દેશના જુદા જુદા ખૂણામાંથી આવેલાં સુગંધા અને હું બેંગલોરની એક મલ્ટીનેશનલ કંપનીમાં નોકરી મેળવીને ભેગાં થયાં. બે વર્ષ થયાં અમને એક ફ્લેટમાં પેઈંગ ગેસ્ટ તરીકે સાથે રહેતાં રહેતાં. હજી બેઉ કુંવારાં હતાં એટલે માથે બીજી કોઈ જવાબદારી નહોતી. સારા એવા પેકેજની, સુખેથી મોજ-શોખ પૂરાં કરી શકીએ એવી નોકરી હતી. હોળીની રજાઓ નજીક આવતી હતી ને અચાનક મને વિચાર આવ્યો, “સુગંધા, રજાઓમાં જેસલમેર જવું છે? મને ત્યાંનું રણ અને રણમાં થતો સૂર્યાસ્ત જોવાનું બહુ મન છે.”

“એમ તો મને પણ રણ જોવાનું બહુ મન છે.”

“ચલ, તો હો જાય?”

આજે તો અમારા આ પ્રવાસનો આખરી દિવસ પણ આવી પહોંચ્યો છે. અમારા ઊંટવાળો આરીફ ઊંટની લગામ પકડીને ચાલતાં ચાલતાં કેટલી ય વાતો કરી રહ્યો છે : “સાવ આઠ-નવ વર્ષનો હતો ત્યારથી મારા બાબા સાથે ઊંટની સવારી કરવા આવતો. આ જ અમારું કામ. આ મારો શેરો છે, એ અમારી જીવાદોરી છે. એ બહુ વફાદાર પ્રાણી છે. વેરી ફેઈથફુલ.” ઊંટ જાણે એના પરિવારનું સભ્ય હોય એ રીતે પોરસાઈને એને માટે વાત કરી રહ્યો હતો.

“તું કેટલું ભણ્યો છે?” સુગંધાએ પૂછ્યું.

“મેડમજી, મૈંને તો બસ, ફીફ્થ તક પઢાઈ કી.”

મેં કહ્યું,”બસ? ફીફ્થ તક? તો પણ તું હિંદી, અંગ્રેજી, ગુજરાતી બધી ભાષા કેવી સરસ રીતે બોલી શકે છે?”

“એમ તો મેડમ, ભાંગીતૂટી ડચ, ને ચીની પણ આવડે છે.”

“આટલી બધી ભાષાઓ કેવી રીતે આવડે છે?”

“અહીંયાં તો આખી દુનિયામાંથી ટુરિસ્ટો આવે. એ બધા પાસે કંઈ ને કંઈ શીખવા મળે.”

એનામાં કંઈક તો એવું હતું કે જે એને વિશે વધુ જાણવા લલચાવતું હતું. “કોણ કોણ છે તારા ઘરમાં?”

“અમ્મા હૈ, અબ્બુ હૈ, અમે મિયાં-બીબી બે, ત્રણ બેટા અને સૌથી છોટી મારી બિટિયા રોશની.” રોશનીનું નામ લેતાંની સાથે એનો આખો ચહેરો ઝળકી ઊઠ્યો.

“કેટલાં વર્ષની થઈ તારી દીકરી?” સુગંધાએ જિજ્ઞાસાથી પૂછ્યું.

“કાલે ત્રણ સાલ પૂરાં થશે. કાલે જ એની સાલગીરા છે.”

અમે બંને પહેલી જ વાર ઊંટ પર બેઠાં હતાં. ઊંટ સવારીનો રોમાંચ પણ હતો ને થોડો ડર પણ લાગતો હતો. અમે પહોંચ્યાં ત્યારે સૂર્યાસ્ત થવાને થોડી વાર હતી. આકાશમાં સંધ્યાની લાલી છવાયેલી હતી. રણનું સૌંદર્ય એવું તો મંત્રમુગ્ધ કરનારું હતું કે અમે ફોટા પાડવાનું પણ ભૂલી ગયાં. કોઈ સ્થાનિક કલાકાર બોણી મેળવવાની આશામાં સારંગીના સૂર છેડી રહ્યો હતો. ડૂબતો સૂરજ મનમાં વિષાદ ઊભો કરતો હોય એવું લાગ્યું. સૂર્ય પૂરેપૂરો ક્ષિતિજમાં ખોવાઈ ગયો પછી અમે પાછાં ફરવા આરિફને શોધવા લાગ્યાં. ત્યાં તો એક ઊંટવાળો મારી અને સુગંધાની સામે ઊભો રહી ગયો.

