આજે મારે તમને એક એવા માણસને ઓળખાવવાનો છે, જે લોકજીભે તેના મૂળ નામને ગુમાવી બેઠો છે અને ગપોડી, ગપ્પીદાસ, ગપ્પી, ગપ્પાંસમ્રાટ, ફેકુ કે જીનિયસ ગોસિપર તરીકે ઓળખાય છે. તેના મૂળ નામને હું પણ ગુપ્ત રાખવા માગું છું, કેમ કે તેનું ચરિત્રનિરૂપણ જાણ્યા પછી એ નામધારી માત્ર એવા કોઈ લોકોને વિના વાંકે તમે આ મહાશય માટેનાં ખાસ વિશેષણોથી નવાજવા માંડો, જે વ્યાજબી ન ગણાય. વળી એમ પણ બને કે પેલા વિખ્યાત ‘નટવરલાલ’ નામની જેમ તેમના નામને પણ તમે ચલણી બનાવી બેસો. આમ મારા કથનમાં હું તેમને ‘મહાશય’ તરીકે જ ઓળખાવતો અને સંબોધતો રહીશ.

આ મહાશય સાથેની મારી પ્રથમ મુલાકાત મારા માટે યાદગાર રહી છે, જેને અહીં હું વર્ણવીને મારા કથનને ન્યાય આપીશ. વળી મારું માનવું છે કે મિ. મહાશયને ઓળખવા માટે તેમની સાથેનો મારો આ એક જ પ્રસંગ તમારા માટે પર્યાપ્ત બની રહેશે. મારી એ મુલાકાત વખતે લોકો પાસેથી સાંભળેલી એક વાતને આધાર બનાવીને મેં જ શરૂઆત કરી હતી :

‘મિ. મહાશય, આપ સાનિયા વહુના સમાચાર લ્યો છો કે નહિ?’

‘હા, વડીલ. મારે રાજધાનીએ જવાનું થાય ત્યારે મારો નિવાસ તેમના ત્યાં જ હોય છે. એ બિચારીનું પિયર પરદેશ અને પાછી વિધવા થઈ એટલે અમારા જેવા સિવાય અહીં એમનું સગું કોણ? હવે તો એ હિંદી બોલી અને સમજી પણ શકે છે, હોં! પણ હા, તેઓ મારી મેઈડ ઈન ગુજરાતી હિંદીને સમજવામાં તકલીફ અનુભવે છે. મને હથેળીમાં પાણી લઈને નાક ડુબાડીને મરી જવાની ઘણી વાર ઇચ્છા થઈ આવે છે કે હું ભારતીય હોવા છતાં ગુજરાતી ભાષાની બગલઘોડી બનાવીને તેના આધારે હૈ, થા અને હોગા પ્રયોજીને આપણી રાષ્ટ્રભાષા હિંદીને અપમાનિત કરું છું, જે મારા માટે શરમજનક બાબત ગણાય. બોલો, એ વિદેશી મૂળની હોવા છતાં હિંદીમાં કેવાં સરસ ભાષણો આપે છે, નહીં!’

‘હેં મિ. મહાશય, સાનિયાજી તમને કેવી રીતે સંબોધે છે?’

‘મામાજી તરીકે જ તો. તમને ખબર હશે જ કે ઉત્તરનાં રાજ્યોમાં મામા સસરાને ‘મામાજી’ તરીકે સંબોધવામાં આવે છે. માળાં એમનાં છોકરાં તો મને ‘વેલકમ ગ્રેટર મામા’ કહીને આવકારતાં હોય છે!’

‘કેમ ગ્રેટર મામાજી તરીકે નહિ અને ગ્રેટર મામા તરીકે તમને સંબોધતાં હશે, સમજાયું નહિ.’

‘તમે ખૂબ ભણ્યા હશો, પણ સગાંની ઓળખમાં કાચા પડતા લાગો છો. ભલા આદમી, એ છોકરાંના બાપનો હું મામો થાઉં એટલે મને ગ્રેટર મામા જ કહે ને! એ છોકરાં એ પરિવારનાં વંશજ કહેવાય, જ્યારે સાનિયાજી કુળવધૂ હોઈ હું તેમના સાસરી પક્ષનો ગણાતો હોઈ તેમણે મને ‘જી’ પૂંછડાથી જ સંબોધવો પડે ને!’

મેં પૂંછડા શબ્દથી પરાણે મારું હસવું ખાળી રાખ્યું અને કહ્યું, ‘હા, હવે સમજાયું; પણ તમે રાવજીના મામા શી રીતે બન્યા, એ જણાવશો?’

‘અલ્યા ભાયા, તમે વિદેશે વસો અને ઘણાં વર્ષે દેશમાં આવ્યા એટલે તમને ખબર નહિ હોય કે રાવજીનાં માતાજી ઈંદ્રાણીજી મારાં ધર્મનાં બહેન હતાં. ભલા માણસ, આખા ગામને ખબર છે કે મારો એ પરિવાર સાથે કેવો ગાઢ સંબંધ છે!’

‘મહાશયજી, હું જાણવા માગું છું કે ઈંદ્રાણીજી અને તમે ભાઈબહેન કેવી રીતે બન્યાં?’

‘માંડીને તો વાત નહિ કહું, પણ ટૂંકમાં કહું તો એ વડાપ્રધાન હતાં ત્યારે આપણા રાજ્યની મુલાકાત વખતે અંબાજી આવેલાં. હું એ વખતે કોર્પોરેટ પબ્લિક ટ્રાન્સપોર્ટનો અંબાજી ડેપોના કર્મચારી યુનિયનનો પ્રમુખ હતો. ભલે હું વર્કશોપનો હેલ્પર હતો, પણ યુનિયનના પ્રમુખનો તો હોદ્દો મોટો જ ગણાય ને! ઈંદ્રાણીજીના સ્વાગત કાર્યક્રમમાં મને મારા પ્રતિષ્ઠિત હોદ્દાની રૂએ હારતોરા કરવાનો મોકો મળ્યો હતો. હવે એ મોટા ટોળામાં આપણી નિકટથી ઓળખાણ તો ન જ થાય ને, એટલે મહિના પછી આવેલા રક્ષાબંધનના દિવસે હું રાજધાનીએ જઈને રાખડી બંધાવી આવેલો અને આપણી દેશી ઘીથી તરબતર એવી માતર સાથે લઈ ગયેલો, જેને આખા પરિવારે મારી હાજરીમાં જ તળિયાઝપટ કરી નાખેલી. એ વખતે તેમના સેક્રેટરી દયામણા ચહેરે લાળ પાડતા મારા સામે જોઈ રહ્યા હતા. મેં તેમની નિકટ જઈને ધીમા અવાજે હૈયાધારણ આપી હતી, એમ કહીને કે ‘અબકી બાર, આપકી યાર!’.

અમારી આખી વાતચીત દરમિયાન મેં મારા હાસ્યને કાબૂમાં રાખી દીધું હતું, કેમે કે મિ. મહાશય ગંભીરતાથી બોલી રહ્યા હતા અને જો હું હસી પડું તો તેમનો મુડ જાય અને અમારો વાર્તાલાપ સમેટાઈ જાય. તેમને તો મારે હજુ વધારે ખેંચવાના હતા!

‘મિ. મહાશય, ખોટું ન લગાડો તો તમને એક વાત પૂછીને મારી શંકાનું સમાધાન કરું.’

‘જુઓ, તમે અહીંના મૂળ વતની તો ખરા, પણ મોટા ભાગની જિંદગી અમેરિકામાં વિતાવીને દેશમાં પધાર્યા છો એટલે અર્ધા મહેમાન તો ગણાઓ. હવે આખા કે અર્ધા મહેમાનની કોઈ વાતનું ખોટું નોં લગાડાય, ભલા માણસ.’

‘તો તમારો ઈંદ્રાણીજીને હારતોરા કરવાનો એક સામાન્ય પ્રસંગ અને બીજો રાખડી બંધાવીને માતર આપી આવ્યાનો થોડોક દમદાર પ્રસંગ એટલા માત્રથી તમારો લહેરુ કુટુંબ સાથે આવો નિકટનો ઘરોબો બંધાય તે જરા માનવામાં ઓછું આવે છે. થોડું ડિસ્કાઉન્ટ આપીને વાત કરો તો ગળે ઊતરે!’

‘અરે મારા હરિકાકા, એમ કંઈ એકબે મુલાકાતે આવી મહાન વ્યક્તિ સાથે નિકટતા ન સધાય તે હું પણ માનું છું; પણ મારી ત્રીજી મુલાકાત વિષે તમે જાણશો ત્યારે તમારી શંકાનાં મૂળિયાં ઊંધા માથે ઊખડી જશે. મારી બહેન ઈંદ્રાણી બીમાર પડી એટલે મારા નાના ભાણિયા સન્જીએ મને ફોનથી જાણ કરી. મેં જણાવ્યું કે મારી આગેવાની હેઠળ અમારા યુનિયનની અનિશ્ચિત મુદ્દત માટેની હડતાલ ચાલી રહી છે એટલે બેટા, મારાથી ત્યાં નહિ અવાય; પણ હું અંબામાતાની માનતા માનું છું એટલે મને ગળા સુધી વિશ્વાસ છે કે મારી બહેન સાજી થઈ જ જશે. આમ છતાં ય તમે ઈલાજ કરાવવામાં કોઈ કસર છોડશો નહિ અને બીજી કોઈ ચિંતા પણ કરશો નહિ, હું અડીખમ બેઠો છું ને!’

‘હા, બરાબર. હવે થોડુંક સમજવામાં આવે છે કે કોઈ માણસ દુ:ખમાં સપડાય ત્યારે લાગણી દર્શાવનારાઓને તે જિંદગીભર ભૂલે નહિ.’

‘હવે એવી લૂખી લાગણીઓ તો ઠગારી નિવડી શકે, પણ મારે તો બહેન ઈંદ્રાણી સાથે તો સગી બહેન કરતાં પણ અધિક પ્રેમ હોઈ મેં અંબા માતાના મંદિરે જઈને માનતા માનેલી કે મારી બહેન સાજી થશે તો માડી, હું તેના ભારોભાર સાકર પ્રસાદમાં વહેંચીશ. હવે જુઓ એક ભાઈનો બહેન પ્રત્યેનો એવો સાચો પ્રેમ કે માવડીએ મારી અરજ સાંભળી અને એ અઠવાડિયામાં માંદગીના ખાટલેથી બેઠી થઈ ગઈ. મોટા રાવજીનો ફોન આવી ગયો કે મા સાજી થઈ ગઈ છે.’

‘આ તો ભાઈ અંબા માતાનો ચમત્કાર થયો ગણાય. આમ છતાં ય મારું તો માનવું છે કે એ તો તમારી માતાજી પરત્વેની આસ્થા અને ઈંદ્રાણીજી સાથેના સાચા ભગિનીપ્રેમનું પરિણામ જ ગણાય!’ મેં મિ. મહાશયને પોરસ ચઢાવવા થોડા રમાડી નાખ્યા.

‘હવે ભઈ, માડી આગળ જીભ કચરી એટલે માનતા તો પૂરી કરવી પડે. હવે બીજો ચમત્કાર તો જુઓ કે મેં ઘરવાળી આગળ આ માનતાની વાત મૂકી તો તે જુસ્સાભેર બોલી ઊઠી, ‘મારી નણદીબા માટેની માનતા તો હું જ પૂરી કરીશ. એ બચ્ચારી આખા દેશનો ભાર માથે લઈને ફરે અને મારાથી એટલું પણ ન થાય તો મારા મનખાને ધિક્કાર છે.’

