લીના ઘરની મોટી દીકરી અને સંજૂ એનાથી નાનો. બંને નાનપણથી જોતાં આવેલાં કે, એમના પિતા કદાચ પોતાનાં સંતાનોથી પણ વધુ પ્રેમ કાકા-કાકીને એટલે કે,તેમનાથી નાના ભાઈ અને તેની પત્નીને કરતા. માને પણ પોતાનાદિયર-દેરાણી પ્રત્યે એવો જ વાત્સલ્યભાવ હતો. ઘરમાં ખાવા-પીવાની કોઈ વસ્તુ આવે કે પછી પહેરવા-ઓઢવાની, પિતાજી કાકા-કાકીને પહેલાં યાદ કરતા અને મા પણ એમાં પૂરો સાથ આપતી. કદાચ બાપુએ નાની ઉંમરમાં માતા-પિતાની ઓથ ગુમાવી હતી એ પણ એનું કારણ હોઈ શકે. માતા-પિતાના આવા પક્ષપાતને કારણે લીના-સંજૂને ક્યારેક ઓછું પણ આવી જતું.
વર્ષો વીત્યાં તો યે નિઃસંતાન રહી ગયેલાં કાકા-કાકીએ મોટાભાઈ-ભાભીનાં દીકરા-દીકરીને પ્રેમથી એવાં તો ભીંજવ્યાં કે, એમને કશી ફરિયાદ તો ન જ રહી પણ ઉપરથી ચાર ચાર મા-બાપના લાડ-પ્યાર મેળવવા બદલ પોતાની જાતને નસીબદાર માનવા લાગ્યાં.
પછી તો લીના પરણીને આ શહેરમાં આવી અને સંજૂને પણ અહીં જ નોકરી મળી એટલે એ પણ સપત્ની અહીં જ વસી ગયો. એક જ કંપાઉન્ડમાં બાજુ બાજુમાં બંધાવેલા બંગલાઓમાં કાકા અને બાપુ રહેતા. પાછલી અવસ્થામાં બંને ભાઈઓ અને બંનેની પત્નીઓ અહીં જ સાથે મળીને વિતાવીશું એવું એમણે વિચારી રાખેલું પણ બાપુ રિટાયર થયા કે, સંજૂએ જીદ પકડી, ‘અહીં એકલા શા માટે રહેવું છે ? સાજા-માંદા થયાં તો કોણ તમારી દેખભાળ કરશે ? આ ઘર વેચીને શહેરમાં મોટો ફ્લેટ લઈ લઈએ. બધા સાથે જ રહીશું.’
લીનાએ પણ સંજૂની વાતમાં સૂર પુરાવ્યો, ‘હા બાપુ, હું પણ ત્યાં જ છું. બે-ચાર દિવસે તમને મળવા આવ્યા કરીશ. વળી સંજૂનાં અને મારાં છોકરાંઓને દાદા-દાદી અને નાના-નાનીનો સહવાસ મળશે એ તો નફામાં !’
થોડીઘણી હા-ના અને ખેંચતાણ પછી બે બેડરૂમ, હૉલ, કીચનનો ફ્લેટ લેવાઈ ગયો. જો કે, સંજૂ-સીમાના બંને દીકરાઓ મોટા થશે એમ આ ફ્લેટ નાનો પડશે એ તો ખ્યાલ હતો પણ હાલ પૂરતી તો બધી વ્યવસ્થા ગોઠવાઈ ગઈ હતી. પરંતુ ગામનું ઘર વેચ્યું એમાં લીનાએ ભાગ ન માગ્યો એ એના પતિ યોગેશને જરા ય ન ગમ્યું, ‘કેમ, બાપની મિલકતમાં દીકરીનો ભાગ ન હોય ?’
‘હોય, એ લોકો પણ જાણે છે ને હું પણ જાણું છું પણ એ ઘર વેચીને માંડ આ ફલેટ લેવાનો મેળ પડ્યો છે. સંજૂએ પણ બેંકની લોન લીધી છે, એમાં હું ક્યાં ભાગ માગવા જાઉં ? ને અંતે તો મા-બાપુ જ શાન્તિથી રહી શકશે ને ?’
‘હા, તું તો મોટી દાનેશ્વરી છે એ ખબર છે. તારો ભાગ માગી લીધો હોત તો છોકરાઓને સારામાં સારી સ્કૂલમાં ભણાવી શકત. પણ તારે તો ડાહી દીકરી બનીને રહેવું છે ને ?’