“મેડમ, ઊંટસવારી કર લી ના? અભી બક્ષિસ દે કે જાના.”

અમે નવાઈથી પૂછ્યું, “સવારીના જેટલા નક્કી કરેલા એટલા રૂપિયા તો અમે આપીએ જ છીએ હવે બક્ષિસ વળી શેની?”

“યહાં બારબાર કૌન આતા હૈ? એક બાર આયે હૈં તો બક્ષિસ દેના તો બનતા હૈ.”

અમને એ માણસ જરા વિચિત્ર લાગ્યો. વાત કરતાં કરતાં ગભરાઈને જોતો હોય એમ એ પાછળ ફરીને જોયા કરતો હતો. એનાથી પીછો છોડાવવા મેં કહ્યું, “અમારે બક્ષિસ આપવી જ હશે તો આરિફને આપીશું. તને શા માટે આપીએ?”

વળી પાછો પાછળ નજર કરી લીધા પછી ધીમો સાદ કરીને બોલ્યો, “વો તો નહીં લેગા બક્ષિસ. ઉસકે હિસ્સે કી બક્ષિસ મુઝે દે દો ના!”

હું કંઈ બોલવા જાઉં ત્યાં તો આરિફ આવી પહોંચ્યો એટલે પેલો દોડીને પોતાના ઊંટ પાસે જતો રહ્યો. ઊંટ પર હાલક-ડોલક થતાં અમે પાછાં ફરતાં હતાં ત્યારે મેં પૂછ્યું, “આરિફ, પેલો પાછળ આવે છે એ ઊંટવાળો અમારી પાસે પૈસા માગતો હતો. અમે કહ્યું કે આરિફને આપીશું તો એણે કહ્યું કે, તું બક્ષિસ નથી લેતો. સાચી વાત?”

“હા મેડમ, અપને હક કા તો મિલ હી જાતા હૈ તો ફિર ક્યું લે બક્ષિસ? સરકારે પણ મનાઈ કરી છે. બક્ષિસ માંગ કે ટુરિસ્ટ લોગોં કો પરેશાન નહીં કરનેકા.”

“સવારીની આવકમાંથી તારા આખા કુટુંબનું પૂરું થઈ જાય છે? ખર્ચો નીકળી જાય છે?”

“અમારો ખર્ચો તો ગમેતેમ કરીને નીકળી જાય છે પણ ખર્ચાનો તો કોઈ અંત જ નથી. કરોડો કમાવાવાળાને પણ તમે પૂછો તો કહેશે કે, પૈસા ઓછા પડે છે. ને તૂટી-ફૂટી ઝોંપડીમાં રહેવાવાળા મીઠું ને રોટલો ખાઈને સંતોષથી રહે છે.”

એનો જવાબ સાંભળીને હું ને સુગંધા બંને ચૂપ થઈ ગયાં. કેટલી સાચી વાત છે એની? અમારા બેઉનો આટલો સારો પગાર છે તોયે બ્રાંડેડ કપડાં, મોંઘી હોટેલોમાં પાર્ટી કરવી ને વારંવાર બ્યુટી પાર્લરની મુલાકાત લેવી એ બધાને લીધે મહિનાને છેડે હાથ ખેંચમાં જ રહેતો હોય છે.

અમે હોટેલ પર પહોંચી ગયાં. છૂટાં પડતી વખતે સુગંધાએ પર્સમાંથી પાંચસોની નોટ કાઢીને એને આપવા માંડી. જાણે કરંટ લાગ્યો હોય એમ એણે હાથ પાછો ખેંચી લીધો ને કહ્યું, “મૈં નહીં લે સકતા, મેડમ.” “તને નથી આપતી. કાલે રોશનીનો જન્મદિવસ છે ને, એને અમારા તરફથી ભેટ.”