મેં ઠાવકા થઈને પૂછ્યું, ‘મહાશય, તમારાં ઘરવાળાં અને તમારી વચ્ચે અમારા અમેરિકાની જેમ મારી બેંક બેલેન્સ અને તમારી બેંક બેલેન્સ જેવું જ છે કે શું?’

‘તમે ઠીક સવાલ પૂછ્યો. જુઓ વડીલ, હું તો બસ ખાતામાં હેલ્પરની નોકરી શોખ ખાતર કરતો હતો. આપણે તો ભણવામાં ઢબુ પૈસાના ઢ હતા, પણ મિકેનિક માઈન્ડ ખરું હોં કે! આઠ ચોપડીના ભણતર ઉપર નોકરી મળી ગઈ હતી. તમે નહિ માનો, પણ ઘર તો ઘરવાળીથી જ ચાલતું હતું. ખેતીવાડી અને દૂધડેરીની આવક અઢળક હતી. એ બહુ મહેનતુ. ઘરખર્ચ નિભાવે, બચત પણ કરે અને ઊલ્ટાની મને ખબર પણ ન પડે તે રીતે મારાં ખિસ્સાં ફંફોસે અને બસો પાંચસો રૂપિયા મૂકી દે. અલ્યા હરિકાકા, આ તો વાત આડા પાટે ચઢી ગઈ. આમ છતાં ય બીજા આડા પાટે ચઢીને તમને પૂછું છું કે તમે અમેરિકામાં હરિના નામે જ ઓળખાઓ છો? લોકો કહે છે કે ત્યાં આપણા દેશી લોકો તેમનાં નામ ધોળિયાઓ જેવાં બદલી નાખે છે!’

‘મહાશય, તમારી વાત સાચી છે. એમ કરવામાં કોઈ ઘમંડ તો નહિ, પણ એ લોકોને બોલવામાં સરળતા રહે એટલે આપણા દેશી નામ સાથે ભળતું નામ બદલવામાં આવે છે. મારી જ વાત કરો તો મને લોકો હેરી તરીકે બોલાવે છે.’

‘હો, હવે મને સમજાયું કે પેલી હેરી પોટરની વિખ્યાત ચોપડી મૂળ આપણા કોઈ હરિયા કુંભાર ઉપર જ લખાયેલી હશે, નહીં?’

હું ખડખડાટ હસી પડ્યો અને તેમને ખુશ કરવા તેમની વાતને સમર્થન આપતાં કહ્યું, ‘તમારા અનુમાનમાં કંઈક તથ્ય તો ખરું જ. હવે પેલી માનતા કેવી રીતે પૂરી થઈ, તે જરા જણાવશો.’

“હા હા, જરૂર. એ જ તો અમારા લહેરુ પરિવાર સાથેના ગાઢ સંબંધોના કારણરૂપ છે ને! તો સાંભળો, મેં મારી બહેનને ફોન કરીને તેના ખબર અંતર પૂછ્યા. પછી તેને જણાવ્યું કે નાના સન્જીએ તને વાત કરી હશે કે મેં અહીં અંબાજી માતાની તારા માટેની માનતા માની છે. હવે તું સાજી થઈ ગઈ છે તો એ માનતા પૂરી કરવી પડશે. તને સાકરથી તોળવાની છે એટલે તારે સમય કાઢીને અહીં આવવું પડશે. તેણે કહ્યું કે ભઈલા મારાથી ત્યાં આવવું શક્ય નહિ બને, બીજો કોઈ માર્ગ કાઢી લે ને. પછી મેં કહ્યું કે તું રાવજીને ફોન આપ અને હું તેની સાથે વાત કરી લઉં છું. મેં રાવજીને કહ્યું કે તારી બાનું વજન કરીને મને જણાવી દેજે એટલે તેના વજન જેટલો સાકરનો પ્રસાદ અહીં હું વહેંચાવી દઉં છું અને થોડોક પ્રસાદ લઈને તમને લોકોને હાથોહાથ આપવા હું ત્યાં આવી જઈશ. આમ અઠવાડિયા પછી મેં ત્યાં જઈને પ્રસાદ આપ્યો તે વખતનું દૃશ્ય હજુ ય ભુલાતું નથી. તેણે પોક મૂકી દેતાં કહ્યું કે આજે મેં જાણ્યું કે લોહીના સંબંધો કરતાં લાગણીના સંબંધો કેટલા ઉચ્ચતમ હોઈ શકે છે. વળી મારે સગો ભાઈ તો હતો નહિ અને તેં મારા એ અભાવને દૂર કરી દીધો!’”

પછી તો તેણે મને આગોતરા સોગંદ ખવાડાવીને મારી આગળ એક દરખાસ્ત મૂકતાં કહ્યું, ‘તેં સોગંદ ખાધા છે એટલે ના તો નહિ જ પાડી શકે. તારી લાગણીનો બદલો મારાથી ચૂકવી શકાય તેમ તો નથી, છતાં ય હું એક નજીવી ભેટ ધરું તો તેનો અસ્વીકાર કરીશ નહિ. હું તને ગુજરાતનો ગવર્નર બનાવવા માગું છું.’

મેં મહાપરાણે મારું હસવું ખાળી રાખ્યું, કેમ કે તેમ ન કરતાં મને ડર હતો કે મિ. મહાશયને માઠું લાગી જશે. મેં તેમના જેટલી જ ગંભીરતા ધારણ કરીને પૂછ્યું, ‘તો તમે શો જવાબ આપ્યો?’

‘જો બહેના, લાગણીના સંબંધોમાં સ્વાર્થ ભળે તો તે ખંડણી થઈ જાય. હવે તેં મને ગવર્નર થવાની ઓફર કરી એટલે માની લે કે હું ગવર્નર તો શું, ગવર્નર જનરલ બની ગયો. હવે, એ વાત મેલ પડતી; અને મને ભોળવીને આગોતરા સોગંદ ખવડાવી દીધા તેનું કોઈ વજુદ રહેતું નથી, સમજી?’

આટલું કહેતાં મિ. મહાશય એવા તો ભાવવાહી બની ગયા કે તેમની આંખોમાં આંસુ ડોકાયાં. હું પણ સમભાવી થઈ જતાં થોડોક ગંભીર તો બની ગયો, પણ પછી તરત જ સ્વાભાવિક મુડમાં આવી જતાં તેમની કહેવાતી દુખતી નસને દબાવવાના હેતુથી પૂછ્યું, ‘ઈંદ્રાણીજીની હત્યાના સમાચાર સાંભળીને તમને કેવી લાગણી થઈ હતી?’

‘ઓહ પ્રભુ, જુઓ ને આ હેરી અંકલે મારી વિસારે પડેલી વસમી યાદને તાજી કરી દીધી. જુઓ વડીલ, મારી વેદનાને વર્ણવવા મારી પાસે શબ્દો નથી. તમે માનો કે ન માનો, પણ મારા ઘરમાં ત્રણ દિવસ સુધી ચુલો પેટાવાયો નહોતો. મારામાં હિંમત નહોતી કે હું ત્યાં જઈને એ પરિવારને હૈયાધારણ આપી શકું. હવે મહેરબાની કરીને એ દુ :ખદ વાતને આટલેથી જ સમાપ્ત કરો તો સારું!’ આટલું બોલીને તેઓ કદાચ આંસુ લૂછવા મારા તરફથી મોં ફેરવી લીધું.

મિ. મહાશયે ઈંદ્રાણીજીની હત્યા વિષે વધુ કંઈ પણ પૂછવાનો મારા ઉપર પ્રતિબંધ મૂક્યો હોઈ હું રાવજીની હત્યા કે સન્જીના વિમાન અકસ્માત વિષે બોલવાનો તો વિચાર સુદ્ધાં પણ કરી શકું તેમ ન હતો. મને લાગ્યું કે મારે હત્યા નહિ તો હયાત વિષે, મતલબ કે ઈંદ્રાણીજીનાં હયાત સભ્યો વિષે, કંઈક પૂછવું જોઈએ. જો મિ. મહાશયના તેમની સાથેના સારા સંબંધો હશે તો તેઓ કંઈક ઓર ખીલશે.

‘મહાશય, છેલ્લે તમારાં નાનાં ભાણેજ વહુ મોનિકા અને તમારાં જુનિયર ભાણેજડાં એટલે કે ઈંદ્રાણીજીનાં ત્રીજી પેઢીનાં પ્રિયંવદા અને રાઉલજી સાથેના તમારા સંબંધો ઉપર પ્રકાશ પાડશો?’

‘સાચું કહું તો મેં તેમની સાથેના સંબંધો ઓછા કરી નાખ્યા છે. મોનિકા મારી વાલી તીખી મરચા જેવી એટલે સાસુવહુ વચ્ચે ઓછું બનતું હતું. હવે તમે જ વિચારો કે તે મારી બહેનને ગાંઠતી ન હોય, તો મને તો શાની ભાવ આપે! રાઉલ લડઘો થયો, પણ પરણતો નથી તેનું મને તેના ગ્રેટર મામા તરીકે ભારે દુ:ખ છે. દીકરી પ્રિયંવદા તેની દાદી જેવી શાણી ખરી, પણ તે ખોટા માણસને પરણી અને તેના કારણે લહેરુ કુટુંબની પ્રતિષ્ઠા ઝંખવાય છે. આ બધા કરતાં ય મારો તેમના સામે મોટો વાંધો એ છે કે તેમણે રાજકારણથી અલિપ્ત થઈ જવું જોઈતું હતું. લહેરુ કુટુંબની ત્રણ પેઢીએ વડાપ્રધાનપદ સંભાળ્યું, હવે બીજાઓનો વારો આવવો જોઈએ કે નહિ? છોકરો ભોળિયો છે અને તેના પક્ષના સાથીઓ વફાદાર નથી. હજુ લોકોને પ્રિયંવદામાં તેની દાદી ઈંદ્રાણીજી દેખાય છે, પણ પેલો એનો ઘરવાળો ઘસીને ગૂમડે ચોપડી શકાય તેવો ય નથી. ખેર, એ બધું જવા દો; પણ મારે તમને પૂછવું છે કે તમે મારો ઇન્ટરવ્યૂ તો નથી લીધો ને! મેં સાંભળ્યું છે કે તમે લોકો અમેરિકામાં ગુજરાતી છાપાં કાઢો છો. જોજો બાપલિયા, મને છાપે ન ચઢાવતા; નહિ તો ચૂંટણી ટાણે તમારા લોકોના દબાણ અને ભલામણથી અહીંના ટિકિટવાંછુઓની મારા ત્યાં લાઈનો લાગશે. આપણો લહેરુ કુટુંબ સાથેનો બે પેઢીઓનો સંબંધ પૂરો થયો અને તમને કહ્યું તેમ ત્રીજી પેઢી સાથેનો મારો લગવાડ નામનો જ બાકી રહ્યો છે. હું પંચોતેરે પહોંચ્યો અને મારે હવે હેરી હેરી ભજવાના દિવસો આવ્યા!’

