મહાન સૂરીલા ગાયક અને ભલા માણસ રફીસાહેબની આજ પુણ્યતિથિ. એ નિમિત્તે એમને શબ્દરૂપી અંજલિ સાદર :

સૂરીલા ગાયક રફી સાહેબને આજ ૩૧મી જુલાઈએ, એમની પુણ્યતિથિએ વંદન .. મુરબ્બી રફી માત્ર મહાન ગાયક જ નહીં, એક ભલા માણસ પણ હતા. 

ઘણાં ફિલ્મી ગીતોમાં એણે સામેવાળાની આર્થિક પરિસ્થિતિને ધ્યાનમાં લઈ થોડી રકમમાં કે પૈસા લીધા વિના ગીતો ગાઈ દીધાં હતાં. ઉદાહરણ તરીકે ફિલ્મ ‘ઠોકર’નું ગીત : ‘અપની આંખો મે બસા .. કર, કોઈ ઇકરા .. ર કરું ..’ ચિત્રગુપ્તના સંગીતમાં એમણે ગાયેલાં ઘણાં સારાં ગીતોમાંથી એક ગીત અહીં નોંધું જે રાગ માલકૌંસ આધારિત છે : ‘અંખિયન સંગ અંખિયા લાગી આજ ..’ રફીસાહેબે હિન્દી ઉપરાંત, ગુજરાતી, સિંધી, પંજાબી, તેલુગુ, કોંકણી, મરાઠી એમ અનેક ભાષામાં ગીતો ગાયાં છે. એમના અવાજમાં જે મુલાયમતા હતી એનો સૌથી સારો ઉપયોગ કદાચ સંગીતકાર ખય્યામ સાહેબે કર્યો છે. “કહીં એક માસૂમ .. નાજુક સી લડકી.”

ગીત તથા એમના સ્વરબદ્ધ ગેરફિલ્મી ભકિતગીતો જેમ કે ‘શામ સે નેહા લગાયે, સુનીયો અરજ હમારી, તેરે ભરોસે એ નંદલાલા ..’ વગેરે. અહીં રફી સાહેબના સ્વરમાં માધુર્ય અને મુલાયમપણું બે ય ખૂબ સરસ પ્રગટ થાય છે. લક્ષ્મીકાન્ત પ્યારેલાલ, શંકર – જયકિશન, કલ્યાણજી – આણંદજી, નૌશાદ, મદનમોહન જેવા દમદાર સંગીતકારોએ પણ એની પાસે જોરદાર, મધુર ગીત ગવડાવ્યાં છે. સચિનદેવ બર્મન, આર.ડી. બર્મન, સલિલ ચૌધરી, રવિ .. સંગીતકારોની યાદી ઘણી લાંબી છે જેમણે રફી સાહેબ પાસે ગીતો ગવડાવ્યાં હોય જે અમર બની ગયાં હોય.

મદનમોહન દ્વારા સ્વરબદ્ધ બે ગીતો યાદ આવે છે જે રફીસાહેબે બહુ સુંદર રીતે ગાયાં છે : ૧ – એક હંસી શામ કો દિલ મેરા ખો ગયા, ને ૨ – કભી ના કભી, કહીં ના કહીં, કોઈના કોઈ તો આયેગા .. ગીત, ગઝલ, ભજન, ઠુમરી, કવ્વાલી, હીર .. ગીતના દરેક પ્રકારમાં રફી સાહેબે પોતાનો કંઠ આપ્યો છે. એમણે દેશભક્તિનાં ગાયેલાં ગીતો પણ દમદાર .. કિશોરકુમાર અને રફી સાહેબની દોસ્તી પાણીદાર. બે ય પાણીદાર, મહાન ને સૂરીલા ગાયકો. એવાં અનેક ગીતો છે જેમાં ફિલ્મી પડદા પર કિશોરકુમાર અભિનય કરતા હોય ને સ્વર આપ્યો હોય રફી સાહેબે ..!