“એમ કરો મેડમ, કાલે મારે ઘરે આવીને તમારે હાથે જ આપી જજો.”

અમે નવાઈ પામી ગયાં. એ જાણતો હતો કે, કાલે વહેલી સવારે તો અમે નીકળી જવાનાં છીએ, છતાં ય કેટલી નિસ્પૃહતા! અમારા ઝંખવાણા પડી ગયેલા ચહેરા જોઈ એને કંઈક યાદ આવ્યું, “આપકે પાસ ટોફી હૈ?”

સુગંધાએ પર્સમાંથી મુઠ્ઠી ભરીને ઈમ્પોર્ટેડ ચોકલેટો કાઢીને આપવા માંડી. એમાંથી એક જ ચોકલેટ લેતાં એણે હસીને કહ્યું, “બિટિયા કે લિયે આપકી દુઆ સમજ કર લે લેતા હું.” પાછા ફરી રહેલા આરિફની પીઠ તરફ જોતાં મને થયું કે, આ માણસને ફકીર કે ઓલિયો ન કહી શકાય?

(સરિતા કુમારીની અંગ્રેજી વાર્તાને આધારે)

સૌજન્ય : “ભૂમિપુત્ર”; 01 માર્ચ 2025; પૃ. 24  

હું, હરીશ, સોનુ તથા મોનુ – એમ અમારું નાનકડું કુટુંબ. આડોશી-પાડોશી કે સગાં-વહાલાં સૌ કોઈ મારા ભાગ્યની ઈર્ષા કરતા. સખીઓ તો અંદર અંદર ગુસપુસ પણ કરતી, “આ નીલી ખરી નસીબદાર છે હં! ગોરમાને પાંચ નહીં પણ દસ આંગળીએ પૂજ્યાં હોય ત્યારે આવો વર મળે.”

“સાચી વાત છે. હરીશભાઈને તો બધી રસોઈ બનાવતાં આવડે, ને મારા વરને એક ગેસ પેટાવતાં ય નથી આવડતું.”

વાત પણ સાચી હતી. કોઈ વાર તબિયત સારી ન હોય કે, બહુ થાકી હોંઉ તો હરીશ કહે, “નીલી, તું આરામ કર. હું હમણાં શાક ને પરાઠા બનાવી કાઢું છું.”

મારે જિંદગી પ્રત્યે ફરિયાદ કરવા જેવું કશું નહોતું, પણ હમણાં હમણાં કોણ જાણે કેમ, હું ચીડકણી થતી જતી હતી. કોઈ મારી આડું ઊતર્યું નથી ને મને બરાડા પાડવાનું બહાનું મળ્યું નથી એવી મારી પ્રકૃતિ થતી જતી હતી. હરીશનો સ્વભાવ અત્યંત શાંત. એ તો એનું જમા પાસું ગણાય પણ મને એમાં પણ એનો વાંક દેખાતો.

“છે તારા પપ્પાને કંઈ ચિંતા? માસ્તર મારે ય નહીં ને ભણાવે ય નહીં. બધા સાથે હસી હસીને વાત કરે, પછી ભૂંડા મારે જ થવાનું ને?”

આવા વખતે હરીશ ભલે સ્મિત કરીને જતું કરે પણ નાનો સોનુ મને છોડે એમ નહોતો. “મમ્મી, પપ્પા તારે માટે, આ ઘર માટે શું નથી કરતા? ને સાંભળ, એ નથી બોલતાને, એ તારે માટે જ સારું છે, નહીંતર રોજ ઊઠીને આપણા ઘરમાં મહાભારત સર્જાત!”

મોનુ એના પપ્પા પર ગયો હતો. હું મોટે મોટે બોલીને ઘરનું વાતાવરણ તંગ બનાવું એ એને જરા ય પસંદ નહીં એટલે એ કહેતો, “જવા દે ને સોનુ, તું શા માટે વચ્ચે બોલે છે?”

