બે લાગણીના શબ્દો રૂપી રક્તદાનથી,
ગઝલો છે તંદુરસ્ત, તમારા જ માનથી.

મારા  ઘરે  તમારી શમાની  હો  રોશની,
એવું  કરો  આ  કામ  તમારા  મકાનથી.

હોદ્દા, ધનીક, ડિગ્રીઓ લજવાય છે અહીં
ઈન્સાન ઓળખાય છે વર્તનના જ્ઞાનથી.

મુજને હજાર  શંકા  જગાવે છે મંચ પર,
દુશ્મન મને નિમંત્રી શકે માનપાનથી?

ધરતી ઉપર બગાડ કરો પણ વિચારજો,
ઉતરી શકે છે એની સજા આસમાનથી.

જાગી રહ્યા છે કેમ આ રસ્તા હજી સુધી,
માંગી રહ્યા છે, લોક અહીં કંઈ દુકાનથી.

મુકામ પોસ્ટ રાજપારડી, તાલુકા ઝઘડિયા, જિલ્લો ભરૂચ, ગુજરાત, ભારત

e.mail : siddiq948212@gmail.com

હૈયાને દરબાર

છોને જાઉં પારકા ઘરમાં
વડલાની છાંય નહીં ભૂલું
તમે પપ્પા મને આપ્યું’તું
એ વહાલ કદી નહીં ભૂલું
તમને જોઈને ખભે ચડી જાઉં છું દોડીને
ઊતરી જાતો થાક દીકરીને રમાડીને
મને પા પા પગલી શિખવી એ હાથ કદી નહીં ભૂલું
મને ઉછેરવા પપ્પા તમે બાકી કશું ન રાખ્યું
ના મારે માગવું પડતું તમે લાવી બધું ય આપ્યું
છલકતા એ દરિયાનો આભાર કદી નહીં ભૂલું
તમે દુ:ખો છૂપાવ્યાં મારી સામે સદા ય હસતાં
મને વળાવતાં તમને જોયા મેં આજે રડતાં
‘સુખી થાજે દીકરી’ના આશીર્વાદ કદી નહીં ભૂલું

•   કવિ : મુકેશ માલવણકર   •   ગીત-સંગીત: મનહર ઉધાસ

* * *

———————-

કંકુ છાંટી કંકોતરી મોકલો,
એમાં લખજો લાડકડીનું નામ,
માણેક સ્તંભ રોપિયાં …!!

તમે સાચું જ સમજયાં. જી હા, લગનગાળો ફરી શરૂ થઈ ગયો છે ને દીકરીને ઘરે તૈયારીઓ પૂરબહારમાં ચાલી રહી છે. દીકરીની માને ઘડીની ફુરસદ નથી. ઉત્તરાયણ પછી તરત જ લગનગાળો શરૂ થઈ જાય. લગ્નપ્રસંગની ખરી શરૂઆત કારતક મહિનો બેસે ત્યારે થાય, વચ્ચે પાછાં કમૂરતા આવે એટલે એ પછી ઉત્તરાણ બાદ ફરીથી દોર શરૂ થાય.

