ચૂંટણી પંચ આજકાલ ચર્ચામાં છે.

એક તરફ કાઁગ્રેસી નેતા રાહુલ ગાંધીને વોટ ચોરીને મામલે સોગંદનામા પર વાત કરવાનું કહીને ચૂંટણી પંચ ભીડાવે છે, તો સુપ્રીમ કોર્ટ એ જ મામલે ચૂંટણી પંચને સાણસામાં લે છે. સુપ્રીમ ન ટકોરે ત્યાં સુધી વોટ ચોરીના મુદ્દાની ગંભીરતા આપણે હૈયે વસતી નથી, પણ હવે સુપ્રીમ કોર્ટે ચૂંટણી પંચને બિહારના મતદારોની યાદીમાંથી 65 લાખ લોકોના નામની યાદી 19 ઓગસ્ટ સુધી રજૂ કરવાનો આદેશ આપ્યો છે, સાથે જ રદ્દ કરાયેલા નામોની સામે તે રદ્દ કરવાનું કારણ પણ સૂચવવા જણાવ્યું છે. બિહારમાં SIR (સ્પેશિયલ ઇન્ટેન્સિવ રિવિઝન) મુદ્દે સમગ્ર દેશમાં વિવાદ ચાલે છે, ત્યારે સુપ્રીમ કોર્ટે આ કામગીરીમાં નક્કર પારદર્શિતા રાખવા ચૂંટણી પંચને ચોક્કસ નિર્દેશો આપ્યા છે.

બન્યું એવું કે બિહાર વિધાનસભા ચૂંટણી પહેલાં, સ્પેશિયલ વોટર લિસ્ટ રિવિઝન પછી, ચૂંટણી પંચે પહેલી ઓગસ્ટે પહેલો મુસદ્દો જાહેર કર્યો તો તેમાં 65 લાખ લોકોનાં નામ ન હતાં. પંચે એ ખુલાસો પણ કર્યો કે આ 65 લાખમાં 22 લાખ એવા હતા જેમનું મૃત્યુ થઇ ચૂક્યું હતું ને 36 લાખ મતદારો એવા હતા જે બીજે ચાલી ગયા હતા કે પછી સરનામાં પર મળતા ન હતા ને 7 લાખ મતદારો એવા હતા, જેમના નામ બે જગ્યાએ બોલતા હતા. બિહારમાં વિધાનસભા ચૂંટણી પહેલાં પંચે હાથ ધરેલ SIR અભિયાનના વિરોધમાં કાઁગ્રેસ, રાજદ…ના વિપક્ષી નેતાઓએ સુપ્રીમમાં અરજી કરી ને તેની સુનાવણી ચાલે છે.

સુપ્રીમે ગુરુવારે ચૂંટણી પંચને વચગાળાનો આદેશ આપ્યો ને એ અંગેનો રિપોર્ટ પણ માંગ્યો છે. સુપ્રીમે તેના આદેશનું જિલ્લા સ્તરે પાલન થાય એનો આગ્રહ પણ રાખ્યો છે ને ઉમેર્યું છે કે આગામી શુક્રવારે આગળની સુનાવણી કરશે. સુપ્રીમે મતદાતાઓની યાદી બૂથ લેવલ ઓફિસર(BLO)થી માંડીને જિલ્લા અને પંચાયત સ્તરની ઓફિસોમાં લગાવવા કહ્યું છે. બેન્ચે, પંચને આ સંદર્ભે મીડિયામાં બહોળો પ્રચાર કરવાનો આદેશ આપ્યો છે. સુપ્રીમે યાદી સંદર્ભે એવી સૂચના પણ આપી છે કે તે એવી હોવી જોઈએ કે મતદાતા તેનો વોટર આઈ.ડી. નંબર નાખીને પોતાનું નામ શોધી શકે.

