રોજ આમ આદમી સે જુડે સવાલ રાષ્ટ્રીય મીડિયા સે બાહર કર દિયે જાતે હૈ. એક વ્યક્તિ કો લેકર ઘંટોં ચર્ચા હોતી હૈ, લાખો કિસાનોં કો લેકર એક ઘંટા ભી બહસ નહીં હોતી હૈં. ઇસ લિયે આપકે લિયે જાનના જરૂરી હૈ કિ મીડિયા મેં ક્યા હો રહા હૈ.

ઈતના ભી ઘબરાને કી જરૂરત નહીં હૈ. બસ જાનને કી જરૂરત હૈ કિ ઇસ મીડિયા મેં ક્યા હો રહા હૈ, ફિર આપકો સમજ આ જાયેગા કિ આપકે સાથ ક્યા હોને જા રહા હૈ. ડરાને વાલે તાકતવર હોતે હૈં, યહ બાત સહી હૈ, પર ઉસકા ક્યા કરેંગે જિસકે પાસ તાકત નહીં હોતી મગર જો ડરતા નહીં હૈ. મૈં આપકો એક બાત બતાતા હૂં, ફિર આપ ઇસે અપને મન મેં રખ લેના. દિલ્લી જબ આઇયેગા તો પત્રકારોં સે મિલિયેગા. મિલકર જો અનુભવ હોગા, ઉસે ડાયરી મેં લિખિયેગા. મુજે પત્ર લિખિયેગા. આપકો દિલ્લી મેં દો તરહ કે પત્રકાર મિલેંગે. એક જો ડરે હુએ હૈં ઔર એક જિન્હેં ડરાયા જા રહા હૈં, જો ડરે હુએ હૈં ઉનમેં દો તરહ કે ડરપોક મિલેંગે. એક, જિન્હેં ડરને કી કાફી કીમત મિલ રહી હૈ, દૂસરે જિન્હે ડર કે બદલે સિર્ફ ડર હી મિલ રહા હૈ. દિલ્લી કે પત્રકારોં કી હાલત યે હૈ કિ કહ દિજિએ કી આપકા ફોન રિકૉર્ડ હો રહા હૈ તો બાતચીત હી બંદ કર દેગા. રિકોર્ડિંગ કી બાત સચ હૈ યા નહીં મગર કોઈ રિકૉર્ડ કર રહા હૈ, ઈસકા ડર તો સચ હૈ. રાજકમલ ઝા કી ઇસ બાત કો કિતની બાર દોહરાઉં, ફિર ભી એક બાર પઢ લિજીયે. ક્યા પતા અબ ઈસ તરહ કી બાત કરને વાલે લોગ હી ન રહેં.

રાજકમલ ઝા ને કહા થા, “It’s important, especially in age, and I turn 50 this year so I can say that, when we have a generation of journalists who are growing up in an age of retweets and likes. And they do not know that criticism from a government is a badge of honour.”

પૂરી દુનિયામેં મીડિયા સત્તા કી ગોદ મેં ખેલ રહા હૈ. યે મીડિયા ગોદી મીડિયા હૈં, અંગ્રેજી મેં ઈસે એમ્બેડેડ જર્નાલિઝમ કહતે હૈં. ટીવી કે જરીયે આપકી ધારણા કો નિયંત્રિત કિયા જા રહા હૈ. આખિર ક્યા બાત હૈ કિ દો ચાર મુદ્દોં કે આસ પાસ હી તમામ ચૈનલ સાલ ભર બહસ કરતે હૈં. દુનિયા ભર મેં ટીવી કો મૈનેજ કરના અબ સરકાર ઔર ચુનાવી રણનીતિ કા હિસ્સા હૈ, મેં બહુત દિનોં સે એક એનિમેશન પર કામ કર રહા થા. હમારે ગ્રાફિક્સ કલાકાર ઈશાન ને મન લાયક બના હી દીયા હૈ તો સોચ આજ બતા હી દેતા હૂં તાકિ આપકો પતા ચલે કી આપકે સાથ ક્યા હો રહા હૈં.