બે મહિના પહેલાં મોબાઈલ ફોનના ઈનબોક્સમાં એક કંકોત્રી આવીને પડી હતી. હવે તો વોટ્સ એપ કંકોત્રીનો જમાનો છે એટલે નવાઈ ન લાગી. વિવાહ કોના હતા ખબર છે? તુલસી અને શાલિગ્રામનાં. આ તુલસી વિવાહનું મુંબઈ જેવા મહાનગરમાં ખૂબ મોટા પાયે, રંગે ચંગે આયોજન કરવામાં આવ્યું હોવાનું જાણીને આનંદ આશ્ચર્ય થયું હતું. આજના આધુનિક જમાનામાં, મુંબઈ જેવા શહેરમાં આવા પારંપારિક વિવાહનું આયોજન કરવાનો વિચાર કોઈને આવે એની નવાઈ લાગે, પરંતુ અંધેરી નાગર મંડળની બહેનો તરફથી આ નિમંત્રણ હોવાથી એના મુખ્ય સભ્ય અર્ચિતા મહેતાને ફોન જોડ્યો તો એમણે બહુ ઉત્સાહપૂર્વક જણાવ્યું કે "લગનની તડામાર તૈયારીઓ ચાલી રહી છે. ગણેશ માટલી, મંડપ મુહૂર્ત, મહેંદી આ બધાં પ્રસંગોનું આયોજન કરવામાં આવ્યું છે. કંકોત્રી ડિજિટલ છે, છતાં પહેલી કંકોત્રી ગણેશજી અને માતાજીને ધરાવવા માટેની છાપી છે. લગન જેટલો જ ખર્ચ કરીને કાર્યક્રમનું આયોજન કરવા પાછળનો હેતુ ભૂલાયેલી પરંપરા, ભારતીય સંસ્કૃતિને પુનર્જીવિત કરવાનો છે. ભારતીય સંસ્કૃતિ ઉમંગ ઉલ્લાસની છે અને દરેક પ્રસંગ પાછળ કોઈક શુભ ભાવના રહેલી છે. તુલસી વિવાહનું મહત્ત્વ એ છે કે "દિવાળી પછીની કારતક સુદ અગિયારસે સૌ પ્રથમ તુલસી વિવાહ ઉજવાયા પછી જ લગનગાળો શરૂ થાય. આ બધું આજની પેઢીને ક્યાં ખબર છે? તેથી આ ભવ્ય સમારંભનું આયોજન અંધેરી નાગર મંડળની મહારાણીઓ ભેગાં થઈને કર્યું છે. ઈન્ટરેસ્ટિંગ હતી આખી વાત. તુલસી વિવાહ પછી લગ્નો શરૂ થઈ જાય.

લગનગાળા દરમ્યાન દીકરી અને કન્યાવિદાય વિશે વાત પ્રસ્તુત બની રહે. તેથી જ કેટલાંક ઉત્તમ દીકરીકાવ્યો વિશે વાત કરવી છે.

આંગણામાં રહેલો તુલસીનો ક્યારો એટલે દીકરી તે આપણે સૌ જાણીએ જ છીએ. પિતાના ઘરમાં અતિ લાડકોડ અને પ્રેમથી ઉછરેલી દીકરીને એક દિવસ પોતાના ક્યારા માટે નવું સ્થાન શોધવું જ પડે છે. દીકરીરૂપી તુલસીના ક્યારાને એક દિવસ આખી ને આખી મૂળ માટી સાથે બીજાના ઘરના કુટુંબના ક્યારામાં રોપવાનો અવસર આવે છે, માંડવો બંધાય છે. ઢોલ શરણાઈ વાગે છે, ગણેશ પૂજા થાય છે, પરિવારની સ્ત્રીઓ અતિ ઉત્સાહિતપૂર્વક પીઠી લગાવે છે, મંગળફેરા ફરાય છે, વિદાયની વસમી વેળા આવી ચડે છે અને દીકરીને એક એવી વ્યક્તિના હાથમાં સોંપી દેવી પડે છે કે જેને આપણે બે-ચાર વખતની મુલાકાતમાં જ મળ્યા હોઈએ છીએ.

પરંતુ, આ બધામાં એક પિતાની મનોસ્થિતિ કેવી હોય? મા તો આંસુ સારીને વેદના વ્યક્ત કરે પણ પિતા તો બધા જ દુ:ખ મનમાં રાખીને હોંશે હોંશે દીકરીના લગ્નની તૈયારી કરતા હોય છે. પિતા મનની બધી જ વેદનાં હૈયે રાખીને બેઠાં હોય છે. ઘરના મોભી તરીકે પિતા જ અસ્વસ્થ બની જાય તો દીકરીનો પ્રસંગ કઈ રીતે ઉકેલી શકે? આવી લાડકી દીકરી અને દીકરીના વિદાય માટે કેટલાંક સુંદર અને લોકપ્રિય ગીતો રચાયાં છે. મુકેશ માલવણકરે લખેલું અને મનહર ઉધાસે ગાયેલું આ ગીત લોકપ્રિયતાની ટોચે છે.

દીકરી મારી લાડકવાયી લક્ષ્મીનો અવતાર
એ સુવે તો રાત પડે ને જાગે તો સવાર
દીકરી તારા વહાલનો દરિયો
જીવનભર છલકાય
પામતા જીવન માતપિતાનું
ધન્ય થઈ જાય
એક જ સ્મિતમાં તારા ચમકે મોતીડા હાજર …!