મારા વર્તનથી ખૂબ દુ:ખી થાય ત્યારે હરીશ રૂમ બંધ કરીને એકાદ પુસ્તક લઈને બેસી જતા. મારા ધૂંધવાટનો કોઈ પ્રત્યુત્તર ન મળતાં હું વળી વધુ ભડકતી. એવું પણ નહોતું કે, મને મારી ભૂલ દેખાતી નહોતી. એકલી પડું ત્યારે વિચારતી કે, નાની સરખી વાતમાં હું આખું ઘર માથે લઉં છું અને મારો મૂડ ઠેકાણે ન હોય ત્યારે દિવસો સુધી મૌનવ્રત ધારણ કરું છું. એની બધાનાં મન પર કેટલી અસર થાય છે! મારે આમ ન કરવું જોઈએ, પણ ઘણી વખત પરિસ્થિતિ મારા કાબૂ બહાર જતી રહેતી. એક વખત કોઈ સાવ નાની બાબતમાં હું હરીશ પર છેડાઈ પડેલી અને ઉશ્કેરાઈને બોલી ગયેલી,

“નક્કામી જ તમને પરણીને આ ઘરમાં આવી! પચીસ પચીસ વર્ષોમાં આ ઘરે મને શું આપ્યું?”

મારી વાત સાંભળીને હરીશ અત્યંત આઘાત પામ્યા. એમનો ચહેરો કાળોધબ્બ થઈ ગયો. આ વાત સાંભળી રહેલો સોનુ બોલી ઊઠ્યો, “મમ્મી, પહેલાં નક્કી કર કે, તને આ ઘર પાસેથી શું અપેક્ષા હતી અને એમાંથી શું ન મળ્યું? તું આ રીતે બોલ્યા કરશે અને મોનુભાઈ માટે આવેલી છોકરી સાંભળશે તો એને થશે કે, જે ઘરે પચીસ વર્ષમાં મારી સાસુને કંઈ ન આપ્યું એ ઘર મને શું આપવાનું?”

એની આ વાત મારા મર્મસ્થાને ચોટ કરી ગઈ. બે-ત્રણ દિવસ સુધી હું એની પર વિચાર કરતી રહી. મોનુ હવે તેવીસ વર્ષનો થયો હતો. એનાં લગ્ન થશે ને વહુ ઘરમાં આવશે. મારા કચકચિયા સ્વભાવને કારણે હું એ બંને વચ્ચે કલહનું કારણ બની જાઉં તો તો આખો પરિવાર વેરવિખેર થઈ જાય. ઘણી ગડમથલને અંતે હું સોનુને શરણે જ ગઈ.

“બેટા, તું ભલે નાનો હોય પણ તારી સમજણને કારણે તેં મારી આંખ ખોલી દીધી છે. મારે બગડતી બાજીને સુધારવી છે પણ ગુસ્સો આવે ત્યારે હું જાત પર કાબૂ નથી રાખી શકતી. તું જ કંઈ ઉપાય બતાવ.” એ હસી પડ્યો. “મમ્મી, તું વાત એવી રીતે કરે છે કે, મને એવું ફીલ થાય છે કે, જાણે હું કોઈ ગુરુ હોંઉં!”

“હા, મારે માટે તો તું ગુરુ જ છે. તું જેમ કહે એમ હું કરીશ, બસ?”

આશીર્વાદ આપતી મુદ્રામાં એ બેઠો અને કહેવા લાગ્યો, “માતે, તમારી મૂંઝવણનો ઉકેલ એક મંત્રમાં રહેલો છે. જ્યારે પણ ગુસ્સા પર કાબૂ ન રહે તો એ મંત્રનો જાપ કરવો. કબૂલ છે?”

મેં પણ બે હાથ જોડીને કહ્યું, “કબૂલ છે ગુરુદેવ! હવે આપ કૃપા કરીને મંત્ર આપો.”

