મને જો રાજાની સન્મુખ આવવાની તક મળે, અને સલામત પાછા ફરવાની બાંયધરી પણ મળે, તો હું રાજાને શું કહું — અને રાજાને મારી કનેથી શું જાણવા મળે — તે જાણો છો?

“હે રાજા, મારા માલિક, તું જો મને આ ફાટેલા વસ્ત્રોમાં જોઈ રહ્યો છે, તો તેનું કારણ જાણે છે? તારા વિકરાળ કૂતરા મારા પર છોડવામાં આવે છે, અને તારા જાસૂસો પગલે પગલે — મારા નસીબની જેમ — મારો પીછો કરતા હોય છે. તેઓ મારી પત્નીને લંબાણપૂર્વક પ્રશ્નો પૂછે છે, અને મારા દરેક મિત્રની વિગતો નોંધી લે છે. તારા સૈનિકો મને લાતો અને મુક્કા મારે છે, અને મને મારા જોડામાંથી ખાવાની ફરજ પાડે છે. અને આ બધું એટલા માટે કે હું તારી સન્મુખ આવવા તારા મહેલ ભણી આવવાની કોશિશ કરવાની ધૃષ્ટતા કરું છું.

હે રાજા, તું અત્યાર સુધીમાં બે યુદ્ધો હારી ચુકયો છે, પણ તેનું કારણ કોઈએ તને કહ્યું નથી. ક્યાંથી કહે? તારી અર્ધી પ્રજાને તો જીભ જ નથી, તો પછી તેમના નિસાસા તને સંભળાય જ શી રીતે? બાકીની અર્ધી પ્રજા તારા રાજની આ દીવાલોની અંદર કીડી અને સસલાંની જેમ અહીંતહીં, ચૂપચાપ દોડી રહી છે.

તારા શસ્ત્રધારી સૈનિકો મારા પર હુમલો નહિ કરે એવી મને જો ખાતરી મળે તો, હે રાજા, હું તને કહું કે, સામાન્યજનની અનેકવિધ જરૂરિયાતોને અને તેમના સમગ્ર અવાજને તેં તારી આ દીવાલોના કવચમાંથી અંદર નથી આવવા દીધા, અને તેથી તેં આ યુદ્ધોમાં હાર ખાધી છે.”

———————-

(વર્તમાન સદીની શરૂઆતમાં કેટલાક અરબ દેશોમાં થયેલ વિદ્રોહોના અહેવાલના ઉપલક્ષ્યમાં)

e.mail : surendrabhimani@gmail.com  

મારી કબર કદાચ ભૂલાઈ ગયેલી અને કશી પણ નિશાની વગરની હશે,

અને તે સામાન્ય અવરજવરના રસ્તાથી ઘણી દૂર હશે.

આસપાસના વેરાન વિસ્તારમાં ક્યારેય કોઈ પગલાં સંભળાશે નહીં – 

સિવાય કે નજીકના કોઈ ગામડામાંથી કોઈક રમતિયાળ બાળા હિમ્મત કરીને, ગામ છોડીને એકલી જ જંગલી ફૂલોની શોધમાં આ બાજુ આવે.

અળતો લગાડેલા તેના નાજુક પગલાં બેધ્યાનપણે જ તેને કદાચ મારી કબર સુધી દોરી જશે 

અને ધડકતા હૃદયે અચાનક ત્યાં ઊભી રહી જશે.

તેના પાલવમાંથી ફૂલો નીચે પડશે,

પણ બેધ્યાન મન 

અને મનમાંના કશાક અણપ્રીછ્યા દુ:ખને કારણે પાછું જોયા વગર જ તે ચાલી જશે.

તે રાત્રે કદાચ તેને, તે જાણતી જ ન હોય એવી વ્યક્તિ સ્વપ્નમાં દેખાશે,

અને તેનું કોમળ હૃદય અજાણ્યાઓના દુ:ખોની સહાનુભૂતિમાં અને તેને પોતાને અજાણ્યા એવા દુ:ખથી રડી ઊઠશે.