આમ કહીને તેમણે બગાસું ખાધું અને મને સિગ્નલ મળી ગયો કે મારે હવે તેમનાથી વિદાય લેવી જોઈએ. તેમના હેરી હેરી શબ્દોથી હું હસી પડ્યો હતો. મારા મતે દિલચસ્પ એવા આ મહાશયને વધુ જાણવા અને માણવા માટે મેં બીજા દિવસની તેમની એપોઈન્ટમેન્ટ લઈ લીધી. મારે હજુ તો લોકો પાસેથી મને મળેલા લિસ્ટ મુજબ તેમના ગજેન્દ્રકુમાર, મેમા હાલિની અને શંકા-જેકા સંગીતકારો જેવી ફિલ્મી હસ્તીઓ સાથેના સંબંધો, યુનોના મહામંત્રી યુખાંટ સાથેના તેમના પત્રવ્યવહારો, શંકરાચાર્યો સાથેની તેમની ધાર્મિક ચર્ચાઓ, ઉદ્યોગપતિ દંભાણીભાઈઓના કૌટુંબિક વિખવાદના ઉકેલ માટે એમણે બાપ્જીને મધ્યસ્થી માટે તૈયાર કર્યા હતા તેની વાતો, ચમનભાઈ સાથેના ‘લે તાળી’ જેવા ભાઈબંધીના સંબંધો વગેરે વગેરે વિષે ઘણું બધું જાણવું હતું. વળી ખાસ તો તેમનાં ગોસિપથી પણ વિશેષ તેમણે આ બાઉન્સર દડા ફેંકવાની કળા શી રીતે હસ્તગત કરી હતી, તે પણ મારે જાણવું હતું. મને લાગે છે કે આઠ જ ચોપડી ભણેલા આ મહાશયને વિશેષ વાંચનનો શોખ હશે અને તેથી જ તો તેઓ જે તે વ્યક્તિ કે ઘટના વિષેની સચોટ માહિતી આપી શકતા હશે!

છેલ્લે કહું તો શ્રી મહાશયે મારા વાંચવામાં આવેલા એક કથનને સાચું સિદ્ધ કરી બતાવ્યું હતું કે ‘થોડુંક જ્ઞાન પણ કુશળતાપૂર્વક રજૂ કરવામાં આવે તો સામેની વ્યક્તિને પ્રભાવિત કરી શકાય છે’ વળી આ મહાશયશ્રી ટ્રાયોન એડવર્ડ્ઝ(Tryon Edwards)ના એક અવતરણને પણ સાચું ઠરાવે છે કે ‘કેટલાક લોકો એટલી બધી અતિશયોક્તિઓ અને બડાઈઓ સાથે પોતાની વાત કહેતા હોય છે કે આપણે તેમાં મોટો ઘટાડો (discount) કરીએ, ત્યારે જ તેમની વાતના મૂળ અર્થ સુધી આવી શકીએ, અર્થાત્ એ બધી વટાવગત અતિશયોક્તિઓ હોય છે.’

e.mail : musawilliam@gmail.com

‘આજે રવિવાર છે. દીકરી મંદાકિની વહેલી સવારે જ ટ્યુશને ગઈ છે. એ મિસ્ટર તો આજે મોડા ઊઠશે. મને આખી રાત્રિનો ઉજાગરો છે, કેમ કે ગઈકાલની ગાભાજી સાથેની વાતચીતના એકેએક શબ્દનું આખી રાત પુનરાવર્તન થયા કર્યું હતું; અને હાલ જાગૃતાવસ્થામાં પણ એ જ પુનરાવર્તન થઈ રહ્યું છે.’

‘કયાંથી ભૂલો પડ્યો, ભઈલા? નોકરીએ નથી ગયો?’

‘રજા મૂકી છે, બહેનજી.’

‘કેમ રજા મૂકવી પડી? કોઈ ખાસ કામ હતું કે શું?’

‘હા, આપને જ મળવાનું હતું!’

‘તો એમાં રજા મૂક્વાની શી જરૂર હતી? સવારે કે સાંજે મળવા આવી શકતો હતો ને!’

‘આપને એકલાંને જ મળવાનું હતું, સાહેબથી ખાનગીમાં એટલે જ તો!’

‘જો ગાભાજી, મારે તારા સાહેબથી કશું ય ખાનગી હોતું નથી. હવે તું આવ્યો જ છે, તો ભલે તારે જે કહેવું હોય તે કહી દે, પણ હું તારી કહેલી વાત તેમનાથી છુપાવીશ તો નહિ જ.’

‘હું ય ઇચ્છું છું કે વાત તેમના સુધી પહોંચે, પણ મારું નામ આવવું જોઈએ નહિ.’

‘બોલ, શી વાત છે? કોઈ કાનભંભેરણી તો નથી કરી રહ્યો ને?’

‘આપ બેઉ વચ્ચે વિખવાદ કરાવવાથી મને શું મળવાનું હતું? વાત અમારા બેઉ વચ્ચેની જ છે. સાવ સીધું કહી દઉં તો અમે બંને એક જ ઓફિસમાં સાથે નોકરી નહિ કરી શકીએ. પેલું કહેવાવાળાએ કહ્યું છે ને કે એક મ્યાનમાં બે તલવાર ન રહી શકે, બસ એમ જ તો એ વાત અમને બેઉને લાગુ પડે છે! હું ઇચ્છું છું કે તેઓ તેમની બદલી કરાવી દે. હું ચોથા વર્ગનો કર્મચારી છું, અહીંનો વતની છું અને નિયમાનુસાર મારી બદલી નહિ થઈ શકે અને મને વતનથી દૂર પોસાય પણ નહિ.’

‘તમારા બંનેની વચ્ચે કોઈ ઝઘડો થયો હોય તો એનું સમાધાન થઈ શકે છે, હું સમાધાન કરાવી દઉં; પણ ભલા, આવો તે કંઈ સમસ્યાનો ઉકેલ હોઈ શકે ખરો?’

‘જુઓ બહેનજી, આપ બ્રહ્માકુમારી છો; અને હું જાણું છું તે મુજબ આપ સાચાં બ્રહ્માકુમારી છો એટલે જ સીધો આપની પાસે આવ્યો છું.’

‘જો ભઈલા, તું મારી વધારે પડતી પ્રશંસા કરી રહ્યો છે, પણ સાચી બ્રહ્માકુમારી થવા માટેની મારી સાધના કે પ્રયત્ન જે કહે તે હજુ ચાલુ છે અને વળી આધ્યાત્મિક સાધના તો જીવનભર ચાલુ જ રહેતી હોય છે ને!’

‘નહિ બહેનજી, આપ સિદ્ધિ પામી ચૂક્યાં છો. ભલા, જે બાઈ માણસના મોંઢેમોંઢ એમના પતિ વિષેની ફરિયાદ કરવામાં આવી રહી હોય અને  એ જરાપણ ઉશ્કેરાયા વગર અથવા ખરું કે ખોટું  ઉપરાણું લીધા વગર સહજ ભાવે વાત કરી શકે તે કંઈ નાનીસૂની સિદ્ધિ ન કહેવાય! બહેન, એક વાત પૂછું? સાહેબ જ્યારે પોતાની કિંમતી કાંડાઘડિયાળને ઘરે લાવ્યા, ત્યારે તેમણે એ અંગે શું કહ્યું હતું?’

‘એ જ કે તમારા બાળસુરક્ષા ગૃહમાંના એક છોકરાને દત્તક લેવા આવેલા કોઈ શ્રીમંતે સંસ્થાને, સંસ્થાનાં તમામ બાળકોને અને આખા સ્ટાફને ભેટસોગાદો આપી હતી, જેમાં એમને એ ઘડિયાળ મળ્યું હતું.’

‘માફ કરજો, બહેન. આ અંગે હું જે કંઈ કહું તેને ચાડીચુગલી ન સમજતાં, પણ હકીકત એ છે કે કોઈપણ દાતા અમારી સંસ્થા અંગેના ખાતાકીય નિયમો અનુસાર માત્ર સંસ્થાને જ રોકડ દાન, ચીજવસ્તુની બક્ષિસ કે તિથિભોજન આપી શકે; પરંતુ આવી વ્યક્તિગત ભેટસોગાદ છોકરાઓ કે સ્ટાફને તો ન જ આપી શકે.’

‘તો પછી?’

‘સાહેબે ટાઈટનના શોરૂમમાંથી આ મૂલ્યવાન ઘડિયાળ ખરીદ્યું હતું અને એ પણ એ દિવસે કે જ્યારે તેમને મોટી ખાયકીનો ડલ્લો પડ્યો હતો!’

‘ઓ પ્રજાપિતા, આ હું શું સાંભળી રહી છું!’

‘બહેનજી, આપને દુભવવા બદલ માફી ચાહું છું. પરંતુ અમારા સ્ટાફમાં મારા સિવાય બધાની વચ્ચે લાંચરુશ્વતના મામલે સાંઠગાંઠ બનેલી છે. મારી ઘરવાળી આપની જેમ કોઈ બ્રહ્માકુમારી, સ્વાધ્યાયિની કે ઝાઝું ભણેલી પણ નથી. પરણ્યા પછી એ જ્યારે આણે ફરતી હતી, ત્યારે એક વર્ષે શ્રાવણના તહેવારોમાં તે અમારા ઘરે આણે આવી હતી અને રામકથા સાંભળવા ગઈ હતી. પહેલા જ દિવસે વાલિયા લૂંટારામાંથી વાલ્મિકી બનેલા રામાયણના રચયિતાની ઘટના સાંભળીને તેણે મને એટલું જ કહ્યું હતું કે આપણા ઓછા કે વધતા પગારમાંથી હું ઘર નિભાવી લઈશ, પણ હું તમારા કોઈ પાપની ભાગીદાર થઈશ નહિ. બસ એ દિવસે ને એ જ ઘડીએ જ મેં ગલબીને મારી ગુરુ માની લીધી હતી અને બસ, હરામ બરાબર, ત્યારથી અનીતિનો એક પૈસો ય મેં મારા ગજવે ઘાલ્યો નથી કે ઘરમાં પેસવા દીધો નથી.’


‘હવે જો સાંભળ, ભઈલા; હું તારા સાહેબની કોઈ તરફદારી કરતી નથી, માત્ર એટલું જ પૂછું છું કે તારા સાહેબને બદલી પામીને અહીં આવ્યે બે અઢી વર્ષ થયાં અને આમ અચાનક શું વાંકું પડ્યું કે તારે તેમની સાથે બાપે માર્યા વેર જેવું થઈ ગયું!’

‘…..’

‘અરે, અરે! તું તો નાના છોકરાની જેમ રડવા માંડ્યો! ગાભા, રડીશ નહિ. સ્વસ્થ થા અને મને શાંતિથી જવાબ આપ કે આજકાલમાં એવું કંઈ ગંભીર બન્યું છે કે તું તારા સાહેબથી આટલી બધી નફરત કરવા માંડ્યો છે! તું મારા પર વિશ્વાસ રાખ અને હું તને ખાતરી આપું છું કે હું સત્યના પક્ષે જ રહીશ.’

‘જુઓ બહેનજી, સત્યના પક્ષે રહેવાની માત્ર સુફિયાણી વાતથી મને જરા ય સંતોષ નહિ થાય. મારે તો નક્કર પરિણામ એ જ જોઈએ કે તેઓશ્રી અહીંથી શક્ય તેટલા વહેલા વિદાય થાય. તેમની બદલી નહિ થાય ત્યાં સુધી હું રજાઓ ઉપર રહીશ. એમની બદલી નહિ જ થાય તો હું નોકરી છોડતાં પણ અચકાઈશ નહિ. હું ઠાકોર કોમમાંથી છું. અમે ઝનૂની હોઈએ છીએ અને ક્રોધાવેશમાં એવું ન બની જાય કે તેમની ….!’

‘ઓહ, તો તું તેમની હત્યા કરી બેસે એટલી મોટી વ્યથા તેમણે તને પહોંચાડી લાગે છે, ખરું ને! ભઈલા, આમ તું કાયદો હાથમાં લઈને અજુગતું કરી બેસે તો તું અને તારું કુટુંબ બરબાદ ન થઈ જાય?’

