ઘડિયાળમાં આઠના ડંકા પડ્યા. સુનિને યાદ આવ્યું કે, લગ્ન પછી જ્યારે એ અને વિવેક હોંશે હોંશે ઘર વસાવી રહ્યાં હતાં ત્યારે એનો ડંકાવાળું ઘડિયાળ લેવાનો આગ્રહ હતો. એણે કહ્યું હતું, “ડંકા પડે ત્યારે ઘરમાં એકલાં હોઈએ તો ય વસ્તી લાગે.” લગ્નના શરૂઆતના દિવસોમાં ઘડિયાળમાં આઠના ડંકા પડે ન પડે ત્યાં વિવેક આવી જતો અને સલામ ભરતાં કહેતો, મેડમ, બંદા હાજર છે.

કેટલા ઝડપથી વીતી ગયા હતા એ દિવસો! જીવનની ભાગદોડમાં ક્યારે પૂર્વી અને પરાગનું આગમન થયું અને ક્યારે બંને મોટાં થઈ ગયાં, ખબર જ ન પડી. વિવેકને એની આવડતને કારણે પ્રમોશન મળતું જ જતું હતું. જવાબદારીભર્યાં કામને કારણે હવે એને બહુ ઓછો સમય મળતો. પૂર્વીને હૈદ્રાબાદમાં નોકરી મળી હતી એટલે એ હવે ત્યાં હતી. શરૂ શરૂમાં અઠવાડિયે આવતા એના ફોન હવે દસ પંદર દિવસે આવતા થઈ ગયા હતા. સુનિ સામેથી ફોન કરે તો તો એનો મૂડ ખરાબ થઈ જતો.

“મમ્મી, કેટલી વાર કહ્યું છે કે, હું જ તને અને પપ્પાને ફોન કરીશ. ગમે ત્યારે તમારો ફોન આવે ને હું એટલી કામમાં હોઉં કે મારી કફોડી હાલત થાય.” બે-ચાર વાર આવું બન્યા પછી હવે સુનિ ફોન સામે તાકતી બેસી રહેતી. પરાગ કોલેજ અને મિત્રો સાથે વ્યસ્ત હતો. ઘરમાં કોઈને એને માટે સમય નહોતો અને એની પાસે સમય જ સમય હતો. રાત્રે આઠના ટકોરા પડે ત્યારથી માંડીને વિવેક દસ-સાડા દસે આવે ત્યાં સુધી એ બાલ્કનીમાંથી રૂમમાં અને રૂમમાંથી રસોડામાં આંટા માર્યા કરતી. ઘડિયાળના ડંકાનો અવાજ જે પ્રિય લાગતો હતો એ જ હવે કંટાળો આપતો હતો. એની ફરિયાદના જવાબમાં વિવેક કહેતો, “કંપનીમાં એટલું બધું કામ રહે છે કે, હું વહેલો તો આવી જ નહીં શકું. એના કરતાં તું જ કંઈ મનગમતી પ્રવૃત્તિ શોધી કાઢતી હોય તો!”

આજે વિવેક જમવા બેઠો ત્યારે સુનંદાએ ખાવાનું ગરમ કરીને એની થાળી પીરસી.

“કેમ, તારી થાળી ક્યાં છે?”

“આટલું મોડું જમવાનું મને નથી ફાવતું. એસિડિટી થઈ જાય છે.”

એ મોઢું ચઢાવીને બેડરૂમમાં જતી રહી પછી વિવેકનો પણ જમવાનો મૂડ ન રહ્યો. એણે રૂમમાં જઈને સુનિને પૂછ્યું, પરાગ નથી જમવાનો?

“આ ઘરમાં કોણ શું કરવાનું છે એ મને ક્યાં ખબર હોય છે? હમણાં થોડીવાર પહેલાં એનો ફોન આવ્યો કે, એ દોસ્તારો સાથે બહાર જમવા જવાનો છે. દસ દિવસથી પૂર્વીનો ફોન નથી આવ્યો, એ પણ તમને ક્યાં ખબર છે? બધાંની ઉપાધિ મારે જ કરવાની. હું એક જ નવરી છું ને ઘરમાં!”

