Opinion Magazine
Opinion Magazine
Number of visits: 9335321
  •  Home
  • Opinion
    • Opinion
    • Literature
    • Short Stories
    • Photo Stories
    • Cartoon
    • Interview
    • User Feedback
  • English Bazaar Patrika
    • Features
    • OPED
    • Sketches
  • Diaspora
    • Culture
    • Language
    • Literature
    • History
    • Features
    • Reviews
  • Gandhiana
  • Poetry
  • Profile
  • Samantar
    • Samantar Gujarat
    • History
  • Ami Ek Jajabar
    • Mukaam London
  • Sankaliyu
  • About us
    • Launch
    • Opinion Online Team
    • Contact Us

સફાઈમાં ખુદાઈ જોનારા લોકસેવક બબલભાઈ

દિવ્યેશ વ્યાસ|Opinion - Opinion|13 October 2014

શારીરિક શ્રમથી કસાયેલું શરીર, બીજાને માટે ઘસાઈ છૂટવાની વૃત્તિવાળું મન અને અટપટા પ્રશ્નનો તોડ કાઢી શકે એવી તીક્ષ્ણ બુદ્ધિ – આ મારી કલ્પનાના સેવકની લાયકાત છે. ગ્રામસેવક આખરે તો પ્રજાનો સેવક છે. પ્રજા એની શેઠ છે. જે સેવકની જરૂરિયાત શેઠ કરતાં વધારે એની સેવા શેઠ કઈ રીતે લઈ શકે? સેવક તો એ કે જે વધારેમાં વધારે આપે અને ઓછામાં ઓછું લે."

રવિશંકર મહારાજે બબલભાઈ મહેતાના પુસ્તક 'મારું ગામડું'ની પ્રસ્તાવનામાં લોકસેવકની આવી વ્યાખ્યા આપી છે, પણ ખરું જોતાં તો આ બબલભાઈના વ્યક્તિત્વનો જ ચિતાર લાગે છે. બબલભાઈ ગુજરાતના એવા ઉચ્ચ કોટિના લોકસેવક હતા, જેમનું વ્યક્તિત્વ અને જીવન લોકસેવા કરવા તત્પર લોકો માટે એક આદર્શ પૂરો પાડે છે. ઉપદેશ નહીં પણ આચરણ થકી પ્રેરણામાં માનતા બબલભાઈનો ગંદકી સામેનો આજીવન સંઘર્ષ આજે સ્વચ્છ ભારત અભિયાનના દિવસોમાં યાદ આવ્યા વિના રહેતો નથી.

'સફાઈમાં જ ખુદાઈ'નો મંત્ર તેમણે માત્ર આપ્યો નહોતો, પરંતુ જીવી બતાવ્યો હતો. બબલભાઈ જેવો સ્વચ્છતા માટે સમર્પિત સેવક ગુજરાતમાં તો ઠીક આખા દેશમાં મળવો મુશ્કેલ છે. સ્વચ્છતા બાબતે લોકોમાં જાગૃતિ લાવવા માટે બબલભાઈએ જીભ કરતાં પોતાના હાથનો ઉપયોગ વધારે કર્યો હતો. કહેવાય છે કે બબલભાઈ પોતાની સાથે કાયમ એક ઝાડું રાખતા અને જ્યાં ક્યાં ય પણ કચરો કે ગંદકી જુએ ત્યાં જાતે જ સફાઈકામ કરવા મચી પડતા. ગાંધીસંસ્કારના આદર્શ લોકસેવક એવા બબલભાઈનાં પગલાં જ્યાં જ્યાં પડયાં ત્યાં ત્યાં સ્વચ્છતાનો ઉજાસ ફેલાયો હતો.

