ઘરોના નળમાં ‘બુડ…બુડ…’ અવાજ
ને ડોલોને ઉપડે રિક્તતાની ખાજ,
સૂના રસ્તાના અવાવરું બિસ્તર પર
એકલ-દોકલ બગાસાં ખાતી સુસ્ત હવા,
નિર્વસ્ત્ર ડાળો પર જામી ગયેલો સન્નાટો,
ફરતા પંખા પરથી ચરકતો સમય
દીવાલોના ગાલ પર ગરમ ચચરાટ બની ચોંટી જાય છે
ને
ત્રસ્ત કો’ ચહેરા પરથી ટપકતો ખારો અજંપો…
ગલીના નાકે
એકાદ રડ્યાખડ્યા જનાવરના મુખમાં
વાગોળાતો સૂર્ય
પછી
પોદળો થઈ પથરાય
અને
ચોમેર

બદબૂ….બદબૂ… બદબૂ…
(19-09-1986)

છિન્નભિન્ન છું.
નિશ્છંદ કવિતામાં ધબકવા કરતા લય સમો,
માનવજાતિના જીવનપટ પર ઊપસવા મથતી કોઈ ભાત જેવો,
ઘેર ઘેર પડેલ હજી નવ-હાથ-લાગ્યા ભિક્ષુકના ટુક જેમ,
વિચ્છિન્ન છું.

કોણ બોલી ? કોકિલા કે ?
જાણે સ્વિચ્ ઑફ કરી દઉં.
તરુઘટામાં ગાજતો આ બુલબુલાટ −
કુદરતના શું રેડિયોનો
સાંસ્કૃિતક કો કાર્યક્રમ !
ચાંપ બંધ કરી દઉં ? શું કરું એને હું ?
વસંતપંચમી કેમ આવી ને કેમ ગઈ,
મને ખબર સરખી ના રહી !

પ્રકૃતિ, તું શું કરે ?
મારી પ્રકૃતિની જ જ્યાં રામાયણ છે.
માની લીધેલી એકતા વ્યક્તિત્વની
શતખંડ ત્રુટિત મેં નજરોનજર દેખી લીધી છે.

રાગમૂર્તિ, દ્વેષમૂર્તિ, ભયમૂર્તિ −
ત્રિમૂર્તિએ ઘાટ દેવા બહુ કીધું.

તમારે સ્મરણે રુધિર નાચી ઊઠયું,
તમારે દર્શે હૃદય રાચી ઊઠયું,
ને વિરહમાં બસ મરણ યાચી ઊઠયું,
તમે મારી ઝંખનાનું મધુર પ્રેયોરૂપ −
રાગમૂર્તિ, નમોનમો !

તમે મારી વાસનાનું કાલકૂટ વિરૂપ,
આંખની પ્યાલી મહીં ઊછળેલ અગ્નિકૂપ,
ઊડેલ શ્વાસોચ્છ્વાસ સાથે દગ્ધ હૈયાધૂપ,
તમારા સ્પર્શે નયન-પક્ષ્મો વિખૂટાં −
દ્વેષમૂર્તિ, નમોનમો !

તમારા શવ-આશ્લેષથી શીત છૂટયાં,
હીર હૈયા તણાં છેક સુકાઈ ખૂટયાં,
ચેતનાસ્પન્દનો મંદ આક્રંદ-ડૂબ્યાં,
તમે મારી કામનાઓ નગ્ન નિશ્છલ છંદ −
ભયમૂર્તિ નમોનમો !

એક-કેન્દ્ર વ્યક્તિત્વ કરવા મથ્યાં તમે મારે માટે
અને દીક્ષા આપી પ્રેમધર્મની,
જેના કખગઘનેયે પામવાનું કેમે કરી
ફાવતું નથી હજીય.

ને છતાંય ગાડું આ ગબડે છે
કિચૂડ-ખટ્-ચૂં કિચૂડ-ચૂં-ખટ્.

જુઓ પેલા મારા પ્રિયતમ શ્રીમાનને :
પ્રેમ દ્વારા ચાહતાં નથી આવડતું એમને,
ધિક્કાર દ્વારા જ ચાહતાં ફાવે છે ભલા જીવને.
ભલે એમ તો એમ, ઝઘડવાનો સમય ક્યાં છે ?
તમારી શરતે ચાહીશ તમને.

અને આ રહ્યા મારા દ્વિતીય-હૃદય :
પોતાની પામરતાથી ખરડે છે બહુને,
પોતાની વંકાઈ થકી મરડે છે સહુને.
અરે એથી સારી રીતે વર્તવું એને શક્ય હોત,
તો આ રીતે કોઈ કદી વર્તતુંય હશે ખરું કે ?

ને ઓ પેલા ભૂતપૂર્વ … મારા.
અપૂર્વ અનુભવ થયો એમના નિમિત્તે
વારંવાર રટયાં કર્યું મારા મને :
તમને ધિક્કારવાની મને ફરજ નહિ પાડી શકો.
કદીય ધિક્કારી શકાય, એક વાર ચાહ્યું જેને ?

