ઘડિયાળના કૂવામાં

સમય બદલાતો હતો
કે
ચાલતો હતો?
એ ખબર તો હતી નહીં.
કાળી ભમ્મર મૂછ તો
ચમકવા માંડી હતી
એ કાળે
ને
કાંડા પર એચ.એમ.ટી.
કાંટાને
હાથથી ચાવી આપીને
દોડાવતો હતો.
સમય બદલાતો કે ચાલતો કે
દોડતો હતો એ તો લગીરે
ખબર ન હતી.
યંત્રતંત્રમાંથી
અર્થતંત્ર એ
કેવી તે દોડ માંડી?!
ઓગણીસસો એકાણુ-બેકાણુએ
તો
હવા બદલી.
મુક્ત હવા
બધું મુક્ત-મુક્ત!
બીજું બધું
મૂક મૂક!
મૂક મૂક માળિયે!
બજારની ચાવીએ
ચાલતો સમય …
એમ.એમ.ટી. ઘડિયાળને
તો
ગીધડાં ખેંચી ગયા હાથથી …
ઓગણીસસો બાણુંમાં
બાબરી મસ્જિદના માથે બેસી
ઇતિહાસને તોડ્યો
વર્તમાનને તોડ્યો’તો?
સમય તે તૂટ્યો
કે ચાલવા માંડ્યો?
તે
શું ફેર પડ્યો?
સમય તો એ જ રીતે સરતો,
ફરતો ….
સમય અને કાંટા તો
એમ જ ફરતાં.
અલ્યા?!
હવે કાંટો કે કાંટા
ક્યાં ફરે છે?
ગુલાબને કાંટા હજી છે.
બાવળને કાંટા હજી છે.
ઘડિયાળને હવે કાંટા ક્યાં છે?
હવે તો બધું ડિજિટલ ડિજિટલ!
ડિજિટ જો!
૧૨ઃ૧૭, ૮ઃ૦૯, ૨૩ઃ૩૩
કાંટા તે ક્યાં  મેલી આયા રાજ?
બજારમાં ખોવાયા રાજ?
સમય તો ચાલ્યા કરે.
કાંટો-કાંટ ક્યાં ખોવાયા આજ?
સેલફોનમાં શોધું છું – ટાઈમ
રીયલ ટાઈમ
ડીજીટલ ટાઈમ
વર્ચ્યુલ ટાઈમ
સમય તો દોડ્યા કરે.
બજારે બજારે
ગલીએ ગલીએ
શોધું છું કાંટા
ક્યાં ખોવાયા?
સૅલફોનમાં
કેદ થયેલી ઘડિયાળ
દેખાય છે.
ઘડિયાળમાં કાંટા ફરે છે.
ગોળગોળ ફરે છે.
મને લાગે છે :
હું
કાંટો થઈ ગયો છું.
ક્યારેક મોટો કાંટો
ક્યારેક નાનો કાંટો
મનુસ્મૃિત ગોખું તો
મોટો કાંટો બની જાઉં છું.
ખિસ્સામાં ચતુર્વર્ણ વ્યવસ્થાનો ભાર
વધે તો!
મોટો કાંટો બની જાઉં છું.
ખિસ્સાં કાણાં થઈ જાય,
કડકડતી રૂપિયાની નોટની
થપ્પડ વાગે તો
હું નાનો કાંટો થઈ જાઉં છું.
ગોળ ગોળ ફરું છે.
ઘડિયાળનાં ઊંડા કૂવામાં
નફરતના ખીલે બંધાઈને,
જડતાના ખીલે બંધાઈને,
હું ને માત્ર હું ના ખીલે
બંધાઈને જ નહીં,
જોતરાઈ ને,
હું
ગોળ ગોળ ફર્યા કરું છું.
સમય
વહે છે, સરે છે, પલટાય છે,
હું તો ગોળ, ગોળ, ગોળ!