રફીસાહેબે અંગ્રેજીમાં વિશ્વએકતા ઉપર એક સરસ ગીત ગાયું છે “ઓલ ધો વી .. રીમેમ્બર ફ્રેન્ડ્સ ધ વર્લ્ડ ઈઝ વન ..’ આ ગીત હિન્દી ફિલ્મી ગીત “બહારો ફૂલ બરસાઓ”ની ધૂન પર આધારિત છે. આ બે ય ગીત રફી સાહેબે જ ખૂબ સરસ રીતે ગાયાં છે. ક્યારેક થાક કે  તણાવ હોય ત્યારે કે એવું કાંઈ ન હોય ને મૂડમાં હોઉં ત્યારે રફી સાહેબે ને અન્ય ગાયકોએ ગાયેલાં મધુર ગીતો હું ગાઈ લઉં છું ને થાક તણાવ ગાયબ ..! આનંદનાં ફૂલ વધુ ખીલી જાય છે. ગુજરાતીમાં રફીસાહેબે જે ગીતો ગાયાં છે એમાંનાં ત્રણ ગીતોની યાદી અહીં મૂકું છું :

૧: ગેર ફિલ્મી ગીત : દિવસો જુદાઈના જાય છે,

૨: ફિલ્મી ગીત – નૈન ચકચૂર છે, મન આતુર છે ( રફી – લતા યુગલ ગીત)

૩: ફિલ્મી ગીત – આ તો રમત રમાડે રામ ..

આવાં તો ઘણાં ગીતો ઘણી ભાષામાં બહુ જ મધુર સ્વરમાં રફી સાહેબે ગાયાં છે. આવા સરળ ભલાભોળા માણસ ને ઉચ્ચ કોટિના કલાકાર કદી મરતા નથી. એ સૂરીલા, પાવન આત્માને વંદન. અભિનંદન. એ જ્યાં હશે ત્યાં પોતાના દિવ્ય સ્વરથી વાતાવરણને આનંદથી ભરી દેતા હશે.

“દિલ કા સૂના સાઝ તરાના ઢૂંઢેગા, અરે મુજકો મેરે બા..દ ઝમાના ઢૂંઢેગા …” 

“જબ જબ બહાર આ..ઈ, ઔર ફૂલ મુસ્કુરા..યે, મુજે  તુમ  યા.. દ આ..યે…” રફી સાહેબે આવા અનેક સદાબહાર ગીતો ગાયાં છે. સ્વરથી ઈશ્વર. – 

પોરબંદર, તા. ૩૧.૦૭.૨૦૨૩

e.mail : durgeshboza1@gmail.com

બાળવાર્તા : 

દુર્ગેશ બી. ઓઝા

એક મોટું જંગલ હતું. જંગલનો રાજા કોણ તો કહે સિંહ. એક વાર એક શહેરમાંથી એક મધમાખી આ જંગલમાં આવી. ઘડીક આમ ઊડે, ઘડીક તેમ ઊડે. એમ કરતાં કરતાં એ આ સિંહ પાસે આવી, ને બોલી, ‘ઓ સિંહભાઈ, તમને વંદન. તમને વાંધો ન હોય તો મને તમારી મિત્ર બનાવશો? જો કે તમે આવડા મોટા, ને હું સાવ નાનકડી.’

સિંહ કહે, ‘મિત્રતામાં નાનુંમોટું એવું કાંઈ ન હોય. આજથી તું મારી મિત્ર. જા મોજ કર મોજ.’ ને મધમાખી તો એવી ખુશ થઈ કે ન પૂછો વાત. એ કહે, ‘ઓ વનરાજા, તમે રહો તાજામાજા ને સાજા. ધન્યવાદ. હું તમારા માથે બેસું?’