બબલભાઈ મહેતાનું નામ નવી પેઢીના લોકો માટે અજાણ્યું છે, એ આપણા સમાજની નબળાઈ અને નગુણાઈ જ કહેવાય. જીવનના અંતિમ શ્વાસ સુધી લોકસેવામાં વ્યસ્ત રહેનારા બબલભાઈ ન કોઈ સંસ્થાના સભ્ય બન્યા કે ન કદી કોઈ સંસ્થા કે તંત્રનું પદ સંભાળ્યું. આવા અકિંચન લોકનેતાને યાદ રાખવા અને યાદ કરતા રહેવામાં આપણા સમાજનો જ સ્વાર્થ છે. ૧૦મી ઓક્ટોબર, ૧૯૧૦ના રોજ સાયલા ખાતે જન્મેલા બબલભાઈનું બાળપણ તેમના વતન હળવદમાં વીત્યું હતું. માત્ર એક વર્ષની નાની ઉંમરે પિતા પ્રાણજીવનદાસના અવસાન પછી તેમનું લાલનપાલન માતા દિવાળીબાએ જ કરેલું. બબલભાઈના વ્યક્તિત્વ પર દિવાળીબાનો વિશેષ પ્રભાવ હતો, ખાસ કરીને તેમની સ્વચ્છતા અને કરકસરની બાબતમાં. પોતાની આત્મકથા 'મારી જીવનયાત્રા'માં તેમણે નોંધ્યું છે, "અમારું ઘર નાનું હતું, પણ બા રોજ રસોડાની દીવાલને સફેદ ખડીથી પોતું મારી લેતી ને જમીન ઉપર લીંપણ કરી લેતી એટલે ઘર નવું નવું થઈ જતું. મને એ બહુ ગમતું. અમારા ઘરમાં વાસણ થોડાં હતાં પણ બા એ ઊટકીને ચકચકિત રાખતી … મારા ઘડતરમાં મારી બાનો બહુ મોટો ફાળો છે." બાના સુઘડતા-સ્વચ્છતાના ગુણોથી આકર્ષાયેલા-પોષાયેલા બબલભાઈને કદાચ એટલે ગાંધીજીનો ગ્રામસફાઈનો વિચાર વધારે સ્પર્શી ગયેલો. બબલભાઈ માસરા કે થામણામાં રહેતા હોય કે અન્ય ગમે તે ગામ કે શહેરમાં ગયા હોય, સવારના એકાદ-બે કલાક તો તેઓ ગ્રામસફાઈમાં જ ગાળતા હતા.

બબલભાઈએ 'મારું ગામડું' નામના પુસ્તકમાં 'ગ્રામસફાઈ'ના પ્રકરણમાં આપણા દેશનાં ગામડાંઓમાં ગંદકી કેવડી મોટી સમસ્યા છે, એ વિશે લખ્યું છે, "શું ગામડાંના લોકોની ગરીબાઈનો સવાલ નાનોસૂનો છે? એમની દેવાદાર સ્થિતિનો પ્રશ્ન ઓછો વિકટ છે? કે બધા એવી મહત્ત્વની વાતો છોડીને સફાઈ સફાઈ કરી રહ્યા છે! – ગામડાનો અનુભવ ન હોય એવો માણસ સહેજે આવું બોલી ઊઠે. પણ ગામડામાં જે ગયો છે અને ત્યાં જઈને રહ્યો છે એને પાકો અનુભવ થયો છે કે, ગામડાની ગરીબાઈ, દેવાદાર સ્થિતિ અને એ ઉપરાંત હાડમારીઓનો કાંઈ પાર નથી, પણ એ બધાથીયે આગળ વધી જાય એવો – આપણી આંખ ફાડીને અંદર પેસી જાય એવો – પ્રશ્ન ત્યાંની ગંદકીનો છે."

આજીવન ગંદકી સામે જંગ ચલાવનારા બબલભાઈના જીવન-કાર્યમાંથી ત્રણ સ્પષ્ટ સંદેશા મળે છે, જે સ્વચ્છ ભારતના અભિયાનને સફળ જ નહીં સાર્થક કરવું હોય તો ગાંઠે બાંધી રાખવા જેવા છે. એક, લોકોને ઠાલો ઉપદેશ આપી દેવાથી તેમની જીવનશૈલીમાં પરિવર્તન આવી જવાનું નથી, ગંદકીની જાતે સફાઈ કરીને જ તેમને સફાઈ માટે સભાન-સક્રિય બનાવી શકાશે. બીજો, ગંદકી પ્રત્યે લોકોમાં સૂગ ઉત્પન્ન કરવી પડશે અને તો જ માણસ ગંદકી કરતાં શરમાશે, ગંદકી કરતો અટકશે અને જ્યાં ગંદકી હોય ત્યાં સ્વચ્છતા માટે પ્રયાસ કરશે. ત્રીજો, ગંદકી સાફ કરવી એ કોઈ નીચલી ગણાતી જાતિના લોકોનું કામ નથી, એ આપણું સૌનું કામ છે. સફાઈના કામમાં શરમ પણ ન હોવી જોઈએ અને એ કામ કરનાર પ્રત્યે સૂગ કે હીન ભાવ તો ન જ હોવો જોઈએ.