૨૦-૮-૨૦૧૫

સૌજન્ય : “નિરીક્ષક”, 16 સપ્ટેમ્બર 2015; પૃ. 19

દૂધ-દહીંમાં તે કેવી મઝા?
મઝા જ મઝા,
દૂધ-દહીંમાં છબછબિયાંની કેવી મઝા?!
એક પગ દૂધમાં,
એક પગ દહીંમા,
છબછબ દૂધ! છબછબ દહીં!
દહીંમાં છબછબ
ને
કાનમાં કાનુડાની વાંસલડી
સળવળી ઊઠે,
દહીંની મટકી,
માખણ કટકી ! 
જે’શી કૃષ્ણ સર !
                    પાયલાગણ !
                    જે’શી કૃષ્ણ મૅડમ !
                    પાયલગણ !
મૅડમ, ચરણસ્પર્શ, અહો-અહો !
સર, ચરણસ્પર્શ, અહો-અહો !
પવિત્ર નમ્રતા ! ધન્ય ! ધન્ય !

દૂધ પવિત્ર, દહીં પવિત્ર,
પવિત્રતાનું પંચામૃત,
બધું જ અમૃત-અમૃત
અમૃત અમૃત પીતા હૈ ઇન્ડિયા!
શુદ્ધ કવિતા
ખીલે પ્યોર કવિતા
તેંત્રીસ કરોડ દેવતાઓને ધારણ કરીને
ઊભેલી
ગૌમાતાના દૂધની ધાર જેવી શુદ્ધ કવિતા.
એક પગ દહીંમાં,
એક પગ દૂધમાં.
પ્રેમની કવિતા કરું છું.
કવિતા સનાતન,
કવિતા ચિરંતન,
માતાની કવિતા, ગૌમાતા કવિતા લખું છું.
વિશેષ કવિતા, વિશેષ વાત, વિશુદ્ધ કવિતા.

એક પગ દૂધમાં, એક પગ દહીંમાં.
દહીં-દૂધ કંઈ દ્વેત ન ભાળ,
અદ્વૈતની કવિતા માંડું છું.
શૂન્યમાંથી શૂન્ય બાદ કરો તો શૂન્ય રહે,
શૂન્યમાં શૂન્ય ઉમેરો તો શૂન્ય.
શૂન્યને ભાગો, ગુણો, બાદબાકી,
બધું શૂન્ય!

ત્યારે મેલને પૈડ! જલસા કર!
ના.
કવિતા તો પરમ આનંદ !
દૂધમાંથી દહીં બનવું શૂન્ય?
ક્યારે દૂધ?
ક્યારે દહીં?
કિસને દેખા? કિતના દેખા?
ઉપરવાળાની કરામત છે સાહેબજી!
બડા સાહબ!
એકમાત્ર-એક માત્ર એક
ઉપરવાળા
રાધેકૃષ્ણ કે જે’શી કૃષ્ણ?
જે કહો તે,
એક કૃષ્ણ,
એક જ આંગળી
એક ચક્ર,
સર સર સર સર સુદર્શનચક્ર!
કોની હત્યા? કેવી હત્યા?
આત્મામાં કંઈ છિદ્રો ન પડે.
શરીર છેદાય કે ન છેદાય.
યુદ્ધમાં હજારો હણાય કે ન હણાય,
વિશ્વયુદ્ધ થાય કે ન થાય.
શું ફેર પડે છે?

એક પગ દૂધમાં, એક પગ દહીંમાં,
              એકત્વની આરાધના
              એક સિવા કછુ નાહીં!
ઊંચું-નીચું, લાંબુ-પહોળું, નાનું-મોટું, કાળુ-ધોળું,
ધર્મ-અધર્મ-વિધર્મ, સ્પૃશ્ય-અસ્પૃશ્ય;
માયા રે ભાઈ માયા!
              આભડછેટમાં નથી માનતા ભઈલા!
હકડેઠઠ, બસમાં ફરતાં રામ!
ને
આપણે અનામતમાં ય નથી માનતા!
શું ફેર પડે છે ?
ગલીએ, ગલીએ શંખ ફૂંકો
માયા છે રે માયા!
માયામાં રમમાણ રહો ને
માયાના શંખ ફૂંકો રે શંખ ફૂંકો
સર્વ ફૂંક
સર્વ શંખ
પંચજન્યને મળે,
સૂનો રે ભઈ સૂનો રે,
પંચજન્યનો શંખ ફૂંકાય.