અરે, તું તો દુનિયાને કાંઈ જ સમજતો નથી !
− કહે છે અનેક મને.
બીજા કહે : દુનિયાનો છેક જ છે જીવ તું.
હા, દુનિયાનો શિષ્ય છું હું.
દુનિયા તો દુનિયાદારીમાં માનતી નથી જ નથી.
નથી એણે યાદ રાખ્યા કોટિપતિ,
સફળતાના શહીદોને નથી તે સંભારતી.
મોટા મોટા થઈને જેઓ ફર્યા’તા તેને ય
વિસ્મૃિતની રાખ નીચે ઢબૂરી દીધા છે એણે.
દુનિયા દુનિયાદારીમાં માનતી જો હોત તો તો
કવિઓને, પાગલ પેલા પ્રેમીઓને, સંતોને
સંભારત ક્ષણેય શા માટે ?
સંભારે ન સંભારે કોઈ એની તથા શાને ?
સ્મૃિત ? હા, સ્મૃિત એ જ તો જીવન છે.
આ પૃથ્વીનાં પડ તે ચિરંતન ટકશે, ને આ ઉષ્મા
હૃદય તણી તે વિફળ વીખરશે ?
ના, ના, ના ! સૂર્યને ગરમ રાખવામાં એ જરી જરીક શો સહારો દેશે,
હૃદય હૃદયના ધબકારે તે પુનર્જીવતી ત્રિભુવનદિગ્વિજયી સંચરશે.
કોણ જાણે ?
અટાણે તો ધબકો આ એક પછી એક ઓછી
થતી જાય.
અનંતીકરણ એનું શક્ય હશે ? જાય −
વૈશાખી ખાખી લૂ-લીલા વરસે આકાશથી ત્યાં
પુલ પર થઈ જાય − સરી જાય બસ.
ગૉગલ્સ-આંખ ચિંતનમાં ડૂબેલીય તે હોય તોયે
નીચેથી, સાબર, તારું પાતળુંક ઝરણું
− આનન્ત્ય-મૃગજળ પ્રતિ દોટ દેતું ભોળકડું હરણું −
એ ક્ષીણ પ્રવાહ-પટીની ટાઢકની ધાર
પુલ વીંધી વૈશાખી દોજખ મહીં આરપાર
મારા ચૈતન્યને અડે ને ઠારે અર્ધક્ષણ
દોટ દઈ રહેલી બસ ફરી થાય આહુતિ
ગ્રીષ્મના લૂ-યજ્ઞની જ્વાળાઓ મહીં તે પહેલાં.
મારા લઘુ હૈયાની આ અજાણી ધબક
એટલું જો કરી શકે ? એટલું ના કરી શકે ?
કદાચને ના કરી શકે તો … …
દિનરાત રાતદિન ખિન્ન છું
એક-કેન્દ્ર થવા મથી રહેલ ક્લિન્ન છું,
ધબકધબકમાં ઊડી રહેલ છિન્નભિન્ન છું.

(સદ્દભાવ : ‘સપ્તપદી’; અમદાવાદ – વડોદરા, ૬/૧૯-૨-૧૯૫૬)

Science in India did not get much projection in the West. Science in China did, thanks to Joseph Needham. A British scientist-turned-science editor, who died in Wales in April, could have, given circumstances, made a contribution because of his great interest in India. He visited India several times and had close contact with some of India’s top scientists. In a blurb that he contributed for a general survey of science and technology in India, he wrote:

“India’s well-wishers have long been puzzled that a literate country that has done all the right things since independence, creating a network of vigorous public research laboratories and driving engineering education to the highest level, should have reaped so little benefit from its investments. L K Sharma’s volume shows that the tide has begun to turn, and why…. The projects and programmes described in it show that there is more to come.

Sir John Maddox, died on April 12 at the age of 83.

He was best known for establishing science journalism in Britain as a very credible and sought-after enterprise. His revival of the journal Nature which was in a bad shape when he took over as editor in 1966 won him numerous admirers in the scientific community as well as the publishing industry. What he did amounted to almost a relaunch of Nature. He introduced a peer review system for articles and developed the Nature-Times News service. After six years of teaching theoretical physics at the University of Manchester, John Maddox switched to journalism as science correspondent of the Manchester Guardian.

He left Nature in 1973 but returned as Editor in 1980 and retired in 1995. From then he was Editor Emeritus of Nature. The prestigious Royal Society elected him a Honorary Fellow, a rare distinction for a science journalist. He was knighted in 1995.

At his secular memorial meeting in London, eminent scientists and former colleagues paid rich tributes tinged with humour. One of the speakers was Nobel Laureate James Watson, the molecular biologist of the double helix fame.

Some references were made to Wales and the Welsh language. John's father had sent him off to an English school in order to prevent him from learning Welsh, so that he could be more employable. (The importance of English is well recognised by Indian fathers.)  A grown-up John became more attached to his nation and he set up his second home in Wales.  He even learnt to say one sentence in Welsh — "I do not know Welsh!"

( Mr Sharma, a senior Indian journalist, who specialises in science writing was London Correspondent of  The Times of India, for nearly a decade. He now lives in New Delhi and works as a free lance writer)