ટીવી કે સામને બૈઠે દર્શક કે બારે મેં કહા ગયા કિ યહ શક્તિશાલી હૈં, અપને રિમોટ સે તય કરતા હૈ કિ કૌન સા ચૈનલ દેખેગા ઔર ક્યા દેખેગા. ઇસલિયે ચૈનલોં કી દુનિયા મેં હોડ હોતી થી, અલગ અલગ ખબરોં કો લાને કી. ધીરે-ધીરે હોડ બંધ હો ગઈ. કભી તાલીબાન તો કભી ૨૦૧૨ મેં દુનિયા ખત્મ હોને કે કાર્યક્રમ જાને લગે. એક રિપોર્ટર તો સ્વર્ગ કી સીઢી તક પહુંચ ગયા થા. સારે ચૈનલ ધીરે-ધીરે એક હોને લગે. આપ એક દર્શક કે રૂપ મેં લાચાર. ચેનલ બદલના ન બદલના એક હી બાત હો ગયા. ચારોં તરફ વહી મુદ્દે, વહી દલીલે. એક બાર એજંડા તય હો ગયા ફિર સારે ચેનલ ચલ પડે. ક્યા યહ સિર્ફ સંયોગ હોગા કિ કઈ ચેનલ દો ચાર મુદ્દોં કે આસ-પાસ હી દિનરાત બહસ કરતે રહતે હો. ટીવી એક ઈંટ બનતા ગયા. ટીવી કે ઉપર ટીવી. ચૈનલ કે ઉપર ચૈનલ. દર્શક કે આસ-પાસ એક કુઆં બન ગયા. કુએં કી દીવાર ઊંચી હોતી ચલી ગઈ. વો ધારણા કે ઈસ અંધેરે કુએં મેં બંધ હોને લગા. કુઆં અબ સુરંગ હોને લગા હૈ. આપકી સોચ ઉસ સ્ક્રીન કા વિસ્તાર બન જાતી હૈ જો આપ દેખ રહે હોતે હૈં. જહાં બૈઠે બૈઠે દર્શક કો અબ દો ચાર બાતેં હી માલૂમ હૈ, યા વહી માલૂમ હૈ  જિસે બતાયે જાને કા ફૈસલા હુઆ હૈ. ઉસ કુએં મેં બંધ દર્શક હોને કા અસ્તિત્વ મિટ જાતા હૈ. આપ દર્શક નહીં રહ જાતે હૈં, મૌત કા કુઆં આપને દેખા હોગા મેલે મેં, યે જો આપ દેખ રહે હૈં લોકતંત્ર મેં, જનમત કી મૌત કા કુઆં હૈં.

મીડિયા કંટ્રોલ કે દૌર મેં રિમોટ કંટ્રોલ કા કોઈ મતલબ નહીં રહ જાતા હૈં. પોલૈંડ મૈં કભી નહીં ગયા, લગતા ભી નહીં જા પાઉંગા. હાનિયા એમ ફેદરોવિચ કા લિખા એક પેપર હૈં જિસકા ટાઈટલ હૈ THE WAR FOR INFORMATION: THE POLISH RESPONSE TO MARTIAL LAW. ૧૨ દિસંબર ૧૯૮૧ કી આધી રાત પોલેંડ મેં માર્શલ લૉ લગા થા. મતબલ આપાત્‌કાલ. કમ્યુિનસ્ટોં કા યહ આપાત્‌કાલ થા. ઇસ રિસર્ચ કે જરિયે વહ દેખને કા પ્રયાસ કિયા ગયા કિ જબ સૂચનાઓં પર સરકાર કા નિયંત્રણ હો જાતા હૈ તબ સમાજ કે ભીતર કૈસી પ્રતિક્રિયા હોતી હૈં. ક્યા દર્શકોં કા એક બાત સુનતે સુનતે દિમાગ પક જાતા હૈ ઔર અગર પક જાતા હૈ તો વે ક્યા કરતે હૈં.

પોલૈંડ મેં જબ ટીવી પર એક બાત આને લગી, સરકાર કી બાત, સરકાર કી જી હુજૂરી – તો લોગોં ને નાયાબ તરીકા નિકાલા. Swidnik ઔર Lublin નામ કે શહર મેં શામ કે વક્ત લોગ અપને ટીવી સેટ કો ખિડકી કી તરફ મોડ દેતે થે, ઔર બાહર ઘૂમને નિકલ જાતે થે, હજારોં લોગોં ને એસા હી કરના શુરુ કર દિયા. ટીવી તો ચલ રહા હોતા થા મગર લોગ બાહર ટહલ રહે હોતે થે. ૩૬-૩૭ સાલ પહલે કી જનતા ઇતની રચનાત્મક થી. દર્શકોં કો યહી બતાના થા કિ કોઈ નહીં દેખ રહા હૈં. ગુસ્સે મેં પ્રશાસન ને બદલા લેના શુરુ કર દિયા. શામ કે વક્ત બિજલી ઔર પાની કે કનેક્શન કાટ દિયે. જબ ઈસસે બાત નહીં બની તો સરકાર ને યહાં તક નિયમ બના દિયે કિ શામ કે વક્ત કિતને લોગ ગલિયોં મેં ઘૂમને કે લિએ નિકલેંગે. તાકિ કુછ લોગ ઘર બૈઠ કર ટીવી પર પ્રોપૈગૈંડા દેખ સકેં. નતીજા યહ હુઆ કિ ઔર ભી બડી સંખ્યા મેં લોગ સડકોં પર ટહલને કે લિએ નિકલને લગે.