સુપ્રીમની બેન્ચે જે મતદાતાનું નામ રદ્દ થયું હોય તે, આધાર કાર્ડ સાથે ચૂંટણી અધિકારીનો સંપર્ક કરી શકે એવી મંજૂરી પણ આપી છે. બેન્ચે આ અંગેની સુનાવણી 22 ઓગસ્ટ પર રાખી છે. સાથે જ ચૂંટણી પંચે નિર્દેશોની પૂર્તતા અંગેનો રિપોર્ટ ફાઈલ કરવા પણ જણાવ્યું છે. એ ઉપરાંત જે 65 લાખ લોકોનાં નામ રદ્દ થયાં છે તેની યાદી બિહારના મુખ્ય ચૂંટણી કમિશનર(CEO)ની સાઈટ પર અપલોડ કરવા પણ જણાવ્યું છે. સુપ્રીમ કોર્ટ ચૂંટણી પંચને મામલે કોઈ ઢીલ રાખવાના મૂડમાં નથી. તેણે સ્પષ્ટ કર્યું છે કે 2003ની SIRની પ્રક્રિયામાં કયા દસ્તાવેજો માંગવામાં આવ્યા હતા તેની યાદી પણ પંચ આપે.

બીજી તરફ કાઁગ્રેસી નેતા રાહુલ ગાંધીએ ચૂંટણી પંચ પર વોટચોરીના આક્ષેપો કર્યા છે. પંચ એ મામલે વ્યથિત છે ને તેણે આરોપો સોગંદનામા સાથે કરવાનું રાહુલને જણાવ્યું છે. જો કે, રાહુલ ગાંધીએ તો બિહારમાં ’વોટ અધિકાર યાત્રા’ ગઈ કાલથી સાસારામથી શરૂ કરી દીધી છે ને તેમાં લાલુપ્રસાદ યાદવ સહિત ઘણા નેતાઓ જોડાયા છે. એની સમાંતરે ચૂંટણી પંચે પણ પ્રેસ કોન્ફરન્સ કરી મતદાતા અને મતદાનનો મહિમા સમજાવ્યો ને સાથે જ વળતા પ્રહારો પણ કર્યા કે મતદાર યાદી તૈયાર કરતી વખતે તેમાં રહી જતી ભૂલો સુધારવા બાબતે રાજકીય પક્ષોને પૂરતો સમય આપવામાં આવે છે, પણ ત્યારે કંઇ થતું નથી ને સમય વીતી ગયા પછી કે ચૂંટણી પછી, મતદાર યાદીની ભૂલો સંદર્ભે સવાલો ખડા કરવામાં આવે છે. જો સમય પર પાર્ટીઓ ફરિયાદ કરતે ને એમાં તથ્ય હોત તો સંબંધિત એસ.ડી.એમ. કે ઈ.આર.ઓ. તે સુધારી પણ લેતે. તે ન કરતાં હવે વોટ ચોરીનો આરોપ મુકાય છે તે બંધારણના અપમાન બરાબર જ છે. પંચે ફરી એક વાર રાહુલ ગાંધીને સોગંદ પર વાત કરવા કહ્યું છે, પણ રાહુલનો અગાઉથી જવાબ સ્પષ્ટ છે કે તેમણે સંસદમાં ઓલરેડી સોગંદ લઇ લીધા છે.

આ દરમિયાન એક ઘટના સુપ્રીમ કોર્ટ સમક્ષ એવી આવી કે તેણે ચૂંટણી પંચને બરાબરની લપડાક લગાવી છે. હરિયાણાના પાણીપત જિલ્લાનાં એક ગામ બૌના લાખુમાં બે નવેમ્બર, 2022માં સરપંચની ચૂંટણી યોજાયેલી, જેમાં કુલદીપ સિંહ વિજેતા જાહેર થયેલા ને પ્રતિસ્પર્ધી મોહિત કુમારનો પરાજય થયેલો. મોહિત કુમારે એ પરિણામને ઈલેકશન ટ્રિબ્યુનલમાં પડકાર્યું. તેમનો આરોપ હતો કે એક બુથ પર ઈ.વી.એમ. મતગણતરીમાં ગોબાચારી થઇ હતી. આ મામલો પછી હાઈકોર્ટમાં પણ પહોંચ્યો, તો પંજાબ અને હરિયાણા હાઈકોર્ટે ટ્રિબ્યુનલનો આદેશ રદ્દ કર્યો ને છેવટે મામલો સુપ્રીમમાં પહોચ્યો. સુપ્રીમ કોર્ટે 31 જુલાઈને રોજ આ મામલામાં ફેર મતગણતરીનો આદેશ આપ્યો અને તે પણ તમામ બૂથો પર !