‘જે થાય તે ખરું! હું ફાંસીએ લટકી જાઉં કે મારું કુટુંબ બેહાલ સ્થિતિમાં આવી જાય તેની મને પરવા નથી. આપ ગઈકાલે જ મને જાણવા મળેલા તેમના કરતૂતને સાંભળશો ત્યારે આપ પણ બ્રહ્માકુમારી હોવાનું ભૂલી જઈને મારી જેમ તેમનાથી નફરત કરશો. છેલ્લાં બેઅઢી વર્ષથી અહીં સુપ્રિન્ટેન્ડન્ટ તરીકે બઢતી પામીને આવ્યા પછી કદાચ આપને અંધારામાં રાખીને લાખો રૂપિયા એક બેંક કક્ષાની શરાફી સહકારી મંડળીના લોકરમાં તેમણે ભેગા કરી રાખ્યા છે અને આપની આગળ એ જાહેર કરવા માટે પેલા કાંડાઘડિયાળના જેવી કોઈ મોટી વાત ઉપજાવી કાઢવા માટે તેઓ પોતાનું ભેજું કસી રહ્યા હશે! બહેનજી, અમારી સંસ્થામાં બદકિસ્મતીનો ભોગ બનેલાં બાળકોના મદદગાર થવા માટેની જે તક અમને લોકોને ઈશ્વર દ્વારા સાંપડી છે તેને ગુમાવી દઈને અમારા દ્વારા પાપનાં એવાં વજનદાર પોટલાં બાંધવામાં આવે કે જે ઊંચકી પણ ન શકાય તો તેને અમારી જ બદકિસ્મતી નહિ તો બીજું શું કહેવાય?’

‘હવે તું માંડીને કંઈક વાત કરીશ કે મને સંતાપ્યે જઈશ?’

‘ગઈકાલે મને જે જાણવા મળ્યું છે એ કહેવા પહેલાં તેને સંલગ્ન એકાદ મહિના પહેલાંની ઘટના મારે આપને કહી સંભળાવવી પડશે. વચ્ચે પૂછી લઉં બહેનજી કે બેબીબહેન રિસેસમાં ઘરે આવશે? જો આવવાનાં હોય તો હું આજે જતો રહું, કેમ કે એ મને જોઈ જાય તો સાહેબ સુધી એ વાત પહોંચી જાય કે હું આપને મળવા આવ્યો હતો.’

‘ના, એ હવે સાંજે જ આવશે. તું ભઈલા, ચિંતા કર્યા વગર જે કહેવું હોય તે ખુશીથી કહી દે.’

‘જુઓ બહેનજી, અમે બંનેએ આધેડ ઉંમર વટાવી દીધી છે. દેવનો દીધેલો એક દીકરો માંડ બે વર્ષનો હશે અને અતિસાર(diarrhea)ની ટૂંકી બીમારીમાં અવસાન પામ્યો હતો. ત્યાર પછી અમને કોઈ ઓલાદ થઈ નથી અને ડોક્ટરોના મતે હવે અમારે કોઈ સંતાન થાય તેમ પણ નથી. મારા દીકરાને બચાવી લેવા માટે બિચારા એ ખાનગી ડોક્ટરે ખૂબ મહેનત કરી હતી. એ ભલા ડોક્ટરે આંખોમાં આંસુ સાથે અમને આશ્વાસન આપતાં કહ્યું હતું કે હું તમારા દીકરાને બચાવી શક્યો નથી, પણ તેની સારવાર દરમિયાન મને એવું શીખવા મળ્યું છે કે હવે પછી મારા ત્યાંથી ડાયરિયાનું પ્રત્યેક બાળદર્દી સાજું થઈને જ ઘરે જશે. એ પ્રયોગશીલ ડોક્ટરની વાત સાચી ઠરી છે અને ડાયરિયા સિવાય ધનુર્વા, હડકવા, પોઈઝનીંગ જેવી જીવલેણ કેટલી ય બીમારીઓમાં એ ડોક્ટર સાહેબની સારવાર કામિયાબ નીવડી છે અને આખા પરગણામાં અને દૂરદૂર સુધી એમની નામના થઈ છે.’

‘ગાભાજી, તું તો તારી અંગત દાસ્તાન શરૂ કરી બેઠો અને મને તાલાવેલી થઈ છે તારા સાહેબ અને તારી વચ્ચે થયેલી મનદુ:ખની વાત જાણવાની. તો ભઈલા, સીધી વાત ઉપર આવી જા ને.’

‘બહેનજી, હું સીધી વાત ઉપર જ છું. હવે અમારી સંસ્થામાં એક છોકરો કે જેને અમે દત્તક લેવાનું વિચારતાં હતાં અને કાનૂની કાર્યવાહી શરૂ કરવાની તૈયારીમાં હતાં તે બિચારો અતિસારનો ભોગ બન્યો. મેં સાહેબને કાકલૂદી કરી કે એ છોકરાને પેલા ડોક્ટર સાહેબની ખાનગી સારવાર અપાવવામાં આવે અને તમામ ખર્ચની જવાબદારી અમારી હોવાનું જણાવ્યું. પરંતુ સાહેબે સરકારી દવાખાનાના આગ્રહને પકડી રાખ્યો અને અફસોસ કે યોગ્ય સારવારના અભાવે એ છોકરો બચી ન શક્યો. મારી પત્ની અને હું ત્રણ દિવસ અને રાત સુધી ખડા પગે તેની સેવાચાકરીમાં રહ્યાં, પણ એ છોકરો ન બચ્યો તે ન જ બચ્યો.’

‘જો ગાભાજી, રડીશ નહિ. ઈશ્વરને જે ગમ્યું તે ખરું. આમાં તારા સાહેબની કાયદાકીય કોઈક મજબૂરી હશે એટલે એ છોકરાને સરકારી સારવાર અપાવી. હું માનું છું કે તું એ છોકરાના અવસાન માટે તારા સાહેબને જવાબદાર ગણતો હોય તો ત્યાં તારી ભૂલ નથી થતી?’

‘જુઓ બહેન, હું પણ સમજું છું કે મોત અને હયાત કોઈના હાથની વાત નથી; પરંતુ મહિના પહેલાંની એ ઘટનાના અનુસંધાને ઘટેલી ગઈકાલની ઘટનાએ મને આખી રાત ઊંઘવા દીધો નથી અને આજે નોકરીની રજા મૂકીને આપની પાસે આવ્યો છું. મારે મારા મનદુ:ખની વાત આપને કેવી રીતે કહેવી તે મારી સમજમાં આવતું નથી. ’

‘ગાભાજી, તું વધારે લાગણીશીલ બન્યા વગર જે વાત હોય તે કહી દે. તારા સાહેબ વિષેની ગમે તેવી કઠોર વાત હશે તો હું સાંભળી લઈશ અને તેને જીરવી પણ લઈશ. મારી આધ્યાત્મિકતાની આ કસોટી હશે અને હું એ કસોટીમાંથી પાર ઊતરીશ એવો મને દૃઢ વિશ્વાસ પણ છે. હું બ્રહ્માકુમારી તો અહીં આવ્યાનાં બેત્રણ વર્ષથી બની, પણ સ્થિતપ્રજ્ઞતાના પાઠ તો હું પિયરમાંથી મારા બાપુજી પાસેથી શીખીને આવી છું. સ્થિતપ્રજ્ઞતા એ કંઈ શીખવાની બાબત નથી, એ તો અનુભવ દ્વારા જ આત્મસાત કરી શકાય. મેં મારા બાપુજીની સ્થિતપ્રજ્ઞતાને નજરે નિહાળી છે અને તેથી જ તો હું તારી સાથે તારી સંવેદનશીલ વાતની ચર્ચા મુક્ત મને કરી રહી છું. હવે બોલ તો ગઈકાલે શું બન્યું?’

‘ગઈકાલે હું અમારી સંસ્થાને જલાઉ લાકડાં સપ્લાય કરતા બેન્ડસોએ અમારા અંગત વપરાશ માટે લાકડાનો વહેર લેવા ગયો હતો. બેન્ડસોનો માલિક મને ઓળખતો હતો અને મને બીજી એ રીતે પણ ઓળખતો હતો કે અમારી આખી ઓફિસમાં હું એકલો જ ભ્રષ્ટાચાર આચરતો ન હતો .. તેણે મને બેન્ડસો ઉપર જાણે કે આખેઆખો મને વેરી નાખતો હોય તેવી વેધક વાત કરી કે ‘અલ્યા ગાભાજી, તારો સાહેબ મરેલાંને પણ છોડતો નથી લાગતો! તમારી સંસ્થામાં અવસાન પામનાર કોઈ છોકરાના અંતિમ સંસ્કાર માટેના લાકડાનું બિલ પણ વધારે માગે છે. તમારો પટાવાળો ચેક આપી જાય છે અને ઉપરના પૈસા રોકડા લઈ જાય છે.’ મેં ખરાઈ કરવા ખાતર કહ્યું, ‘શેઠ સાહેબ, હમણાં તો એવો કોઈ છોકરો અમારા ત્યાં અવસાન પામ્યો નથી.’ તેમણે કહ્યું, ’હમણાંની વાત નથી. એકાદ મહિનો થયો હશે.’ મેં એ વખતે તો એટલું જ કહીને ચાલતી પકડી હતી કે ‘શેઠજી, જે જેવું કરશે તે તેવું ભોગવશે.’ પરંતુ તે ક્ષણથી નિખિલ સાહેબ મારી નજરમાંથી ઊતરી ગયા.

‘ઓ પ્રજાપિતા, કૃપા ચાહું છું. ગાભાજી, આ વાત મારા ધ્યાન ઉપર લાવવા બદલ તારો આભાર.’

‘બસ, બહેનજી! આપના પતિ વિષેની આટલી ગંભીર વાતનો આવો મોળો પ્રતિસાદ! આપ ખરે જ સાચાં બ્રહ્માકુમારી છો. આપના ગુરુ એવા આપના પિતાજીને બેસુમાર ધન્યવાદ ઘટે છે કે એમણે આપને આવી સ્થિતપ્રજ્ઞતા ધારણ કરાવડાવી છે.’

‘જો ગાભાજી, તારી ધારણા હશે કે તારા નિખિલ સાહેબ વિષેની આવી અપ્રિય વાત સાંભળીને હું ચીસ પાડી ઊઠીશ! પણ ભલા, હું તો વિચારું છું કે જે બની ચૂક્યું છે તેના વિષે કોઈ બળાપો કાઢવાનો અર્થ ખરો? જો કે હું પણ છેવટે તો માનવી જ છું; ભલે મારી આંખમાં આંસું ન દેખાય, પણ દિલ તો રડ્યા વગર રહે ખરું? હવે સવાલ એ વિચારવાનો રહે છે કે આપણે ભ્રષ્ટ વ્યક્તિને ધિક્કારવાની કે એણે આચરેલા ભ્રષ્ટાચારને? આપણા ભણવામાં નથી આવ્યું કે ‘હણો ના પાપીને, દ્વિગુણ બનશે પાપ જગનાં, લડો પાપો સામે વિમળ દિલના ગુપ્ત બળથી.’ તું કદાચ એમનું મોંઢું ન જોવાનું કે તેમની હત્યા કરી દેવા સુધીનું પણ વિચારી શકે; પણ મારાથી એવું થાય ખરું? સાથેસાથે એ પણ એટલું જ સાચું કે એમના એ કૃત્યને ચલાવી લઈ પણ ન શકાય! તું કહે છે એ પ્રમાણે એમણે અનીતિનું જે કંઈ ધન ભેગું કર્યું હશે, તેનો યોગ્ય નિકાલ પણ થશે અને જરૂર પડશે તો એમાં તારી મદદ લઈને આપણે એવાં કોઈ જરૂરિયાતમંદોનાં નાણાકીય દુ:ખદરદોને દૂર કરીશું. એ પાપના ધનનું પુણ્ય કરવાથી કોઈ ફળ મળશે તેવી આશા તો રખાય નહિ, પણ એ નાણાંને કૂટી બાળવાના બદલામાં કોઈના કામમાં આવે તે રીતે એનો નિકાલ થાય એમ તો  કરવું જ પડશે ને! ભલા, તારી પત્ની તારી ગુરુ બનીને તને પ્રમાણિક બનવી શકી તો હું શું તારા સાહેબ માટે એમ ન કરી શકું? મને વિશ્વાસ છે કે તારો મને સાથ મળશે તો આપણે તારા સાહેબને ભલે વાલ્મિકી ન બનાવી શકીએ, પરંતુ વાલિયાની સ્થિતિમાંથી તો બહાર લાવીશું જ.’