એ પણ યાદ રહે કે બબલભાઈએ માત્ર સડક-મહોલ્લા નહીં લોકોનાં દિલોદિમાગ પણ સ્વચ્છ અને સ્વસ્થ કર્યાં હતાં. બબલભાઈ જેમ દેશનો દરેક નાગરિક સફાઈમાં ખુદાઈ જોતો થશે ત્યારે જ ગંદકીના દૈત્યને નાથી શકાશે.

e.mail : divyeshvyas.amd@gmail.com

સૌજન્ય : ‘સમય સંકેત’ નામે લેખકની સાપ્તાહિકી કટાર, “સંદેશ”, 12 અૉક્ટોબર 2014

http://www.sandesh.com/article.aspx?newsid=2997557

Loading

સબૂર … ક્યાં જઈ રહ્યા છીએ આપણે?

પ્રકાશ ન. શાહ|Opinion - Opinion|11 October 2014

સબૂર … ક્યાં જઈ રહ્યા છીએ આપણે?

જયપ્રકાશ 2014. સાંકડા રાષ્ટ્રવાદ અને અંધ વિકાસવાદના રાજસૂય ઉધામા વચ્ચે ક્યાં છે ક્રાંતિની પ્રજાસૂય ખોજ, કોઈક તો બોલો

આજે, 1977ના બીજા સ્વરાજની પિતૃમૂર્તિ શા લોકનાયક જયપ્રકાશ નારાયણનું જયંતી પર્વ અમદાવાદ અનોખી રીતે ઉજવશે : નારાયણ દેસાઈએ જયપ્રકાશના જીવનકાર્યને ઉપસાવતું જે એક નાટક લખ્યું છે એનું પ્રકાશન થશે, અને એના કેટલાક અંશોનું મંચન પણ થશે. જયપ્રકાશ અલબત્ત એક મોટું નામ છે, અને હાલની કેન્દ્ર સરકાર પણ એમના જયંતી પર્વ સાથે કોઈક ને કોઈક રીતે જોડાશે. દેશના એકોએક લોકસભા મતવિસ્તારમાં પ્રાયોગિક ધોરણે થોડાં થોડાં ગામોમાં આદર્શ ગ્રામ યોજનાની સાથે જયપ્રકાશનું નામ જોડવાની સત્તાવાર જાહેરાત પણ થઈ ચૂકી છે.

તો, આવા એક રાજસૂય આયોજનના માહોલમાં પ્રજાસૂય મંચનનો જેપી જોગાનુજોગ અનાયાસ જ એક વૈકલ્પિક વિચારખીલો ખોડી રહે એવું પણ બને. વાત એમ છે કે બેઠકોની સુવાંગ બહુમતિ સાથે (જો કે એકત્રીસ ટકે અટકેલ) ગાદીનશીન થયેલ પ્રતિભા, પક્ષ અને વિચારધારા વ્યાપક સ્વીકૃતિની શોધમાં છે. સાંકડી ઓળખનું ઝનૂની રાજકારણ ખેલી સત્તાપાયરીએ પહોંચી શકાતું હોય તો પણ છતી બહુમતીએ સ્વીકૃતિ કહેતાં લેજિટિમસી સુધીનું અંતર કાપવું રહે છે : આજનું જેપી જયંતી પર્વ હો કે આવતીકાલનું લોહિયા સ્મૃિત પર્વ – વર્તમાન શાસન કોઈક ને કોઈક રીતે જેપી-લોહિયા સાથે સંકળાઈને આ અંતર કાપવાનો મનોવૈજ્ઞાનિક વ્યાયામ કરી રહ્યું છે એમ પણ તમે કહી શકો.

ભાઈ, જયપ્રકાશ અને લોહિયા કોઈની માલિકી બેલાશક નહોતા અને નથી. રાષ્ટ્રીય ચળવળમાં, 1947 પહેલાં અને પછી એમ બેઉ તબક્કે એમનું જે યોગદાન રહ્યું છે એ જોતાં કોંગ્રેસ શાસનને પણ એમના સત્તાદર સુમિરનનો સંકોચ હોવાને કારણ નથી. આખરે હતા તો બેઉ કોંગ્રેસ સોશલિસ્ટ પાર્ટીના જ નેતાઓ – અને 1942 બાદ તો નેહરુપટેલ અને એમની હેડીના નેતાઓ પછી તરતની નવી હરોળનાં આ બેઉ અગ્રનામો હતાં. બલકે, 1947ના અરસામાં નેહરુ અને પટેલ સાથે દિલી સંબંધ છતાં ગાંધી જે રીતે અંતર અનુભવતા હતા ત્યારે કોઈક તબક્કે ભાવાત્મક રીતે જેપી અને લોહિયા ગાંધીની વધુ નજીક પણ હોઈ શકતા હતા.

