પ્રીતમ લખલાણી

રંગવાળા શેઠમાંથી રંગીલા બાપુ બનવામાં નવનીતલાલની આંખોનું યોગદાન બહુ જ મોટું હતું!

પાંસઠ વર્ષની ઉંમરે માણસ પ્રભુ ભજનમાં ખોવાઈ જાય. પણ આ નવનીતલાલ તો બીજે જ રવાડે ચઢી ગયા હતા. રસ્તે આવતી-જતી ફકત આઘેડ વયની જ સ્ત્રીઓમાં જ નહીં, પરંતુ બાલ્ય અવસ્થામાંથી યૌવન કાળમાં પ્રવેશલ કન્યાના ફ્રોકને ફૂટેલાં સ્તન પર કાળી ફ્રેમનાં ચશ્માંમાંથી સૂરમો આંજેલ નવનીતલાલની આંખો એકાદ બે ક્ષણ માટે નેત્ર-સુખનો લ્હાવો માણી લેતી.

ઘરમાં ચાર જન વચ્ચે બે નોકર હોવા છતાં નવનીતલાલે શાક્ભાજી લાવવાનું કામકાજ પોતાના માથે રાખ્યું હતું. દિવસમાં બે વાર શાક્ભાજી લેવા આવતા નવનીતલાલને મન શાકભાજીની ખાસ કોઈ કીંમત ન હતી. તેમને તો બસ, બટક-બટક બોલતી, નેણ ઊલાળતી, યૌવનથી છલકાતી મદ મસ્ત કાયાવાળી શાકવાળી દેખાણી એટલે ગંગા નાહ્યા. શાકવાળીનું ત્રાજવું કેટલું ઉપર-નીચે જાય છે એ જોવા કરતાં, તેમના કાળાં ચશ્માંની ફ્રેમમાં ડોકાતી ટગર ટગર જોતી આંખ ને શાકવાળીના પાતળા પાલવ હેઠળ દરિયાના મોજાની જેમ ઊછળતી ઘડકન જોવામાં વઘારે સુખ મળતું.

કયારેક દીકરાની વહુ નંદિની બપોર ટાણે કોઈ એકાદ બહેનપણી સાથે ભરતકામ કરવા એના બેડ રૂમમાં બેઠી હોય, ત્યારે હિંચકે બેઠા સોપારી વેતરતા નવનીતલાલ રાહ જોઈને જ બેઠા હોય, કે ક્યારે મહારાજ રસોડામાંથી ચા-નાસ્તાની ટ્રે લઈને વહુના રૂમ તરફ જવા નીકળે. જેવા મહારાજને રસોડામાંથી ચા-નાસ્તો લઈને આવતા જુએ એટલે નવનીતલાલ સફાળા હિંચકેથી ઊભા થઈ મહારાજને કહેશે, ‘તમે મારી એક કપ ખાંડ વિનાની ચા જલદીથી બનાવી નાખો તો. લાવો હું જ નંદિની અને તેની બહેનપણી ભાવનાને ચા નાસ્તો આપી આવું.’ આમ ચા નાસ્તાને બહાને બે બહેનપણીઓ વચ્ચે ટપકી પડેલ નવનીતલાલ ઘીમે રહીને સામે પડેલ ખાલી ખુરશી પર લંબાવતા, ઘોતિયાના છેડે ચશ્માંને લુંછતા ભાવનાના નવા પંજાબી ચૂડીદારના વખાણ કરતા કહશે,’ દીકરા ભાવના, આ ગુલાબી રંગ તારી કાયાને કેટલો આબેહૂબ શોભે છે. બાકી તને શું કહું!’ કાકાના આ વખાણમાં ખુશ થતી ભોળી ભાવના શરમાઈ પડે અને જો ભૂલથી તેની પાતળી ઓઢણી છાતીએથી સરી ગઈ તો ઘબકતી ભરાવદાર છાતી પર નવનીતલાલની બે આંખો ફરી વળતી.