એક જ શંખ
પંચજન્ય!
એક પગ દહીંમાં, એક પગ દૂધમાં,
આંખનાં કમાડ વાસો સરજી!
પછી જુઓ, સામે જુઓ,
માયા તો માયાના ઘરે!
મળ્યાનો ઘેર મારો ખંભાતી તાળું.
સત્ય-અસત્ય બધું જ માયા,
એક જ સત્ય,
સત્ય તો નિરંતર ગબડતી લખોટી
સત્યના પ્રયોગો તે કંઈ લૅબોરેટરીમાં થાય?
થાય કે ન થાય! શું ફેર પડે?
શું ફેર પડે? શું ન પડે?
સત્ય-અસહ્ય બધું જ માયા.
ગાંધીજીનું મને આ ગમે
ગાંધીજીનું મને પેલું ન ગમે,
પાંચસો રૂપિયાની નોટ પર તો,
બંને બાજુ ગાંધીજી!
આ બાજુ હસતા ગાંધી,
પેલી બાજુ જનતા સાથે,
કૂચ કરતા ગાંધી!
આ પગ દૂધમાં, પેલો પગ દહીંમાં.

નોટ ગમે
બંધારણે આપેલો વોટ ગમે.
‘બંધારણના ઘડવૈયા બાબાસાહેબ આંબેડકર’,
– હાઈસ્કૂલમાં એવું બધું ભણેલા.
બાકી બંધારણનું આ ન ગમે
બંધારણનું પેલું પણ ન ગમે
આવું ગમે કે ન ગમે?
શું ફેર પડે?
વાદ નહીં વિવાદ નહીં,
એકહથ્થુવાદ સિવા કછુ નહીં! દિલ માંગે મોર!
આવું ન ગમે કે ન જ ગમે,
શું ફેર પડે?
મારા રે માયા,
ઘરના બારણે કંકુવર્ણું સ્વસ્તિક
ચારે દિશામાં ફેલાતાં
સ્વસ્તિકનાં પાંખડાં
પાંખડે-પાંખડે વર્ણ
ચતુવર્ણનાં પાંખડાં
સ્વસ્તિકના ચાર રસ્તાની વચ્ચોવચ્ચ,
ખુરશી,
મોટી ખુરશી,
સૌથી મોટી ખુરશી,
ખુરશીમાં બેઠા દેવ,
એકમાત્ર દેવ,
દેવાધિદેવ.
બીજું કછુ ના ભાયે!
માંસાહાર વિરોધી શાકાહારી હિટલર ગમે
ગમે એટલે ગમે!

એક નેતા,
એક પ્રાણ,
એક અખંડ દેશ,
એક જ ગણવેશ,
બીજું કછું ન ભાયે પ્રીતમ!

કાયાની માયા
ને
માયાની કાયા
કાયામાં મહાલિયે
ને
ખુદ ખુદ કો પ્યાર કરો,
ખુદ ખુદ કો યાર કરો,
ખીસામાં પીસા ને પીસા ને પ્યાર,
નિજકાયા પ્રીતકાયા, હિતકાયા,
બાકી સબ માયા !
આ પગ દહીંમાં, પેલો પગ દૂધમાં.
ના.
આ પગ દૂધમાં, પેલો પગ દહીંમાં.

આ દહીંપુરી
કે
આ દૂધપુરી ?
મારી વાત પૂરી!
પૂરીનો પ્રાસ કેવો મસ્ત લાવ્યો?
દહીંપુરી ખા કે દૂધપુરી આ?
બે યાર! જે પગ જ્યાં
રાખવો હોય ત્યાં રાખ!
બાકી
શુદ્ધ કવિતાનું સત્ય એક જ
અમારું સત્ય એક જ
દૂધ ને દહીં
કે
દહીં ને દૂધ!
બાકી સબકી ઐસી કી તૈસી!

e.mail : manishjani@gmail.com

સૌજન્ય : “નિરીક્ષક”, 01 જુલાઈ 2015; પૃ. 10-11 

મનીષી જાનીના ફેઇસબુક પાને, ડિસેમ્બર 2012ના અારંભે, અા છબિએ પહેલવહેલા દર્શન દીધા, ત્યારથી તેણે મનપાંચમનો મેળો જાણે કે સર્જ્યો છે ! કહે છે કે 1972ના અરસામાં અા છબિ લેવાઈ છે. તેને ય 41 વરસનું છેટું થયું.

