અમેરિકામાં શનિવારે ૧૪મી જૂને અમેરિકન સિવિલ લિબર્ટી યુનિયન(ACLU)ના અંદાજ મુજબ ૫૦ લાખ લોકોએ લગભગ ૨,૧૦૦ શહેરો અને નગરોમાં ટ્રમ્પની નીતિઓ સામે વિરોધ કર્યો. કોઈ મોટું શહેર કે નગર એ વિરોધથી બાકી નહીં રહ્યું હોય. આ વિરોધનું નામ છે ‘નો કિંગ્સ’.

આ આંદોલનની વેબસાઇટ જોઈએ તો ખબર પડે છે કે કોઈ એનો નેતા છે જ નહીં. એ એક જૂથ છે. એટલે કોઈ “આંદોલનજીવી” એની પાછળ છે એવો કોઈ આક્ષેપ ટ્રમ્પ કરી શકે તેમ નથી. મહદ્ અંશે શનિવારના દેખાવો શાંત જ રહ્યા. “નો જસ્ટિસ, નો પીસ”નો નારો પણ બોલાયો અને સત્તાધીશો સંવેદનશીલ બનશે એવી આશા પણ વ્યક્ત કરાઈ. 

૧૪મી જૂને રાષ્ટ્રધ્વજ દિન હતો અને ટ્રમ્પનો જન્મદિન પણ હતો. શનિવારે ૨.૫ કરોડ ડોલરથી ૪.૫ કરોડ ડોલરના ખર્ચે આર્મી પરેડ વોશિંગ્ટનમાં યોજાઈ અને તે જ દિવસે આ વિરોધો પણ થયા. ૧૯૯૧ પછી પહેલી વાર આવી આર્મી પરેડ અમેરિકામાં યોજાઈ હતી. એમાં જાતજાતનાં શસ્ત્રોનું પ્રદર્શન થયું અને એ પરેડ એક અંદાજ મુજબ બે લાખથી થોડા ઓછા લોકોએ નિહાળી. જો કે, આકાશમાં ફૂટતા ફટાકડા કે રોશની જોવા માટે આઠ લોકો હાજર થયા હતા. 

બીજી તરફ, ૫૦ લાખ લોકોએ ટ્રમ્પની નીતિઓનો વિરોધ કર્યો! ટ્રમ્પ બીજી વખત સત્તા પર આવ્યા પછી આ સૌથી મોટો વિરોધ થયો છે. ટ્રમ્પ પર મોટો આક્ષેપ એ કરાઈ રહ્યો છે કે તેઓ રાષ્ટ્રપ્રમુખ તરીકેની સત્તાઓનો દુરુપયોગ કરી રહ્યા છે. 

‘નો કિંગ્સ’ની વેબસાઇટ પર લખવામાં આવ્યું છે કે “રાષ્ટ્રધ્વજ પ્રમુખ ટ્રમ્પનો નથી, આપણા સૌનો છે ….. આપણે ઇતિહાસ બનતો જોઈ રહ્યા નથી, આપણે ઇતિહાસ બનાવી રહ્યા છીએ.”

તેની વેબસાઈટ પર એમ પણ લખવામાં આવ્યું છે કે, “નો કિંગ્સ આંદોલનના તમામ પ્રસંગો પાછળનો મૂળ સિદ્ધાંત અહિંસક પગલાં પ્રત્યેની પ્રતિબદ્ધતા છે ….. કોઈ પણ પ્રકારનાં શસ્ત્રો, પછી ભલે ને તે કાનૂની રીતે માન્ય હોય, આ પ્રસંગોમાં લાવવાં જોઈએ નહીં.” 

બોલો, આમાં ક્યાં ય મહાત્મા ગાંધી દેખાય છે, ભલે, એમનું નામ લેવામાં આવ્યું ન હોય?