જો કે, ઇતિહાસે કંઈક એવો વળાંક લીધો કે જેપી લોહિયાને હિસ્સે સ્વરાજલડાઈનો સ્વાતંત્ર્યોત્તર તબક્કો કોંગ્રેસની સામે લડવાનો આવ્યો. વિગતોમાં નહીં જતાં અહીં એટલું જ કહેવું બસ થશે કે 1977માં સંયુક્ત વિધાયક દળની સરકારો સાથે તેમ 1975માં ગુજરાતની મોરચા સરકાર અને 1977માં કેન્દ્રની જનતા સરકાર સાથે અનુક્રમે લોહિયા અને જેપી િબનકોંગ્રેસવાદ વાટે લોકશાહી પ્રક્રિયા પ્રવહમાન રાખવામાં ઇતિહાસનિમિત્ત બની રહ્યા. જયપ્રકાશ અને લોહિયા હતા તો રાષ્ટ્રીય ચળવળથી પરિચાલતિ અને બેસતે સ્વરાજે જવાહરલાલે વિધાતા સાથે જે કોલકરારની અનુભૂતિ કરી હતી, કંઈક એવો જ ભાવાત્મક નાતો એમનો પણ હતો. છતાં, એમની સ્વાતંત્ર્યોત્તર ઓળખ ભલે જાડી રીતે પણ બિનકોંગ્રેસવાદના અધ્વર્યુ તરીકેની ઉપસી રહી.

જયપ્રકાશની આ જાડી ઓળખનો લાભ સંસ્થા કોંગ્રેસને, સમાજવાદી પક્ષને અને સવિશેષ તો જનસંઘને સૂંડલા મોઢે મળી રહ્યો એ નોંધવું જોઈશે. સંસ્થા કોંગ્રેસ અને સમાજવાદી પક્ષ પાસે તો પોતીકી તરેહનું રાષ્ટ્રીય સંગ્રામનું સંધાન પણ હતું; જનસંઘ કને એ નહોતું તે સંજોગોમાં જયપ્રકાશ એને વિશેષ ઉપયોગી થઈ પડે. એ દેખીતું હતું. હમણેના ભૂતકાળમાં જેમ ગુજરાતમાં સરદારને વિશેષ આગળ કરવાની ગરજ એને વર્તાય જ છે ને. સરદારની સંઘ આવૃત્તિની ચર્ચા અહીં પૂર્વે કરેલી છે અને યથાપ્રસંગ કરીશું.

પણ જયપ્રકાશ અને લોહિયા સબબ એક વાત સાફ કરી દેવી જોઈએ કે બિનકોંગ્રેસવાદ તો એમનાં સમૃદધ ચિંતન અને અપૂર્વ યોગદાનનો છેક જ નાનો હિસ્સો હતો. રોજમર્રાના નવી અને પેજપવિત્રાથી ઊંચે જ ઊઠી નવી અને ન્યાયી દુનિયા વાસ્તે લડનાર જોદ્ધા એ હતા. એકે સંપૂર્ણ ક્રાંન્તિને ધોરણે વાત કરી, બીજાએ સાત ક્રાંતિને ધોરણે. બિનકોંગ્રેસવાદ એ તો તે માટેની મથામણમાં આવી પડેલો એક ચાલચલાઉ વ્યૂહ હતો, એટલું જ. લોહિયા અને જેપીના ક્રાંતિચિંતનની કસોટીએ ભાજપનો સાંકડો રાષ્ટ્રવાદ અને અંધ વિકાસવાદ બેઉ મુદ્દલ ટકી શકે એમ નથી. જેમ ‘સફાઈ’, ‘સફાઈ’ના શોરથી સમગ્ર ગાંધીને પામી શકાતો નથી તેમ લોહિયા-જેપીને નામે કોઈ યોજના ખતવ્યાથી એમને પામી શકાતા નથી.