6 ઓગસ્ટે સવારે 10 વાગે પાનીપત જિલ્લાના ચૂંટણી અધિકારીને તમામ ઈ.વી.એમ. સાથે સુપ્રીમના પરિસરમાં બોલાવવામાં આવ્યા. સુપ્રીમ કોર્ટના રજિસ્ટ્રારની દેખરેખ હેઠળ ફેર મત ગણતરી કરવામાં આવી ને તેણે ચૂંટણીનું પરિણામ બદલી કાઢ્યું. વિજેતા ઉમેદવાર હાર્યો ને હારેલો ઉમેદવાર વિજયી થયો. આ આખી ગણતરીની વીડિયોગ્રાફી કરવામાં આવી અને બન્ને ઉમેદવારોના હસ્તાક્ષર કરાવીને પરિણામ જાહેર કરવામાં આવ્યું. કુલ 3,767 મત પડ્યા, જેમાંથી મોહિત કુમારને 1,051 મત મળ્યા ને હરીફ કુલદીપ સિંહને 1,000 મત મળ્યા. બાકીના મત અન્ય ઉમેદવારોને મળ્યા. આ પરિણામ સ્વીકારીને સુપ્રીમ કોર્ટે 11 ઓગસ્ટને રોજ પંજાબ અને હરિયાણા હાઈકોર્ટના ચુકાદાને રદ્દ કર્યો અને પાણીપતના ડેપ્યુટી કમિશનરને બે દિવસમાં એવું જાહેરનામું બહાર પાડવાનો આદેશ આપ્યો, જેમાં મોહિત કુમાર સરપંચ તરીકે વિધિવત વિજેતા જાહેર થયા હોય.

સાધારણ રીતે વિપક્ષો હારી જાય તો ફેર મતગણતરીની માંગ કરવા માટે પંકાયેલા છે, પણ બૌના લાખુનાં પરિણામે એ સિદ્ધ કરી દીધું છે કે ચૂંટણી પ્રક્રિયામાં પારદર્શિતા તળિયાઝાટક ફેરફાર માંગે છે. વિપક્ષો વગોવવા માટે જ છે એ મામલો પણ ફેર વિચારણા માંગે છે. ચૂંટણી પંચ, પંચની પારદર્શિતાની દુહાઈ દેતાં થાકતું નથી, તો તેને પૂછી શકાય કે આ પરિણામ અંગે તેનું શું માનવું છે? એક વાત સ્પષ્ટ છે કે ચૂંટણી પંચ નિષ્પક્ષ છે કે તેમ રહી શકે એવું વાતાવરણ નથી. તે વગર સુપ્રીમે આટલી દખલ કરવી પડે ને આટલા નિર્દેશો ચૂંટણી પંચને આપવા પડે એવું બને કઈ રીતે? એનાં ચોક્કસ કારણો હશે જ, પણ બિહારમાં 65 લાખ લોકોનાં નામ મતદાર યાદીમાંથી નીકળી જાય ને એ મામલે સુપ્રીમે, ચૂંટણી પંચને આટલા આદેશો આપવા પડે એ વાતને હળવાશથી લઇ શકાય નહીં.

જરા વિચારીએ કે બૌના લાખુ ગામની ફેર મતગણતરી થતાં પરિણામ બદલાયું, એ રીતે બધે જ ફેર મતગણતરી થાય તો કોઈ જ પરિણામ બદલાય નહીં એમ લાગે છે? કુલદીપ સિંહ બે વર્ષથી વધુ વખત સરપંચ રહ્યા ને તેમને લીધે જે વિજેતા હતા તે મોહિત કુમાર તેમના હકથી બેથી વધુ વર્ષ વંચિત રહ્યા. મત ગણતરી યોગ્ય રીતે ન થવાને લીધે મોહિત કુમાર બેથી વધુ વર્ષ સરપંચ ન રહી શક્યા એને માટે કોને જવાબદાર ગણીશું? આવું તો કેટલા ય કિસ્સાઓમાં બન્યું હશે, પણ બધે ફેર મતગણતરી થતી નથી એટલે યોગ્ય તે વ્યક્તિ જે તે સ્થાન પર હોતી નથી ને અયોગ્ય વ્યક્તિ અનધિકાર તે સ્થાન પર બિરાજે છે. તળિયાઝાટક તપાસ થાય ને તે પણ જરૂર પડ્યે સુપ્રીમની હાજરીમાં, તો ઘણા મંત્રી, સાંસદો, ધારાસભ્યો કે કોર્પોરેટરો ઘરભેગા થઈ શકે અને જેમને ઘર ભેગા કરવામાં આવ્યા હતા તે સત્તા સ્થાનો પર આવે એમ બને.