તો સિંહ કહે, ‘તું મધ ભેગું કરે છે ને? મધ હોય મીઠું એટલે તારામાં પણ મીઠાશ આવી ગઈ. તું તો છે મધ જેવી મીઠી. આજથી હું તારું નવું નામ રાખું છું. મેં દીઠી મધમાખી. એનું નામ મીઠી મધમાખી. આવ બેસ મારા માથે, આવી જા મારી સાથે.’ મધમાખી તો હરખભેર ઝપ દઈને બેસી ગઈ સિંહના માથે. સિંહને પણ મજા પડી, એણે પૂંછડી હલાવી ‘ઘૂમ ઘૂમ ઘૂમ’ મધમાખી તો આ જોઈ આનંદમાં ઠેકડા મારવા લાગી ‘છૂમ છૂમ છૂમ ..’

બાજુમાં હતું એક શિયાળ. એ બેઠું બેઠું આ બધું જોઈ રહ્યું હતું. એ બોલ્યું, ‘ઓ વનરાજા, આવડીક નાનકડી મધમાખીને પણ તમે દોસ્ત બનાવી એ તમે બહુ સારું કર્યું. હું થયું રાજી. જુઓ કેવી ખુશ થઈ આ જોઈને વનરાજી!’

સિંહ કહે, ‘કોઈ કાળું છે કે ધોળું, કદમાં નાનું છે કે મોટું, એવું બધું ન જોવાય. રૂપ ન જોવાય, ગુણ જોવાય ગુણ.’ શિયાળ કહે, ‘કંઈ ઘઉંની કે ચોખાની ગૂણ? એ તો મારાથી અર્ધી ય ન ઉપડે, હો!’

સિંહ ખડખડાટ હસી પડ્યો, ‘અરે મારા ભોળા શિયાળ, એ અનાજની, વસ્તુ ભરવાની ગૂણ નહીં. ગુણ એટલે ખૂબી, કોઈની સારી આવડત. આ મીઠી મધમાખી કદમાં તો છે સાવ નાની, પણ એનું દિલ કેવડું મોટું ને મજાનું છે! ડાહી છે આ મધમાખી, એટલે મેં એને મિત્ર તરીકે રાખી.’

મધમાખી કહે, ‘વનરાજા, હું આપીશ તમને મધ ચાખીચાખી, ને આ શિયાળને ય ચખાડીશ.’ શિયાળ કહે, ‘વાહ મધમાખી, હું તો મધની ભરી લઈશ મોટી શીશી આખેઆખી. આભાર.’  એક કીડીએ આ બધું જોયું. ખુશ થઈ એણે તાળી પાડી.

મધમાખી કહે, ‘આવ કીડી, બેસી જા મારા માથે.’ સિંહ કહે, ‘ઊભા રહો, હું કહું એમ કરો તો તમને બધાને વધુ મજા આવશે.’ ને બધાએ એમ કર્યું. સિંહના માથે શિયાળ, શિયાળ ઉપર મધમાખી ને મધમાખીના માથે બેઠી કીડી. કીડી બોલી, ‘કોઈને મારા માથે બેસવું હોય તો છૂટ છે હો!’

બાજુમાં હતું એક ઊંચું ઝાડ. એ ઝાડ બહુ કિંમતી હતું. એની નીચે હતી સરસ મજાની માટી. કીડીની આ વાત સાંભળી એ હસી પડી. માટીની એક નાનકડી કણી ઊડીને પ્રેમથી કીડી ઉપર બેસી ગઈ. કીડી કહે, ‘આમાં તો મને બહુ મજા પડી ગઈ. મને તો લાગે છે ઠંડુંઠંડું. એમ થાય છે કે હું નાચવા મંડું.’  બધાંએ ભેગાં મળી ખૂબ મસ્તી કરી, આનંદ કર્યો.

એક દિવસની વાત છે. શહેરમાંથી એક માણસ જંગલમાં આવ્યો, એના હાથમાં બંધુક હતી. એની પાસે કુહાડી પણ હતી. તે છાનોમાનો એક જગ્યાએ સંતાઈને બેસી ગયો, પછી ધીરેથી બોલ્યો, ‘અરે ઓ સિંહલા, આજ તારી ખેર નથી. પહેલાં હું તને મારીશ, પછી કુહાડીથી આ ઊંચા ઝાડને કાપી નાખીશ. તમને બેયને બજારમાં વેચી નાખીશ એટલે મને ઘણા બધા પૈસા મળશે.’