વહુ નંદિની પરણીને સાસરે આવી ત્યારે સાસુ બાને પ્રથમ દિવસે પગે લાગવા તે નમી ત્યારે તેમણે કાનમાં એક શિખામણ આપી હતી, ‘દીકરી નંદિની, તમે ભલે આપણા કુંટુબમાં કોઈની લાજ ન કાઢો તો કાંઈ નહીં! પરંતુ તમારા સસરાની સામે બને ત્યાં લગી ખુલ્લે મોઢે ના જશો! તમારા સસરા થકી જ આપણું ખોરડું ગામમાં પાંચ ખોરડામાં પૂછાય છે.’ સમય જતા નંદિનીને તાગ કાઢતા વાર ન લાગી કે સાસુ બા શું કામ મને સસરાજીની લાજ કાઢવાનું કહેતાં હતાં.

******************************

એક સવારે ગામ આખામાં હાહા કાર મચી ગયો. ઓળખીતા પારખતા ચોરેને ચૌટે એક જ વાત કરતા હતા. નવનીતલાલને તો ભલા કયાં ય નખમાંએ રોગ ન હોતો. આમ કોઈને કીઘા-કારવ્યા વિના કેમ મોટે ગામતરે ચાલી નીકળ્યા? પાણીના રેલા સમા સમયને જતા કયાં વાર લાગે છે! પરિવાર હજી નવનીતલાલના મૃત્યુનાં રહસ્યમાં જ ગુચવાયેલ હતું ત્યાં તો તેમનું શ્રાદ્ઘ આવી ગયું.

નવનીતલાલનો પ્રથમ શ્રાદ્ઘ દિન હોવાથી સાસુ શારદાગૌરી બ્રાહ્મણોને દાન દક્ષિણા તેમ જ સીઘું દેવા હવેલી તેમ જ મંદિરે જવા નીકળતાં પહેલાં ઓસરીના હિંચકે શાક સમારતી નંદિનીને કહ્યું, ‘રસોડામાં લગભગ બઘી જ રસોઈ તૈયાર છે, બસ તું શાક સુઘારી લે એટલે આછા તાપે ચુલ્લા પર ચોડવવા મૂકીને તૈયાર રહજે ત્યાં લગીમાં દુકાનેથી આભિષેક પણ આવી જશે અને હું પણ મંદિરેથી આવી જઈશ. બસ પછી મેડીએ જઈને કાગવાસ નાખીને આપને બઘા સાથે જમવા બેસીશું.’

રોજની જેમ આજે ઘરમાં બૂમ બરાડા પાડીને નંદિનીને પ્રત્યેક ક્ષણે બોલાવવા વાળું કોઈ હતું નહીં. એટલે તેણે નિરાંતે નાહવાની તૈયારી કરવા માંડી. બાથરૂમમાં નહાવા બેસતાં પહેલાં ટેપરેકોર્ડર પર મનગમતી કેસેટ ચઢાવી. ઠંડા પાણીના ઘીમા શાવરમાં, ટેપરેકોર્ડરમાં વાગતાં ગીતને મનોમન ગુન ગુનાવતી વિચારતી હતી. ડોસાએ જીવતા આ કાયા પર કયાં ક્યાં નજર નહીં નાખી હોય? આજ તેમનું શ્રાદ્ઘ છે. ચાલ તર્પણ પણ કરી જ નાખું. આ વિચાર સાથે બાજુમાં પડેલ સાબુને હથેળીમાં લઈ નંદિનીએ છાતી, સ્તન, નિતબ્બ, કમર તેમ જ પેડુએ ચોળી ચોળીને એવા તેને ઘસ્યા કે ડોસાની મેલી નજર મેલ સાથે ઠંડાં પાણીમાં ગટરમાં વહી જાય.