અત્યાર સુધી કન્યાવિદાયનાં ગીતોમાં મા-બાપની વ્યથા જ ઝિલાઈ છે, પરંતુ તાજેતરમાં મુકેશ માલવણકરે જ પોતાના ગીત દીકરી મારી લાડકવાયી સામે દીકરીની લાગણી વ્યક્ત કરતું ખૂબ સરસ ગીત, છોને જાઉં પારકા ઘરમાં, વડલાની છાંય નહીં ભૂલું … લખ્યું જે લોકપ્રિય ગાયક મનહર ઉધાસે તેમનાં લેટેસ્ટ આલબમ ‘અફલાતૂન’માં સમાવ્યું છે. એ વિશે મનહરભાઇ કહે છે, "આ ખરેખર અફલાતૂન ગીત છે. મને લાગે છે કે દીકરી મારી લાડકવાયી કરતાં પણ એ વધુ લોકપ્રિય થશે. કન્યાવિદાયે દીકરીની કથા-વ્યથા આલેખતું આ ગીત એક નવો એંગલ લઈને આવ્યું છે.

સાંઈ કવિ મકરન્દ દવેએ ગીત લખ્યું છે, જેની પંક્તિઓ છે.

વિધાતાએ દીકરી ઘડીને વળી જોઈ જોઈ
કસબી હાથેથી એણે કરી શી કમાલ!
વારે વારે હસું હસું થાય એનું મુખ
હૈયે એને હાશ, હર માવતર કાજે ધર્યું
હર્યું ભર્યું હેત, નર્યું નીતર્યું આ સુખ …!

જનનીની જોડ જગે નહીં જડે રે લોલ … ગીતના ઢાળ પરથી એવું જ ગીત મકરન્દ દવેએ લખ્યું;

પ્રભુએ બંધાવ્યું મારું પારણું રે લોલ
પારણીએ ઝૂલે ઝીણી જ્યોત રે
અદકાં અજવાળાં એની આંખમાં રે લોલ
અમૃત દેવોનું દિવ્ય લોકમાં રે લોલ
લાડલી આ લાવી ઘેરઘેર રે … અદકાં અજવાળાં
બાપુની ઢાલ બને દીકરો રે લોલ
કન્યા તો તેજની કટાર રે
અદકાં અજવાળાં એની આંખમાં રે લોલ …!

એક સમયે દીકરી સાપનો ભારો ગણાતી હતી, પરંતુ આજની દીકરીઓ તો મા-બાપની ઢાલ બનીને ઊભી રહે છે એટલે જ કવિએ લખ્યું છે કે દીકરી તો તેજની કટાર છે.

કવિ સંદીપ ભાટિયાએ દીકરીને ઈશ્વરની આમંત્રણ પત્રિકા કહી છે. તેઓ લખે છે ;

"દીકરી એટલે ભડભાંખળું. દીકરી એટલે પરી લોકમાં પુન:ટ્વિટ માટેની તમારા નામે આવેલી ઈશ્વરની આમંત્રણ પત્રિકા દીકરી એટલે ધગધગતા ઉનાળે ઝંખવાતી આંખોને રાધા પાણીની છાલક દીકરી એટલે પતંગિયાની ઉડાન ઉડાન દીકરી એટલે ખિસકોલીનું ચક ચીં ચક ચક ચીં, દીકરી એટલે દીકરી એટલે દીકરી. કાનુડાને બાંધવા દર વખતે રસી ટૂંકી પડે એમ દીકરી પણ વ્યાખ્યામાં બંધાય નહીં ખેતી જૂની સાવ હાથવેંતમાં લાગે છે ખૂબ દૂર હોવાનો અહેસાસ મને છાને ખૂણે સતત કરાવ્યા કરે ખોળામાં બેઠી હોય ત્યારે એના ટહુકાની પાછળ પ્રવાસી પંખીની પાંખોનો ધ્વનિ સંભળાયા કરે તો જોજનો દૂર હોય અને એને યાદ કરવા માત્રથી મનમાં સુગંધ પ્રસરી જાય એવી એ જાદુઈ જડીબુટ્ટી સર કરતી વહી જતી રમતી રંગબેરંગી માછલીઓની જેમ સરવરજલની સ્વચ્છતા અને નિર્મળતાનું પ્રમાણ છે એમ મુક્ત અને પ્રસન્ન દીકરી ઘર અને સમાજ નીરોગી હોવાની સાબિતી છે.