હિન્દી કા પત્રકાર ઇતના ગ્લોબલ હો જાએ, ચલતા હૈ. પટના કે એપિસોડ મેં પોલૈંડ કા ઉદાહરણ, પર દેખિયે એક સમાજ કૈસે સરકાર કી ખુશામદ કરને વાલી મીડિયા સે લડતા હૈ. લોગ તબ ભી મીડિયા ઔર સરકાર કા ગેમ સમઝ રહે થે, અબ ભી સમજ હી રહે હોંગે. પોલૈંડ મેં લોગ અપીલ કરને લગે કિ અખબાર ન પઢેં. ઉસ સમય એક નારા ચલા કિ “Let the piles of unsold newspapers at the news stands demonstrate our opposition to military rule.” મતલબ ન્યૂઝ સ્ટૈંડ પર અખબારોં કો બિના બિકે પડે રહને દિજિએ તાકિ ઉન્હેં સમજ આ જાએ કિ હમ મિલિટ્રી રુલ કા વિરોધ કરતે હૈ. ઇસકા અસર હુઆ. સેના કે નિયંત્રણ મેં છપને વાલે અખબાર કો લોગોં ને ખરીદના હી બંધ કર દિયા. પોલૈંડ કી જનતા કો આજ તક અપના વો અતીત યાદ હૈં.

૨૦૧૬મેં પોલૈંડ કી સરકાર ને પ્રેસ કી આઝાદી કો સીમિત કરને કે લિએ કુછ નિયમ બનાએ. સરકાર ચાહતી થી કિ ચાર પાંચ ટીવી ચૈનલોં કે રિપોર્ટર હી સંસદ કવર કરેં. વિપક્ષ ને કહા કિ યે સબ સૂચના રોકને કે તરીકે હૈં તાકિ નાગરિકોં કો પતા હી નહીં ચલે કિ સંસદ મેં ક્યા હુઆ. વિપક્ષ કી યહ બાત જનતા સમજ ગઈ ઔર ૧૩ દિસંબર ૨૦૧૬ કો સંસદ કો ઘેર લિયા. ઉસ દિન પોલૈંડ મેં માર્શલ લૉ લગને કી ૩૬વીં બરસી થી.

સોમવાર [૫-૬-૨૦૧૭] સુબહ ખબર આઈ કી એન.ડી.ટી.વી. કે પ્રમોટર ડૉ. પ્રણય રૉય ઔર રાધિકા રૉય કે ઘર પર સી.બી.આઈ. કે છાપે પડે હૈ. સી.બી.આઈ. ને ભી પ્રેસ રિલીઝ જારી કર બતાયા કી એફ.આઈ.આર. કી ગઈ હૈ. ગોદી મીડિયા કે કુછ હિસ્સે બિના તથ્યોં કી જાંચ કિએ ઉતાવલે હો ગયે. વ્હાટ્‌સએપ યુનિવર્સિટી કે જરિયે તરહ તરહ કી અફવાહ ફૈલાઈ જાને લગી. આપ જાનતે હૈં કિ સોશલ મીડિયા પર એન.ડી.ટી.વી. કે બારે મેં નિરંતર અફવાહ ફૈલાઈ જાતી રહતી હૈ, સુબહ હી એન.ડી.ટી.વી. ને બયાન જારી કર દિયા થા કિ હમ ડરને વાલે નહીં હૈ. ફર્જી મામલોં સે નહીં ડરેંગે. શામ કો એક વિસ્તૃત બયાન આયા જિસે આપ યહાં ક્લિક કર પઢ સકતૈ હૈં. https://khabar.ndtv.com/news/communication/ndtvs-updated-statement-on-cbi-raids-1708186