આમ હોંશે હોંશે શરીરને ઘસીને નહાતી નંદિનીને અચાનક કાને, કોઈક ઘીમેથી બારી ખખડાવી રહ્યું તેવો, ઝીણો અવાજ પડ્યો. તેણે શાવર તેમ જ ટેપરેકોર્ડરને બંઘ કરી, કાનને બારી તરફ માંડ્યા કે   કે અવાજ ખરેખર બારીમાંથી જ આવી રહ્યો છે કે પછી આમ ખોટો ભ્રમ થઈ રહ્યો છે. અને ત્યાં તો ખટ ખટ કરતો નાજુક અવાજ ફરી તેના કાને પડ્યો. તેને બાથરૂમમાં ચારે બાજુ ડોક ફેરવીને જોયું પણ તેની નજરમાં કોઈ પડ્યું નહીં. તો પછી આ અવાજ કયાંથી આવી રહ્યો છે? આ વિચાર સાથે તેના હ્રદયની ઘડકન તેજ થઈ, મનને કોઈ મંગળ-અમંગલ વિચાર ઘેરી વળે તે પહેલાં જ અચાનક નંદિની નજર બારીના અઘ ખુલ્લા વેન્ટિલેશન ઊપર પડી અને એ ચમકી ઊઠી.

વેન્ટિલેશનની જાળીએ બેસીને એક કાગડો, ફાટી આંખે એના નગ્ન દેહ તરફ ટગર-ટગર તાકી રહ્યો હતો. થોડી થોડી વાર ડોકું હલાવતો, ચાંચથી કાચને ટકોરા મારતો વારા ફરતી બંને આંખે, નંદિનીની રૂપાળી, મદ મસ્ત કાયાના કૌવતનું રસપાન કરી રહ્યો હતો. તરત, નંદિનીએ ખીંટીએ ટિંગાળેલા ટુવાલને તરત ખેંચીને પોતાની છાતી ઢાંકી દીઘી. બારી તરફ ગુસ્સામાં બ્રાનો ઘા કરતાં બરાડી ઊઠી, ‘અરે, ડોસા તું મુવા પછી કાગડો થયો, તો ય આ ડોળા નાંખવાની તારી કુટેવ ગઈ નહીં?’

e.mail : preetam.lakhlani@gmail.com

પ્રીતમ લખલાણી

લેઈક પેલેસ હોટેલ પાસેથી અમારી ગાડી જેવી પસાર  થઈ, ત્યાં સ્વાતિની નજર એક રેંકડી પર વેચાતાં ચાંદીનાં ઘરેણાંઓ પર પડી. સ્વાતિએ કારને રેંકડી પાસે થોભાવી મને કહ્યું, ‘કે અહીં એવી ઘણી વસ્તુઓ દેખાય છે કે જે આપણા અમેરિક્ન મિત્રોને આપવા લાયક છે. મુંબઈમાં પણ આ બઘી વસ્તુઓ મળશે, પરંતુ તેના ભાવ આસમાને હશે. અમે સહકુટુંબ કારમાંથી બહાર આવી એક રેંકડીને ઘેરીને વસ્તુઓ ખરીદવા ઊભા રહી ગયાં. મોતીની માળાઓ, કાનનાં લટકણિયાં વગેરે પસંદ કરી સ્વાતિએ રેંકડી પાસે ઊભેલી એક છોકરીને આ બઘાની કિંમત પૂછી. છોકરીએ સ્વાતિને જણાવ્યું કે મારી મા મારા નાના ભાઈને જમાડવા ઘરે ગઈ છે. તમે બે પાંચ મિનિટ થોભો તો આ મારો ભાઈ હડી કાઢતો ઘરે જઈને મારી માને બોલાવી લાવશે. બાળકીને ઘીરજ આપતાં મેં કહ્યું, ‘બેટા, અમને જરા ય ઉતાવળ નથી. તું તારે તારા ભાઈને ઘરે તારી માને બોલાવા મોકલ. અમે ત્યાં સુઘી રેંકડીની બીજી થોડીક વસ્તુઓ પણ જોઈ લઈએ’. છોકરો ખુશ થતો બેપાંચ મિનિટમાં તો એ પોતાની માને બોલાવી લાવ્યો.

