામ છે. જેમ બિનજરૂરી વિકાસની ભૂખ વધશે એમ આવી પ્રકૃતિપ્રેરિત આપદાઓ વધશે.

અનિચ્છાએ પણ લાદવા પડેલા લૉક ડાઉનથી કેટલાક લાંબાગાળાના ફાયદા દેખાયાના સમાચારો આવતા રહે છે. જેમ કે જલંધરથી હિમાલયની પર્વતમાળા દેખાવી, ગંગા, યમુના અને નર્મદાનાં પાણી શુદ્ધ થવાં, ગબ્બરનું શિખર દૂરથી દેખાવા માંડવું કે આકાશ સાફ દેખાવું. વિચારવા જેવી વાત છે કે વાતે વાતે દવાખાને દોડતા લોકો બંધ થયા છે. ડરાવી ડરાવીને કરાતા વેપાર, પ્રદૂષણ ફેલાવતા ઉદ્યોગો, જેના ઉત્પાદન વગર આપણે મઝાથી અત્યારે જીવી રહ્યા છીએ, એનાથી થતી પૈસાની હેરફેર એટલે જી.ડી.પી.! જેમ જેમ જરૂરી કે બિનજરૂરી નાણાકીય વહેવારો વધે એ વધતો જી.ડી.પી.! એટલું સમજો કે વધતાં શહેરો કે વધતો જી.ડી.પી. માણસના સુખની નિશાની નથી જ નથી. વધતો જી.ડી.પી. સામાન્ય જનતાને સુખી કરે જ એવું નથી. સામાન્ય જનતા બીમાર પડે એની પરવા રાખ્યા વિના, પ્રદૂષણ ફેલાવીને, જમીનો વેચીને, ખનિજો ખોદીને જી.ડી.પી. વધારાય છે.! એટલા માટે જ જી.ડી.પી. શું છે એ પહેલાં સમજીએ ને પછી હઈશો હઈશો કુટીએ! જી.ડી.પી. નીચો રાખીને માણસ-સમાજ વધારે સુખી અને સ્વસ્થ થઇ જ શકે છે! સામાન્ય જનતાના સુખ અને જી.ડી.પી.ને કોઈ સંબંધ નથી.

સામાન્ય સમાજે સરકારો પાસે સુખ માંગવાનું છે, જી.ડી.પી. નહીં …! ભલે સરકાર કોઈ પણ પક્ષની હોય. જી.ડી.પી. પ્રકૃતિનું સંતુલન બગાડે છે, જ્યારે હદથી વધારે સંતુલન ખોરવાય ત્યારે પ્રાકૃતિક વિપદા આવે છે. પ્રાકૃતિક વિપદા જીવનની ક્ષણભંગુરતાની જેમ જ શહેરની ઝાકમઝોળની ક્ષણભંગુરતા પણ દેખાડી દે છે. ‘વિકાસનું તકલાદીપણું’ તરી આવે છે, અસ્તિત્વનો સવાલ ઊભો થાય ત્યારે શહેર દગો દઈ દે છે, વતનનું ગામ યાદ આવે છે. વતનમાં જ સલામતીનો, પોતાપણાનો સાદ સંભળાય છે. એટલે, કંઈ ના મળે તો ચાલતાં ય વાટ તો વતનની જ પકડાઈ જાય છે. સુરતની જ વાત કરીએ તો તાપીની રેલ હોય, હીરામાં મંદી હોય, પ્લેગ હોય કે કોરોના, છેલ્લે હાથ પકડીને સલામતી અને સધિયારો તો વતનનું ગામ-ખોરડું જ આપે છે, જ્યાં જી.ડી.પી. ઓછો પરંતુ, સુખ-સલામતી-પર્યાવરણ (પ્રકૃતિ) વધારે હોય છે. આવનારા સમયમાં વતનના ગામ-ખોરડે સધિયારો શોધવો પડે એવી ઘટનાઓ વારંવાર બને એવી સંભાવના વધવાની. કારણ કે, શહેરો હવે થાક્યાં છે, વધારે બોજ સહન કરી શકે એવી એમની સ્થિતિ જ નથી, ચાહે સાફ-સફાઈ-રહેઠાણ-આરોગ્ય-શિક્ષણ-પરિવહન-સલામતી-રોજગાર કે કમાણી આપવાની હોય! શહેરોની ક્ષમતા પૂરી થઇ એટલે હવે વળતા વતનની વાત પકડવાના દિવસો આવશે જ.

સૌજન્ય : “નિરીક્ષક” – ડિજિટલ આવૃત્તિ; 16 ઍપ્રિલ 2020