મારી કબર પર સાંજનો દીવો પ્રગટાવવા કોઈ નહીં આવે;

ઘરનો સાદ દેતું સાંધ્યતેજ પછી મને ક્યારેય સાદ નહીં પાડે.

શિયાળુ આકાશમાં હું, ઝાડવાંમાંથી કરુણ ધ્વનિ કરીને પસાર થતા ઠંડા પવનનો અવાજ સાંભળીશ,

અને, જ્યારે તેનાં ફૂલો અને ગીતો લઇને, અને ભૂમિ પર વનશ્રી વિખેરતી વસન્ત પાછી આવશે,

ત્યારે મારી કબરમાંથી પણ હું, ઘેરા થતા જતા અંધકારમાં, ખીલતી ચમેલી માટે 

અને, માત્ર રાતભરમાં જ મૃત્યુશરણ થઈ જતા બકુલને માટે ઝૂરીશ.

——————————————-

સ્વ. હુમાયું કબીરના અંગ્રેજી કાવ્ય After Deathનો અનુવાદ • અનુવાદક : સુરેન્દ્ર ભીમાણી     

e.mail : surendrabhimani@gmail.com  

સ્ટેશન આવતાં ટ્રેઇનમાંથી ઊતરીને સૌ પોતપોતાના સ્થાને જવા રવાના થાય છે. હું પણ આ સૌમાંનો એક છું.

બહાર રસ્તા પર આવીને જોઉં છું તો બધું સુમસામ દેખાય છે, ક્યાંય કશી હલચલ નથી, ક્યાંય કોઈ દેખાતું નથી. ટ્રેઇનમાંથી મારી સાથે ઊતરેલા બીજા પ્રવાસીઓ અચાનક ક્યાં અદૃશ્ય થઈ ગયા?

“નહીં કોઈ પ્રાણી ગિરિમહીં હજી જાગ્રત દિસે” એ પંક્તિ અનાયાસે યાદ આવી જાય છે. પણ આ તો શહેર છે, ગિરિ નથી, તેની શું શહેરને જાણ નહીં હોય? 

થોડું આગળ જતાં – અને હજી હું એકલો જ છું – એક રમતગમતનું મેદાન આવે છે. હા, ત્યાં બાળકો રમતા લાગે છે, પણ પાસે જઈને જોઉં છું તો ત્યાં પણ કશી હલચલ નથી; બાળકો તેમની રમતના જે તબક્કામાં હતા તેમાં જ સ્થિર થઈ ગયા છે. આ તે કેવું કૌતુક!

એક બસ ઊભેલી જોઉં છું. તેમાં ડ્રાઈવર, કન્ડક્ટર, પ્રવાસીઓ છે, પણ ચિત્રમાં દોર્યા હોય તેવા, તદ્દન ગતિવિહીન. 

નજીકના એક થિએટરમાં નજર કરું છું. ત્યાં પણ લોકો દેખાયા, પણ જાણે પૂતળા; હલનચલન જ નહીં! એટલું જ નહીં, પડદા પરનું દૃશ્ય પણ freeze frame બનીને જડાઈ ગયું છે. 

મૂંઝાઈને થિએટરમાંથી બહાર નીકળું છું અને ફરી ચાલવા માંડું છું, અને ત્યાં બીજું કૌતુક બને છે: થોડે દૂર કશી હલચલ થતી જણાય છે. એ ઘટનાનો પર પામવા હું મારી ઝડપ વધારું છું, ત્યાં જ ઓચિંતું મારું ધ્યાન પડે છે કે મારો પડછાયો જ મારી સાથે નથી!

હું ચમકું છું, અને આ સુમસામ, વેરાન, છેતરામણા નગરમાં, બીજી બધી વસ્તુઓની ખોળ છોડી દઈને મારા પડછાયાની શોધમાં નીકળી પડું છું.

———————————————— 

e.mail : surendrabhimani@gmail.com