તેમની માતા સુંદર અને દેખાવડી હતી. તેની હરણી શી ચંચળ આંખો તેના નેહ નીતરતા ચહેરા પર મલકી રહી હતી. આભમાં છવાયેલા કાળાડિબાંગ વાદળ સમા તેના કાળા ભમ્મર ઘટાદાર વાળ તેની પાતળી ડોક પર શોભી રહ્યા હતા. અમારી સામે ઘીમું હસી હળવેકથી સ્વાતિએ પસંદ કરેલી વસ્તુઓનો ભાવતાલ નક્કી કરવા તેણે સ્વાતિ સાથે વાતો શરૂ કરી. તેણે ભાવતાલમાં સામાન્ય રકઝક કરી. સ્વાતિએ જેમ કહ્યું તે પ્રમાણે તેણે રકમ કબૂલ કરી લીઘી. સ્વાતિ પૈસા આપવા પર્સ ખોલી રહી હતી ત્યાં પેલી સ્ત્રીની નજર મારા પર પડી. તેની ચંચળ આંખોને મારા પર સ્થિર થતી જોઈ. મારી આંખ તેની નજર સાથે મળતાં હું શરમાઈ ગયો. મેં તરત જ સ્વાતિ તરફ ફરીને કહ્યું કે જો તારું કામ પતી ગયું હોય તો આપણે હવે  ઉદયપુર જોવા જઈએ.

સ્વાતિ મારી વાત પર હસી. પેલી સ્ત્રીની તેમ જ મારી આંખો જે રીતે અથડાણી તેનાથી સ્વાતિ અજાણ ન હતી, ‘સાગર, તું ખોટો વહેમમાં ન રહેતો. તું તો સાવ ખોટો રૂપિયો છે. જ્યાં પણ જઈશ ત્યાંથી પાછો જ આવવાનો છે!’ સ્વાતિની વાતનો મર્મ સમજતાં હું હસ્યો, હજી પણ પેલી સ્ત્રીની નજર વારંવાર મારા તરફ જતી હતી. હું કશું પણ બીજું વિચારું ત્યાં જ પેલી સ્ત્રી મને સંબોઘીને બોલી, ‘બાબુજી, તમે મુંબઈમાં ઘાટકોપરમાં આવેલ શ્રેયસ સિનેમાની હરોળના બીજા મકાનમાં રહો છો ને?’ તેની વાત તદ્દન સાચી હતી. અમેરિકા જતા પહેલાં હું ત્યાં રહેતો હતો, એટલે મેં તેને હા ભણી બાળકની જેમ આનંદમાં આવી જઈ તે ફરીથી બોલી, ‘બાબુજી, મારું નામ રેશ્મા છે. હું જ્યારે સાતઆઠ વર્ષની હતી ત્યારે અમે મુંબઈમાં શ્રેયસ સિનેમાની થોડેક છેટે આવેલ પંખા બાબાની દરગા પાસે રહેતાં હતાં. હું રોજ સવારે મારા અબ્બા અને અમ્મી સાથે તમારી શેરીમાં શ્રૃંગારનાં સાઘનો વેચવાં માટે આવતી. મારાં મા-બાપ શેરીમાં ઘંઘો કરવા ચાદર પાથરીને બેસતાં ત્યારે હું તમારા મકાનના ચોકમાં આવીને ગીતો ગાતી, અને ગાતાં ગાતાં નાચ ગાન પણ કરતી. તમારી બા મને વહાલથી ઘરે બોલાવીને હેતથી જમાડતાં હોય, ત્યારે બાબુજી, તમે વરંડામાં ખુરશી પર બેઠા બેઠા કંઈક વાંચવામાં મશગૂલ રહેતા.