આ આંદોલનનું જે નામ આપવામાં આવ્યું છે તે સમજવા જેવું છે. લોકશાહીમાં રાજાની જેમ વર્તતા ટ્રમ્પ સામે આ વિરોધ છે. અમેરિકન નાગરિકો એની પ્રતીતિ કરાવી રહ્યા છે કે તેઓ હજુ ટ્રમ્પની ભક્તિમાં પડ્યા નથી અને તેમને લોકશાહીના ઓઠા હેઠળ રાજાશાહી જોઈતી નથી. 

આ ‘નો કિંગ્સ’ આંદોલનનો જે લોગો છે તે રાજમુગટ પર ચોકડી મારે છે. એ એમ કહેવા માગે છે કે ચૂંટાયેલા નેતાએ રાજાની જેમ વર્તવાનું નથી. 

એક રસપ્રદ બાબત એ પણ ખરી કે ‘નો કિંગ્સ’ આંદોલનના ટેકામાં શનિવારે ફ્રાન્સમાં પણ લોકોએ દેખાવો કર્યા. ફ્રાન્સની સરકારે એ થવા પણ દીધા. એને કહેવાય લોકશાહી.

પુતિનના રશિયામાં છેલ્લાં ૨૫ વર્ષમાં મોટા પાયે આવા દેખાવો થયા હોવાનું જાણમાં નથી. પુતિન સામ્યવાદી જોસેફ સ્ટાલિન અને લિયોનિદ બ્રેઝનેવ વગેરેના માર્ગે છે : વિરોધ અને વિરોધીઓને ખતમ કરો. સામ્યવાદી ચીન વિશે તો કશું કહેવાય જ નહીં ને! 

પણ અમેરિકા કંઈ રશિયા કે ચીન નથી. ભારતમાં જો સરકાર સામે દેખાવો યોજવાની પરવાનગી પોલિસ ન આપતી હોય તો સમજવાનું કે ભારત ચીન અને રશિયાના માર્ગે જઈ રહ્યું છે અને નેતાઓ રાજાની જેમ વર્તી રહ્યા છે. 

ભારતીય નાગરિકોએ પણ આ બોલવાનો સમય ક્યારનો ય પાકી ગયો છે : નો કિંગ્સ. 

તા.૧૫-૦૬-૨૦૨૫

સૌજન્ય : હેમંતકુમારભાઈ શાહની ફેઇસબૂક દીવાલેથી સાદર

હેમન્તકુમાર શાહ

ક્રાંતિ અને મૂડીવાદનો વિરોધ તથા સમાજવાદ કે પછી આર્થિક સમાનતાના નહીં સિદ્ધ થયેલા આદર્શને નામે ચીન, રશિયા, પૂર્વ યુરોપ અને દુનિયાના અનેક દેશોમાં જે સામ્યવાદી તાનાશાહી વીસમી સદીમાં ચલાવવામાં આવી અને લાખો લોકોને મારી નાખવામાં આવ્યા કે જેલમાં નાખવામાં આવ્યા એ હકીકતને ડાબેરીઓ કે સામ્યવાદીઓ અવગણે છે. 

અમેરિકન કે પશ્ચિમ યુરોપિયન મૂડીવાદનો કે ભારતના મૂડીવાદનો અને હિન્દુ જાતિવાદનો વિરોધ કરવામાં તેઓ સામ્યવાદને નામે આચરાયેલી ભયંકર હિંસા સામે આંખો બંધ કરી દે છે એ આશ્ચર્યજનક છે. 

કેટલીક હકીકતો જોઈએ :

(૧) સોવિયેત સંઘમાં ૧૯૨૧થી ૧૯૫૩ દરમ્યાન આઠ લાખ વિરોધીઓને મોતની સજા થઈ હતી, હિટલરે ઊભી કરી હતી તેવી શ્રમ છાવણીઓમાં ૧૩થી ૧૭ લાખ લોકોને મોતને ઘાટ ઉતારવામાં આવ્યા હતા, ૩.૯૦ લાખ ખેડૂતોને મારી નાખવામાં આવ્યા હતા. જોસેફ સ્ટાલિન ત્રીસ વર્ષ સુધી સત્તા પર રહી ૧૯૫૩માં મરી ગયા તે પછી તો જે થયું તે જુદું. 