એમ લાગે છે તમામ ક્ષેત્રે પારદર્શિતા ખૂટે છે ……

000

e.mail : ravindra21111946@gmail.com

પ્રગટ : ‘આજકાલ’ નામક લેખકની કટાર, “ધબકાર”, 18 ઑગસ્ટ 2025

અમેરિકામાં એક વૃદ્ધ માણસને $500 ઉધાર લેવાની જરૂર પડી, તેથી તે સ્થાનિક બેંકમાં ગયો. બેંકરે તેનું સ્વાગત કર્યું અને લોન અરજી ભરવાનું શરૂ કર્યું.

બેંકર : “તમે પૈસાનું શું કરવાના છો?”

વૃદ્ધ : “ચાંદી ખરીદીશ, ઘરેણાં બનાવીશ અને પછી તેને વેચીશ.”

બેંકર : “અને તમારી પાસે જામીનગીરી (Collateral – કોલેટરલ) માટે શું છે?”

વૃદ્ધ : “મને ખબર નથી કે જામીનગીરી (કોલેટરલ) શું છે?”

બેંકર : “જો તમે લોન ચૂકવી ન શકો તો કોલેટરલ એ મૂલ્યવાન વસ્તુ છે જે અમે રાખીએ છીએ. શું તમારી પાસે કોઈ વાહનો છે?”

વૃદ્ધ : “હા, 1979ની શૈવી પિકઅપ છે.”

બેંકર : “તે  નહીં ચાલે. પશુધન છે ?”

વૃદ્ધ : “મારી પાસે ઘોડો છે.”

બેંકર : “ઘોડો કેટલાં વર્ષનો છે?”

વૃદ્ધ : “ખબર નથી … તેને દાંત નથી.”

ઘણા બધા પ્રશ્નો પછી, બેંકરે લોન મંજૂર કરી.

થોડાં અઠવાડિયાં પછી, વૃદ્ધ પાછો આવ્યો અને તેણે બેંકરને $500 આપ્યા.

બેંકર : “ધંધો સારો હોવો જોઈએ ! બાકીના પૈસાનું તમે શું કરવાના છો?”

વૃદ્ધ : ” મારી પાસે રાખીશ.”

બેંકર: “તમે તેને બેંકમાં કેમ જમા (ડિપોઝિટ) નથી કરાવતા?”

વૃદ્ધ : “મને ખબર નથી કે ડિપોઝિટ શું છે?”

બેંકર : “તમે પૈસા અમારી બેંકમાં મૂકો છો, અમે તેનું ધ્યાન રાખીએ છીએ, અને જ્યારે પણ તમને તેની જરૂર હોય, ત્યારે તમે તેને ઉપાડી શકો છો.”

વૃદ્ધ : “તમારી પાસે જામીનગીરી (ડિપોઝિટ) માટે શું છે?”

બેન્કવાળા KYC – Know Your Customer(તમારા ગ્રાહકને જાણો)નો આગ્રહ રાખતા હોય છે. દર વખતે આપણી ઓળખના પુરાવા રજૂ કરવા પડે છે. મારી નોકરીની શરૂઆત થઈ ત્યારથી મેં બેન્કમાં સેલેરી એકાઉન્ટ ખોલાવ્યું હતું. હવે એમાં પેન્શન જમા થાય છે. છેલ્લાં 35 વર્ષથી ખાતું છે અને વારંવાર KYC કરાવવું પડે છે ! મની લોન્ડરિંગ, આતંકવાદી ધિરાણ, છેતરપિંડી અને identity theft – ઓળખ ચોરી જેવા નાણાકીય ગુનાઓને રોકવા માટે KYC જરૂરી છે, એવું બેંક કહે છે. KYCથી કેટલા માલિયા, જમાલિયા, મોદીયાઓ રોકાયા એ તો રામ જાણે ! 

