ગુજરાતી સ્ત્રીઓને મણિબે’ન કે’વાનો ચીલો ક્યારે સરૂ થેઈલો ઓહે તે તો ની’ ખબર પણ અમારા અનાવલા તો વાતે વાતે પેલેથી જ મણિ, તું ની’ હમજે ! એમ બોલતા જ. મણિ એટલે બા. અજી બી’ એમના મનમાં તો ઑય જ કે મણિ તો કાંઈ જાણે ની’ ને હમજે ની’! ધીરૂભાઈ દેસાઈ સુપ્રિમ કોર્ટમાં જજ હતા ને તેમણે મને એક વાર પૂછેલું કે બકુલાબહેન, તમને તમારો દીકરો કહે કે નહીં કે મમ્મી, તને આ ન સમજાય! મણિ, તું ની’ હમજે !
એમની વાત તો જાણે હાચી, એખલો પોયરો જ હું કામ, પોઈતરા બી’ કે’ઈ કે દાદી તને ની’ હમજાય! આખી જમાત જ એમ હમજે કે આપણામાં તો જાણે તો અક્કલ જ ની’ મલે!
ને ખાસ તો અમણાં અમણાં આ ઈલેક્ટ્રોનિક મીડિયા ચાલુ થીયું ને પછી તો આપણે હપૂચાં આઉટડેટેડ! પણ આ મણિ કાચી માયા ની’મલે! મને વરી આથમાં પેલું હું કે’ ય કે રાઈટર્સ ક્રેમ્પ થીયું તે લખાતું જ બંધ થેઈ ગીયું. અવે દાક્તર કુરેશી કે’ય કે આને ને પેલાને (એક્સપર્ટ ડોક્ટરો) બતાવો એટલે બતાઈવું. તિયારે (૮-૯ વરહ પર) વલહાડમાં એમ.આર.આઈ.ની સગવડ ની’ મલે એટલે આપણે તો હુરત હુધી લાંબા થવું પડતું! અવે તો ‘પરમ ક્લિનિક’ આઈવું એટલે વલહાડની બા’ર ની’ જવું પડે. તે મારો પોયરો પૂછે કે મમ્મી તને હું થીયું ? મેં કે’યુ કે રાઈટર્સ ક્રેમ્પ! એટલે એ તો અહવા લાઈગો ને મને કે’ઈકે તું દાક્તર છે કે તને હમજ પડે! મનમાં તો કે’તો જ ઓહે કે મણિ, તું ની’ હમજે! પછી આપણે અક્કલ ખાતે ઉધાર કરીને હુરતમાં મોટા દાક્તરને બતાવી આઈવા, તાં જ એમ.આર.આઈ. હો કરાઈવું ને છેલ્લે એક્સપર્ટે કે’ઈ દીધું કે તમને રાઈટર્સ ક્રેમ્પ છે. પચા પચા (પચાસ) ટકા ચાન્સ છે હારા થવાના! પછી આ મણિ કાંઈ ગાંઠે કે ? મેં તો મારા પોઈરાને કે’યું કે ઉં દાક્તર ની’ મલે પણ આટલી અલામણ પછી બી’ રિપોર્ટ તો એ જ આઈવો કે રાઈટર્સ ક્રેમ્પ! પછી ફિજિયોથેરેપી બેરેપી કઈરા કરું, પણ લખાયબખાય ની’! જો કે મારા પોયરાએ જ મને ‘આઈપેડ’ લાવી આઈપું ને કે’ઈ કે મમ્મી આ હીખી જા, તને બો’ હારું પડહે! એમ તો એ જાણે કે એની મણિબા તો ઉશિયાર છે! ને આ મણિ અવે અડહઠ વરહે બરાબર આઈપેડ વાપરવા માંડી, ગુજરાતી ટાઈપ બી’ કરું ને નવું નવું હીખી બી’ ખરી! અવે આ મણિને ૭૪ પૂરું ચાલે!