(૨) ચીનમાં સાંસ્કૃતિક ક્રાંતિને નામે માઓ ત્સે તુંગ દ્વારા ૧૯૬૬-૬૯ દરમ્યાન ૧૬ લાખ લોકોને મારી નાખવામાં આવ્યા હતા. 

(૩) પૂર્વ યુરોપના યુક્રેન, બેલારુસ, લિથુઆનિયા, લાતવિયા, એસ્ટોનિયા, જ્યોર્જિયા, પોલેન્ડ, હંગેરી, ચેકોસ્લોવેકિયા, આઝારબૈજાન, કિર્ઘિસ્તાન, તુર્કમેનિસ્તાન વગેરે જેવા ૧૪ દેશોને રશિયાએ લગભગ ગુલામ બનાવી દીધેલા ૧૯૯૧ સુધી. યુક્રેનને ફરી ગુલામ બનાવવા જ પુતિને યુદ્ધ શરૂ નથી કર્યું?

(૪) હંગેરીમાં ૧૯૫૬માં જ્યારે સામ્યવાદી તાનાશાહી સામે લોકોએ અવાજ ઉઠાવ્યો ત્યારે ત્યાં સોવિયેત લશ્કરે ૨,૫૦૦ લોકોને મારી નાખેલા અને બીજા ૨૦,૦૦૦ લોકો એ સંઘર્ષમાં ઘવાયા હતા. આશરે બે લાખ લોકોને દેશ છોડીને ભાગી જવું પડ્યું હતું. 

(૫) ૧૯૬૮માં ચેકોસ્લોવેકિયામાં પણ સામ્યવાદી તાનાશાહી સામે લોકોએ તદ્દન અહિંસક રીતે અવાજ ઉઠાવ્યો ત્યારે સોવિયેત સંઘે ત્યાં લશ્કર મોકલીને ફરી ચેક લોકોને ગુલામ બનાવી દીધેલા.

હજુ કેટલાં ય ઉદાહરણો, વિગતો આપી શકાય તેમ છે. દુનિયાભરમાં સામ્યવાદી શાસનોમાં આ રીતે આશરે દસ કરોડ લોકોની હત્યા કરવામાં આવી અને લાખો લોકોને જેલમાં નાખવામાં આવ્યા એમ ઘણા તટસ્થ અંદાજો કહે છે.

મૂડીવાદી લોકશાહી માણસોનું શોષણ કરીને આડકતરી રીતે મારે છે એ મંજૂર. પણ સામ્યવાદી તાનાશાહી સીધી જ હત્યાઓ કરે છે એનું શું? એમાં સત્તાધીશો કોઈ વિરોધ સહન કરતા જ નથી એનું શું? ચીનમાં શું થઈ રહ્યું છે છેલ્લી પોણી સદીથી? 

ધર્મને નામે ચાલતી રાજાશાહીવાળી તાનાશાહી સુન્ની સાઉદી અરેબિયામાં શું કરી રહી છે?  શિયા ઈરાનમાં શું થઈ રહ્યું છે? અફઘાનિસ્તાનની તો વાત જ ન પૂછો! 

કોઈ પણ પ્રકારની આવી તાનાશાહીનું સમર્થન કોઈ કાળે થઈ શકે નહીં. અને એની ઈચ્છા પણ રાખી શકાય નહીં. ભારતીય ડાબેરીઓ કે સામ્યવાદીઓએ એ ભૂલવું જોઈએ નહીં કે તેઓ લોકશાહી માર્ગે કેરળ, ત્રિપુરા અને બંગાળમાં સત્તા પર આવ્યા હતા અને ટક્યા હતા. ભારતની મૂડીવાદી લોકશાહીનું એ સામ્યવાદી નજરાણું રહ્યું છે.

નોબેલ સાહિત્ય ઇનામ વિજેતા સોવિયેત લેખક એલેક્ઝાન્ડર સોલ્ઝેનિત્સિનનાં પુસ્તકો વાંચીએ તો સોવિયેત સંઘના નેતાઓની ક્રૂરતા હિટલરની ક્રૂરતા કરતાં સહેજે ઓછી નહોતી એનો સ્વાભાવિક રીતે ખ્યાલ આવે છે.