સિંહ તો એયને લહેરથી ઝાડ નીચે આરામ કરતો હતો. એને ખબર નહીં કે કોઈ માણસ પોતાનો શિકાર કરવા આવ્યો છે. એ શિકારીએ લાગ જોઈ બંધુકમાંથી ગોળી છોડવાની તૈયારી કરી ત્યાં જ પેલી મધમાખી ફટ દઈને આવી. એણે આખી વાત કાનોકાન સાંભળી લીધી હતી. એણે સપ દઈને માર્યો એ શિકારીના હાથે ડંખ. ‘વોય મા, વોય માડી’ કરતો શિકારી રાડો પાડવા લાગ્યો ને મધમાખી તો ઉપરાછાપરી ડંખ ઉપર ડંખ મારવા જ માંડી. પછી એ બોલી,

‘ચાલને આ માણસનાં નાક-કાન કેવાં છે એ જોતી આવું.’ એ પહેલાં એના નાકમાં ઘુસી, પછી કાનમાં, એણે ત્યાં પહેલાં ગણગણ કર્યું ને પછી એમાં ય ડંખ માર્યો. શિકારીના હાથમાંથી બંધુક પડી ગઈ. આ શોરબકોર જોઈ સિંહ સફાળો જાગ્યો. આ જોઈ શિકારી બંધુક ને કુહાડી લીધા વગર મુઠ્ઠી વાળીને જાય ભાગ્યો. મધમાખીએ માંડીને આખી વાત કરી કે શિકારી શું કામ જંગલમાં આવ્યો હતો?

જંગલની બાજુમાં એક નદી રહેતી ને વહેતી હતી ને ખળખળ કરતી ગીતો ગાતી ઘણુંબધું મજાનું કહેતી હતી. સિંહની ગર્જના ને આ બધો અવાજ સાંભળી હાથીભાઈ ત્યાં ધમધમ કરતાં દોડી આવ્યા. સિંહે બંધુકને મોઢામાં પકડી લીધી, પછી કહ્યું, ‘વાહ મીઠી મધમાખી. તેં મારો જીવ બચાવ્યો. ધન્યવાદ. તું નાની પણ તારું કામ બહુ મોટું. ચાલ, આપણે આ બંધુકને નદીમાં નાખી દઈએ.’

હાથીભાઈએ પોતાની સૂંઢ ઊંચી કરી કહ્યું, ‘વાહ માખી, તે બહુ સારું કામ કર્યું. સિંહને ને ઝાડને બચાવ્યાં. ને સિંહરાજા, ઊભા રહો, બંધુક નદીમાં નથી નાખવી. વળી કોઈક નદીમાંથી બંધુક ગોતી કોઈના ઉપર ગોળી ચલાવી કોઈને મારી નાખે તો?’ હાથીએ તો બંધુક ઉપર પોતાનો જાડોપાડો પગ વારંવાર મૂક્યો, અણીદાર દાંત ભરાવ્યા ને બંધુકના કરી નાખ્યા બે કટકા! શિયાળ ક્યાંકથી દીવાસળી વગેરે ગોતી આવ્યું ને સૌએ ભેગાં મળી બંધુક સળગાવી નાખી.

હાથી, મધમાખી. શિયાળ, કીડી ને સિંહ .. બધાં ગોળ કુંડાળું કરી બેસી ગયાં. કીડી કહે, ‘ચાલો આપણે બધાં નાચીએ.’ સૌએ એની વાત માની લીધી. સૌ ભેગાં મળી આનંદથી નાચવાં લાગ્યાં. નદીય રાજીની રેડ!

૦ ૦ ૦ – – – ૦ ૦ ૦

આ બાળવાર્તા ‘ગુજરાત સમાચાર’  સમાચારપત્રની  ૦૧. ૦૪. ૨૦૨૩ની ‘ઝગમગ’ પૂર્તિમાં પ્રકાશિત થઈ હતી.