“જો સુનિ, આવા ખોટા ખોટા વિચારો કર્યા કરીશ તો તું જ નાહકની દુ:ખી થઈશ.” વિવેકે સ્નેહથી એનો હાથ પકડતાં કહ્યું પણ સુનિના મગજનો પારો એટલો ચઢેલો હતો કે, એણે વિવેકના હાથમાંથી ઝાટકીને પોતાનો હાથ છોડાવી લીધો. થાકેલો વિવેક પડખું ફરીને સૂઈ ગયો. સુનિને ઊંઘ નહોતી આવતી. રહી રહીને એની આંખો ભીની થઈ જતી હતી. ‘શું હું જ બધી વાતમાં ખોટી છું? તે દિવસે બીજું કંઈ કામ નહોતું તે મેં પરાગનો વેરવિખેર પડેલો રૂમ વ્યવસ્થિત ગોઠવ્યો એમાં તો એ કેવો ખિજાઈ ગયેલો?

“મમ્મી, તને કોણે કહ્યું મારો રૂમ સાફ કરવાનું? તું બધું આમથી તેમ કરી નાખે છે તે મને મારી કોઈ ચીજ મળતી નથી.”

કેમ બધાંને મારો જ વાંક દેખાય છે? હું બે દિવસ ન હોઉંને, તો બાપ-દીકરાને ખબર પડી જાય કે, કેટલી વીસે સો થાય છે? હું જ મૂરખી છું કે, ઘર પકડીને બેસી રહી છું. એના કરતાં થોડા દિવસ મા પાસે જઈ આવું તો એને ને મને બેઉને સારું લાગશે. એ માને ફોન કરવા જતી હતી ત્યાં થયું કે, પત્રમાં જે લાગણીઓ વર્ણવી શકાય એ ફોન પર ક્યાંથી વ્યક્ત થાય?

પત્રમાં એણે બધી મૂંઝવણ, અને આક્રોશનું વર્ણન કર્યું અને છેલ્લે લખ્યું, ‘મા, મારે તારી પાસે આવવું છે. તારા ખોળામાં માથું મૂકીને સૂવું છે. અહીં તો કોઈને મારી કદર નથી. તું મને કહે ત્યારે હું આવી જઈશ.”

માનો જવાબ આવ્યો,

‘મારી ગાંડી સુનિ,

મને તો એમ હતું કે, હવે તું ઠરેલ અને પરિપક્વ થઈ ગઈ, પણ તારો પત્ર વાંચીને સમજાયું કે, બે છોકરાંઓની મા થઈ પણ હજી તું એવી ને એવી સુનિ જ રહી. વાતે વાતે રિસાઈ જાય, જરા જરામાં ઓછું આવી જાય એવી મારી સુનિ. બેટા, અત્યારે તારી જિંદગીમાં જે તબક્કો ચાલે છે એ તો દરેક સ્ત્રીનાં જીવનમાં આવે છે. તું પરણીને સાસરે ગઈ, ભાઈ પરદેશ ગયો ને હજી એ બધામાંથી બહાર નીકળવા જાઉં ત્યાં તારા બાપુએ વિદાય લીધી. શું મને એકલું નહીં લાગ્યું હોય? આવા સમયે માનસિક સ્વસ્થતા જાળવી રાખવી એમાં જ આપણી કસોટી છે. હસીને કે રડીને એમાંથી પાર ઉતરવાનું જ છે તો હસવાનું કેમ પસંદ ન કરીએ? હું કંઈ તારી જેટલું ભણેલી નથી પણ એટલું તો ચોક્કસ કહીશ કે મારી પાસે તારી કરતાં ગણતર વધારે છે. એ ગણતરના આધારે કહું છું કે, આપણી ખુશીનો આધાર અન્ય પર ન હોવો જોઈએ. વધારે નથી લખતી, નહીં તો વળી તું કહીશ કે, મા લેક્ચર આપે છે. તું લખે છે કે, તારે મારી પાસે આવવું છે. તું આવે તો મને ખૂબ ગમે જ, પણ ઘરના લોકોથી રિસાઈને નહીં – રાજીખુશીથી. ગમે ત્યારે આવ, મારો ખોળો તારી રાહ જુએ છે. અંતે, મેં જે પંક્તિઓ મારા જીવનમાં ઉતારી છે એ લખવાનું મન થાય છે.