આ સંજોગોમાં ગાંધી કથાકાર નારાયણ દેસાઈનું ‘જયપ્રકાશ’ વિષયક લઈને આવવું એ અધિકૃત જેપી શોધ માટેની ઓઝોન ઘટનાથી ઓછું નથી. સ્વરાજ અને પરવર્તિનની એમની વ્યાખ્યા, લોકશાહી અને સમાજવાદની એમની સમજ, હાલના વિષમતાવર્ય વૈશ્વિકીકરણથી જોજનો દૂર હતી. ક્યારેક એની વિગતે ચર્ચા કરીશું, પણ અત્યારે એટલું જ કહેવું બસ થશે કે સહભાગી અને સમતામૂલક વિકાસ એ ભાજપના વશની વાત નથી.

જોગનુજોગ, એમ તો દર્શકની ‘સોક્રેટીસ’ નવલકથા આધારતિ નાટકના મંચનનો પણ ક્યાં નથી? એથેન્સનું નમૂનેદાર લેખાતું નગરરાજ્ય (લોકશાહી ગણતંત્ર) કેટલાક બેફામ ભાષણખોરો – ડેમેગોગ્ઝ-થી ખેંચાઈ કેવું ન કરવાનું કરી બેઠું એનું એ ચિત્ર છે. આ જ તરજ ઉપર ગાંધી, જેપી, લોહિયા વસ્તુત: ડેમેગોગી થકી આહત અને અપહૃત લોકશાહી બાબત લાલબત્તી લઈને આવે છે.

સૌજન્ય : “દિવ્ય ભાસ્કર”, 11 અૉક્ટોબર 2014

Loading

દર્શક શતાબ્દી વર્ષ એકંદરે …

સંજય શ્રીપાદ ભાવે|Opinion - Opinion|10 October 2014

દર્શક શતાબ્દી વર્ષના સહુથી મહત્ત્વના પ્રકાશન ‘મનીષીની વિચારયાત્રા’માં સંપાદક મોહન દાંડીકરે તેમના આરાધ્ય લેખકનાં વીસ ભાષણો મૂક્યાં છે. ભાષણોના વિષયોમાં ગાંધીવિચાર, નયી તાલીમ સહિતનું  કેળવણી ચિંતન, વિશ્વશાંતિની ગુરુકિલ્લી તરીકે બાળશિક્ષણ, સર્વોદય, મહાભારત, સાહિત્યમહત્તા  અને સ્વામી આનંદ તેમ જ સરદાર પટેલ વ્યક્તિવિશેષોનો સમાવેશ થાય છે. દર્શક પાસે તૈયાર થયેલા, લોકભારતીના એક પ્રબુદ્ધ વિદ્યાર્થી દાંડીકરે ‘દર્શક : જેવા મેં જોયા જાણ્યા’ સહિત એકસઠ પુસ્તકો લખ્યાં છે. તેમાં સઆદત હસન મન્ટો, કમલેશ્વર, દલિપકૌર ટિવાણા અને ગિરીરાજ કિશોરનાં પુસ્તકો ઉપરાંત વિવિધ સંપાદનો પણ છે. દર્શકના જીવનસર્જનના અભ્યાસી સંપાદકે પુસ્તિકાઓ, લેખો, રેકૉર્ડિંગ્સ કે નોંધો રૂપે વિખરાયેલાં ભાષણોને જહેમતથી એકઠાં કરીને કંઈક વિષયવાર ગોઠવ્યાં છે.