એક મહાન યુગોસ્લાવ લેખક હતા મિલોવાન જિલાસ. તેમણે સામ્યવાદમાં સામ્યવાદીઓ પોતે જ કેટલા શોષણખોર બની જાય છે એ તેમના વિખ્યાત પુસ્તક ‘The New Class’માં અદ્ભુત રીતે સમજાવ્યું છે. એ વાંચવાની હિંમત ડાબેરીઓએ કરવી જોઈએ. 

કહેવાનો અર્થ એ નથી અહીં કે, મૂડીવાદ સામ્યવાદ કરતાં સારો અને ઇચ્છનીય છે. પણ હા, મૂડીવાદી લોકશાહીમાં વાણી અને અભિવ્યક્તિની સ્વતંત્રતા રહે છે ખરી કે જે સામ્યવાદી તાનાશાહીમાં હોતી નથી એ સાબિત થઈ ગયેલી હકીકત છે. એટલે અંશે મને મૂડીવાદી લોકશાહી ગમે છે કારણ કે એમાં હું જંતુ નહીં માણસ તરીકે જીવી તો શકું છું અને સરકારનો વિરોધ તો કરી શકું છું. માટે લોકશાહીને બચાવવી એ જ એક ઉપાય છે, સામ્યવાદના મંજીરાં વગાડ્યા વિના. હિંસા, અન્યાય અને ગુલામીનો વિરોધ એ જ એક સૂત્ર. મનુષ્યની સ્વતંત્રતા સર્વોચ્ચ મૂલ્ય.  

(મારા કેટલાક મિત્રો *સામ્યવાદી તાનાશાહી* જેવા શબ્દો જ્યારે હું લખું ત્યારે મારી પર રોષે ભરાય છે. તેમણે જ મને આ લખવા માટે પ્રેરણા આપી છે. તેમનો ખૂબ ખૂબ આભાર. તેઓ હવે મને જોઈને એમનું મોં ફેરવી લે તો ભલે.) 

તા.૧૪-૦૬-૨૦૨૫

સૌજન્ય : હેમંતકુમારભાઈ શાહની ફેઇસબૂક દીવાલેથી સાદર

હેમન્તકુમાર શાહ

એક વ્યક્તિએ હમણાં જ લખ્યું છે કે, “અમેરિકામાં અમેરિકા જે કંઈ કરી રહ્યું છે તે જો અમેરિકા જુએ તો, ખ્યાલ આવે કે અમેરિકાના ત્રાસથી અમેરિકાને આઝાદ કરવા માટે અમેરિકા અમેરિકામાં આક્રમણ કરે.”

છેલ્લાં સવાસો વર્ષમાં અમેરિકન રાજ્યના કે અમેરિકનોના સેંકડો રાજકીય ગુના હશે, અને છે પણ ખરા, તેમ છતાં અમેરિકા દુનિયાભરમાં તેની વાયબ્રન્ટ લોકશાહી અને વ્યક્તિની આઝાદીનાં ઉચ્ચ શિખરો માટે માનવજાતના ઇતિહાસમાં પંકાયેલું છે અને રહેશે. દુનિયાભરમાં માણસની સ્વતંત્રતા અને લોકશાહી માટે અમેરિકાનો જ દાખલો દેવાતો રહ્યો છે. પણ આજે એ લોકશાહી અને વ્યક્તિની આઝાદી ખતરામાં આવી પડ્યાં છે એમ લાખો અમેરિકનોને લાગી રહ્યું છે અને તેથી આજના દિવસે તેઓ તેના રક્ષણ માટે ‘ન રાજા’ (No Kings) આંદોલનના નામે રસ્તા પર આવી રહ્યા છે.   