‘આપણે તો આપણાં મનના માલિક, આપણી તે મસ્તીમાં રહીએ

વાયરા તો આવે ને વાયરા તો જાય, આપણે શું કામ ઊડી જઈએ?

લિ. ગાંડી દીકરીની ડાહી મા.

પત્ર વાંચીને સુનિની આંખોમાંથી આંસુ વહેવા લાગ્યાં. એણે હસીને કહ્યું, ‘થેંક યૂ, મા.’

(સુસ્મિતા રથની ઓડિયા વાર્તાને આધારે)

સૌજન્ય : “ભૂમિપુત્ર”’ 16 ઑક્ટોબર 2024; પૃ. 24

વરંડાના હીંચકા પર બેઠી બેઠી નેહા વિચારી રહી હતી કે, ઉમેશની બદલીને કારણે આ અંતરિયાળ ગામડામાં આવવું પડ્યું. બાકી આવા દિવસોમાં સાસરી કે પિયરનું કોઈ સ્વજન તો મારી પાસે હોવું જોઈએ ને? એ ઘણીવાર ઉમેશને ફરિયાદ કરતી, તમે તો સવારે વહેલા ઘરેથી નીકળી જાવ તે છેક રાત્રે નવ-સાડા નવે આવો. આખો દિવસ એકલી એકલી શું કરું? જેની સાથે બે વાત કરી શકાય એવું ય કોઈ અહીં નથી!

 હું સમજું છું, પણ હમણાં જ બદલી થઈ છે એટલે બધું નવેસરથી સમજવું પડે એમ છે. મોડું તો થઈ જ જશે. તારે જમીને સૂઈ જવું. મારી પાસે ડુપ્લીકેટ ચાવી તો છે જ.

અચાનક ઝાંપાનો દરવાજો ખખડ્યો ને સાથે જ અવાજ આવ્યો, આવું કે? ઘણા દિવસથી વિચારતી હતી કે, આ નવાં રહેવા આવ્યાં છે તે કંઈ કામકાજ હોય તો પૂછું. નેહા આશ્ચર્યથી સિત્તેરેકની લાગતી અજાણી સ્ત્રીને જોઈ રહી. ગોળમટોળ ચહેરો, હોઠો પર હાસ્ય ને પ્રેમ નીતરતી આંખો. શરીર પર એક્કે સૌભાગ્યનું ચિહ્ન નહીં.

આવોને આજી, પણ મેં તમને ઓળખ્યાં નહીં.

ક્યાંથી ઓળખે? આ ગામમાં તમે નવાં છો. બોલતાં આમંત્રણની રાહ જોયા વિના આજી નેહાની બાજુમાં હીંચકા પર ગોઠવાયાં.

હું તમારે માટે પાણી લાવું. નેહા ઊભી થવા જતી હતી પણ આજીએ હાથ પકડીને એને બેસાડી દીધી. એમના સ્પર્શમાં એવું કંઈક હતું કે, એકી ઝાટકે વચ્ચેથી અજાણપણાની દીવાલ ખસી ગઈ. નેહાનાં ઉપસેલા ઉદર તરફ જોઈ એમણે પૂછ્યું, કેટલામો ચાલે છે? સાતમો પૂરો થવાની તૈયારીમાં છે. હવે એકદમ સાચવજે. હમણાં ફટાક કરતી ઊભી થઈને, એમ નહીં, હળવેથી ઊઠ-બેસ કરવાની. કંઈપણ ખાવા-પીવાની ઈચ્છા થાય તો કહેજે. અહીંયા ભલે તારું બીજું કોઈ ન હોય, આ આજી તો છે હં!