તો મણિની આવી કથાવટ તો ઘરઘરની! ઉં ખાસ ભાઠલી બોલીમાં વાત કરું એટલે લોક હમજે કે આ મણિને કાંઈ આવડતું ની’ ઓહે! ઇંગ્લિસ તો ની’ જ! એક વાર મારે ઘરને ઓટલે પેલા મોડર્ન ફેરિયા ઇંગ્લિસ ડિક્સનરી ને ચોપડા વેચવા આવે ને તે આવેલાં. બે પોયરાં ને એક પોરી ઉતાં. મને જોઈને કે’ કે આન્ટી, ઘરમાં કોઈ છે કે? એને બોલાવો તો અમે આ બુક્સ વિશે સમજાવીએ! મે કે’ યુ કે મને જ હમજાવો ની’! તાં હુધીમાં તો ઉં હમજી ગેઈલી કે આ લોકો આપણને મણિ હમજે છે! પછી બણગાં ફૂંકવાનું ગમતું ની ઉતું તે છતાં મે કે’યું કે બે’ન, મેં છે ને તે મૃણાલિની સારાભાઈની અંગ્રેજી આત્મકથાનો ગુજરાતીમાં અનુવાદ કરેલો છે. થોડીક કવિતા ને બીજા લેખોનો પણ અનુવાદ કરેલા છે. પછી એ લોકોનું ચટપપટર બંધ થીયું! સારી વાત એ હતી કે એ લોકો માટે મૃણાલિની બહેનનું નામ જાણીતું હતું!
આ મણિ એમ કે’વા માંગે કે બદ્ધી જ મણિ બદ્ધું હમજતી ઑય, પણ કોણ માથાફોડ કરે! મને એમ થાય કે આપણે જો મણિલાલને કે’વું ઑય તો ખાનગીમાં કે’વું પડે કે ભાઈ, તમે ની’ હમજો ને આ લોકો આપણને આલતાચાલતા કે’ઈ જાય! તે તમને મારા જેવા અનુભવ ખરા કે જેમાં એમ હાંભરવાનું આવે કે બા, તું ની’ હમજે!
તસવીર સૌજન્ય : જિજ્ઞેશ પટેલ
સૌજન્ય : બકુલાબહેન દેસાઈ–ઘાસવાલાની ફેઇસબૂક દીવાલેથી સાદર
આ પુસ્તકમાં ભદ્રાયુ વછરાજાનીની કસાયેલી કલમે નાની ઉર્ફે નિરંજના, ડો. પ્રજ્ઞાબહેન, ઉત્તમચંદકાકા, સંતોકબહેન, મુકુલભાઈ, પૂ. મોટા, સ્વામીદાદા, સરદારસાહેબ, મોરારિબાપુ અને નાનીની નિશ્રામાં ઉછરેલાં ડો. રામીબહેન એમ સૌનો અરસપરસ ભાવસંબંધ અહીં ઉજાગર થાય છે. તેઓ હીંચકે ઝૂલતાં, સૌને આવકારતાં, મહેમાનગતિ કરતાં, દોહિત્રીઓ જેવી વિદ્યાર્થિનીઓને આંખોથી શિસ્ત શીખવતાં, સૌંદર્ય અને સાદાઈની જીવનદૃષ્ટિનો પરિચય કરાવતાં ‘નાનીમા’નું સચિત્ર જીવનચરિત્ર આલેખે છે, ત્યારે વાચક તરીકે આપણે ‘નાનીમય’ બની રહીએ છીએ. સાચું કહું તો હું નાનીના નામ અને કામથી પરિચિત, પરંતુ રૂબરૂ મળ્યાંનું યાદ નથી. દુરથી જોતાં માયાળુ ચહેરો પોતીકો તો લાગ્યો જ છે. વધારે પરિચિત નામ મુકુલ કલાર્થીનું, જેઓ નાનીનાં દાંપત્યજીવનના સહયાત્રી. પ્રજ્ઞાબહેન પણ નામથી પરિચિત. વધારે પરિચય ડો. કુરેશીનાં કારણે જેમણે આ પુસ્તક વાંચવાની ભલામણ અને પરત કરવાની શરતે નાનીની વધારે નજીક જવાનો મોકો આપ્યો.