૧, જલારામનગર, નરસંગ ટેકરી, પોરબંદર. ગુજરાત. ભારત. 360 575

ઈ-મેઈલ: durgeshoza65@gmail.com

કોરોના વાયરસની પરિસ્થિતિમાં ઠેરઠેર જોવા મળે છે કે ઓક્સિજનના મશીન, ઇન્જેક્શન વગેરેનું પ્રમાણ ઓછું .. દરદીઓથી ઊભરાતી હોસ્પિટલ્સ. ભયનો માહોલ .. એ સામે એવું લાગે છે કે માણસ પોતે પણ આ બીમારી માટે જવાબદાર નથી શું? પ્રદૂષણ, વૃક્ષોનો વાળી દેવાતો સોથ, અસ્વચ્છતા વગેરે … જો એ હટે તો રોગ ઘટે / મટે, પર્યાવરણનું જતન માણસજાતના અસ્તિત્વનો એક આધાર છે. એવો સંવાદી સંદેશ મારી આ લઘુકથામાં વણી લેવાનો પ્રયત્ન છે. આશા છે એ આપને ગમશે. 

લઘુકથા

વતનમાં કે બહારગામમાં, સરકારી હોય કે ખાનગી, એકેય દવાખાનામાં ક્યાં ય જગ્યા જ નહોતી. શહેરના અગ્રણી ને ધનવાન એવા મનોજકુમાર કોરોના વાયરસની બીમારીમાં સપડાયા હતા. એ મોં માંગ્યા પૈસા દેવા તૈયાર હતા, પરંતુ એકેય પથારી ખાલી નહીં! દરદીઓનો ધસારો ને તનને ઘસારો. સરકારી દવાખાનાની બહાર ખુલ્લામાં ખાટલાની વધારાની વ્યવસ્થા કરવામાં આવી હતી, ત્યાં માંડમાંડ મેળ પડ્યો. ઓક્સિજન લેવલ ઘણું નીચું. ફેફસાંમાં કફ વધારે, જેમાં ચેપનું પ્રમાણ સાઈઠ ટકા, જે ચિંતાજનક! ઇન્જેક્શનો ખૂટી પડ્યાં હતાં. ઓક્સિજન પૂરો પાડતા મશીનમાંનું એકેય ફાજલ નહોતું. જો કે તબીબો ભલા ને કુશળ. એમણે થઇ શકે એ સઘળી સારવાર તરત જ શરૂ કરી દીધી.

લીંબુનું શરબત, હળદર, સૂંઠ, આદુ, તાજાં ફળો .. વગેરેનો મારો ચાલુ. અચાનક, થોડી વારમાં જ મનોજકુમારનું ઓક્સિજનનું લેવલ સુધર્યું. એ સ્વસ્થ ને કુટુંબીજનો સ્તબ્ધ! અકલ્પ્ય ..!

બે જ દિવસમાં એ સાજા થઈ ગયા. ત્રીજા દિવસે તો એ સાજાસારા પણ થઇ ગયા. અત્યાર સુધી એણે બહુ પૈસા બનાવ્યા હતા. રસ્તા પહોળા કરવામાં જરૂર ન હોવા છતાં ..! હવે એણે પોતાના મકાનના વિશાળ ફળિયામાં રહેલી લાદીઓ ઉખડાવી માટી નખાવી અને ..! આ ફળિયા ઉપરાંત સમગ્ર શહેરમાં એ …!

પેલા સરકારી દવાખાનાના સંકુલમાં બહાર જે ખુલ્લી જગ્યાએ મનોજકુમારને રાખવામાં આવ્યા હતા, એની ઉપર ઘટાદાર કડવા લીમડાનું ઝાડ હતું, ને બાજુમાં હતો વડલો.

0 0 0 – – – 0 0 0 

(‘ફૂલછાબ’ સમાચારપત્રની તા.૨૧/૦૪/૨૦૨૧ની પંચામૃત પૂર્તિમાં પ્રકાશિત અહીં થોડા ફેરફાર સાથે)

E Mail: durgeshoza@yahoo.co.in