આપણા જેવા સામાન્ય નાગરિકોને અકારણ હેરાન કરવામાં આવે છે અને કેટલાક માલિયા-મોદીયાઓ બેન્કને ચૂનો લગાડી ભાગી જાય છે અને બેન્ક KYCની રાહ જોઈને બેસી રહે છે !

મેં એક દિવસ બેન્ક મેનેજરને કહ્યું : “મારે તમારું KYC કરાવવું પડશે ! અમે તો 35 વર્ષથી એકધારું ખાતું ધરાવીએ છીએ. મેનેજરો તો આવે છે ને જાય છે ! નકલી યુગમાં અમારે અમારી સલામતી તો જોવી જ પડે ને ! માંઝી જો નાવ ડૂબોયે તો ઉસે કૌન બચાયે?”

એ બીચારો હસી પડ્યો ! 

[સૌજન્ય : નિલેશ થાનકી, 

16 ઓગસ્ટ 2025. 

કાર્ટૂન સૌજન્ય : સતીષ આચાર્ય / આર.કે. લક્ષ્મણ]

સૌજન્ય : રમેશભાઈ સવાણીની ફેઇસબૂક દીવાલેથી સાદર

ગરવું ગુજરાત રાજ્ય તેની અનેરી અને આગવી વિશેષતાઓ અને વૈવિધ્યતા માટે જાણીતું છે. ખાસ કરીને પરોણાગત માટે ગુજરાતના સૌરાષ્ટ્ર પ્રાંતનો જોટો જડવો મુશ્કેલ છે. બપોરા કે વાળુ ટાણે કોઈ અતિથિ લાગલો જ આવી ચડે તો પહેલા અતિથિને જમાડીને પછી ઘરના જમે એ બળુકી અને ખમતીધર સોરઠ ધરાની અનોખી પરંપરા રહી છે. ઉપરાંત, પ્રાચીન સાંસ્કૃતિક વારસો અને અલબેલી અસ્મિતા માટે ગુજરાતનું નામ ગર્વભેર લઈ શકાય. ગુજરાત રાજ્યની આવી અનેક વૈવિધ્યતા પૈકીની એક ગુજરાત રાજ્યમાં આવેલ ગરવાં ગામોના રસપ્રદ નામોમાં પણ રહેલી છે. કોઈને થશે કે ગામનાં નામોમાં તે વળી શું વૈવિધ્યતા હોતી હશે, પણ ગુજરાતમાં અનેક ગામોનાં નામ એવાં છે જે સાંભળીને હેરત પમાડે અને ગમ્મત તેમ જ રમૂજ પણ કરાવે. આજે વાત કરવી છે ગુજરાતનાં ગામોનાં જાત-ભાતનાં નામોની જે જ્ઞાન સાથે ગમ્મત કરાવે છે. ગુજરાત રાજ્યના આવા કેટલાંક ગામોનાં નામ પર ઉપરછલ્લી નજર કરીએ તો: 

ઉંદર (દાહોદ), ડાળી (આણંદ, ખંભાત), બાંધણી (પેટલાદ, જિ. આણંદ) રોયલ (તળાજા), ઘેટી (પાલીતાણા), ચોક (પાલીતાણા), સરસ (ઓલપાડ), ઉન (બોડેલી), સગાઈ (રાજપીપળા), ધામા (તા. દસાડા), આયા (સુરેન્દ્રનગર), મેરા (ધાનેરા, બનાસકાંઠા), મંડળ (સોનગઢ, તાપી) દેડકા (પોશીના, સાબરકાંઠા), બેડ (જામનગર), તેરા (કચ્છ), મેરા (સુરેન્દ્રનગર), નોરતા (પાટણ), ઢાંઢા (સાબરકાંઠા), કૂકડી (સાબરકાંઠા), વાંક (સાબરકાંઠા), કોકમ (નર્મદા), મેથી (કરજણ), સુખડ (સાબરકાંઠા), ઘડી (સાબરકાંઠા), મઠ (અરવલ્લી), બાવળિયા (અરવલ્લી), માટલી (ખેડા), કીડી (મોરબી અને અરવલ્લી), કંકાવટી (સુરેન્દ્રનગર), ગુણગાન (મોરબી), ઓરી (નર્મદા), ખસ (રાણપુર, બોટાદ) …. આ યાદી ઘણી લાંબી થઈ શકે એમ છે.