નેહાને માથે હાથ ફેરવતાં આજી એવી રીતે બોલ્યાં કે, એનું મન ભરાઈ આવ્યું. આંખમાં આવેલાં આંસું છુપાવતાં એણે કહ્યું, ચા પીને જજો હં! મારી પણ મૂકું જ છું. ના રે બાઈ, મારે ચા નથી પીવી. પીને જ આવી છું. ચાલ ત્યારે હું જાઉં. રાત્રે ઉમેશ આવ્યો ત્યારે નેહા એટલી ખુશ હતી કે, એને ભેટી પડી.

શું વાત છે? આજે આટલી બધી મહેરબાની કેમ?

નેહાએ આજીની વાત કરી એ સાંભળીને ઉમેશને રાહત થઈ. ‘ચાલો, કોઈ તો નેહાને જોવા વાળું મળ્યું!’

થોડા પરિચય પછી આજીએ એક વખત ઉમેશને સપાટામાં લીધો,

બેજીવ સોતી પત્ની ઘરમાં એકલી હોય ત્યારે તમારે વહેલા આવી જવું જોઈએ જમાઈરાજ! કામ તો કાયમનું છે.

નેહાને નવાઈ લાગતી કે, હજી ગઈકાલ સુધી જેની સાથે કંઈ ઓળખાણ નહોતી એ સ્ત્રી આજે ઘરના સભ્ય જેવી શી રીતે થઈ ગઈ? આજી જ્યારે આવે ત્યારે એને માટે ખાટું અથાણું, કે તાજો બનાવેલો નાસ્તો લઈને આવતાં. નેહા પણ એ ડબ્બામાં ઘરમાં જે હોય એ મૂકીને એમના હાથમાં આપતી, આજી, આજે પૂરણપોળી બનાવી છે, ખાઈને કહેજો, કેવી બની છે?

આજી, મેં પહેલીવાર જ મારે હાથે ગુલાબજાંબુ બનાવ્યાં છે. ડબ્બામાં આપું કે, અહીં જ ખાશો?

દર વખતે એમનો એક જ જવાબ હોય, ના રે બેટા, હવે આ ઉંમરે પચતું નથી. ભારે વસ્તુ હું ખાઈ જ નથી શકતી. આજ સુધી આજીએ નેહાનાં ઘરનું ખાવાનું તો દૂર, પણ એના ગોળાનું પાણી પણ નહોતું પીધું. સોફા પર આડા પડ્યાં પડ્યાં નેહાને વિચાર આવ્યો, ‘મારા આવ્યા પહેલાં જ આજીને મારી જાત વિશે ખબર પડી ગઈ લાગે છે. ભલે ઉમેશ સાથે લગ્ન થયાં પણ આ ‘નીચી જાતિ’નું લેબલ મારો પીછો છોડતું નથી. બીજા બધાં કરતાં હું આજીને જુદાં માનતી હતી પણ એ પણ એવાં જ નીકળ્યાં.

બેટા, કેમ આજે કટાણે સૂતી છે? તબિયત તો બરાબર છે ને? કહેતાં આજી આવ્યાં ત્યારે નેહાનાં મનમાં વિચારોનું ઘમસાણ મચેલું હતું.

આજી, તમે મારા ઘરનું ખાવા-પીવાનું કેમ ટાળો છો એ હું આજે મોડી મોડી પણ સમજી છું. જો તમે મારાથી અભડાઈ જતાં હો તો મહેરબાની કરીને હવેથી મારે ઉંબરો ન ચડશો. આજી સ્તબ્ધ થઈ ગયાં. આભડછેટ? ને તારી? અરે દીકરા, આખી જિંદગી જેણે પોતે જ વિધવા હોવાની આભડછેટ અને તિરસ્કાર વેઠ્યાં હોય એ તારાથી શું અભડાવાની? નેહાને ઉતાવળ કરવા બદલ પસ્તાવો થયો. એટલે? એણે પૂછ્યું.