આટલું કહ્યાં પછી તેણે મને વઘારે થોડુંક યાદ કરાવતાં કહ્યું, કે તે દિવસોમાં ફિલ્મ પાકીઝાનાં ગીતો રેડિયો પર બહુ જ ગુંજતા હતાં. તેમાંનું એક ગીત, ‘ઈન્હી લોગોંને, ઈન્હી લોગોંને લે લિયા દુ પટ્ટા મેરા’ હું પણ ગાતી ગાતી મીનાકુમારીની નક્કલ કરતી, તેની જેમ નાચતી’. આ પ્રમાણે કહીને તેણે એ ગીતની પંકિતને એ જ હલક સાથે હળવેકથી ગાયને સંભળાવી પણ દીઘી. ગીતના શબ્દો અને તેની હલકે મારી આંખમાં એક આઠ-નવ વરસની પતંગિયા સમી ભોળી ભટાક બાળકી ઊછળતી-કૂદતી, હસતી ગાતી ભમવા માંડી. વીસ વરસ પહેલાં વિતેલ રેશ્માનું બાળપણ અને મારો અતીત મારા સમગ્ર અસ્તિત્વની આસપાસ મને ઘેરી વળ્યાં.

દૂઘની બાટલીઓના રણકારે જાગતો સૂર્ય બગાસાં ખાતો બરાબર કામે ચઢે તે પહેલાં મારી શેરી એક નાનકડા બજારમાં ફેરવાઈ જતી. શેરીની બન્ને ઘારે પાંચ-દસ શાક્ભાજીની રેંકડીઓની આસપાસની જગ્યામાં નાના-મોટ્ટા ફેરિયાઓ પોતાના વેપાર જેટલી ચાદર પાથરી પોતાનો અડ્ડો જમાવીને બેસી જતા, કલાક-દોઢ કલાક પહેલાં સૂનકાર ભાસતી શેરી શોરબકોથીર ગાજી ઊઠતી.

(2)

રસ્તા પર મેલું-ઘેલું પાથરણું પાથરી જાત જાતની રંગ-બે રંગી બંગડીઓ, મોતીની માળાઓ, કંકુ અને નખ રંગવાની શીશીઓ લઈને વેચવાં બેસતું એક મુસ્લિમ કટુંબ પોતાના નાનકડા વેપાર દ્વારા બે પૈસા રળવાની વેતરણમાં હો,ય ત્યારે એમની સાતેક વર્ષની દીકરી આસપાસનાં મકાનોમાં જઈ પોતાની ઢબે હિંદી ફિલ્મોનાં ગીતો ગાઈને થોડું ઘણું પરચૂરણ ભેગું કરી લેતી. 

કુદરતે આ બાળકીને મબલખ રૂપ બક્ષ્યું હતું. મુસ્લિમ માત-પિતાનું સંતાન હોવાથી તેનો પહેર -વેશ પણ મુસ્લિમ રીત રિવાજ મુજબનો રહેતો. વળી અઘૂરામાં પૂરું મા-બાપનો રૂપ શૃંગારનો ઘંઘો એટલે આપણે તેના શૃંગાર વિશે તો વાત જ શી કરવી?

આ દિવસો દરમિયાન હું બી.એ.ના છેલ્લા વર્ષમાં હતો. કયારેક હું મારા વરંડામાં બેસીને વાંચતો હોઉં ત્યારે આ બાળકી અમારા મકાનના ચોકમાં આવીને ગીતો ગાતી. ખાસ કરીને એ વખતે મીનાકુમારીની ભૂમિકાવાળું ‘પાકીઝા’ ચલચિત્ર મુંબઈ તેમ જ ભારતનાં અનેક સિનેમા ઘરોમાં ઘૂમ મચાવી રહ્યું હતું. આ બાળકી જ્યારે ‘ઈન્હી લોંગોને, ઈન્હી લોંગોને લે લિયા દુપટ્ટા મેરા’ ગીત ગાવા સાથે પોતાની આગવી કળાથી નૃત્ય કરવાનું શરૂ કરતી, ત્યારે એને જોવા-સાંભળવા આજુ બાજુનાં મકાનોની ગૅલેરી તેમ જ બારીઓ લોકોથી છલકાઈ જતી. આ નાનકડી મીનાકુમારી ગીતના શબ્દોનો અર્થ સમજ્યા વિના અત્યંત નિખાલસ મને મકાનની ગૅલેરી તેમ જ બારીમાં ઊભેલા લોક સમુદાય સમક્ષ પોતાના ભોળા ચહેરે જે હાવભાવ સાથે ગાતી ત્યારે પ્રેક્ષકોની આંખો અને ચહેરા પર અનેરી ખુશી વ્યાપી જતી.