દાંડીકરના સંપાદનનો સહુથી મહત્ત્વનો લાભ તેમણે કેટલાંક વ્યાખ્યાનો વિશે પ્રાસ્તાવિકમાં આપેલી રસપ્રદ માહિતી તરીકે મળે છે. ‘મહાભારતનો મર્મ’ વ્યાખ્યાનપુસ્તિકા વિશે ‘હિંદુસ્તાન કી સબ ભાષાઓંમેં અનુવાદ હોના ચાહિયે’ એવો પત્ર પીઢ સર્વોદયી ઠાકુરદાસ બંગે લખ્યો હતો. સાવરકુંડલાના વ્યાખ્યાનમાં દ્રૌપદી-કુંતીની વાત કરતાં વક્તા અને હજારો શ્રોતાઓની આંખો ભીની થઈ ગઈ હતી. ઝવેરચંદ મેઘાણી વિશે સણોસરામાં આપેલાં પાંચ વ્યાખ્યાનોમાં ‘કશી જ નોંધો રાખ્યા વિના સતત છ કલાક વરસેલા’. આ વ્યાખ્યાનોની ‘ભેદની ભીંત્યુને આજ મારે ભાંગવી’ નામે લોકમિલાપ પ્રકાશને બહાર પાડેલી પુસ્તિકા પર ‘આફરીન’ થઈને સ્વામી આનંદે કહ્યું હતું, ‘ગુજરાતમાં મેઘાણીની આવી રજૂઆત કોઈએ કરી નથી.’ નારાયણભાઈ દેસાઈ ‘આ નાનકડી ચોપડીને’ દર્શકની ‘ઉત્તમ નવલકથાઓની હરોળમાં’ મૂકે છે. ગાંધીવિચાર પરનું ભાષણ સાંભળીને યેલ યુનિવર્સિટીના વાઇસ ચાન્સલરે ‘આવી વાતો અમે પહેલી જ વાર સાંભળી, મહાપુરુષનો સાચો પરિચય થયો’ એ મતલબનું કહ્યું હતું. દર્શકના ચાહકોના એક જૂથે ‘વિશ્વશાંતિની ગુરુકિલ્લી’ની સવા લાખ નકલો છપાવી. દર્શકનાં ભાષણોમાં એમના વિશ્વદર્શન ઉપરાંત ગુજરાતી ભાષાનાં  ઓજસ અને સામર્થ્ય તેમ જ ગોહિલવાડી બોલીની સોડમ માટે પણ મળે છે. ગુર્જર પ્રકાશને બહાર પાડેલા પોણા ત્રણસો પાનાંના આ સંચયનો આસ્વાદ કરાવનાર મનસુખ સલ્લાના શબ્દોમાંકહીએ તો આ વ્યાખ્યાનો થકી ‘પ્રાજ્ઞપુરુષના વિચારલોકમાં પ્રવેશ’ કરાવે છે.

વ્યાખ્યાન સંચયનાં કેટલાંક લખાણો ‘મનુભાઈ પંચોળી સાથે વિચારયાત્રા’ નામે વાચનમહર્ષિ મહેન્દ્ર મેઘાણીએ બાણુંની વયે ‘કિશોરો-યુવાનો માટે’ કરેલાં બાણું પાનાંના સંપાદનમાં પણ મળે છે. દર્શક પરના  લોકમિલાપના  આ પાંચમા  પ્રકાશનમાં ચાળીસેક લખાણો  છે. તેની ‘એક લાખ નકલ નવી પેઢીના વાચકોને પહોંચાડવાની ઉમેદ’ સંપાદક ધરાવે છે. મનુભાઈના થોડાક ચાહકોએ દોઢસો શિક્ષણ સંસ્થાઓમાં સો-સો નકલ મોકલવા માટેની સખાવત તો કરી દીધી છે. જો કે સંપાદક જણાવે છે : ‘આ પુસ્તકની સોથી ઓછી નકલ ખરીદી શકાશે નહીં.’

સર્વોદય વિચારધારાના પખવાડિક મુખપત્ર ‘ભૂમિપુત્ર’નો સોળમી જુલાઈનો વિશેષાંક રમણીય અને સંગ્રાહ્ય છે. પચાસેક તસવીરો મોટાં કદનાં બેતાળીસ પાનાંના આ અંકની મિરાત છે. દર્શકની જુદી જુદી ઉંમરે, જાતભાતની ભાવમુદ્રાઓમાં, અનેક પ્રકારની વ્યક્તિઓ સાથેની ઘણાં સ્થળે અને પ્રસંગે પાડવામાં આવેલી  આ છબિઓમાં કેટલીક દુર્લભ છે. સરસ સંપાદકીય સહિતના ઓગણીસ લખાણોમાં જીવનની વિગતો, ગુણકીર્તન, સ્મરણો, લેખન, આસ્વાદ, પુસ્તક પરિચય જેવી વૈવિધ્યપૂર્ણ સામગ્રી ઝીણવટથી પસંદ કરીને બહુ માવજતથીમૂકવામાં રજનીભાઈ, સ્વાતીબહેન અને પારુલબહેનના બનેલા સંપાદકમંડળની સૂઝ અને મહેનત દેખાય છે.