* * *

‘ઓહ, આઠ વાગી ગયા. સરિતા, આજે તારી કસોટી છે. આજે તારે પાપી નહિ, પણ પાપ સામે લડવાનું છે! પિતાજીએ આપેલા સંસ્કાર મુજબ તારે પંથ ભુલેલા પતિને સત્માર્ગે લાવવાનો છે. સરિતા, સાબદી થઈ જા અને તારા કર્તવ્યને નિભાવી જાણ.’   

‘લ્યો, હવે ઊઠશો કે? આઠ વાગ્યા છે. તમારે કોઈ કામે મંડળીમાં જવાનું હતું ને !’

‘પ્લીઝ, મને ઊંઘવા દે ને. એવું કંઈ તાકીદનું કામ નથી. આવતા રવિવારે જઈશ અથવા કાલે સવારે ઓફિસે જવા પહેલાં નવ વાગે શરાફી મંડળીમાં પહોંચી જઈશ. સરકારી કર્મચારીઓની સુવિધા માટે તો મંડળીએ એમને અનુકૂળ કામકાજનો સમય અને રજાના દિવસોને કાર્યદિવસ તરીકે રાખ્યા છે ને.’

‘તમે કહો તો લોકરનું કે ખાતાની લેણદેણનું જે કોઈ કામ હોય તે હું પતાવી આવું. મને પણ એવાં કામો કરવાનું શીખવા મળે ને! વળી આજકાલ ચોરીઓ ખૂબ થવા માંડી છે, તો હું મારા વધારાના દરદાગીના પણ લોકરમાં મૂકી આવું. તમે આરામથી ઊંઘો. વળી આપણા સંયુકત નામથી લોકર છે એટલે તમારી હાજરીની જરૂર પણ નહિ પડે!’

‘મને લાગે છે કે તું મને ઊંઘવા નહિ જ દે. લે ત્યારે, હું નહાઈધોઈને તૈયાર થાઉં છું; તું તારા દાગીના તૈયાર રાખ અને હું લોકરમાં મૂકી દઈશ.’

‘આવું કેમ બોલો છો, ભલા? હું તો તમને આરામથી ઊંઘવાનું કહું છું. પરંતુ મને લાગે છે કે તમે લોકરમાં મારાથી કંઈક છૂપું મૂકી રાખ્યું છે. સપ્તપદીનાં વચનો યાદ કરાવું કે? પતિપત્નીએ એકબીજાથી કશું ય છુપાવવાનું હોય ખરું?’

‘તું એક સામાન્ય વાતને ક્યાથી ક્યાં સુધી લઈ જાય છે? હવે તું જ જા. મારે લોકરનું જ કામ હતું. મારી પર્સમાં દસ હજાર રૂપિયા છે, તે લોકરમાં મૂકી દેજે અને તારા દાગીના પણ.’

‘પણ પૈસા લોકરમાં કેમ મુકાવો છો? ખાતામાં ભરાવી દો ને, વ્યાજ તો મળે!’

‘એ પૈસા આપણા નથી. બીજું લોકરમાં બીજા ખૂબ પૈસા જોઈને નવાઈ પામતી નહિ. આ દસ હજાર અને એ બધા અમારા ઉપરી ડાયરેક્ટર સાહેબના છે. એમને આપણા ઉપર વિશ્વાસ એટલે આપણને સાચવવા આપ્યા છે.’

‘અંદાજે કેટલી રકમ હશે?’

‘અંદર એક ડાયરીમાં તારીખ સાથે લખી રાખ્યા છે. દસેક લાખ તો હશે જ!’

‘ઓ બાપ રે! આટલી બધી મોટી રકમ અને એ પણ આપણા લોકરમાં! આપણા માટે જોખમ ન ગણાય? ઈશ્વર જાણે એ સાહેબના લાંચરુશ્વતના પૈસા હશે અને આપણા ત્યાં કોઈ રેડ પડે તો આપણે ફસાઈ જઈએ નહિ?’

‘એટલે જ તો આપણે મંડળીના લોકરમાં જોખમ મૂક્યું છે. બેંકનું લોકર હોય તો તારો ડર સાચો.’

‘ના, બાપલિયા. જલ્દી તૈયાર થઈ જાઓ. આપણે આજે જ એ જોખમ લોકરમાંથી ઊઠાવી લઈએ અને ભાડાની ગાડી કરીને આજે જ તમારા સાહેબને એ જોખમ આપી આવીએ. તમારે મારું નામ દઈ દેવાનું અને કહેવાનું કે હું બ્રહ્માકુમારી છું અને આવું પરાયું અનીતિનું ધન અમે નહિ સાચવીએ.’

‘ધીમે બોલ, મુન્ની જાગી જશે અને આ બધું સાંભળી જશે.’

‘તમે મારાથી સહજ વાત નથી કરતા અને ગભરાયેલા જેવા કેમ લાગો છો?’

‘હું ક્યાં ગભરાઉં છું?’

‘ગભરાયેલા છો એટલે જ તો ભૂલી ગયા કે મુન્ની રવિવારે આ સમયે ટ્યુશન જતી હોય છે!’

‘આજે તું કંઈક ઓડિટર જેવી પૂછપરછ કરી રહી હોય તેમ લાગે છે. જો કે તારી વાત સાચી છે. હું ડાયરેક્ટર સાહેબ સાથે વાત કરીને એમને બોલાવી લઉં છું અને આ અઠવાડિયામાં જ તેમનું જોખમ આપણે તેમને સોંપી દઈશું. તો હવે એમ કર. તું જ મંડળીમાં જા અને મારું અને તારું કામ પતાવી આવ.’

‘કહેતા હો તો હું ફક્ત મારા દાગીના મૂકી આવું, પણ તમારા અનીતિના દસ હજાર રૂપિયાને હાથ નહિ અડકાડું.’

‘તો તારા દાગીના મૂકી આવ અને એ રકમ ગમે ત્યારે હું જ મૂકી આવીશ.’

‘મારા પિતાએ પ્રમાણિકતાથી કમાયેલા ધનમાંથી મને સ્ત્રીધન આપ્યું હોઈ મારાં એ પવિત્ર ઘરેણાંને એ અપવિત્ર નાણાં સાથે નહીં રાખી શકું. બીજું એ કે ઈશ્વરને ખાતર આપને હાથ જોડીને વિનંતી કરું છું કે આપ કોઈ એક વાતને છુપાવવા જૂઠ ઉપર જૂઠ બોલ્યે જશો નહિ. એ પૈસા તમારા ડાયરેક્ટર સાહેબના નથી, પણ તમારા જ છે.’

‘તું કયા આધારે આમ કહી શકે છે?’

‘આધાર એ જ કે જૂઠું બોલનારની યાદદાસ્ત કમજોર હોય છે!’

‘મતલબ?’

‘મતલબ એ કે મેં હમણાં જ કહ્યું કે તમારા અનીતિના દસ હજાર રૂપિયાને હાથ નહિ અડકાડું, ત્યારે તમારે તરત જ કહી દેવું જોઈતું હતું કે ‘ભલી, શબ્દો સુધાર; મારા નહિ, પણ ડાયરેક્ટર સાહેબના!’ પણ તમે તો એમ જ બોલ્યા કે ‘તો તારા દાગીના મૂકી આવ અને એ રકમ ગમે ત્યારે હું મૂકી આવીશ. આમ તમે સ્વીકારી જ લીધું કે એ પાપનું ધન તમારું જ છે.’

‘…..’

‘ઈશ્વરને ખાતર રડશો નહિ. મનુષ્ય માત્ર ભૂલને પાત્ર હોય છે. આપણે પ્રાયશ્ચિત કરીશું. એ ધનને ફેંકી કે ફૂંકી દેવાય તો નહિ. તમારી ઓફિસમાં કામ કરતો ગાભાજી કોઈકવાર મારી પાસે આવીને આધ્યાત્મિક વિષયે સતસંગ કે સંવાદ કરતો હોય છે. એ એની પત્નીને પણ મારી સાથે આધ્યાત્મિક કેન્દ્રમાં મોકલવા માગે છે. એ મને વિશ્વાસુ અને પ્રમાણિક લાગે છે. તમને પણ તેનો અનુભવ હશે. એ અહીંનો સ્થાનિક વતની હોઈ તેના દ્વારા આપણે જરૂરિયાતમંદ એવા માણસોને પાઈપાઈ પહોંચાડી દઈને આપણે હળવાં થઈ જઈશું.’

‘પહેલો તો મને રડવા દઈને હળવો થવા દે. એકાદ મહિના પહેલાં તો મારાથી એક એવું પાપ થઈ ગયું છે કે હું સપ્તપદીના વચનનો ભંગ કરીને પણ તારાથી એ વાત ગુપ્ત જ રાખીશ. તારી વાત સાચી છે. ગાભાજી એવો પ્રમાણિક છે કે હું મનોમન તેની ઈજ્જત કરું છું. સ્ટાફના માણસો તેને ‘વેદિયા’ અને ‘અણ્ણા હજારે’ તરીકે ઓળખાવીને તેની પીઠ પાછળ ટીકાટિપ્પણી દ્વારા તેની ઠેકડી ઉડાડતા હતા. મેં એ લોકોને એમ કહીને ટપાર્યા હતા કે ‘ગાભાજી એની રીતે સાચો છે. એ એના માર્ગે છે અને આપણે આપણા માર્ગે.’

‘મારી એક વાત સ્વીકારશો કે જે પાપ થઈ ગયું તેને હવે વારંવાર યાદ કરીને દુ:ખી ન થાઓ. આજે બપોરના ભોજનમાં મીઠી વાનગીમાં હું પુરણપોળી બનાવું છું અને એ પહેલાં આપણે ગાભાજી અને ગલબી બહેનને ભોજનનું આમંત્રણ આપી આવીએ.’

* * *

અને એ પાંચે ય જણાંએ પૂર્ણ સંતોષથી એકબીજાંને આગ્રહ સાથે પુરણપોળીની મિષ્ટ વાનગી સાથેનું સ્વાદિષ્ટ ભોજન આરોગ્યું. મંદાકિની અને બાઈ ગલબી વિષે તો શી ખબર; પણ નિખિલ સાહેબ, સરિતાજી અને ગાભાજીએ તો માનસિક રીતે હળવાં ફૂલ બનીને પુરણપોળીનો બેહદ આસ્વાદ માણ્યો.