નેતા ચાહે હમ પર જિતના ભી હમલા કરેં, હમ ભારત મેં મીડિયા કી આઝાદી કી લડાઈ સે પીછે નહીં હટેંગે. યે અંતિમ વાક્ય હૈ ઇસ બયાન કા. ઇસમેં એક વાક્ય અપની તરફ સે જોડ રહા હૂં. પોલૈંડ કી જનતા કી તરહ લડાઈ કા કુછ ફર્જ આપ ભી અદા કીજિયે. આપ મેં બહુત લોગોં ને ઇસે મીડિયા કી આઝાદી પર હમલા માના હૈ. આવાજ ઉઠાઈ હૈ. બહુત સે પત્રકારોં ને ઇસકા વિરોધ કિયા હૈ.

બહુત સે લોગોં ને વ્હાટ્‌સએપ કર બતાયા હૈ કિ વે સમજ રહે હૈં કિ ઇસ ખેલ કે જરિયે કિસે ડરાયા જા રહા હૈ, યોગેન્દ્ર યાદવ, સિદ્ધાર્થ ભાટિયા, હરતોષસિંહ બાલ, એમ.કે. વેણુ, રાજદીપ સરદેસાઈ, શોએબ દાનિયાલ, પ્રવીણ સ્વામી, ઓમ થાનવી, રામચંદ્ર ગુહા, અજય શુક્લા … યે વો લોગ હૈં જો તમામ મસલોં પર પબ્લિક સ્પેસ મેં લિખતે રહૈ હૈં, બોલતે રહૈ હૈં, મુખ્યમંત્રી અરવિંદ કેજરીવાલ ઔર મુખ્યમંત્રી મમતા બેનર્જી ને ભી ઇસ છાપેમારી કો ડરાને કી કારવાઈ બતાયા હૈ. દેશભર સે આમ દર્શકોં ને ભી ટ્‌વીટ કિયા હૈ. વેંકૈયા નાયડૂ ને કહા હૈ કિ અગર કોઈ મીડિયા મેં હૈ, ગલત કામ કરતા હૈ, તો ઇસકા મતલબ યહ નહીં કિ સરકાર ચુપ બૈઠેગી, અધિકારી અપના કામ કર રહે થે ઔર ઉસમેં કોઈ રાજનીતિક હસ્તક્ષેપ નહીં હૈં.

એન.ડી.ટી.વી.ને અપના જવાબ દે દિયા હૈ. જિસ વ્યક્તિ કિ શિકાયત પર દેશ કી અદાલતોં ને સંજ્ઞાન નહીં લિયા, ઉસ વ્યક્તિ કિ શિકાયત પર સી.બી.આઈ. છાપે મારને ચલી આઈ જબ કી એન.ડી.ટી.વી. કે પ્રમોટર ને સાફ કહા હૈ કિ જિસ લોન કી બાત થી, વો લોન ચુકા દિયા ગયા હૈ, વૈસે કાનૂન કો યાદ દિલાના ચાહિએ કિ છહ લાખ કરોડ કા જો નૉન પરફાર્મિંગ એસેટ હૈ બૈંકો કા, ઉસકે લિએ ભી કુછ કામ કરને કી જરૂરત હૈ. બહરહાલ યે જો હમલા હૈ વો દરઅસલ આપ પર હૈ. આજ યહ હમલા નહીં હોતા તો મૈં વો કરતા જિસકે બારે મેં શનિવાર સે સોચ રહા થા.