“જ્યારે પણ લાગે કે, ક્રોધ આવવાની શરૂઆત થઈ રહી છે કે તરત જ મનમાં ‘ઓમ શાંતિ, ઓમ શાંતિ’ મંત્રનું રટણ ચાલુ કરી દેવું. હમણાં આ ઉપચાર ફક્ત બે દિવસ માટે કરવાનો છે. પ્રયોગ સફળ થાય તો પછી આ જ દવા લાંબો સમય માટે લેવી.”

હું હસી પડી. મેં કહ્યું, “જેવી આજ્ઞા ગુરુદેવ, આ ઉપાય તો સાવ સરળ છે. એનું પાલન કરવામાં કોઈ મુશ્કેલી નહીં આવે.”

પહેલે દિવસે તો કોઈ તકલીફ ન પડી. સૌને લાગ્યું કે એક જ દિવસમાં મારું હૃદયપરિવર્તન થઈ ગયું. બીજે દિવસે રવિવાર હતો. જમી પરવારીને મેં બપોરે પથારીમાં લંબાવ્યું. થોડીવારમાં  ઘસઘસાટ ઊંઘ આવી ગઈ. ત્યાં મને સંભળાયું, “મમ્મી .. થોડીવાર પછી ફરીથી સોનુનો અવાજ સંભળાયો, મમ્મી .. બહુ ભૂખ લાગી છે. જરા મેગી બનાવી આપને!”

મને ભયંકર ગુસ્સો આવ્યો. ‘શરમ નથી આવતી આવડા મોટા છોકરાને, એની માને ઊંઘમાંથી ઉઠાડીને મેગી બનાવવાનું કહે છે? હમણાં એને સીધો કરું.’ આમ વિચારતાં આંખ ખૂલી એ ભેગી મારી પ્રતિજ્ઞા યાદ આવી. વોશ બેસીનનો નળ ખોલીને આંખ પર પાણીની છાલક મારી ને રસોડામાં જઈ, મેગી બનાવી. પ્લેટમાં કાઢીને ડાયનીંગ ટેબલ પર મૂકી. ત્યાં તો સોનુ આવીને મને વળગી પડ્યો અને કહ્યું, “મારે કંઈ મેગી નહોતી ખાવી, પણ આજે બીજો દિવસ છે ને એટલે તારી ચકાસણી કરવી હતી.”

ત્યાં તો બાજુના રૂમમાંથી મોનુ અને હરીશ બોલતાં બોલતાં આવ્યા – ‘ઓમ શાંતિ, ઓમ શાંતિ’ ને અમે ચારે ખડખડાટ હસી પડ્યાં.

(ભગવાન અટલાનીની સિંધી વાર્તાને આધારે)

સૌજન્ય : “ભૂમિપુત્ર”; 01 જાન્યુઆરી 2025; પૃ. 24 

આઝાદી મળ્યાનો શરૂઆતનો સમય હતો. ગામડાઓની શકલમાં કશો ફરક પડ્યો નહોતો. એમાં ય વળી તમિલનાડુનું સાવ નાનું એવું ગામ જ્યાં કોંડુ સિવાય કોઈ આઠ ધોરણથી ઉપર ભણ્યું નહોતું. કોંડુ વાંચી-લખી શકતો, હિસાબ કરી શકતો એટલે ગામ આખામાં એનું માન હતું. વળી છોકરો સ્વભાવે પણ સરળ. બધાને ખપ લાગે. તેથી જ તો બાજુના ગામ સુધી એની ખ્યાતિ પહોંચેલી.

ગામના મુખીએ એને ઝૂંપડે આવીને કીધેલું, “કોંડુ, મપ્પિલાઈના શાહુકારની દીકરી માટે મેં તારી વાત ચલાવેલી. રવિવારે સવારની બસમાં છોકરી જોવા જવાનું છે. હું તારી ભેગો આવીશ. વહેલો તૈયાર થઈ રેજે.”