સંપર્ક સૂત્ર : ઈ.મેઈલ એડ્રેસ – musawilliam@gmail.com

પારંપારિક લૂક ધરાવતા બેડરૂમની સીલિંગ લાઈટ્સ ઓફ છે. એક માત્ર પ્રવેશદ્વારે ટ્યુબલાઈટ ઝળહળી રહી છે. ઓરડાના મધ્યભાગે પિત્તળના મહાકળશમાં ઉગાડાયેલાં વિવિધરંગી ગુલાબનાં ફૂલોની જગ્યાએ માત્ર શ્યામરંગી ગુલાબ જ દેખા દે છે. બારીઓના પડદા શ્યામ અને ફ્લોર ઉપરની કારપેટ પણ શ્યામ. પલંગની મચ્છરદાની, ગાદલાની ચાદર, રજાઈ, પિલોકવર સઘળું શ્યામ; દિવાલો પણ બ્લેક વોલપેપરથી એવી શ્યામરંગી, જાણે કે બેડરૂમ કોઈ સ્ટુડીઓનો ડાર્કરૂમ ન હોય! તો વળી તેણે પરિધાન કરેલો નાઈટગાઉન પણ શ્યામ જ છે. એક માત્ર ગૌર દેખાય છે, એનું વદન; હા, જુલિયેટનું વદન. ફુલ સ્લીવ નાઈટગાઉનની બાંયોની નીચેથી દેખાતા એના હાથના ગૌર પંજા અને પગનાં તળિયાં પણ ગૌર જ. જુલિયેટે તેના પતિ લોરેન્સ સાથેના સંબંધોનો છેદ ઉડાડીને બે બાળકો સાથે માતૃગૃહે પાછી ફર્યા પછી ઇન્ટિરિયર ડેકોરેટર્સને બોલાવીને પોતાના બેડરૂમની આંતરિક સજ્જાને વૈરાગ્ય અને ઉદાસીના પ્રતીકસમી શ્યામલ બનાવડાવી દીધી હતી, એટલા માટે કે હવે લોરેન્સથી છૂટા પડ્યા પછી તેના જીવનમાં અન્ય રંગો માટે કોઈ સ્થાન રહ્યું ન હતું. જો કે જુલિયેટની માતા ઈલિઝાબેથ કે તેનાં સંતાનોને તેની આ હરકતનું કોઈ આશ્ચર્ય થયું ન હતું, કેમ કે તેઓ તેને ધૂની અને સ્વૈરવિહારી સમજતાં હતાં; વળી તેના આંતરિક કારણથી તેઓ અજ્ઞાત પણ હતાં.     

એ રાત્રિએ જુલિયેટ ભર નિદ્રામાં હતી અને તેને લાગ્યું કે તેના મસ્તકના કેશમાં કોઈકની કોમળ આંગળીઓ ફરી રહી છે. એ આંગળીઓ હળવેકથી પક્ષીના પીછાની જેમ તેની ભ્રમરના મધ્ય ભાગ, કાનબુટ્ટીઓ અને નાસિકાના મધ્ય ભાગથી ઉપલા ઓષ્ઠ વચ્ચેની ખાંચ(Philtrum)ને સ્પર્શી રહી છે. હવે એ આંગળીઓ કેટલાક સમય સુધી તેના બિડાયેલા ઓષ્ઠને હળવેકથી સ્પર્શ્યા પછી તેની હથેળીનો પૃષ્ઠભાગ તેના ગાલો ઉપર નાજુક રીતે ફરવા માંડે છે અને તે ઝબકીને જાગી જાય છે. ઉપરાઉપરી તાલીસ્વરે તે સેન્સર નાઈટ લેમ્પને તેજોમય કરીને ભયભીત નજરે બેડરૂમમાં ચારે તરફ જોઈ વળે છે અને કોઈ ન દેખાતાં તેને ખાતરી થઈ જાય છે કે એ સ્વપ્ન માત્ર જ હતું. વળી એને એ અહેસાસ પણ થઈ જાય છે કે સ્વપ્નિલ એ સ્પર્શ અન્ય કોઈનો નહિ, પણ લોરેન્સનો જ હતો. શય્યાસુખ પૂર્વે આવી જ આંગિક પ્રણયચેષ્ટાઓ લોરેન્સ કરતો અને જુલિયેટ પણ એ ચેષ્ટાઓની આદી થઈ ગઈ હતી. વળી બંધ આંખે એ સઘળી સંવનનક્રિયાઓને મન ભરીને તે માણતી પણ ખરી.             

જાગી ગયેલી જુલિયેટ પલંગ નીચેની સુટકેસમાંથી ફોટો-આલ્બમ કાઢે છે અને શૂન્યમનસ્કભાવે અને શુષ્ક નજરે ટેબલ લેમ્પના અજવાળામાં મેરેજના અને હનીમૂનના ફોટાઓ જોવા માંડે છે. પરંતુ લોરેન્સ સાથે બેસીને આ જ આલ્બમને અનેકવાર જોવા છતાં પણ ધરપત મહેસુસ ન કરી શકતી એ જ જુલિયેટને આજે રસ પડતો નથી. બગાસું ખાતાં તેને છાતી સરસું ચાંપીને નાઈટલેમ્પને ડીમ કરી દે છે અને છેલ્લા અઠવાડિયા સિવાયના દસકાનાં મધુર દાંપત્યજીવનનાં સંસ્મરણોને વાગોળતાં વાગોળતાં તે ફરી પાછી નિદ્રાધીન થઈ જાય છે.

પરંતુ જુલિયેટનું અજ્ઞાત મન તો લોરેન્સથી વૈવાહિક સંબંધે છૂટા પડવાના છેલ્લા ઘટનાક્રમને જ ઉખેળવા માંડે છે. આજ લગીનું સુમેળભર્યું અને અન્યોન્ય નિર્ભેળ પ્રેમનું સિંચન પામીને ઘટાદાર બનેલું એમનું દાંપત્યવૃક્ષ એ દિવસે અચાનક ઉન્મૂલન પામ્યું હતું અને એના માટે જવાબદાર પોતે જ હતી. એ સાંજે ખુશમિજાજ ચહેરે ઓફિસેથી ઘરે આવેલા લોરેન્સ ઉપર કોઈપણ જાતની પૂર્વભૂમિકા વગર એણે વજ્રઘાત કર્યો હતો. જુલિયેટપક્ષે સ્વસ્થતાપૂર્વક અને લોરેન્સપક્ષે આઘાત અને આશ્ચર્યમિશ્રિત ભાવે તેમની વચ્ચે આમ સંવાદ થયો હતો :

‘મારી કેટલીક શરતો તને સ્વીકાર્ય હોય, લોરેન્સ, તો આપણી આપસી સંમતિથી; નહિ તો ફેમિલી કોર્ટના ચૂકાદા હેઠળ આપણે છૂટાં પડીએ છીએ.’

‘ઓ માય ગોડ, તું ગાંડી તો નથી થઈ ગઈ! તને ભાન છે કે તું શું બોલી રહી છે? તારો મજાક કરવાનો ભાવ હોય તો આવી ગંભીર અને આઘાતજનક મજાક થાય ખરી?’’ 

‘મજાક નથી, હકીકત છે; અને તું માથું પટકશે તો પણ તને કારણ તો નહિ જ જણાવું.’

‘જુલી, ફોર ધ ગૉડઝ સેક, મને પરેશાન ન કર. ઘડીભર માની લઉં કે તું ગંભીર છે, તો પણ ફેમિલી કોર્ટની રૂએ મને કારણ તો આપવું જ પડે ને!’

‘આપણો મામલો કોર્ટે જશે, તો ત્યાં કારણ આપીશ; અને એ પણ સાવ ખોટેખોટું! ડાયવોર્સની મારી માગણીને સાચી ઠેરવવા ઈશ્વરની માફી માગીને મારે તારા ઉપર ખોટા આક્ષેપો પણ કરવા પડશે! આપણાં બેઉની ભલાઈ એમાં છે કે આપણે રાજીખુશીથી છૂટાં પડીએ.’

‘જો હવે હું ગંભીરતાપૂર્વક કહું છું કે આપણા કેબિનેટની આંતરિક સેઈફમાંની મારી  રિવોલ્વરથી મને શુટ કરી દે એટલે ડાયવોર્સની જફા વગર તું મારાથી આપોઆપ છૂટી, બસ! વળી હું સ્વૈચ્છિક રીતે સુસાઈડ કરી રહ્યો છું એવી નોટ લખીશ એટલે તું આરોપમુક્ત! આનાથી વધારે તો તારા માટે હું બીજું શું કરી શકું?’ આમ કહેતાં લોરેન્સ રડી પડ્યો હતો.

‘એમ કરું કે, લોરેન્સ, હું જ મને પતાવી દઉં તો!’

‘આમ કહીને તું મને ઇમોશનલ ધમકી આપી રહી છે, ખરું ને! ઈશ્વરને ખાતર ધીમેથી બોલ, નહિ તો છોકરાં સમજશે કે આપણે ઝઘડી રહ્યાં છીએ.’

‘મેં એમને મારી મોમના ત્યાં મોકલી દીધાં છે.’

‘વાત આટલે સુધી પહોંચી ગઈ અને એ પણ મારી ગેરહાજરીમાં! તું મને ગાંડો કરી દઈશ, જુલી!’

‘હવે આડીઅવળી વાત પડતી મૂક, લોરેન્સ, અને મને જવાબ આપ કે આપણે કઈ રીતે છૂટાં પડવું છે?’

‘મારાં પેરન્ટ્સ તો આ દુનિયામાં મોજુદ નથી અને આપણાં બેઉ વચ્ચે એક માત્ર પેરન્ટ તરીકે તારાં મોમ મોજુદ છે. ચાલ, આપણે તેમના ઉપર છોડીએ કે આપણે કેવી રીતે છૂટાં પડવું? જોઈએ તો ખરાં કે તેઓ  કેવો માતૃધર્મ નિભાવે છે!’ લોરેન્સ ખિન્ન વદને બોલ્યો.

‘તું ભલે મને ઇમોશનલી બ્લેક મેઈલ ન કરતો હોય, પણ એટલું તો મક્કમતાપૂર્વક કહીશ કે મારો નિર્ણય અફર છે. હું ઇચ્છું છું કે આપણે આપસી સંમતિથી છૂટાં પડીશું તો જ આ વાત આપણા બે જણ પૂરતી ખાનગી રહેશે અને ખાસ તો મારાં મોમથી પણ અજાણ રહેશે. હું બાળકો સાથે મોમ સાથે રહીશ એ સૌને બાહ્ય રીતે એમ જ દેખાશે કે મારો ભાઈ જેક કોલેજશિક્ષણ માટે ફિલાડેલ્ફીઆ ચાલ્યો ગયો હોઈ મોમને એકલવાયાપણું ન લાગે માટે હું ત્યાં રહું છું.’

‘તારું ખરેખરું કારણ એ જ હોય તો તું ત્યાં રહે અથવા એમને આપણા ભેગાં બોલાવી લઈએ, પણ આ માટે તારું ડાયવોર્સ લેવાનું લોજિક મને સમજાતું નથી.’

‘એ સમજાવીશ પણ નહિ. પરંતુ હા, આપણી આપસી સહમતિથી આપણે છૂટાં પડીએ છીએ તેમ મેં તારા ઉપરના વિશ્વાસથી માની લીધું છે; અને તેથી લે, આ કાગળ વાંચી જો, જેમાં મેં મારી શરતો લખી છે. તારે નીચે કોઈ સહી કરવી જરૂરી નથી, કેમ કે એ આપણે બેઉએ સમજવા પૂરતી છે અને આપણે સજ્જનોની જેમ તેનું પાલન કરીશું.’ આમ કહીને જુલિયેટે ભાવવિહીન શુષ્ક ચહેરે લોરેન્સ આગળ કાગળ ધરી દીધો હતો; જેમાં આમ લખેલું હતું. .