મનીષીભાઈ જોડાજોડ લખતા હતા : ‘નવનિર્માણ પહેલાંથી અમારું ‘હું’ સાહિત્ય જૂથ ચાલતું હતું. … 1972માં અમે ‘ગધેડા વિશેષાંક’ પ્રગટ કરેલો … જેમાં તત્કાલીન રાજકીય વ્યંગની કૃતિઅો પ્રગટ કરેલી. તેની અા તસ્વીર … છેલ્લા 20 દિવસમાં દેખાતા 2 મિત્રોનું [પ્રબોશ જોશી અને મૌન બલોલી] અવસાન થયું … અનહદ સ્મૃિતઅો અને વિષાદ … !’

જુઅોને, અા ચિત્રમાં, (અલબત્ત, ડાબેથી) ઋષિત પારેખ, પ્રબોધ જોશી, અિશ્વન સોમપુરા, મનીષી જાની, અાનંદ માવળંકર, બિપિન મેશિયા, મનસુખ વાઘેલા, મૌન બલોલી ઉપરાંત અાગળ બેઠેલામાં વર્દરાજ પંડિત અને બિહારી પંડ્યા જોવા મળે છે.

અા ચિત્રનું કેવડું ઐતિહાસિક મૂલ્ય છે તે હવે પમાય છે. અા અાપણી વિરાસત છે. અને અા છબિ જાણે કે અાવી મોટીમસ્સ વાતની દ્યોતક બની હોય તેમ લાગે છે. તેથીસ્તો, છબિ-કથા કરવા જેવી છે. ફેઇસબુકને પાને, જુગલકિશોરભાઈ વ્યાસ કહેતા રહ્યા, ‘નવનિર્માણ અંગે પણ ક્યારેક મુકો. એ દિવસો હજી ભુલાતા નથી. … અમે તો આ બધું નજરોનજર જોયેલું છે ! આજે ય આ ફોટો જોઈને રોમાંચિત થવાય છે. એ વાત તો પછી ઢબુરાઈ ગઈ ? કોણ લખશે એ કથા ? ગુજરાતીઓ મોડામોડા ય ઇતિહાસલેખનનું શૂરાતન નહીં બતાવે ?’ બીજી પાસ, મનહરભાઈ જમીલ જણાવતા હતા : ‘છબિકથાને વર્તમાન તો પોકાર પાડી રહ્યો છે, … સમય સરી રહ્યો છે !! પાત્રો exit કરી રહ્યા છે !!!’ તો બીજી પાસ, પ્રતિભાબહેન ઠક્કરની મનીષીભાઈ જાનીને ઉદ્દેશતી માગ હતી : ‘હવે તમે આ ઈતિહાસ લખો … સમયની માંગ છે.’ જવાબમાં, અા અાંદોલનના એક અાગેવાન, ઉમાકાન્ત માંકડે કહ્યું : કમનસીબે નવનિર્માણનો ઇતિહાસ લખાયો નથી. …… હકીકતોને ઉજાગર કરવાનો મેં એક પ્રયાસ ‘History of Navnirman’નાં નામથી કરેલ છે અને ‘Navnirman Andolan 1974’નાં નામથી facebook ઉપર અત્યાર સુધી 14 હપ્તા પ્રસિદ્ધ કરેલ છે. અને તેમાં સુધારા વધારાને સંપૂર્ણ અવકાશ છે. ઉપરાત, હું કોઈ લેખક નથી, માત્ર તારીખો મુજબ અને ઘટનાના ક્રમો સચવાઈ રહે, તે બાબત ધ્યાન રાખેલું છે. …. સહુ કોઈને નિમંત્રણ છે …. કોઈ ઇતિહાસવિદ્દ દ્વારા આ બાબત પાછળથી પ્રસિદ્ધ કરાવવાની અપેક્ષા પણ ખરી ……’
અા વિગતો અહીં જોઈવાંચી શકાય :

https://www.facebook.com/photo.php?fbid=519669878052189&set=a.519669868052190.121170.100000275435846&type=1&theater

ઉમાકાન્તભાઈ જણાવે છે તે નોંધના અાશરે 24 પ્રકરણો થયાં છે અને તેને નજીકમાં “અોપિનિયન”ની વેબસાઇટ પરે તરતાં મેલવાના મનોરથ છે. … રસિકોને રાહ જોવા વિનંતી −