ઘણી વખત સીમા નોકરી પરથી સીધી લીનાને મળવા આવી પહોંચતી. જો કે, મળવાનું તો બહાનું જ હતું. આવે એટલે એનો ફરિયાદનો પટારો ખૂલી જતો. ‘છ છ જણનાં કામને હું એકલી કેવી રીતે પહોંચી વળું ? ઘર સાચવવાનું, રસોઈ કરવાની ને નોકરી પણ કરવાની. હું તો થાકીને ઠુસ થઈ જાઉં છું.’ બેસે એટલી વાર એનો કકળાટ ચાલતો.
માને જ્યારે ખબર પડે ત્યારે એ કહેતી, ‘સાવ ખોટાબોલી છે. બે ટાણાંની રસોઈ હું કરું છું. છોકરાઓ સ્કૂલેથી આવે ત્યારે બેઉને ગરમ નાસ્તો કરીને હું ખવડાવું છું. કામવાળી ન આવે ત્યારે કામવાળી પણ હું જ બની જાઉં છું.’
આ બધી રામાયણ ચાલતી જ રહેતી એમાં વળી અચાનક જ કાકીનું અવસાન થયું. આટલા મોટા બંગલામાં કાકાને એકલા છોડતાં જીવ ન ચાલ્યો એટલે કાકીના તેરમા સુધી રોકાયેલાં મા-બાપુ આવ્યાં ત્યારે પોતાની સાથે કાકાને ય લેતા આવ્યાં.
હવે સંજૂ-સીમાની ચણભણ વધી ગઈ, ‘અમને વાત પણ ન કરી ને કાકાને લઈ આવ્યાં, બોલો, દીદી !’
‘ઘરમાં બીજે ક્યાં ય જગ્યા તો છે નહીં. કાકાને બહાર દીવાન પર સુવડાવવા પડે છે.’
‘અમારે રાત પડ્યે ટી.વી. જોવું હોય ને કાકાને વહેલા સૂઈ જવું હોય. શું કરવું ? કંઈક રસ્તો સાથે મળીને વિચારવો પડશે.’
લીના બીજું તો શું કરી શકે ? એણે કાકાને પોતાને ઘરે લઈ જવાની તૈયારી બતાવી.
‘ના, કાકાને નહીં. તમારે લઈ જવા હોય તો મા-બાપુને થોડો વખત લઈ જાવ. હજી તો કાકા હમણાં આવ્યા ને તમારે ત્યાં મોકલી દઈએ એ સારું ન લાગે.’ સીમાએ કહ્યું.
લીનાએ યોગેશને વાત કરી ત્યારે એણે લુચ્ચું હસતાં કહ્યું, તારી, ભાભી પાસે થોડી હોશિયારી શીખતી જા. એની આગળ તું તો બહુ ભોળી પડે !’
‘કેમ ?’
‘કેમ શું ? સંજૂ ને સીમા બરાબર સમજે છે કે, બુઢ્ઢાને રાજી કરીને, એને સાચવી લઈને એને ખંખેરી લેવાશે. કાકાને આગળ-પાછળ કોઈ છે નહીં. પાછલા દિવસોમાં જે એની સેવા કરશે એને જ ડલ્લો આપીને જશે. તું જરા ઉસ્તાદ બનતાં શીખ.’
‘મને આવી બધી ગણતરીમાં જરા ય રસ નથી. ભગવાનનું દીધુ ઘણું છે આપણી પાસે. સંજૂ-સીમાને ભલે જે કરવું હોય તે કરે.’
‘તને રસ હોય કે નહીં, મને પૂરો રસ છે. કાલે સવારે જ જઈને તું કાકાને લઈ આવજે. કહેજે કે, તમારા જમાઈએ ખાસ કહ્યું છે. તમારે અમારી સાથે જ રહેવાનું છે.’ લીના લાચાર નજરે પતિ સામે જોઈ રહી.
બીજે દિવસે લીના ઘરમાંથી નીકળે એ પહેલાં કાકા જ આવી પહોંચ્યા, ‘બેટા, અમે ત્રણેએ વચલો રસ્તો વિચાર્યો છે. આ ઉંમરે અમારે ફૂટબૉલની માફક અહીંથી ત્યાં ઊછળવું એના કરતાં હું ગામનું ઘર વેચી કાઢીશ. અહીં તારી નજીકમાં એક ફલેટ લઈ હું, ભાઈ ને ભાભી ત્રણે ભેગા રહીશું ને જલસા કરીશું. કેમ બરાબર છે ને ?’
લીનાએ હા કહેવા ડોકું હલાવ્યું ત્યારે એની આંખોમાં ભલે આંસુ હોય પણ હોઠ પર સ્મિત હતું.
[માલતી જોશીની હિંદી વાર્તાને આધારે]
સૌજન્ય : “ભૂમિપુત્ર”, 01 જૂન 2016; પૃ. 24