આઠ વરસની હતી ત્યારે બાપે પરણાવી દીધી અને હજી તો વર કોને કહેવાય એ સમજું એ પહેલાં કપાળેથી કંકુ ભુંસાયું. ત્યારથી બધા માટે હું અભાગણી ને અપશુકનિયાળ થઈ ગઈ. વિધવા થઈ પછી મારી સગી માએ પણ મારા શરીરે હાથ નથી ફેરવ્યો. કોઈ સ્ત્રીએ પોતાનું બાળક મારા ખોળામાં આજ દિવસ સુધી નથી મૂક્યું. મને હતું કે, હું તારાં સંતાનને નવડાવીશ, માલીશ કરીશ, રમાડીશ ને જીવનમાં પહેલી વાર ખરેખરી આજી હોવાનો લહાવો લઈશ. માવતર દીકરીના ઘરનું ખાય-પીએ તો એનું અહિત થાય એવા સંસ્કાર પડ્યા હોવાને કારણે જ હું … એમની આંખો ચોધાર વહેવા લાગી. નેહા જોરથી એમને વીંટળાઈ વળી અને કહેવા લાગી, આ નાદાન દીકરીને માફ નહીં કરો, આજી? મારી મુરખાઈને લીધે મેં તમને દુભવ્યાં પણ અત્યારથી કહી રાખું છું કે, મારાં બાળકનું બધું તમારે જ કરવાનું છે. મને તો કશું આવડતું નથી.

અરે છોડ મને! આટલી જોરથી ભેટે છે તે આ ઘરડી બાઈ પડશે ને હાડકાં ભાંગશે તો તારી સુવાવડ કોણ કરશે? બેઉ એકમેકનો હાથ પકડીને હીંચકા પર બેઠાં ત્યારે આજી બોલ્યાં, કોઈ આપણને બાથમાં લે ત્યારે કેટલું સુખ મળે એ આજે પહેલી વાર મને ખબર પડી. ચાલ, ત્યારે જાઉં? ને હા, કાલે ફરી પાછી ગુલાબજાંબુ બનાવજે. આપણે સાથે બેસીને ખાશું.

પછી જોરથી હસીને કહ્યું, પેલા સંસ્કાર ગયા તેલ લેવા. બરાબરને?

(સરિતા પવારની મરાઠી વાર્તાને આધારે)        

સૌજન્ય : “ભૂમિપુત્ર”’ 01 ઑક્ટોબર 2024; પૃ. 24

પ્લાસ્ટર ઊખડી ગયેલી, પડું પડું થતી દીવાલ વાળું જર્જરિત ખંડેર જોઈને કોઈ માની ન શકે કે, એક જમાનામાં અહીં જમીનદારની શાનદાર હવેલી ઊભી હતી. જેવી હાલત હવેલીની એવી જ, કે કદાચ એનાથી ય બદતર હાલત હતી એની માલકણ પારવતીની. ચીંથરું થઈ ગયેલી ચાદર ર્જીણ શરીર પર લપેટતાં એ રોજ કહેતી, “વહુ, આ બુઢ્ઢાં હાડકાંઓમાં ઠંડી સહન કરવાની તાકાત નથી રઈ. એકાદ જૂનું ગોદડું હોય તો કાઢી આલજે. વરંડામાં પડેલી પાટ પર સૂઉં છું તે રાતે ટાઢથી થીજી જવાય છે.” “ગોદડું ક્યાંથી લાવું? માવતરેથી લગન વખતે લાવી’તી ઈ ફાટીને તાર તાર થઈ ગ્યું છે. ઈ બે ય છોકરાંઓનાં ડિલ પર નાખું છું. બસ! ઈ સિવાય હવે કાંઈ નથ.”

ડોસી ચુપચાપ ઘરની કંગાળ હાલત પર નિસાસો નાખતી. માલિકના ગયા પછી હવેલીની પડતી શરૂ થઈ. ત્યારબાદ એક પછી એક નોકરોએ પોતાનો રસ્તો લઈ લીધો. એક ફક્ત ગોપી એને આપેલી ખોલીમાં પડી રહેતો ને થઈ શકે એવું પરચૂરણ કામ કર્યા કરતો. નવરાશના સમયે ઓટલે આવીને બેસતો ને કહેતો, “શેઠાણીબા, ઉં તો ક્યાં ય નંઈ જવાનો. મારો જેંતી શેરમાં રે’વા બવ બોલાવે છ પણ મીં કીધું કે, જીવ્યો ઐયાં ને મરવાનો પણ ઐયાં જ!” 