કમનસીબે આવો કોઈ વિશેષાંક ગુજરાતી સાહિત્ય પરિષદના મુખપત્ર ‘પરબ’એ હજુ સુધી કર્યો નથી. ગયા ઑક્ટોબરથી શરૂ થયેલા શતાબ્દી વર્ષ દરમિયાન ‘પરબ’ના એક પણ અંકમાં દર્શક વિશે ધોરણસરનો એક પણ  લેખ આવ્યો નથી. ગુજરાતી સાહિત્ય અકાદમીના મુખપત્ર ‘શબ્દસૃષ્ટિ’નું પણ લગભગ આવું જ છે. પરિષદના  ડિસેમ્બરના વાર્ષિક જ્ઞાનસત્રમાં દર્શક પર કોઈ બેઠક ન હતી, આગામી અધિવેશનના જાહેર થયેલા કાર્યક્રમમાં પણ નથી. છવ્વીસમી ફેબ્રુઆરીના એક બુધવારે ઉજવણીના ઉજમ-ઉલ્લાસ વિનાના માહોલમાં છએક વ્યાખ્યાનોનો સભોજન કાર્યક્રમ તેણે પદાધિકારીઓ અને વક્તાઓ સહિત પચાસ-પંચોતેર આવતા-જતા  શ્રોતાઓની હાજરીમાં કર્યો. તેમાં ય પરિષદને, દર્શકે જેને સ્વાયત્ત બનાવવા માટે લડત આપી હતી તે,  સરકારીકરણ થઈ ચૂકેલી સાહિત્ય અકાદમીનો સહયોગ લેવો પડ્યો. અકાદમીએ પણ વળી અલગ કાર્યક્રમ કર્યો નથી. તેણે વડોદરાની ‘અક્ષરા’ અને સંભવત: બીજી સંસ્થાઓની સાથે જોડાવાનું પસંદ કર્યું. રાજ્ય સરકારે ‘સૉક્રેટીસ’ના નાટ્યપ્રયોગને ટેકો કર્યા સિવાય ઝાઝું કંઈ કર્યું હોવાનું માલુમ નથી.  

‘સૉક્રેટીસ’ અમદાવાદ ઉપરાંત વાળુકડ અને સણોસરામાં ભજવાયું. ટૉલ્સ્ટૉયના જીવન પરનું દર્શકનું ‘ગૃહારણ્ય’ નાટક રાજકોટના રંગકર્મી ભરત યાજ્ઞિકના દિગ્દર્શનમાં ‘કલાનિકેતન’ સંસ્થાના કલાકારોએ જુલાઈમાં ભજવ્યું. રાજ્યની ઘણીબધી સંસ્થાઓએ પોતપોતાની રીતે નાનામોટા કાર્યક્રમો થકી દર્શકને યાદ કર્યા હોવાની નોંધો મળતી રહી છે. અમદાવાદ મહાનગરપાલિકાએ તેના રાષ્ટ્રીય પુસ્તકમેળા સાથે દર્શકના જીવનકાર્યને બહુ આકર્ષક રીતે જોડ્યાં હતાં. ‘દર્શક ફાઉન્ડેશન’ શતાબ્દી મહોત્સવ અન્વયે પુસ્તક-આસ્વાદ પ્રવચનો ગોઠવે છે. ગુજરાત સાહિત્યસભાએ નિબંધ સ્પર્ધા યોજી. વળી તેણે ગયા શનિવારે પ્રકાશ ન. શાહનું વ્યાખ્યાન ગોઠવ્યું. વિશ્વકોશમાં દર્શક વિશેનું આ ચોથું વ્યાખ્યાન હતું. વર્ષની પૂર્ણાહુતિને દિવસે એટલે કે આવતા બુધવારે  ઓમ કમ્યુિનકેશને દર્શક વિશે પરિષદના ગોવર્ધન ભવનમાં પરિસંવાદ ગોઠવ્યો છે.

લોકભારતીએ દર્શકના સાહિત્ય પર યોજેલા કાર્યક્રમમાં દસેક અભ્યાસીઓને બોલાવ્યા હતા. વળી સંસ્થાએ શિક્ષણપ્રસાર અને સુધારણા માટે ‘દર્શક લોકગંગા’ ઉપક્રમ હાથ ધર્યો છે. તે હેઠળ નિષ્ણાત શિક્ષકોની એક ટુકડી એક વાહન અને પુસ્તકો તેમ જ ફિલ્મો સહિતની અભ્યાસ સામગ્રી લઈને ચૌદ ગામોની શાળાઓની મુલાકાત લેતી રહે છે. પાલીતાણા પાસેના માઇધારમાં આવેલું દર્શકના સ્વપ્નનું નાગરિક કેળવણી અને લોકશિક્ષણ માટેનું કેન્દ્ર લોકભારતીએ ફરીથી સક્રિય કર્યું છે.