હકીકતમાં છોકરા-છોકરીના ચોકઠા ગોઠવી આપીને મુખી દલાલી મેળવતા. બંને પાર્ટીની આર્થિક સ્થિતિ જોઈને મુખી કમિશનની રકમ નક્કી કરતા. એ જાણતા હતા કે, કોંડુના ઘરેથી તો કંઈ ખાસ મળે એમ નહોતું પણ સામી પાર્ટી ખાસ્સી માલદાર હતી એટલે એમણે બસો રૂપિયા મળવાની ગણતરી રાખેલી. મુખી સરસ મજાની ધોતી પહેરીને આવી પહોંચ્યા. એમણે જોયું કે, કોંડુએ એક સાવ મામૂલી ખમીસ પહેરેલું અને પગમાં રબરની ચંપલ પહેરેલી, પણ એમને થયું કે, વાંધો નહીં, છોકરીના બાપા પાસે કોંડુની હોશિયારીનું એવું વર્ણન કરીશ કે એ પાણી પાણી થઈ જશે. મપ્પિલાઈ ઊતરીને હજી બસમાંથી નીચે પગ મૂક્યો ત્યાં તો શાહુકારનો મુનીમ આવી પહોંચ્યો.

“આવો આવો” કરીને એણે સત્કાર કર્યો એ સાથે મુખી ખુશ થઈને એની સાથે ચાલવા ગયા પણ એણે કહ્યું, “શ્રીમાન, વાત જાણે એમ છે કે, શેઠજીએ કહેવડાવ્યું છે કે, આપ બપોરે એક વાગ્યા પછી બંગલે પધારજો. ત્યાં સુધીનું ચોઘડિયું સારું નથી. આપના ભોજનની વ્યવસ્થા ત્યાં જ રાખી છે એટલે એ પ્રમાણે પહોંચી જજો.”

ભલે મોઢું હસતું રાખ્યું પણ મુખીને આ વાત આફત જેવી તો લાગી જ. કોંડુ પણ જરા ખિજાઈને બોલ્યો, “આ તો કેવું વિચિત્ર કહેવાય! હજી તો સાડા દસ વાગ્યા છે. એક વાગ્યા સુધી આ અજાણ્યા ગામમાં આપણે ક્યાં જશું?”

ખસિયાણું હસતાં મુખીએ કહ્યું, “પણ એ બિચારા શું કરે? સારા કામ માટે કાળ કે ચલ ચોઘડિયામાં તો ન જ જવાય. ને દિવસમાં આ એક જ બસ આવે છે એટલે આપણે વહેલા આવી જવું પડ્યું.”

“એ તો ઠીક, પણ હવે આપણે શું કરવાનું?”

“હું સાથે હોઉં પછી તારે કોઈ ચિંતા કરવાની જરૂર નહીં. તને બીજી એક છોકરી બતાવું.”

“બીજી છોકરી? શા માટે? આપણે તો જેને જોવાનું નક્કી કરીને આવ્યા છીએ એ જ જોવાનીને?”

“તું જરા ય સમજતો નથી કોંડુ. એક પંથ ને દો કાજ થઈ જાય તો એમાં વાંધો શું છે? વળી આપણો સમય પણ પસાર થઈ જાય! પીળા દાંત દેખાડતાં મુખી હસીને બોલ્યા એ કોંડુને જરા ય ન ગમ્યું. પોતાની નામરજી બતાવતાં એણે કહ્યું, “આવી રીતે અમસ્તા જ કોઈની દીકરીને જોવા જઈએ, એ મને તો ઠીક નથી લાગતું.”

“આજ-કાલના છોકરાઓ તો એકની સાથે નક્કી કરતા પહેલાં કેટલી ય છોકરીઓ જુએ. અરે, આપણે એક માટલું લેવું હોય તો ય ટકોરા મારીને લઈએ છીએ કે નહીં? તો આ તો જીવનભરનો સવાલ છે. ને હું ક્યાં તને હા પાડવાનું કહું છું? ચાલ, એ બહાને ચા પીવા તો મળશે!”

બિલકુલ ઇચ્છા ન હોવા છતાં કોંડુને ઘસડાવું પડ્યું. તેઓ તૂટેલા-ફૂટેલા ઝૂંપડા પાસે પહોંચ્યા ત્યાં કૂવેથી પાણી ભરી રહેલી સ્ત્રી એમને જોઈને દોડી આવી. એ જાણતી હતી કે આ બાજુના ગામના મુખી છે. માનપૂર્વક આવકારતાં એણે કહ્યું, “આવો, અપ્પા. આજે મારા ઝૂંપડે તમે પધાર્યા. બેસો બેસો.”