એની ઇચ્છા પૂરી થઈ. ચાર દિવસ પહેલાં એણે દેહ છોડ્યો. ગઈકાલે જેંતી મોટર લઈને આવ્યો ને એણે જાહેરાત કરી, “મારા બાપનું સરાધ હું ધામધૂમથી કરવાનો છું. આખા ગામને જમવા નોતરવાનો છું.”

ડોસી આ સાંભળીને બબડ્યાં, “જોઈએ તો ખરાં કે, મોટો સાયેબ થઈ ગ્યો છે તે શું જમાડે છે?”

ત્યાં તો સ્કૂલેથી આવેલી નાનકડી દીકરીએ કહ્યું, “દાદી, ગોપીકાકાના ઘર પાસેથી આવી ને, ત્યારે મેં જોયું કે, ત્યાં આ…ટલો બધો ભાત રંધાય છે.”

“હા, તે જમાડવાનો હશે, આખા ગામને – લાંગની દાળ ને જાડા ચોખા!”

“ના બાઈજી, હવે તો ઈ લોકો ય તુવેરની દાળ ને બાસમતી ભાત જમાડે છે.” સાસુની વાત સાંભળી રહેલી જમનાએ કહ્યું, “બાસમતી એટલે શું? દીકરીએ પૂછ્યું.”

“બચાડીએ કોઈ દી જોયું હોય તો ખબર પડે ને? બેટા, બાસમતી ઈ ચોખાની એક જાત છે. કોલમ, મસૂરી, પરિમલ … કેટલી બધી જાતના ચોખા આવે, ખબર છે?” બોલતાં બોલતાં ડોસીનાં મોંમાં પાણી આવવા લાગ્યું. આ બધું સાંભળી રહેલા પ્રતાપને બહુ ગુસ્સો આવતો હતો. “સાલ્લા, બે બદામના નોકરડા, આખા ગામને જમાડે ને આપણે એમાં જમવાનું?” મોટેથી ઘાંટો પાડીને એણે સૌને કહી દીધું હતું, “જેંતી ભલે જાતે નોતરું આપવા આવે, પણ ખબરદાર છે કોઈ જમવા ગયું છે તો! ગમે તેમ તોયે આપણે એના માલિક છીએ. એમ ભુખ્ખડની જેમ જમવા બેસી જઈએ તો કેવું લાગે?”

સાયકલ લઈને પ્રતાપ બહાર નીકળતો હતો ત્યારે જમનાએ એની પાછળ જઈને કહ્યું, “રોજ રોજ જાડા કુસકાના રોટલા ખાઈને બધાં કંટાળ્યાં છે. વીસ દિવસથી રોટલા ને ભાજીનું શાક – એની સિવાય કંઈ બનાવાયું જ નથી. માથી તો રોટલો ચવાતો પણ નથી.”

“બધું સમજું છું પણ નસીબ આડેથી પાંદડું ખસતું નથી તો શું કરું?”

થોડીવાર પછી જેંતી નિમંત્રણ આપવા આવ્યો હતો. શેઠાણીને પગે લાગીને ગળગળા સાદે કહ્યું હતું, “તમે તો અમારા અન્નદાતા છો. આજે જે કંઈ છું એ તમારા પ્રતાપે. સહકુટુંબ જમવા જરૂર પધારજો.”

બંને નાનાં બાળકો જમવા જવા તૈયાર થઈ ગયાં હતાં પણ જમનાએ કહ્યું, “તમારા બાપા જાણશે તો ટાંટિયો ભાંગી નાખશે. બેસો, છાનાંમાનાં ઘરમાં!”