બેચાર ગીતો બાદ તે ચોક વચ્ચે ઘડી બે ઘડીનો વિશ્રામ લેવા બેસતી, ત્યારે તેના નૃત્યને નિહાળી આનંદ વિભોર બની રહેલો માનવ સમુદાય પૈસાનો વરસાદ વરસાવી મૂકતો. પોતાના નાજુક હાથો વડે ચોકમાંથી પૈસા વીણતી લોકોનો આભાર વ્યકત કરતી મીનાકુમારીની આ નાનકડી પ્રતિકૃતિ મારા વરંડા સામે ઊભી રહેતી. હું વરંડામાંથી રસોડામાં કામ કરતી મારી બાને અવાજ દેતો, ‘બા, તમારી થાળી તૈયાર છે? પેલી નાનકડી મીનાકુમારી તમારા બોલાવવાની રાહ જોઈ રહી છે’. મારો સાદ સાંભળી બા રસોડામાંથી વરંડા તરફ ડોકાતાં. જો રસોઈ તૈયાર હોય તો પેલી બાળકીને સાદ પાડી જમવા માટે ઉપર બોલાવતાં. કોઈ કારણસર બાને રસોઈ બનાવતાં મોડું થયું હોય તો તેઓ કહેતાં, ‘જા દીકરી, બે ચાર મકાનમાં તું આંટો મારીને આવીશ ત્યાં સુઘીમાં મારી રસોઈ અને તારી થાળી તૈયાર થઈ ગઈ હશે.’

બાનો આ નિત્યક્રમ મેં લગભગ બે-ચાર વરસ તો જોયો હશે. પેલી બાળકી બાના બોલાવતાંની સાથે જ હસતી કૂદતી અમારા ઘરે દોડી આવતી. બા તેને ઓરડા બહાર એક ચટાઈ પર બેસાડી તેની થાળીમાં રસોડામાં જે કંઈ ખાવાનું બન્યું હોય તેમાંથી તેની થાળીમાં પીરસે. છોકરી ઘરાઈને જમી લે એટલે બાને પૂછે,’બા, તમારે કંઈ કામ કાજ છે?’ બા હસતાં હસતાં કહે, ‘દીકરા, આજે મારે કંઈ કામ કાજ નથી પણ ક્યારેક હશે તો તને જરૂર કહીશ’.

રેશ્માએ અંદાજે વીસ બાવીસ વર્ષ પહેલાંનાં સસ્મરણોના ઢગલામાંથી જે રીતે મને ઓળખી લીઘો તેથી મને અત્યંત આશ્ચર્ય થાય છે. ‘બાબુજી, હું તમને ઓળખી ગઈ તે પણ ખુદાનો ચમત્કાર છે!’ આટલું કહેતાં તેની હરણી શી આંખોમાં ઝળઝળિયાં આવી ગયાં. રોજ તેને હાક મારીને ઘરે ભોજન કરવા બોલાવતાં મારી બાના સમાચાર તેણે મને પૂછ્યા. લગભગ ત્રણેક વર્ષ પહેલાં બાના દેવલોક થયાના સમાચાર મારા મુખે સાંભળતાં જ તેનું હ્રદય ભરાઈ આવ્યું. રેશ્મા અને મારી વાત દરમિયાન સ્વાતિએ પોતાનું પર્સ ખોલી તેમાંથી સો સો રૂપિયાની ત્રણ ચાર નોટ કાઢી પોતે ખરીદેલ વસ્તુઓના દામ ચૂકવવા રેશ્મા સામે ઘર્યા.