અમેરિકામાં આજની રેલીઓ માત્ર અમેરિકાના ઇતિહાસમાં જ નહિ પણ માનવજાતના ઇતિહાસમાં એક અવિસ્મરણીય ઘટના બનીને અનંત કાળ સુધી જીવતી રહેશે. એનું કારણ એ છે કે આજે પોતાની જાતને સીધી કે આડકતરી રીતે રાજા તરીકે સ્થાપવા માગતા રાષ્ટ્રપ્રમુખ ડોનાલ્ડ ટ્રમ્પનો ૭૯મો જન્મદિન છે, એટલું જ નહિ પણ, દેશની રાજધાની વોશિંગ્ટનમાં અમેરિકન લશ્કરની સ્થાપનાનાં ૨૫૦ વર્ષની ઉજવણી થઈ રહી છે અને બહુ મોટા ખર્ચે ભવ્ય લશ્કરી પરેડ થઈ રહી છે. આજનો દિવસ ફ્લેગ ડે તરીકે પણ અમેરિકામાં ઉજવાય છે કારણ કે ૧૭૭૭માં આ જ દિવસે તેના આજના રાષ્ટ્રધ્વજનો સ્વીકાર કરવામાં આવ્યો હતો.  

‘નો કિંગ્સ’ આંદોલન અમેરિકામાં ‘૫૦૫૦૧’ આંદોલનના વિષય પર આધારિત છે. ૫૦ રાજ્યો, ૫૦ વિરોધ અને એક આંદોલન; એવા ખ્યાલ સાથે આ અંદોલન શરૂ થયું છે. અમેરિકામાં તમામ ૫૦ રાજ્યોમાં આજે મોટાં શહેરોમાં ડોનાલ્ડ ટ્રમ્પની તાનાશાહી નીતિઓના વિરોધમાં રેલીઓ નીકળશે. લોકો એમ માને છે કે ટ્રમ્પ દ્વારા જે નીતિઓ અપનાવવામાં આવી રહી છે તે લોકશાહી રીતે ચૂંટાયેલા નેતાને છાજે તેવી નથી પણ રાજા જેવી છે. અને એટલે જ ‘નો કિંગ્સ’ જેવું નામ આ આંદોલનને આપવામાં આવ્યું છે.

ટ્રમ્પની નીતિઓ સામેનું આ આંદોલન કેમ છે? ડોનાલ્ડ ટ્રમ્પ તાનાશાહી રીતરસમ અપનાવે છે, અબજોપતિઓ તેમને માટે પહેલા ખોળાના બન્યા છે અને ટ્રમ્પ દેશનું લશ્કરીકરણ કરી રહ્યા છે એવા આરોપો સાથે આ વિરોધી દેખાવોના આયોજકો અમેરિકાને ધમરોળી રહ્યા છે. ‘નો કિંગ્સ’ની વેબસાઈટ એમ કહે છે કે “રાષ્ટ્રધ્વજ કંઈ ટ્રમ્પની માલિકીનો નથી, એ તો અમેરિકન નાગરિકોનો છે. ૧૪મી જૂને તેઓ જ્યાં નથી ત્યાં બધે જ અમે ઊભા રહીશું અને કહીશું કે – સિંહાસન નહિ, તાજમુગટ નહિ, રાજા નહિ.”

અમેરિકામાં આશરે ૨,૦૦૦ સ્થળોએ ‘નો કિંગ્સ’ના દેખાવો થવાના છે એમ આંદોલનકારો કહી રહ્યા છે. તેમની વેબસાઈટ પર તેઓ કહે છે કે, “તેમણે અમારી અદાલતોની અવજ્ઞા કરી છે, અમેરિકન લોકોનો દેશનિકાલ કર્યો છે, શેરીઓમાંથી લોકોને તગેડી મૂક્યા છે, અમારા નાગરિક અધિકારો પર તરાપ મારી છે અને અમને રાજ્ય તરફથી મળતી સેવાઓ પર કાપ મૂક્યો છે.” જે લશ્કરી પરેડ થવાની છે તે “ખર્ચાળ, ઉડાઉ અને બિન-અમેરિકન” છે એમ તેઓ કહે છે કારણ કે તેમાં આ વર્ષે તેમાં ડોનાલ્ડ ટ્રમ્પ દ્વારા વધુ લશ્કરી વાહનો અને સૈનિકોને જોડવાનું નક્કી કરેલું છે.  