“તારી દીકરી સુપી કેમ દેખાતી નથી?”

“એ તો કપાસના ખેતરમાં કામે ગઈ છે. હમણાં બોલાવું.” કહેતાં એણે ફાટેલી સાડીના છેડાથી આંખ લૂછીને કહ્યું, “જુઓને અપ્પા, બધું સારું હતું પણ સુપીના બાપુ જતા રહ્યા પછી અમારી મા-દીકરીની જિંદગી મુશ્કેલ થઈ ગઈ છે. હું ઘરની બહાર નીકળી ન શકું તે દીકરીની કમાણી ખાવી પડે છે.” એક નાના છોકરાને એણે સુપીને બોલાવવા મોકલ્યો ને પોતે ચા બનાવવા ગઈ. દૂધ વિનાની ગોળવાળી ચા બની ત્યાં સુધીમાં સુપી આવી ગઈ. ઘરમાં અજાણ્યા લોકોને બેઠેલા જોઈ એ સીધી રસોડામાં મા પાસે ગઈ. એટલી વારમાં કોંડુએ જોઈ લીધું કે એ આખી પરસેવાથી લથબથ હતી ને એણે સાવ રંગ ઉપટી ગયેલી સાડી પહેરી હતી. અંદર થઈ રહેલી મા-દીકરી વચ્ચેની ગુસપુસ જરાતરા બહાર સંભળાતી હતી.

“ના મા, મારે તને મૂકીને ક્યાં ય નથી જવું. ના કહી દે એ લોકોને!”

“એમ ના ન કહેવાય ગાંડી! રડવાનું બંધ કરીને જરા પાઉડર લગાડ, વાળ સરખા ઓળ અને બે પવાલામાં ચા લઈને બહાર જા.”

એ ચા લઈને આવી ત્યારે પરસેવાને કારણે એણે લગાવેલો પાઉડર ચહેરા પર ફૂટી નીકળ્યો હતો. કોંડુના હાથમાં ચા આપતાં એના હાથ ધ્રૂજતા હતા. ઘડીભર એની આંસુ ભરેલી આંખો કોંડુની આંખ સાથે મળી. આટલી ક્ષણમાત્રમાં એની આંખમાં રહેલી સચ્ચાઈ કોંડુને સ્પર્શી ગઈ. ચા આપીને સુપી તરત જ ચાલી ગઈ. એની મા મુખીની સામે નીચે જમીન પર બેઠી ને કહેવા લાગી, “મુખી અપ્પા, તમે સુપીને જોવા આવ્યા છો એ હું સમજી ગઈ પણ પહેલાં જ ચોખવટ કરી દઉં કે દીકરીને કરિયાવરમાં આપવા માટે મારી પાસે એક જોડી બુટ્ટી અને એક નાકની નથ સિવાય કશું નથી. હા, આમતેમથી ઉછીના લઈને ચાર-પાંચ જોડી લૂગડાં આપીશ ખરી!”

ત્યાંથી નીકળીને મુખીએ કહ્યું, “સાવ ભૂખડીબારસ બાઈ, એ શું એમ સમજતી હશે કે, તું એની છોકરીને પરણીશ? ચાલ, હવે સમય થઈ ગયો છે. શાહુકાર આપણી રાહ જોતા હશે. આપણું ખરું ઠેકાણું તો એ જ છે.”

“ના, મુખીકાકા, મને મારું ઠેકાણું મળી ગયું. મારી પસંદગી તો દૂધ વિનાની ચા અને સુપીની આંખોમાં રહેલી સચ્ચાઈ જ છે. હવે મારે ક્યાં ય નથી જવું. ચાલો, વળતી બસમાં ઘરે જઈએ.”

(ધનુષકોડી રામસામીની તમિલ વાર્તાને આધારે)

સૌજન્ય : “ભૂમિપુત્ર”; 16 ડિસેમ્બર 2024; પૃ. 24