રેશ્માએ તરત જ રૂપિયા સ્વાતિના હાથમાં પરત કરી દેતાં, પોતાના બે હાથ આકાશ તરફ ઊંચા કરતા કહ્યું, ‘મારે કયામતના દિને અલ્લાહ સામે ઊભા રહેવાનું છે, એ જ્યારે મને આ બાબત પૂછશે ત્યારે હું શો જવાબ દઈશ!’

e.mail : preetam.lakhlani@gmail.com

પ્રીતમ લખલાણી

લીલાં પર્ણોની પથારીમાં આળસ મરડતા ચકાને ચકીએ આશ્લેષમાં લેતાં કહ્યું, ‘રાજા, આપણી જિંદગી તો, આ જંગલમાં સુખદુઃખે વીતી ગઈ, પણ આપણે હવે પાંખ ફફડાવવાનું શીખતાં બચ્ચાંના ભવિષ્યનું પણ કંઈ વિચારવું જોઈએ. આજે નગરનો નાગરિક દિવસે દિવસે કેટલી પ્રગતિ સાઘી રહ્યો છે. જેમ આપણે એક વૃક્ષ પરથી બીજાં વૃક્ષ પર જઈએ છીએ એટલી સરળતાથી માણસ ફકત ચંદ્રલોક્માં જ નહીં, પણ બીજા ગ્રહો પર હડિયાટ્ટી કરવા માંડ્યો છે.’

‘ચકી રાણી, તમારી વાત બિલકુલ સાચી છે? ખરેખર! હું મારી જાત પર બહુ જ શરમિંદો છું કે, મને આજ લગી કયારે ય આ બાબતનો વિચાર ન આવ્યો! આવતી કાલે, સૂર્ય ઊગે તે પહેલાં આપણે આ વૃક્ષમાંથી માળો સંકેલી લઈ કોઈ એક નગર તરફ જવા ઊડાન કરીશું.’

વહેલી સવારથી જંગલથી નગરની શોઘમાં આભમાં ઊડતા સવારનો સૂર્ય બપોરના ટાણે માથે આવી ચૂકયો હતો. ઉડાન કરતાં બચ્ચાં ક્યારનાં એકધારી ભૂખ તરસની ફરિયાદ કર્યે રાખતાં હતાં. ચકો અને ચકી, બચ્ચાંને આશ્વાસન આપતાં કહેતાં હતાં કે, ‘દીકરા, જરા ઘીરજ રાખો, હમણાં નગર આવી જશે.’

આભમાં ઊડતાં ચકીની નજર, એકાએક થોડેક દૂર મિલની ચિમનીમાંથી ધુમાડાના ગોટેગોટા વચ્ચે નાની મોટી ઊંચી ઈમારતો નજરે ચઢતા, તેણે ચકાને કહ્યું, ‘રાજા, પેલા ધુમાડા વચ્ચે ઝાંખી પાંખી ઊંચી ઈમારતો નજરે ચડે છે, ત્યાં આગળ કદાચ એકાદ નગરની સંભાવના હોઈ એવું મને લાગે છે.’

ચકીએ જણાવ્યા મુજબ, પરિવારે દૂર દેખાતાં ઊંચાં મકાનો અને ધુમાડા કાઢતી ચિમની તરફ ઉડાન શરૂ કર્યું, થોડુંક તે તરફ ઉડાન કરતાં ચકીની નજરમાં એક નગર ચડી આવ્યું. ‘નાથ, મને તો આ નગર જ આપણા ભાગ્યનું દ્વાર લાગે છે. જુઓ તો ખરા, નગરનાં તમામ નાનાં મોટાં મકાનોના આંગણામાં સુંદર મજાની રંગબેરંગીન રંગોળી પૂરેલી છે. નગરનું કોઈ દ્વાર લીલા તોરણ વિના નજરે ચડતું નથી. આંગણાં તુલસીકયારાથી કેવાં રૂપાળાં ભાસે છે. વળી તુલસીક્યારાના કોડિયાં કહી રહ્યાં છે કે, સવાર સાંજ ત્યાં દીપ પ્રગટ્યા હશે! તમે માનો ન માનો મને તો આ નગર સ્વર્ગ જેટલું જ રુડું રૂપાળું લાગે છે. મને નથી લાગતું કે આનાથી વિશેષ કોઈ સુંદર નગર આગળ ઉડાન કરતાં આપણને કયાં ય જોવા મળે. જો બઘાની ઈચ્છા હોય તો આપણે પાંખ સંકેલી આ નગરમાં કોઈ એકાદ વૃક્ષમાં માળો બાંઘવા ઉતરાણ કરીએ. બિચારા બચ્ચાં કયાં લગી આમ નગરની આશામાં ભૂખ તરસથી ટળવળતાં રહેશે.’