પ્રતાપ આવ્યો ને પાંચે જણ જમવા બેઠાં પણ બેસ્વાદ ભોજન કોઈને ગળે ઊતરતું નહોતું. જેમતેમ લૂસ લૂસ ખાઈને ચારે અંદરના ઓરડામાં સૂવા જતાં રહ્યાં પણ પાટ પર સૂતેલી ડોસીને કેમે કરીને ઊંઘ આવતી નહોતી. ડેલી ખખડવાનો અવાજ આવ્યો ને એણે પૂછ્યું, “કોણ?”

જેંતીએ કહ્યું, “મા, એ તો હું. તમે કોઈ જમવા ન આવ્યાં તે હું ખાવાનું ઢાંકવા આવ્યો છું. લાપસી, દાળ-ભાત, શાક બધું છે.” સાંભળીને ડોસીની આંખો ચમકી ઊઠી.

“મા, કોની સાથે વાત કરતી હતી? કોઈ આવેલું?” પ્રતાપ ને એની પાછળ છોકરાંઓ અને જમના બધાં બહાર આવ્યાં.

“જેંતી આવ્યો’તો. પરાણે ખાવાનું મૂકી ગયો. મેં ઘણી ના પાડી કે, હજી તો હમણાં બધાં પેટ ભરીને જમ્યાં છીએ, પણ ઈ ન માન્યો.”

જમના ડરતાં ડરતાં બોલી, “હવે આવ્યું જ છે તો બે ય છોકરાંઓને જમવા બેસાડી દઉં? ભૂખ્યા પેટે બેયને નીંદર નથી આવતી.”

જવાબની રાહ જોયા વિના બેઉ બાળકો દોડતાં આવ્યાં ને થાળી લઈને ગોઠવાઈ ગયાં. હજી એ બંનેની થાળી પીરસાય ત્યાં ડોસીમા ડગુમગુ કરતાં આવ્યાં, “વહુ, મને ય ખાવાનું આપી જ દે. વરસો થયાં આવું બધું ખાધાને! ને ગોપી આપણો નોકર હતો એટલે એના ઘરનું ન ખાવું એવું ઓછું છે? કોઈ ઊંચું નથી કે કોઈ નીચું નથી.”

પ્રતાપ ત્રણેને અકરાંતિયાની જેમ ખાતાં જોઈ રહ્યો પછી જમના સામે જોઈ ધીમેથી બોલ્યો, “હજી ખાવાનું ઘણું વધ્યું છે, નહીં? આટલું સારું ખાવાનું ફેંકી દેવા કરતાં ચાલ, આપણે બેઉ પણ જમી લઈએ. થાળી પીરસ.”

જમનાને પતિનો ‘ખબરદાર’ બોલતી વખતનો જુસ્સો યાદ આવ્યો. એ વિચારી રહી, ‘આ ભૂખ કેવી ભૂંડી છે! ગમે તેવા મગરૂર માણસને પણ કેવો લાચાર બનાવી દે છે! સ્વમાન સામે ભૂખ હંમેશાં જીતી જાય છે.’

બંનેની થાળી પીરસીને સામે મૂકી ત્યારે પ્રતાપ પત્નીની આંખમાં આંખ નહોતો મેળવી શકતો. નીચી મૂંડી કરીને કોળિયા ભરી રહેલા પતિની મજાક કરતાં જમનાને કહેવું હતું કે, ‘કેમ, ના કહેતા હતા પણ આખરે જમવું પડ્યું ને?’

પણ એનાથી એવી ક્રૂર મજાક ન થઈ શકી. હસવાનો પ્રયત્ન કરવા જતાં એની આંખમાંથી નીકળેલાં આંસુ દાળમાં પડ્યાં. જમીને આંગળાં ચાટી રહેલાં સાસુ અને બાળકોને જોઈને એના ચહેરા પર સંતોષનો ભાવ આવ્યો કે કરુણાનો એ એને પોતાને જ ન સમજાયું.

(બસવરાજ સાદરની મૈથિલી વાર્તાને આધારે)

સૌજન્ય : “ભૂમિપુત્ર”; 16 સપ્ટેમ્બર 2024; પૃ. 24