આપ જાનતે હૈં કિ ભારત કે દો બડે રાજ્ય મધ્ય પ્રદેશ ઔર મહારાષ્ટ્ર કે કિસાન આંદોલન કર રહે હૈં. પૂરે મહારાષ્ટ્ર મેં સોમવાર [૫-૬-૨૦૧૭] કે દિન કિસાન સ્ટ્રાઇક થી. ઇસકે તહત કિસાનોં કી માંગ વહી હૈ જિસસે સરકાર બચ રહી હૈં. કિસાન ચાહતે હૈ કિ જિતની લાગત હૈં ઉસમેં પચાસ ટકા મુનાફા જોડ કર દામ દેને કી ગારંટી દે સરકાર. બી.જે.પી.ને અપને ઘોષણાપત્ર મેં યહી વાદા કિયા થા. યહી નહીં, કિસાનો કે સારે કર્જે માફ હો. એક મહિના પહલે અહમદનગર કે ગાંવ કુંતાંબા કી ગ્રામસભા મેં યે પ્રસ્તાવ પાસ કિયા થા. ધીરે ધીરે મહારાષ્ટ્ર કે કઈ ગાંવો કી ગ્રામ સભાઓં મેં પ્રસ્તાવ પાસ હોને લગે ઔર એક જૂન સે મહારાષ્ટ્ર મેં ભયંકર કિસાન સ્ટ્રાઇક હુઈ. ઉસકે તરહ કિસાનોં ને શહરોં કો ફલ, દૂધ ઔર સબ્જી કી સપ્લાઈ રોક દી. બીચ મેં ખબર આઈ કી હડતાલ ટૂટ ગઈ હૈં મગર ઇસ સ્ટ્રાઈક કે કોઑર્ડિનેશન કમેટી કે ડૉક્ટર અજિત નવલે ને કહા કિ સ્ટ્રાઇક ચાલૂ હૈં. મધ્યપ્રદેશ મેં ભી કિસાનોં ને ઇસી તરહ કિ સ્ટ્રાઇક કી હૈ, વહાં હડતાલ કે સમાપ્ત હોને કી ખબર હૈ. વહાં ભી કિસાન પૂછ રહે હૈ કિ મંડી મેં હમે એક રૂપયે કિલો પ્યાજ કા દામ મિલતા હૈ ઉસી કો હમ બાજાર સે બીસ રૂપયે કિલો ખરીદતે હૈં. ઐસા ક્યોં હો રહા હૈ, દાવે કે સાથ તો નહીં કહ સકતે મગર શાયદ હી કોઈ ચૈનલ કિસાનોં કે પક્ષ મેં ખડા હુઆ હોગા, સરકાર સે પૂછા હોગા કિ તીન સાલ હો ગયે, આપને વાદા કિયા થા કિ ઉત્પાદન લાગત મેં પચાસ ફીસદી મુનાફા જોડ કર દામ દેંગે, વો દામ કબ દેંગે, જબ ભી ઐસી આવાજ આતી હૈ, નૅશનલ મીડિયા કે સામને, દૂસરે મસલે ખડે કર દિયે જાતે હૈં. સેના કે મસલે પર ચર્ચા હોને સે આપ શક ભી નહીં કરેંગે કિ કિસાનોં કે મસલે પર ચર્ચા રોકી ગઈ હૈ. આપ ક્યા હમ ભી ચાહેંગે કિ સેના કે મસલે પર હી ચર્ચા હો મગર ઈસી તરહ રોજ આમ આદમી સે જુડે સવાલ રાષ્ટ્રીય મીડિયા સે બાહર કર દિયે જાતે હૈ. એક વ્યક્તિ કો લેકર ઘંટોં ચર્ચા હોતી હૈ. લાખોં કિસાનોં કો લેકર એક ઘંટા ભી બહસ નહીં હોતી હૈ. ઇસલિએ આપકે લિએ જાનના જરૂરી હૈ કી મીડિયા મેં ક્યા હો રહા હૈ.                                     

[સૌજન્ય : प्राईम टाईम, khabar.ndtv]

સૌજન્ય : “નિરીક્ષક”, 16 જૂન 2017; પૃ. 01-02 & 19

મૂળ પાઠ : https://khabar.ndtv.com/news/blogs/prime-time-intro-whats-going-on-in-this-media-1708234

દરમિયાન, ‘સદ્દભાવના પર્વ’માં, મહુવા ખાતે, જૂન 2017ના આરંભના દિવસોમાં, રવીશકુમારનું જે પ્રવચન હતું તે અહીં, આ લિંક પરેથી સાંભળી શકાશે :