આવી નાચતી, કૂદતી, ઘરમાં ફરી વળતી પતંગિયા જેવી પુત્રીનું લગ્ન થઈ જાય પછી શું થાય એ વાત કવિ જયન્ત પાઠકે આ રીતે કરી છે ;

આખરે ઉજાગરાનો અંત આવ્યો
લગન ઊકલી ગયાં
મા હવે ઘરની ચીજવસ્તુઓ ગણે છે
અચાનક કંઈક યાદ આવતાં
એ ઓરડા વચ્ચે ઊભી રહી જાય છે
આંખોમાંથી ટપકું ટપકું થાય છે
ખારો ખારો પ્રશ્ન: મારી દીકરી ક્યાં?

કન્યાવિદાય એ કરુણમંગલ પ્રસંગ છે. કન્યાવિદાયના એક અદભુત ગીતની વાત આવતા અંકે.

સૌજન્ય : ‘લાડકી’ પૂર્તિ, “મુંબઈ સમચાર”, 16 જાન્યુઆરી 2020

http://www.bombaysamachar.com/frmStoryShowA.aspx?sNo=619219

દસમી જાન્યુઆરીએ જાહેર થયેલ યુ.પી.એસ.સી.ની ઇન્ડિયન ઇકૉનૉમિક સર્વિસની એક બહુ અઘરી પરીક્ષામાં આખા દેશમાંથી સફળ થનારા માત્ર 32 વિદ્યાર્થીઓમાંના 18 જે.એન.યુ.ના છે, અને એ નિમિત્તે એચ.આર.ડી. મંત્રી રમેશ પોખરિયાલ નિશંકે ‘જે.એન.યુ. ઇઝ અવર ટૉપ યુનિવર્સિટી’ એમ ગૌરવ પણ કર્યું છે.

પાંચમી જાન્યુઆરીએ દિલ્હીની જવાહરલાલ નહેરુ યુનિવર્સિટી(જે.એન.યુ.)ના વિદ્યાર્થી સંગઠનની આગેવાન આઇશી ઘોષ ગુંડાઓના મારથી જબરદસ્ત ઘાયલ હતી, તેના માથે સોળ ટાંકા હતા. એ જ ગાળામાં રાત્રે પોણા નવના સુમારે જે.એન.યુ.ના સત્તાવાળા આઇશી અને બીજા ઓગણીસ વિદ્યાર્થીઓની સામે દિલ્હી પોલીસમાં એફ.આઇ.આર. દાખલ કરી  – તે પણ પહેલી અને ચોથી તારીખે કૅમ્પસમાં બનેલા ભાંગફોડના બનાવોના આરોપ હેઠળ ! યુનિવર્સિટીના સત્તાવાળાઓની તેમના પોતાની વિદ્યાર્થિની તરફની અમાનુષતાની આ ચરમસીમા હતી.

બીજી બાજુ આઇશીને મારનાર અને યુનિવર્સિટીમાં આતંક મચાવનાર બુકાનીધારીઓ સામે યુનિવર્સિટી સત્તાવાળાએ ફરિયાદ નોંધાવી ન હતી. પણ દિલ્હી પોલીસ પોતાની રીતે બે એફ.આઈ.આર. કરી હતી કે જેમાં તે નોંધે છે કે ધમાલ મચાવનાર અજાણ્યા ગુંડાઓને માઇક પર ચેતવણી આપવામાં આવી અને તેઓ ભાગી ગયા. એફ.આઇ.આર.માં તોફાનની નોંધ આવી આઘાતજનક બેફિકરાઈથી થયેલી છે. વાસ્તવમાં એ આતંક હતો.