ગુજરાત રાજ્યનાં ગામનાં કેટલાંક નામો પર નજર કરીએ તો એમાંનાં કેટલાંક નામો અત્યંત રસપ્રદ, રોચક અને મનોરંજક છે. ગુજરાતનાં ગામનાં નામોમાં અંગ્રેજી અને હિંદી ભાષાના શબ્દો પરથી બનતા ગામનાં નામોથી માંડી ગાણિતિક સંખ્યાઓ, વ્યક્તિના નામ, વ્યવસાય, સમુદાય, વિવિધ સ્વાદ, માનવ શરીરના અંગો, પ્રકૃતિના ઘટકો, અટકો, વૃક્ષ, વનસ્પતિ, ફૂલ, ફળ, શાકભાજી, કઠોળ, ખાદ્ય પદાર્થો, મસાલા, તેલ, ફરસાણ, ધાર્મિક સ્થાનોનાં નામ, મંદિર, મઠ, વારના નામ, ઘરેલું ઉપયોગની વસ્તુઓ, વસ્ત્રો અને આભૂષણો, અમુક રોજીંદી ક્રિયાઓ, રમૂજી શબ્દો વગેરે પરથી ગામનાં નામ પડ્યાં છે. તો આવો ગામોના એ રસપ્રદ અને રમૂજી નામોના ખજાનાનું દ્વાર ઉઘાડીએ! 

બાર, ચોર્યાસી, સાઠ, ..…, આ શબ્દો પરથી તમને એમ થયું હશે કે અહીં ગણિતની કોઈ સંખ્યાઓને શબ્દોમાં લખી છે. હા, ગણિતની સંખ્યાઓ છે એ સાચું પણ તમને ખબર છે ગુજરાતમાં આ સંખ્યાનાં નામથી ગામ પણ આવેલાં છે, એ છે બાર, ચોર્યાસી, સાઠ.

તેરા, તેરી, મેરા, કુછ, ખટિયા, ખડા, બાલ, પાની, ઘડી, લીયા, કીયા, આલુ, ગાના …., આ શબ્દો કાને પડે ત્યારે એમ થાય કે હિન્દી ભાષાના શબ્દોનું અહીં શું કામ છે! પણ અહીં એ જાણવું ગમ્મતભર્યું રહેશે કે આ બધા હિન્દી શબ્દો પરથી ગુજરાતના ગામનાં નામ પડ્યાં છે. 

બોડી, ડેલ, ટ્રેન્ટ, બેટ, રન, બેડ, રીબ, સર, બીડ, બીલ, કેનેડી, વિક્ટર, માય, ઓરા, કેસરોલ, હોલ, મોલ, કાઉ, લીમ્બ, ….,  આ બધા શબ્દો ભલે અંગ્રેજી ભાષાના હોય પણ એ જાણી લો કે આ અંગ્રેજી શબ્દો પરથી પણ ગુજરાતના ગામનાં નામ પડ્યાં છે. ગુજરાતના દેશી લાગતાં ગામડાનાં નામો આ અંગ્રેજી શબ્દો પરથી પડ્યાં છે. આમાં વળી અમુક નામો ક્રિકેટની રમત સાથે પણ સંકળાયેલ છે.

અતુલ, સચીન, દશરથ, મૂળચંદ, હર્ષદ, કેશવ, ગોવિંદા, જીવા, આશા, કેતકી, ગૌરી, રેવા, …., અહીં આ બધી વ્યક્તિને યાદ કરવાનો આપણો આશય એટલો જ છે કે આ બધા ગુજરાતનાં ગામનાં નામો પણ છે.