જો કે શતાબ્દી વર્ષ દરમિયાન નાઝીવાદ-ફાસીવાદની અમાનુષતા વચ્ચે માનવતા વિશે ‘હેલન-સોદો-અંતિમ અધ્યાય’ નાટ્યત્રયી લખનારા દર્શક, આ નાટકો પર ભરત દવેએ બનાવેલી ટેલિફિલ્મો છતાં ય ન દેખાયા. ગાંધીવિચાર અને લોકશાહી સમાજવાદ વચ્ચે પ્રગતિશીલ માનવતાવાદી સુમેળ સાધનારા દર્શક ભાગ્યે જ દેખાયા. હજુ જાણવાના બાકી છે જાહેર જીવનમાં સામેલગીરી, હસ્તક્ષેપ, વિરોધ અને સંઘર્ષમાં ઊતરનારા દર્શક !

+++++++++

સૌજન્ય : ‘કદર અને કિતાબ’ નામે લેખકની સાપ્તાહિકી કટાર, “નવગુજરાત સમય”, 08 અૉક્ટોબર 2014

Loading

...102030...3,6693,6703,6713,672...3,6803,6903,700...

Search by

Opinion

  • ‘શેતરંજ’ પર પ્રતિબંધનું પ્રતિગામી પગલું
  • જેઇન ઑસ્ટિન અમર રહો !
  • જેઇન ઑસ્ટિન : ‘એમા’
  • ‘પ્રાઈડ એન્ડ પ્રેજ્યુડિસ’: એક વિહંગાવલોકન
  • ગ્રામસમાજની જરૂરત અને હોંશમાંથી જન્મેલી નિશાળનો નવતર પ્રયોગ

Diaspora

  • ભાષાના ભેખધારી
  • બ્રિટનમાં ગુજરાતી ભાષા-સાહિત્યની દશા અને દિશા
  • દીપક બારડોલીકર : ડાયસ્પોરી ગુજરાતી સર્જક
  • મુસાજી ઈસપજી હાફેસજી ‘દીપક બારડોલીકર’ લખ્યું એવું જીવ્યા
  • દ્વીપોના દેશ ફિજીમાં ભારતીય સંસ્કૃતિ અને હિન્દી

Gandhiana

  • નિર્મમ પ્રેમી
  • મારી અહિંસા-યાત્રા
  • ગાંધીનો હિટલરને પત્ર 
  • ઈશુનું ગિરિ-પ્રવચન અને ગાંધીજી
  • ગાંધી : ભારતની પ્રતિમા અને પ્રતીક

Poetry

  • વિમાન લઇને બેઠા …
  • તારવણ
  • હે કૃષ્ણ ! કોણ છે તું?
  • આ યુદ્ધ છે !
  • હાલો…

Samantar Gujarat

  • મુસ્લિમો કે આદિવાસીઓના અલગ ચોકા બંધ કરો : સૌને માટે એક જ UCC જરૂરી
  • ભદ્રકાળી માતા કી જય!
  • ગુજરાતી અને ગુજરાતીઓ … 
  • છીછરાપણાનો આપણને રાજરોગ વળગ્યો છે … 
  • સરકારને આની ખબર ખરી કે … 

English Bazaar Patrika

  • Economic Condition of Religious Minorities: Quota or Affirmative Action
  • To whom does this land belong?
  • Attempts to Undermine Gandhi’s Contribution to Freedom Movement: Musings on Gandhi’s Martyrdom Day
  • Destroying Secularism
  • Between Hope and Despair: 75 Years of Indian Republic

Profile

  • સમાજસેવા માટે સમર્પિત : કૃષ્ણવદન જોષી
  • નારાયણ દેસાઈ : ગાંધીવિચારના કર્મશીલ-કેળવણીકાર-કલમવીર-કથાકાર
  • મૃદુલા સારાભાઈ
  • મકરંદ મહેતા (૧૯૩૧-૨૦૨૪): ગુજરાતના ઇતિહાસલેખનના રણદ્વીપ
  • અરુણભાઈનું ઘડતર – ચણતર અને સહજીવન

Archives

“Imitation is the sincerest form of flattery that mediocrity can pay to greatness.” – Oscar Wilde

Opinion Team would be indeed flattered and happy to know that you intend to use our content including images, audio and video assets.

Please feel free to use them, but kindly give credit to the Opinion Site or the original author as mentioned on the site.

  • Disclaimer
  • Contact Us
Copyright © Opinion Magazine. All Rights Reserved