• આપણે આપસી સંમતિથી છૂટાં પડીએ છીએ અને આપણા ડાયવોર્સ આપણા બે જણ વચ્ચે ખાનગી જ રહેશે.

•  હું બંને બાળકો સાથે મોમના ત્યાં રહીશ, એ બાહ્ય દેખાવ હેઠળ કે આપણા સંબંધો નોર્મલ છે અને તું પણ વિના રોકટોક અવારનવાર અમારા ત્યાં આવતો જતો રહીશ.

• ઈશ્વરસાક્ષીએ અને આપણા અંતરાત્માના અવાજે આપણે લગ્નવિચ્છેદ કર્યો હોઈ આપણે એકબીજાંને અજનબી વ્યક્તિઓ તરીકે જ મળીશું અને આપણે પતિપત્ની હોવાનો વિચારસુદ્ધાં પણ નહિ કરીએ.

• કાયદેસર તારી સ્થાવર-જંગમ મિલ્કતના મારા અડધા હકદાવા હેઠળ મને મળવાપાત્ર નાણાં અથવા વન ટાઈમ એક મિલિયન ડોલર એ બેમાંથી જે ઓછું હોય તે જ તારે રોકડ સ્વરૂપે જ મને ચૂકવવાનું રહેશે.

• મારા કે સંતાનોનાં ભરણપોષણ તરીકે કે અન્ય ખર્ચ નિમિત્તે તારે મને કશું ય આપવાનું રહેશે નહિ.

• સંતાનો પુખ્તવયનાં થયેથી તેમની ઇચ્છા મુજબ ગમે ત્યાં રહી શકશે.

• આપણે પુનર્લગ્ન કરીશું નહિ.

• મારી ઇચ્છા થયેથી હું ગમે ત્યારે ડાયવોર્સ રદબાતલ કરીને ફરીવાર તારી સાથે લગ્નગ્રંથિથી જોડાઈ શકીશ.

લોરેન્સે જુલિયેટને કાગળ પરત આપતાં કહ્યું હતું. ‘હું સારી રીતે જાણું છું કે તું ખુદ્દારી અને કૃતનિશ્ચયતાની એક જીવંત મિસાલ હોઈ તારા નિર્ણયને નહિ જ બદલે અને તેથી કપાતા દિલે પણ તારી ઇચ્છાને માન આપીશ, કેમ કે હું તને બેહદ ચાહું છું અને તે માટે હું ગમે તે કરવા તૈયાર છું. પરંતુ એક વાત તો નક્કી કે તું મારાથી કંઈક છુપાવે છે, જુલિયેટ.’

‘હા, એ સાચું અને સમય આવ્યે એ હું તને કહીશ પણ ખરી. મૂળ વાત કે તું નાણાંની વ્યવસ્થા કેટલા દિવસમાં કરી શકીશ?’

‘અઠવાડિયું તો થશે જ, કેમ કે તારે રોકડા જ જોઈએ છે. આમ તો તારા હક્કની રૂએ તો મારે અઢળક આપવાનું થાય, પણ તું  એક મિલિયન જ માગે છે એટલે રોકડ સગવડ અંગે મારા માટે એટલી રાહત ગણાય. વળી એ પણ હાથ ઉપર ન હોઈ મારે મિત્રોને ચેક આપીને તેમની પાસેથી રોકડા મેળવવા પડશે.’

* * *

ઈલિઝાબેથ દોહિત્ર-દોહીત્રીને સ્કૂલબસમાં બેસાડવા માટે વહેલી સવારે ડ્રાઈવ-વે પાસે ઊભેલાં હતાં અને લોરેન્સની લેક્સસ કાર આવી પહોંચી. એણે કાર ધીમી પાડીને છોકરાંઓને હેલો-હાય કહીને ગરાજ આગળ પાર્ક કરી દીધી. ડોરબેલના અવાજે જુલિયેટે દરવાજો ખોલીને લોરેન્સને આવકાર્યો. ટેલિફોનિક ગોઠવણ મુજ્બ લોરેન્સ સમયસર આવી ગયો હતો.

લોરેન્સે અંદર દાખલ થતાં જ એકાંતનો લાભ લઈને જુલિયેટના હાથમાં કરન્સીનું પાકીટ પકડાવી દેતાં કહ્યું, ‘મોટી નોટો છે, પૂરા એક મિલિયન.. મોમના આવવા પહેલાં ઠેકાણે મૂકી દે.’

જુલિયેટના બ્લેક નાઈટ ગાઉન તરફ લોરેન્સનું ધ્યાન જતાં તેનાથી ટીખળ કર્યા સિવાય રહેવાયું નહિ અને કહ્યું,  ‘અરે, આ શું જોઈ રહ્યો છું? શ્યામરંગી વસ્ત્રપરિધાન કરેલી ‘ક્લિયોપેટ્રા’ મુવીની ઈલિઝાબેથ ટેલરની પ્રતિકૃતિ કે પછી મારા એક ભારતીય મિત્રના કહેવા પ્રમાણેની પૂર્વીય મીરાંબાઈ? ‘ઓઢું કાળો બ્લેન્કેટ, દુઝો ડાઘ ન લાગે કોય’ (I am wrapped up in a black blanket, so that no any stain can tarnish it) એ મતલબનું કંઈક એ ગાતો હતો. મને તેણે એ પણ સમજાવ્યું હતું કે મીરાંનું કાસળ કાઢવા તેને ઝેરનો પ્યાલો મોકલવામાં આવ્યો હતો, પરંતુ આપણા કિસ્સામાં તો સાવ જુદું થાય છે. તેં તો ‘પાશ્ચાત્ય મીરાં’ બનીને જાતે જ ઘૂંટેલા ઝેરનો પ્યાલો ગટગટાવ્યો છે, કેમ ખરું કે નહિ?’


‘હવે વહેલી સવારમાં મારો મુડ ખરાબ કર્યા વગર ચૂપ બેસી રહે તો સારું! હવે આપણે મિત્રો છતાં ય તારાથી  રિસાઈ જવાના મારા અધિકારને મેં જતો કર્યો નથી!’ આમ કહીને જુલિયેટે મધુર ગુસ્સાસહ ત્વરિત બેડરૂમમાં જઈને પેકેટને કેબિનેટમાં મૂકી દીધું.

થોડીવાર પછી ઈલિઝાબેથનું આગમન થયું અને તેમણે આવતાંની સાથે જ જણાવી દીધું કે પોતે હાલ જ ગ્રોસરીનો કેટલોક સામાન ખરીદવા બહાર જાય છે. એક અઠવાડિયે ભેગાં મળેલાં એમને પ્રાયવસી મળી રહે તે આશયે એમણે બહાનું ઊભું કર્યું હતું.

જુલિયેટે લોરેન્સને બ્રેકફાસ્ટનું પૂછતાં તેણે અનીચ્છા દર્શાવી અને જુલિયેટને હાથના ઈશારાથી સામેના સોફા ઉપર બેસવાનું કહ્યું.

‘સામેના સોફે કેમ? તારી પાસે અડીને ન બેસી શકું?’

‘તારી જ તો શરત છે કે આપણે એકબીજાંને અજનબીની રીતે મળીશું અને પતિપત્ની હોવાનો વિચારસુદ્ધાં પણ નહિ કરીએ!’

‘તો પછી તું મને પજવે છે કેમ? રાત્રે ચેનથી ઊંઘવા પણ દેતો નથી!’

’હું તને પજવું છું! તને અહીં આવ્યાને અઠવાડિયું થયું. પહેલીવાર રૂબરૂ મળીએ છીએ અને આપણી વચ્ચે ફોન ઉપર  રાત્રે કે ક્યારે ય કોઈ વાતચીત પણ થઈ નથી. પણ હા સમજ્યો!  તો હું રાત્રે જ હેરાન કરું છું, એમ ને! એ પણ સપનામાં જ, ખરું ને! ખરે જ તું હેરાન થતી હોય, તો … તો હું રોજ રાત્રે એમ જ કરીશ!  ’

‘ચાલ, એ વાત રહેવા દે. હું તને પૂછું છું કે મારી ગેરહાજરીમાં તને કોઈ અગવડતા પડે છે, ખરી?’

‘તમાચો ઠોકી દીધા પછી પૂછવાનું કે ગાલ તતડે છે?’

‘મારા ગાલ ઉપર પણ તમાચો તો પડ્યો જ છે ને, ભલે ને પછી મેં જ મને જડી દીધો હોય!’

‘પોતાના હાથે પોતાના ગાલ ઉપર તમાચો તો હળવો જ પડે, સામેવાળાને તો ખેંચીને જ દેવાય ને! હું કહું છું કે આપણે એકબીજાંના તતડતા ગાલોને પંપાળીને રાહત આપવી જ હોય, તો હજુ ય ક્યાં મોડું થયું છે? હાલ જ ચર્ચ તરફ દોડી જઈએ, ફાધર આગળ પશ્ચાત્તાપ કરી લઈએ, ફરી જોડાઈ જઈએ અને એકબીજાંના ગાલોને પંપાળી લઈએ!’

‘એમ જ થશે, પણ એ સમય આવ્યે! મારી આખરી બે શરતો પણ એવી જ છે ને! કેમ ભૂલી જાય છે?’

‘ભૂલ્યો નથી, કેમ કે એ જ તો મારા જીવનની આશાદોરી છે ને! પણ હું પૂછું છું કે આ તે તારી કેવી અદાલત? તું કેદની સજા ફરમાવે, પણ કેટલાં વર્ષની એ ચૂકાદામાં જણાવે જ નહિ!’ 

‘અંદાજે વર્ષ જણાવું તો ચાલે?’

‘ના, મારે તો સજામાફી જ જોઈએ. તું નહિ સાંભળે, તો ઉપલી અદાલતમાં અપીલ કરીશ, મોમની અદાલતમાં!’

‘ઈશ્વરને ખાતર તેમ કરીશ નહિ. મોમ દુ:ખી દુ:ખી થઈ જશે!’

‘તો તારા આ પગલાંથી હું સુખી સુખી થઈ ગયો એમ તું માને છે? તારા ચૂકાદાની પાયાની ખામી એ જ કે તેં મને આરોપ તો સંભળાવ્યો જ નથી!’

‘પણ તું આરોપી હોય તો જ આરોપનામું સંભળાવું ને! આરોપી તો હું જ છું અને મેં જ મને સજા ફરમાવી છે. તારા ઉપર તો મારી સજાની આડઅસર થઈ ગણાય!’

‘નિર્દોષને સજા એ વળી ક્યાંનો ન્યાય ગણાય? વળી મારા માટે એ સજાની આડસસર નહિ, પણ સીધી જ અસર કહેવાય!.’

‘તો શું તું એમ માને છે કે મને આપણા વિયોગનું કોઈ દુ:ખ નહિ થતું હોય! જાણવું છે તારે, મારું દુ:ખ? તો જા, મારો બેડરૂમ જોઈ આવ.’

‘શું દિવાલો ઉપર મારા ફોટા જડી દીધા છે કે શું?’

‘એ તો તું જ જોઈ આવ ને!’ આમ કહેતાં જુલિયેટ હૈયાફાટ રડી પડી.