પીઠ, ગોઠણ, સાથળ, ખુંધ, ડોકી, મુંડી, ….., અહીં આપણે શરીરના અંગો ગણાવી રહ્યા નથી, પણ આ બધા ગુજરાતનાં ગામો છે જે શરીરના અંગો પરથી પડ્યાં છે. કોઈ એમ કહે કે મારે ગોઠણ સુધી જવું છે તો બોલવામાં કેવું વિચિત્ર લાગે!

દિપડા, ઘોડા, ઘોડી, વાઘણ, ઊંટડી, ઘેટી, હાથી, ગાય વાછરડા, પાડા, શિયાળ, ભૂંડણી, મોર, ટીટોડી, બાજ, પારેવા, કુકડા, દેડકા, દેડકી, કંસારી, ભમરી, એરું, વિંછી, કીડી, જળજીવડી, ….., પહેલી નજરે આ બધા ભલે પશુ-પક્ષી-જીવજંતુ અને જાનવરનાં નામ જણાતાં હોય પણ ગુજરાતમાં આ નામનાં ગામ પણ છે. બસમાં બેઠા હોઈએ અને કંડક્ટરને કહીએ કે ઘોડાની ટિકિટ આપો અને કંડક્ટર કહે કે ઘોડીના હોય એ નીચે ઉતરે તો કેવી રમૂજ થાય!

પહાડ, ખડક, તળેટી, ટેકરી, ડુંગર, ડુંગરા, આંબાજંગલ, વાડી, બાગ, ….., આ બધા શબ્દો સાંભળી રખે કોઈ એમ માનતા કે આપણે પ્રકૃતિની સહેલગાહે નીકળ્યા છીએ. આ તો શું કે આ બધા ગુજરાતનાં ગામનાં નામો છે એટલે અહીં આ પ્રાકૃતિક સ્થાનોને યાદ કરવા પડ્યા! કોઈ એમ કહે કે હું વાડીએ જઈ આવું તો એ કોઈ ગામે જતો હોઈ શકે છે. કોઈ કહે કે હું પહાડમાં રહું છું તો એ હકીકતે તો પહાડ નામના ગામે રહેતો હશે!

સોઢી, શાહુ, લાંબા, પંચાલ, સોની, ભુવા, ભાટિયા, બોરીચા, કંસારા, ડાભી, કોળી, ચાવડા, બારોટ, ખારવા, મતવા, સુમરા, રબારણ, રાજડા, ચીખલિયા, રાવલિયા, સાકરિયા, સૂતરિયા, બગડા, વાઘેલા, વિરાણી, પાડલિયા, મેંદપરા, ડોડિયા, રાવલ, ઢેબર, મેવાડા, ઘોડાદરા, …, અટક વિશે જાણકારી ધરાવે છે એમને ખ્યાલ આવી ગયો હશે કે આ બધી અટકો છે, પણ …પણ જરા થોભો, આ બધી અટકો પરથી ગુજરાતના નામ પણ પડ્યા છે. ડાભીભાઈ ‘લાંબા’ જાય કે ઢેબરભાઈ ‘બગડા’ જાય તો જાય એમાં આપણે શું! જવા દો ને એ એમના ગામે જતા હશે!

અમૃતવેલ, મોગરા, કેળ, આંબલી, આંબા, પીપળી, પીપળ, લીમડા, લીમડી, ખજૂરી, પીલુડી, બોરડી, આવળ, કરંજ, કરેણ, રાણ, વડ, કેવડા, કપાસિયા, એરંડી, નાળિયેરી, જાંબુ, ચીભડા, કારેલા, કારેલી, ભીંડી, ગુવાર, રીંગણી, કાંદા, કોઠા, ગુંદા, અરીઠા, ગુગળ, તુવેર ,….., આ બધાં નામો સાંભળી પર્યાવરણપ્રેમીઓ, પ્રકૃતિજીવીઓ અને ફળોના શોખીનોના મનના મોરલા નાચી ઉઠ્યા હશે, પણ આપણો આશય એમને રાજી કરવાનો નથી, આ બધા તો ગુજરાતનાં ગામનાં નામ છે એટલે આ શાબ્દિક લીલોતરી અહીં ઉગાડવી પડી! 