આ દેખાવો અહિંસક રહેશે અને કોઈ પણ જાતની ઉશ્કેરણી થાય તો પણ દેખાવકારો શાંત રહે તે માટે પણ અપીલ કરવામાં આવી છે. લાખો લોકો જેમાં ભાગ લેવાના છે તેવા આજના દેખાવોમાં કોઈ શસ્ત્રો લઈ જવામાં નહિ આવે એમ પણ તેમણે કહ્યું છે. અત્યાર સુધીમાં આ દેખાવોમાં ૧૫.૩૩ લાખ લોકોએ પોતાની ભાગીદારી માટે નામ નોંધાવી દીધું છે.

જ્યાં નાગરિક તાનાશાહી, સામ્યવાદી તાનાશાહી, લશ્કરી તાનાશાહી, ધાર્મિક તાનાશાહી કે રાજાશાહી છે તે દેશોની તો વાત જ બાજુ પર મૂકો. પરંતુ ભારત જેવા જે દેશોમાં લોકશાહી છે ત્યાંના નાગરિકોએ આ દેખાવોમાંથી બોધપાઠ લેવો જોઈશે અને લોકશાહી વ્યવસ્થામાં તાનાશાહીનાં જે તત્ત્વો ઘૂસતાં દેખાતાં હોય તેમને રોકવા માટે જહેમત ઉઠાવવી પડશે.             

દુનિયામાં સામ્યવાદી સરમુખત્યારશાહી અને સોવિયેત સંઘનો સૂરજ સોળે કળાએ તપતો હતો ત્યારે છેક ૧૯૭૧માં પ્રકાશિત થયેલું ગેરી એલન નામના લેખકનું એક પુસ્તક મેં વાંચેલું લગભગ ૧૯૭૭માં. એનું નામ છે : ‘None Dare Call it Conspiracy’. ગુજરાતીમાં: ‘કોઈ એને કાવતરું કહેવાની હિંમત નહિ કરે’. એ પુસ્તકમાં ત્યારે લેખકે એમ કહેલું કે તાનાશાહીનો પ્રવાહ કંઈ માત્ર મોસ્કો, બૈજિંગ, બર્લિન, જોહાનિસબર્ગ કે રિયોદજાનેરોમાંથી જ નથી વહેતો પણ એ વોશિંગ્ટન, દિલ્હી, લંડન અને પેરિસથી પણ વહે છે. આની સામે આજે ચેતવાનું છે.

રાજકીય નેતાઓ રાજાની જેમ વર્તવા માંડ્યા છે, લોકોને ગુલામ થવા સમજાવી રહ્યા છે અને તેઓ લોકોને એમ કહે છે કે ગુલામીમાં જ તેમનું સુખ સમાયેલું છે, અને લોકો માની પણ લે છે એ એક મોટું તાજ્જુબ છે. ખરેખર તો માણસ સ્વતંત્ર રહેવા માટે જ જન્મ્યો છે અને તે રાજ્ય કે સરકારોનો ગુલામ થઈ બેઠો છે. વિખ્યાત ફ્રેન્ચ દાર્શનિક જ્યાં પોલ સાર્ત્ર કહે છે તેમ “મનુષ્ય પર સ્વતંત્ર થવાનો અભિશાપ છે.” 

ચાલો, સ્વતંત્ર મનુષ્ય તરીકે જીવવા માટે લડીએ એમ અમેરિકાનું ‘નો કિંગ્સ’ આંદોલન કહે છે. જેવી છે તેવી પણ લોકશાહી જ સારી છે. ખરાબ લોકશાહીનો ઉપાય સારી લોકશાહી છે, તાનાશાહી કે રાજાશાહી નહિ; લોકશાહીનું માળખું નામ પૂરતું યથાવત રાખીને ચલાવવામાં આવતી તાનાશાહી કે રાજાશાહી પણ નહિ.  

તા. ૧૪-૦૬-૨૦૨૫

સૌજન્ય : હેમંતકુમારભાઈ શાહની ફેઇસબૂક દીવાલેથી સાદર