યુનિવર્સિટીના પરિસરમાં પાંચમી જાન્યુઆરીની સાંજે ચારેક વાગ્યાથી લઈને રાત્રે નવેક વાગ્યા સુધી  બુકાનીધારી દબંગોનું રાજ હતું. તેમણે પથ્થરમારા કર્યા હતા, વિદ્યાર્થીઓને ખુલ્લામાં કે હૉસ્ટેલના રૂમોમાં ઘૂસીને ડંડા-સળિયા-પાઇપોથી બહેરમીથી માર્યા હતા, મારતાં પહેલાં તેમનાં નામ, વતન, સંગઠન સાથેનાં જોડાણ જેવી માહિતી પૂછવામાં આવતી હતી. હૉસ્ટેલના 42 રૂમ્સમાં બેફામ તોડફોડ કરી હતી. વિદ્યાર્થિનીઓના વિભાગમાં તેઓ ઘૂસે તે પહેલાં યુવતીઓએ એકજૂટ થઈ સાંકળ બનાવી બૂમાબૂમ કર્રીને ગુંડાઓને ખાળ્યા હતા.

કૅમ્પસમાં એક કરતાં વધુ જગ્યાએ કરવામાં આવેલા હુમલામાં આઇશી ઉપરાંત બે અધ્યાપકો, બે ચોકીદારો અને ઓછામાં ઓછા ત્રીસ વિદ્યાર્થીઓ ઘવાયા હતા. હુમલાખોરો કામ તમામ કરીને આરામથી ટહેલતા, હાથમાં ડંડા-સળિયા-પાઇપો સાથે પોલીસની દેખરેખ હેઠળ કૅમ્પસમાંથી બહાર નીકળી ગયા હતા. કૅમ્પસની બહાર એકઠા થયેલા અધ્યાપકો, અત્યારના તેમ જ  પૂર્વ વિદ્યાર્થીઓ, નિસ્બત ધરાવતા નાગરિકો અને કર્મશીલ યોગેન્દ્ર યાદવને પણ ગુંડા ડરાવી-ધમકાવી રહ્યા હતા, પત્રકારોને અટકાવી રહ્યા હતા, છતાં પોલીસ ચૂપ હતી. આ બધાંની ઝાંખી આપતાં દૃશ્યો આખા દેશે જોયાં છે. ચૅનલો અને વૉટસઍપમાં સંખ્યાબંધ શકમંદોનાં ચિત્રો અને નામ વાયરલ થયાં છે. હિન્દુ રક્ષા દળ નામના એક સંગઠને ગુંડાગર્દી માટેની જવાબદારી પણ સ્વીકારી છે. આઇશીએ યુનિવર્સિટીમાં હિંસાચાર અને તેના પરના હુમલા માટે અખિલ ભારતીય વિદ્યાર્થી પરિષદ(એ.બી.એ.વી.પી.)ને જાહેરમાં જવાબદાર ગણી છે. સામે પક્ષે આટલા એ.બી.વી.પી.એ ડાબેરી છાત્ર સંગઠન જવાહરલાલ નહેરુ યુનિવર્સિટી સ્ટુડન્ટસ યુનિયન (જે.એન.યુ.એસ.યુ.) પર આરોપ લગાવ્યો છે. દિલ્હી પોલીસે અત્યાર સુધી કોઈની ધરપકડ કરી નથી. દિલ્હી પોલીસ કેન્દ્ર સરકારના ગૃહ મંત્રાલય હેઠળ આવે છે.

કેન્દ્રનાં ગૃહખાતા હેઠળ આવતી આ એ જ દિલ્હી પોલીસ છે કે જે વિદ્યાર્થીઓની અશાંતિની બાબતમાં પંદરમી ડિસેમ્બરે ખૂબ સક્રિય હતી. તે દિવસે પોલીસે નાગરિકતા સુધારણા બિલ સામેનાં વિરોધ પ્રદર્શનના બનાવમાં જામિયા મિલિયા ઇસ્લામિયા યુનિવર્સિટીના કૅમ્પસમાં ઘૂસીને કૅન્ટિન અને લાઇબ્રેરી સહિત અનેક જગ્યાએ  વિદ્યાર્થીઓને મારઝૂડ કરી હતી. વધુમાં, પચાસથી વધુ વ્યક્તિઓની  ધરપકડ કરી હતી. પણ તેમાંથી કોઈ વિદ્યાર્થી તોફાનોમાં સંડોવાયેલો હોય એવું સાબિત ન થઈ શકતા તેમને છોડી મૂકવામાં આવ્યા હતા.