https://www.youtube.com/watch?v=9dYqPmF0Efk

લખન મુસાફિર આપણને મળતાં મળે એવા હાડોહાડ કર્મશીલ છે. મૂળે તળપદા જ્ઞાન અને વૈકલ્પિક જીવનશૈલીના માણસ છે. તેઓ નર્મદા જિલ્લાના કેવડિયા તાલુકાના ગોરા પહાડોનાં ચાળીસેક ગામોમાં લોકસંપર્ક, જાગૃતિ અને સેવાનાં કામ કરતા હોય છે. તેઓ કંઈ કેટલી ય ચળવળો સાથે પૂરી ઊર્જા અને અભ્યાસ સાથે અણદીઠ રહીને જોડાયેલા રહ્યા છે. મીઠી વીરડી અણુવિદ્યુતમથકની યોજના સામેનું તાજેતરમાં સફળ થયેલું આંદોલન, સ્ટેચ્યૂ ઑફ યુનિટી અને ગરુડેશ્વર વિઅરને કારણે થનારા વિસ્થાપનનો વિરોધ,ખેડૂતોના પ્રશ્નો માટે ધરણાં, યુવાનો માટેની શિબિર, જળ-જંગલ-જમીનને લગતાં આંદોલનો એમ આગળ વધીએ, તો  લખનભાઈની વિરલ સામેલગીરીની યાદી લાંબી થાય. તાજેતરમાં લખનભાઈની ગુજરાત પોલીસે ગેરકાયદે ધરપકડ કરી હતી. તે અંગે ગુજરાત ખેડૂત સમાજે રાષ્ટ્રપતિને નવમી જૂને લખેલો પત્ર અહીં ગુજરાતીમાં મૂક્યો છે.

‘ગુજરાતનું રાજ્યતંત્ર લોકોના અને ખુદ લોકશાહીના અવાજને રૂંધવા માટે પોલીસતાકાતનો બેફામ ઉપયોગ કરી રહ્યું છે. આ બાબત અમે આ પત્રમાં સહી કરનાર સહુ બહુ આક્રોશ અને વેદના સાથે આપના ધ્યાન પર લાવવા મજબૂર બન્યા છીએ. સરકારના આ વલણનો સહુથી તાજેતરનો દાખલો અમારા સાથી લખન મુસાફિરનો છે. ગયા કેટલાક દાયકાથી લોકસંઘર્ષના ભાગીદાર રહેલા લખનભાઈ પર ગુજરાત પોલીસ ત્રાસ ગુજારી રહી છે. ખરેખર તો લખનભાઈ ઓછામાં ઓછાં પાંચ વર્ષથી આ ત્રાસ વેઠી રહ્યા છે. એ જે વિસ્તારમાં રહીને લોકો વચ્ચે કામ કરે છે, ત્યાં કોઈ અગ્રણી રાજકારણી માત્ર આવવાના હોય તો પણ લખનભાઈને ‘હાઉસ-ઍરેસ્ટ’ અથવા ‘આગોતરી અટકાયત’નો ભોગ બનવું પડે છે અને આવું વારંવાર બને છે.

“પોલીસ દ્વારા લખનભાઈની કનડગતનો બિલકુલ હમણાંનો બનાવ છઠ્ઠી જૂને બન્યો. રાત્રે નવેક વાગ્યે લખનભાઈ તેમના મિત્રના ઘરે જમી રહ્યા હતા. તે વખતે પોલીસવાળાએ આવીને ‘અધિકારીને તમારી સાથે વાત કરવી છે’, એમ કહીને લખનભાઈને પોતાની સાથે પોલીસ સ્ટેશનમાં આવવા જણાવ્યું. લખનભાઈ પોલીસ સાથે રાજપીપળાના જીતનગર પોલીસ  સ્ટેશને ગયા. ત્યાં બીજી છ વ્યક્તિઓ પણ હતી. બીજે દિવસે એટલે કે સાતમી જૂને સવારે દસેક વાગ્યે એ બધાને કેવડિયા પોલીસ સ્ટેશનમાં લઈ જવામાં આવ્યા, પણ તેમને મૅજિસ્ટ્રેટ સામે હાજર કરવામાં ન આવ્યા (અટકાયત પછી ચોવીસ કલાકમાં આમ કરવું કાનૂની રીતે ફરજિયાત છે). આઠમી જૂને બપોરે સાડા બારે તેમને રાજપીપળા સબ-જેલમાં લઈ જવામાં આવ્યા. પોલીસે ખુદના બચાવ માટે ખોટો ઍરેસ્ટ-મેમો બનાવ્યો હતો કે જેમાં અટકાયત/ધરપકડની તારીખ છઠ્ઠીને બદલે સાતમી લખી હતી. આજ તારીખ સુધીમાં લખનભાઈ રાજપીપળા સબ-જેલમાં છે. એમને આવતી કાલની દસમી જૂને, એટલે કે અટકાયતના ચોથા દિવસે ન્યાયાધીશની સામે હાજર કરવામાં આવશે. અત્યારે તે પોલીસની ગેરકાનૂની અને બિનસત્તાવાર હિરાસતમાં છે.