ગભરાયેલો લોરેન્સ જુલિયેટના બેડરૂમ તરફ ધસી ગયો અને શ્યામરંગી ઇન્ટિરિયર જોતાં જ ફાટ્યા અવાજે બોલી ઊઠ્યો, ‘અરે પગલી, હું મરી નથી ગયો; જીવું છું, જીવતોજાગતો તારી સામે તો છું! તારી આવી માનસિક હાલત જોતાં હવે મને લાગે છે કે મારે તને હમણાં જ મારી સાથે લઈ જવી પડશે. હું તારી શરતોને ખારિજ કરું છું. તું એમ ન માનતી કે મને તારા આવા ઘાતકી પગલા પાછળના કારણની ખબર ન પડે! તારે કોઈક કારણોસર નાણાંની જરૂર હતી અને તેં તારી ખુદ્દારીએ મારી પાસે સીધી માગણી ન મૂકતાં આપણા મધુર દાંપત્યજીવનને વટાવી ખાધું. પરંતુ તું એ ભૂલી ગઈ કે દિવ્ય પ્રેમથી જોડાયેલાં પતિપત્ની એકબીજાંનાં સુખદુ:ખનાં સાથી હોય છે. આપણે લગ્ન પહેલાં ‘હું’ અને ‘તું’ હતાં અને લગ્ન પછી ‘આપણે’ બની ગયાં કહેવાઈએ. તારે ડાયવોર્સના આવા જલદ માર્ગે જવા પહેલાં મને ચકાસવો જોઈતો તો હતો!  ખેર, આમ છતાંય હું તને દોષ નથી દેતો, કેમ કે તેં કોઈ ઉમદા હેતુ માટે ડાયવોર્સ અને તે થકી મળનારા નાણાંકીય લાભને રોકડો કરી લીધો લાગે છે. હવે મારે જાણવું તો પડશે જ કે તારો કયો એવો ઉમદા હેતુ છે કે જેના માટે તારે આમ ઝેરનાં પારખાં કરવાં પડ્યાં!’

જુલિયેટને લોરેન્સના સીધા વાકપ્રહાર સામે ઝૂકી જવું પડ્યું અને રડતાંકકળતાં કહેવું પડ્યું, ‘લોરેન્સ, એ ઉમદા હેતુ છે, બબ્બે જિંદગીઓ બચાવવાનો; એક, જેકની અને બીજી તેના દોસ્ત જહોન્સનની. હું આજે જ મોમ આગળ જેકને મળવા જવાનું બહાનું કરીને આ નાણાં લઈને હું ફિલાડેલ્ફિઆ જવાની હતી. હવે આપણા બેઉ વચ્ચે વાત ઊઘાડી પડી જ ગઈ છે, તો આપણે બંને સાથે જ જઈશું. મોમને આ વાતની ખબર ન પડવી જોઈએ, નહિ તો તે આંતરિક રીતે તૂટી પડશે.’

લોરેન્સ આ સાંભળીને રાડ પાડતાં બોલી પડ્યો, ‘આટલી ગંભીર વાતનો મારી સાથે પડદો! તેં મને પરાયો ગણ્યો, એમ ને! કેમ, જેક મારો પણ ભાઈ ન ગણાય? વળી એનો મિત્ર પણ પરાયો કેમ ગણાય? એ જુવાનિયાઓ એવું તે શું પરાક્રમ કરી બેઠા કે આવડી મોટી નાણાંકીય આફતમાં ઘેરાઈ ગયા? કોઈ ખંડણીખોરોએ એમને બાનમાં લીધા છે કે શું? આજકાલ આપણા દેશમાં આવા ક્રાઈમ ખૂબ જ વધી ગયા છે. ખેર, માંડીને વાત કર કે હકીકત શું છે?’

‘વાત એમ છે, લોરેન્સ, કે આપણો જેક સીધોસાદો અને નિખાલસ હોઈ સહજ રીતે જ જહોન્સનનો બેસ્ટ ફ્રેન્ડ બની ગયો. તેણે વાતવાતમાં જણાવી દીધું હતું કે પોતે આર્થિક રીતે મધ્યમવર્ગનો માણસ છે. અહીં ફિલાડેલ્ફિઆ ખાતે પોતે ભણવા આવી શક્યો છે તે તેનાં બહેન અને જીજાજીની ઉદારદિલિ આર્થિક સહાયના કારણે જ તો. તેણે એ પણ જણાવ્યું હતું કે અમે સ્વમાની છીએ અને મારી બહેનને પણ જીજાજીની આવી સહાય લેવી ગમી નથી. તે માને છે કે દાંપત્યજીવનમાં અંગત સ્વાર્થ આડો આવવો જોઈએ નહિ. જહોન્સને જેકની વાત ગંભીરતાથી લેતાં તેને મદદરૂપ થવા માટેની તૈયારી બતાવી અને તેણે પોતાની યોજના સમજાવી. જહોન્સનના પિતા બિલિયોનર હોઈ તેમણે બેંકના પિતાપુત્રના સંયુક્ત લોકરમાં એક મિલિયન ડોલર રિઝર્વ હાર્ડ કેશ મૂકી રાખ્યા હતા, જે ભવિષ્યે જહોન્સનને કામમાં આવી શકે. લોકરની એક ચાવી જહોન્સન પાસે રહેતી હતી. મૂર્ખાઓએ જલદી નાણાં કમાઈ લેવાનો શોર્ટ કટ વિચાર્યો અને કેસિનોના રવાડે ચઢી ગયા. તેમનું ભાગ્ય ખૂલવાની આશામાં ને આશામાં એકાદ મહિનામાં તો સૂપડું સાફ! તેઓ દસેદસ લાખ ડોલર ગુમાવી ચૂક્યા. જહોન્સન ખૂબ જ સંવેદનશીલ હોઈ પિતા આગળ શરમિંદગી ન અનુભવવી પડે તે માટે તેણે જેક આગળ આત્મહત્યા કરી લેવાની ઇચ્છા જણાવી. જેકે કહ્યું કે આ આફત માટે જવાબદાર તે પોતે જ છે અને તેથી આત્મહત્યા તેણે કરી લેવી જોઈએ. જહોને કહ્યું કે ભલે તને આર્થિક સહાય માટે આમ કરવાનો મને વિચાર આવ્યો હોય, પણ તને કંઈ લાખો ડોલરની સહાયની જરૂર ન હતી. મારી પોતાની પણ લાલસા હતી કે પિતાએ મને આપેલા મિલિયન ડોલર આમ લોકરમાં વ્યર્થ પડ્યા રહે તેના કરતાં તેમાં વૃદ્ધિ કરીને હું તેમને સરપ્રાઈઝ આપું. આખરે તેમણે તાજેતરમાં જ ઊજવેલા ફ્રેન્ડશીપ ડે ઉપર એકબીજા માટે મરી ફીટવાના તેમના સંકલ્પને યાદ કરીને એ નતીજા ઉપર આવ્યા હતા કે બંને સાથે જ આત્મહત્યા કરી લેશે. પરંતુ જેકને આપણા ઉપર થોડી આશા બંધાઈ અને એક ચાન્સ લેવાના ઈરાદે તેણે મને ટેલિફોનિક બધી કેફિયત જણાવી. મેં વારાફરતી બંને સાથે વાતચીત કરીને તેમને હૈયાધારણ આપી કે હું પૂરા મિલિયન ડોલર લઈને ટૂંક સમયમાં રૂબરૂ આવું છું અને તમે લોકો કોઈ અવિચારી પગલું ભરતા નહિ. મેં એમને એમ પણ સમજાવ્યું કે તમે બેઉ તરવરતા યુવાન છો, અભ્યાસમાં તેજસ્વી છો, જીવનમાં કંઈક કરી શકવાની તમે લોકો ક્ષમતા ધરાવો છો. તમે જીવન જ ગુમાવી  બેસશો તો બધું ખતમ થઈ જશે. તમારા બેઉના જીવન સામે એક મિલિયન ડોલરની કોઈ વિસાત નથી. ઈશ્વરને ખાતર મારી રાહ જુઓ અને મેં જેકને મોમની તેના પ્રત્યેની લાગણીની યાદ અપાવીને તેને સમજાવીને વારી લીધો હતો..’

* * *

જુલિયેટ અને લોરેન્સ એરપોર્ટથી સીધાં જેક અને જહોન્સનની હોસ્ટેલે પહોંચી ગયાં. એ બેઉ મિત્રો તેમને ભેટી પડીને ચોધાર આંસુએ રડી પડ્યા. લોરેન્સે જહોન્સનને પૂછ્યું, ‘બોલ, શું કરવું છે? આ નાણાં બેંકના લોકરમાં સીધાં મૂકી દેવાં છે કે તારા પિતાના હાથમાં આપી દેવાં છે?’

‘મારી-અમારી વિચારશક્તિ બહેર મારી ગઈ છે. આપ બેઉ વડીલોને ઠીક લાગે તેમ કરી શકો છો. આપ બેઉનો આભાર વ્યક્ત કરવા માટે અમારી પાસે શબ્દો નથી. આપે અમને જીવતદાન આપ્યું છે, તેનું ઋણ અમારાથી અદા થઈ શકશે તો નહિ; પણ અમે ઈસુને પ્રાર્થીએ છીએ કે આપને આ લોક અને પરલોકમાં સુખ, સમૃદ્ધિ, સામર્થ્ય અને પરમ શાંતિ પ્રાપ્ત થાઓ ..’

જુલિયેટ અને લોરેન્સનાં દિમાગોમાં એકસાથે સમાન વિચાર ઝબૂક્યો અને ચારેય જણાં જહોન્સનના પિતાની એપોઈન્ટમેન્ટ લઈને તેમની ઓફિસમાં પહોંચી ગયાં. મિ. જહોનની ચેમ્બરમાં સંવેદનશીલ વાતાવરણ બની રહ્યું. સઘળી કેફિયત રજૂ થઈ. મિ. જહોને જુલિયેટ અને લોરેન્સની સજ્જનતાને બિરદાવતાં કહ્યું, ‘આપે આપના સુખી દાંપત્યજીવનને હોડમાં મૂકીને આપણા બેઉ દીકરાઓની જિંદગી બચાવી છે, જે નાનીસૂની વાત નથી. જુવાનિયાઓએ ભૂલો કરી છે અને આ ઉંમરે એ થાય એ સ્વાભાવિક પણ છે. આપ આપનાં નાણાં પાછાં લઈ જાઓ, જેને આપ બેઉનાં પુનર્મિલનની મારા તરફની ભેટ સમજજો. જેક હવે મારો દીકરો જ છે. તેને જેટલું ભણવું હશે તે ભણવા માટેના તેના ખર્ચની જવાબદારી હું આનંદભેર સ્વીકારું છું. જહોન્સને જે કંઈ ભૂલ કરી છે તે ક્ષમ્ય છે, એટલા માટે કે તેણે લોકરમાંનાં નાણાંને મોજમજા માણવા માટે નહિ, પણ મિત્રભાવે જેકને મદદરૂપ થવા માટે લીધાં હતાં. જો કે એણે એમાંથી સીધી મદદ કરી હોત તો એ વધારે ઉચિત ગણાત. ખેર, જે થયું તે થયું. માનવજીવનમાં ઘટતી આવી ઘટનાઓ પાછળ કોણ જાણે કેટકેટલા ભેદ જળવાયેલ હોય છે. ઈશ્વર સૌનું ભલું કરે.’

પ્રસન્ન વદને અને ભાવવિભોર હૈયે એ પાંચેય જણ છૂટાં પડે છે. 

(તા. ૦૫-૦૨-૨૦૧૬)

ઈ મેઈલ – musawilliam@gmail.com