જે.એન.યુ.ના હિંસાચારમાં પોલીસના કૅમ્પસ પ્રવેશના વિલંબની બાબતે પણ મોટો વિવાદ પ્રવર્તે છે. પોલીસની પોતાની એક એફ.આઈ.આર. પોણા ચાર વાગ્યાની છે. યુનિવર્સિટીના સત્તાવાળાઓએ કહ્યું છે કે તેમણે સાંજે સાડા ચારે  કૅમ્પસમાં તોફાનો રોકવા પોલીસ કન્ટ્રોલ રૂમને ફોન કર્યો. પોલીસના કહેવા મુજબ પોણા આઠના સુમારે તેને કૅમ્પસમાં આવવા અંગે લેખિત પત્ર મળ્યો. તે ઉપરાંત ચારથી પાંચ દરમિયાન પણ પચાસેક તાકીદના કૉલ કન્ટ્રોલ રૂમને મળ્યા. પોલીસની નિષ્ક્રિયતાને કારણે  સામેલગીરી અને હુમલાના આયોજિત ષડયંત્રના આરોપોને વજૂદ મળે છે.

પોલીસ નિષ્ક્રિય અને નિંભર યુનિવર્સિટી તંત્ર. વાઇસ-ચાન્સલરે ઘાયલ અધ્યાપકો કે વિદ્યાર્થીઓનો સંપર્ક કર્યો નથી, તેમણે આ હુમલાને વખોડ્યો નથી. ઊલટું તેમણે જે થયું તેને પાછળ મૂકીને નવેસરથી શરૂ કરવાની હાકલ કરી છે. અહીં એ સ્વાભાવિક રીતે યાદ આવે છે કે જામિયાના વાઇસ-ચાન્સલરે 15 ડિસેમ્બરના પોલીસ અત્યાચારને વખોડીને સરકાર પાસે અદાલતી તપાસની માગણી કરીને વિદ્યાર્થીઓ પ્રત્યે ઊંડું સંવેદન વ્યક્ત કર્યું હતું. પૂર્વ લશ્કરી જવાનોના બનેલાં જે.એન.યુ.ના પોતાનાં મોંઘાદાટ સુરક્ષાદળ સામે પણ સવાલો ઊભાં થયાં છે. જે.એન.યુ.ના અધ્યાપક સંગઠને આ હુમલો યુનિવર્સિટીની ‘ટેરર ટૅક્ટિક’ ગણાવી વાઇસ-ચાન્સલરના રાજીનામાની અને વિદ્યાર્થીઓએ તેમને દૂર કરવાની માગણી કરી છે. વાઇસ-ચાન્સલરે વળી એક નિવેદનમાં આ હુમલાને જે.એન.યુ.માં હૉસ્ટેલ ફી વધારા વિરુદ્ધનાં આંદોલન સાથે કોઈ આધાર વિના જોડીને ફરી એક વાર ડાબેરી વિદ્યાર્થી જૂથોની સામે આંગળી ચીંધી છે. ડાબેરી વિચારધારાના ગઢ ગણાતી જે.એન.યુ.ની વિદ્યાકીય ઉપલબ્ધિઓને  ખુલ્લા મગજથી જોવાની જરૂર છે. આ વર્ષના એક નોબેલ અર્થશાસ્ત્રી, દેશના અત્યાર અર્થમંત્રી, વિદેશમંત્રી, અનેક વિદ્વાનો, કલાકારો, પત્રકારો આ યુનિવર્સિટીમાંથી તૈયાર થતાં રહ્યાં છે.