આ પ્રમાણે જણાવી, ચકીએ ફરી ચકાને કહ્યું, ‘રાજા, જુઓ તો ખરા, પહેલા આંગણામાં બે ચાર ધેધૂર વૃક્ષોના છાંયડે એક રળિયામણો કૂવો દેખાય છે. એક વૃક્ષની ડાળે પાણીથી ફાંટ ફાંટ છકાતી છીબ પણ ટીંગાય છે. આપણે બસ હવે અહીંયા જ ઊતરાણ કરી નાંખીએ. પેલી દેખાતી છીબમાંથી ધરાઈને પાણી પીએ, કૂવે હાથ પગ ધોઈ આસપાસના આંગણામાંથી તણખલાં વીણી પેલા ધેધૂર વૃક્ષની ટગલી ડાળીએ માળો બાંઘી બચ્ચાંને નિરાંતે આરામ કરતા મૂકી, આપણે નગરમાં સાંજની ખીચડી માટે ચોખા અને મગના દાણા ચણવા જઈશું!’

સાંજ ઢળતાં, ચકીએ ચકા અને બચ્ચાંની થાળીમાં ખીચડી પીરસી. સપરિવારે ધરાઈને પેટ ભરીને ખીચડી ખાઘી. બચ્ચાંને પરીઓની વાર્તા કહેતાં, ચકો અને ચકી પથારીમાં સુવડાવવાની તૈયારી કરતાં હતાં, બરાબર એ જ વખતે આખું નગર રંગબેરંગીન લાઈટોથી ઝળહળી ઊઠ્યું. માળેથી નગરના પ્રત્યેક આંગણામાં પ્રગટેલાં દીપનાં ટમટમતાં કોડિયાં જોઈ પરિવાર ખુશ થતું હતું ત્યાં જ આજ દીપાવલીની સાંજ હોવાથી આખું નગર ફટાકડાની આતશબાજીથી ક્ષણ વારમાં ધણધણી ઊઠ્યું. બચ્ચાં બિચારાં બીકનાં માર્યા માની ગોદમા ભરાઈ ગયાં. આવનારી બીજી ક્ષણે, એમનું શું થશે એ બીકે તરફડતાં, મનોમન પ્રભુને સવાર વહેલી પાડવાની પ્રાર્થના કરવા માંડ્યાં!

પરોઢ થતાં ચકીએ ચકાને કહ્યું, ‘સ્વામી, તમે મને માફ કરી દેજો. જંગલમાં હતાં ત્યારે મને લાગતું હતુ કે, નગરમાં જઈ વસવાટ કરી, બચ્ચાંને જીવનની સાચી કેળવણી આપી બાકીનું જીવન રાજીખુશીથી વૃક્ષની લીલી ડાળે ટહુકા વેરતા પ્રભુ ભજનમાં પૂર્ણ કરીશું. આ મારી એક મોટી ભૂલ હતી. ગઈ કાલની રાતના અનુભવ બાદ મને ખાતરી થઈ કે ભલા ડુંગરા તો દૂરથી જ રળિયામણા લાગે. મને નથી લાગતું કે આપણે બાળકોને જંગલ કરતાં ખાસ કોઈ વિશેશ કેળવણી આ નગરની સંસ્કૃતિમાં આપી શકીએ. તમે નહીં માનો, જંગલમાં હતાં ત્યારે આપણે જે નગરને સુખશાંતિનો એક વિસામો સમજતાં હતા, તે નગર તો મને અહીં આવ્યા બાદ સમજાણું કે, આ તો આતંકવાદનો ડેરો છે.’

e.mail : preetam.lakhlani@gmail.com