“ગુજરાત પોલીસે આ સંપૂર્ણ ગેરકાયદેસર, ગેરબંધારણીય અને ગુનાઇત કૃત્ય ખુલ્લેઆમ કર્યું છે. ગુજરાત પોલીસ તેમના રાજકીય આકાઓના મૌખિક હુકમોને પાળવા માટે કેટલી નીચી પાયરીએ જઈ શકે છે, તેનો નજીકના ભૂતકાળનો દાખલો બનાવટી ઍન્કાઉન્ટર્સના છે. અમે લોકશાહીની આ ગેરકાનૂની, ગુનાઇત અને બેધડક હત્યાની સામે અત્યંત કડક શબ્દોમાં વિરોધ નોંધાવી રહ્યા છીએ.

‘અમે એ પણ ધ્યાનમાં લાવવા માગીએ છીએ કે આ એક છૂટોછવાયો બનાવ નથી અને આ રીતે ત્રાસ વેઠનારામાં લખનભાઈ એકલા નથી. સાણંદ પોલીસે એક ગામના સ્થાનિક ખેડૂતોની સભા એટલા માટે અટકાવી કે આયોજકોએ મંજૂરી લીધી ન હતી. પોલીસ મંજૂરીનો ઇન્કાર કરે એ તો રાબેતો જ બની ગયો છે. અનેક દાખલા આપી શકાય. હમણાં આઠમી જૂને અડસઠ ગામોના ‘ઔડા’માં સમાવેશના પ્રસ્તાવ સામે યોજવામાં આવેલી ખેડૂતોની વાહનયાત્રાને મંજૂરી આપવામાં આવી ન હતી. માર્ચ ૨૦૧૫માં દક્ષિણ ગુજરાતમાં ખેડૂત ચેતનાયાત્રાને મંજૂરી મળી ન હતી. ધોલેરા સ્પેિશયલ ઇન્વેસ્ટમેન્ટ રિજન(ડીસર)માં ખેડૂતોની પદયાત્રાની અરજી નામંજૂર કરવામાં આવી હતી. ફીવધારાનો વિરોધ કરનારા વાલીઓની સભાને મંજૂરી મળતી નથી. બૅન્ક-કર્મચારીઓનાં સંગઠનો અને ટાટા મોટર્સના કર્મચારીઓને રેલી/દેખાવો માટે મંજૂરી મળી ન હતી. દલિત કાર્યકરોને અને પોતાની માગણીઓ જાહેર કરવા માટે આશા વર્કર્સ તેમ જ બાંધ્યા પગારદાર કર્મચારીઓના દેખાવો માટે મંજૂરી મળતી નથી. ૧૪૪મી કલમ હંમેશાં લાગુ હોય છે. લોકલ ઇન્ફર્મેશન બ્યૂરો અને ઇન્ટેિલજન્સ બ્યૂરો દ્વારા પૂછપરછ અને ફોનટેપિંગે માઝા મૂકી છે. કર્મશીલોની અટકાયતો જાણે ક્રમ બની ગયો છે. લખન મુસાફિર, સાગર રબારી, જયેશ પટેલ, જિજ્ઞેશ પટેલ, રોમેલ સુતરિયા અને અન્ય કર્મશીલોની અટકાયતો થતી રહી છે. ગુજરાત કલહ કે સંઘર્ષથી મુક્ત રાજ્ય છે, એમ કહેવું એ જુઠાણું છે. ગુજરાતમાં પોલીસરાજ છે અને સંઘર્ષને કેવળ કઠોર બળપ્રયોગથી કચડી નાખવામાં આવે છે.”

૧૧ જૂન, ૨૦૧૭

Email : sanjaysbhave@yahoo.com

સૌજન્ય : “નિરીક્ષક”, 16 જૂન 2017; પૃ. 05

Volumes have been written on Gandhi and Indian National Congress. There are diverse views about both. The views on them depend on the ideology of the person giving these views. To add to the prevailing views, recently (June 2017), the BJP President Mr. Amit Shah called Gandhi as a Chatur (Shrewd) baniya (trader caste). With this characterization of Gandhi Amit Shah joins the illustrious company of Jinnah who also called Gandhi as baniya, the caste of his birth. As such Gandhi had overcome the caste of his birth through his thinking and actions. When asked by a magistrate in Court in 1922 as to what is his caste Gandhi said he is a farmer and a weaver. While theoretically he stuck to Varnashram Dharma, the ideological foundation of caste system, in practice he overcame it by violating all the caste taboos, by relating to people of all castes, by insisting on an untouchable family staying in his Sabarmati Ashram, by himself staying in Bhangi (untouchable) colony in Delhi and by himself taking up manual scavenging.