ભારતીય જનતા પક્ષે (ભા.જ.પ.) જે.એન.યુ. વિરુદ્ધ ઝુંબેશ ચલાવી છે. તેનો એક મુદ્દો એ છે કે આતંકવાદી અફઝલગુરુની ફાંસીનો જે.એન.યુ.માં એક જૂથે વિરોધ કર્યો હતો, જે આતંકવાદને ટેકો આપનારી વાત હતી. પણ અફઝલ ગુરુને ટેકો આપનાર કાશ્મીરની પીપલ્સ ડેમૉક્રેટિક પાર્ટી સાથે ભા.જ.પે. કાશ્મીરમાં સત્તા માટે હાથ મેળવ્યા હતા. ભા.જ.પે. ‘ટુકડે ટુકડે ગૅન્ગ’ નામનો આરોપ જે.એન.યુ. પર મૂકેલો છે. તે હજુ ધોરણસરનાં માધ્યમોને ન ગણીએ તો પણ દેશની અદાલતમાં સાબિત થવાનો બાકી છે. બાય ધ વે, દેશના ટુકડે ટુકડા થાય એમ ઈચ્છનાર સહુ ધિક્કારને પાત્ર છે જ. અને દેશના સમાજને નાત-જાત, ધર્મ-સંપ્રદાય, ફિરકા-ફતવા થકી ટુકડામાં વહેંચીને ચૂંટણીઓ લડનાર, કેટલાંક ધર્મસ્થાનો ચલાવનાર અને પ્રભુત્વ ગજાવનાર સહુ પણ ધિક્કારને પાત્ર જ છે. આજે દેશના હજારો વિદ્યાર્થીઓ, કેટલાક અધ્યાપકો અને સમાજનો એક હિસ્સો જે.એન.યુ.ની સાથે છે. તે બધા દેશભક્તિમાં ઊણા કે અણસમજ નથી. એ પણ સમજવાનું છે કે જે.એન.યુ.ના મુદ્દાને ગૂંચવી મારવાના કારસા પણ ચાલુ છે. એ પણ નોંધવું જોઈએ કે દસમી જાન્યુઆરીએ જાહેર થયેલ યુ.પી.એસ.સી.ની ઇન્ડિયન ઇકૉનૉમિક સર્વિસની એક બહુ અઘરી પરીક્ષામાં આખા દેશમાંથી સફળ  થનારા  માત્ર 32 વિદ્યાર્થીઓમાંના 18 જે.એન.યુ.ના છે, અને એ નિમિત્તે એચ.આર.ડી. મંત્રી રમેશ પોખરિયાલે નિશંકે ‘જે.એન.યુ. ઇઝ અવર ટૉપ યુનિવર્સિટી’ એમ ગૌરવ પણ  કર્યું  છે.

જે.એન.યુ. કે અત્યારના મુદ્દે વિદ્યાર્થીઓને રાજકારણથી અળગા રહેવું જોઈએ એવી સલાહ આપનારા બહુ હોય છે. તેમને સવાલ : ભવિષ્યના રાજકારણીઓ ઘડનારી તમામ રાજકીય પક્ષોની વિદ્યાર્થી પાંખોને બંધ કરી દેવી જોઈએ? સલાહકારો જેના ભક્તો છે એ પક્ષો એવું કરશે ? વળી જેમ યુવા વિદ્યાર્થીઓ ફ્લાવર શોમાં જાય, પતંગ-ઉત્સવ કરે, જે-તે સમુદાયોના મેળાવડાઓમાં દિવસો લગી જોડાય તેમ એ રાજકારણમાં ય જોડાય. અઢાર વર્ષે મતાધિકાર મેળવેલા, ગૅજેટસ થકી માહિતીસજ્જ યુવા વિદ્યાર્થીઓ લોકશાહી માટે રાજકીય સભાનતા કેળવી, કંઈ નહીં તો, નોકરી મેળવવા માટે ય રસ્તા પર આવીને આંદોલન કરે  તે આપણે માનીએ છીએ તેટલું અનિચ્છનીય નથી.

શહીદે આઝમ ભગતસિંહને લગીર  યાદ કરી લઈએ. ‘કિરતી’ સામયિકના જૂન 1928ના અંકના એક લેખમાં તેમણે લખ્યું છે : ‘તેઓ [વિદ્યાર્થીઓ] ભણે, જરૂર ભણે. પરંતુ સાથે સાથે રાજકારણ વિશે પણ જાણે, અને જ્યારે જરૂર ઊભી ત્યારે મેદાનમાં કૂદી પડે, પોતાની જિંદગી આ કામમાં લગાવી દે. નહીં તો બચવાનો બીજો કોઈ ઉપાય દેખાતો નથી.’     

*******

9 જાન્યુઆરી 2020, રિવાઇઝડ 16 જાન્યુઆરી

[“નવગુજરાત સમય”, શુક્રવાર, 17 જાન્યુઆરી 2020ના અંકમાં પ્રગટ લેખકની ‘ક્ષિતિજ’ નામક સાપ્તાહિક કટારની રજૂઆત]