The other point Amit Shah made was about the nature of Congress. As per him “Congress party.. was constituted as a club by a British man. It was later converted into an organization engaged in freedom struggle…” He also presents Congress as a loose body bereft of any ideological commitment except that of anti colonialism. Both these formulations of his are superficial and distorted presentation of the complexity of the origin and struggles of this party which lead the national movement.

With the British introducing modern transport, modern education and industrialization the society started transforming quickly and newer social classes, Industrialists, industrial workers and modern educated classes started coming up. These groups gradually could see that British policies are aimed at enriching England at the cost of this land; they also could see that adequate facilities which can enhance the potential of this land are not being promoted. This led the formation of many organizations, like Dadabhoy Naworji’s East India Association,(1866), Anand Mohan and Surendra Mohan Bose’s Indian Association (1876), Justice Ranade’s Pune Sarvajanik Sabha 1870, and Viraraghavachari’s Madras Mahajan Sabha (1884). It is these organizations which felt the need for an all India organization At the same time Lord O.A. Hume, who was a British officer also thought of an all India organization for Indians. Many feel that he was keen to provide a ‘safety valve’ for letting off the anger of Indians. These emerging organizations representing interests of emerging India; cooperated with Hume in the formation of Congress with a clear calculation of avoiding the hostility of the British and at the same time to generate a platform which could intensify Indian National consciousness for political and economic enhancement. As per historian of modern India, Bipan Chandra, Indian nationalists in a way used Hume as a lightening conductor by using this as a platform for emerging India.

The National movement was based on aspirations of the rising classes while the roots of communal organizations lay in the declining sections of landlords and Raja-Nawabs. So rather than just being the fantasy of the British officer as Mr. Shah will make us believe; Hume’s initiative was the best option for Indian nationalists to express their political ambitions. The national movement, in practice, was being founded on the grounds of Liberty, Equality and Fraternity. In the process we see people of all religions, castes and regions overwhelmingly associating with this organization. Rather than an organization bereft of principles, as Amit Shah states the national movement and the Congress were firmly rooted in Indian nationalism, secularism and democracy. It is true that Hindu communalists (the predecessors of Mr. Shah) and Muslim Communalists (Jinnah and Company) were allowed in the party till 1934, after that Congress did take a decision to keep out the likes of Shahs and Jinnah’s. It is also true that some mild communal elements continued to be in the Congress but their prominent ideology was Indian nationalism.

The national movement focuses on arousal of national feeling. This was in contrast to the sectarian feeling aroused by Muslim League and Hindu Mahasabha-RSS. National movement was strongly critical of economic policies of British economic policies, which were keeping the country poor. The proactive part of this movement led by INC was to unite the nation, cutting across the boundaries of religion, region and caste. It is interesting that while INC united most of the Hindus and Muslims bringing them into the national movement, Muslim League associated only with Muslims and Hindu Mahasabha and RSS united section of Hindus. It is another matter that majority of Hindus and Muslims became part of the national movement, bypassing the communal organizations.

National movement also addressed the major issues of social reforms. Gandhi’s campaign against untouchability shook the very foundations of caste based practices in a sense. While the struggles for these issues were within the framework of colonial system to begin with, later this assumed the form of anti colonial movement. National movement led by Gandhi-Congress so the orocess was called ‘India is a Nation in the making’. This was in contrast to the Muslim League’s assertion that ‘we are a Muslim Nation since the time of Mohammad bin Kasim and assertion of Hindu Mahasabha-RSS that ‘we are a Hindu nation since times immemorial’.

As such what Amit Shah is saying is continuation of the Hindu nationalist’s hatred for Gandhi and Indian nationalist movement. They hold Gandhi as responsible for emboldening Muslims and weakening Hindu nation and partition of the country. It was their formulation and hatred for Mahatma, which led one of them, Nathuram Godse, to murder him. This hatred was expressed in RSS distributing sweets after Gandhi murder. (Letter of Sardar Patel, September 11, 1948).Today for electoral reasons they cannot speak the language of Godse so openly, still to oppose the Indian nationalism, they have been giving pinpricks like this one to undermine the Indian nationalism and the process of caste transformation which accompanied the freedom movement.