ઢોંસા, ગાંઠિયા, લાડવા, ખારી, ખાખરા, ભાત, ભાખરી, ……, આ નામો સાંભળીને નાસ્તાના શોખીનો અને ખાખરા-ભાખરી જેવો સાદો ખોરાક ખાતા લોકોને એ ખાવાની લાલસા જાગે એ સ્વાભાવિક છે, પણ તમારી જીભને જરા ય લલચાવા દેશો નહિ, અહીં આ બધાનો ઉલ્લેખ કરવાનો હેતુ એ જ કે આ બધા ખાદ્યપદાર્થોનાં નામો ગુજરાતનાં ગામો પણ છે. 

રાઈ, ધાણા, જીરા, તલ, મેથી, કોકમ, ….., રસોઈની વાત આવે એટલે આ નામોનો ઉલ્લેખ અચૂક આવે જ આવે. પણ અહીં આપણે રસોઈમાં વપરાતા મસાલા અને તેજાનાની વાત નથી કરી રહ્યા! આ બધાને એટલા માટે યાદ કરવા પડ્યા કે આ નામો પરથી ગુજરાતનાં ગામનાં નામ પણ છે. 

ગોરસ, સિંધવ, સાકર, …., રોજીંદા વપરાશમાં લેવાતી અને સ્વાદે ખારી-મીઠી એવી આ વસ્તુઓના નામનો ઉપયોગ ગુજરાતના ગામનાં નામ પાડવા માટે કરવામાં આવ્યો છે.

બળિયાદેવ, દેવ, સૂરજ, મંદિર, મઠ, દેવદરબાર, ….., આ જુઓ. દેવ, દેવસ્થાન અને ધાર્મિક સ્થાનો પરથી પણ ગામનાં નામ પડ્યાં છે.

રવિ, …., કામ અને રોજીંદી પળોજણોમાંથી છૂટકારો અપાવતો રવિવાર એ આપણા સૌનો પ્રિય વાર છે પણ ગુજરાતમાં એક ગામ રવિ નામનું પણ છે! રવિવારે નવરા હોય એ લોકો રવિ ગામે જઈ શકે છે. આમાં રમૂજ થાય એવી બીજી વાત એ છે કે ‘નવરા’ પણ ગુજરાતમાં થઈને વહેતી નર્મદા નદીને કિનારે વસેલ એક ગામનું નામ છે. 

અગાસી, માળ, મેડી, વચલી ભીંત, ખડકી, જાળી, કોટ, મોરી, કોટડી, નવેરા, …, ઘરનો ઉલ્લેખ થાય ત્યારે જ આ બધાં નામો યાદ આવે એવું નથી, ગુજરાતના ગામનાં નામો યાદ કરવા બેસો ત્યારે પણ આ નામોને તમારે યાદ કરવાં જ પડે! ખરાઈ કરવી હોય તો ગુજરાતનો નકશો જોઈ લેજો.

મોરલી, વાંસળી, નગારા, કરતાલ, …., આ બધાં સંગીત વાદ્યો ભલે રહ્યાં પણ આ સંગીત વાદ્યોનાં નામ પરથી પણ ગુજરાતનાં ગામના નામ પડ્યાં છે.  

દોડ, વાંચ, ખોજ, ચોરી, બોલાવ, તગડી, ….., આ શબ્દો સાંભળીને એમ થાય કે આવા શબ્દો પરથી તો કંઈ ગામના નામ હોતાં હશે, પણ હા, ગુજરાતમાં આ બધાનાં નામ પરથી પણ ગામના નામ પડ્યાં છે. 

કાતર, ગરણી, કડુ, પાટી, વાસણ, થાળી, પીંજરા, ઢોલિયા, ખાટલી, હુકા, પાટી, માલ, દાતરડી, ઘડુલી, ગાગર, ઘડા, દિવડા, લાઠી, …., આ બધાં નામો સાંભળતા ઘરની અંદરની ચીજવસ્તુઓનાં નામ લાગે, લાગે શું છે જ! પણ આ બધા ચીજવસ્તુઓનાં નામ ભલે રહ્યાં પણ આ બધાનો ઉપયોગ ગુજરાતનાં નામ પાડવાં માટે પણ કરવામાં આવ્યો છે.

બાંધણી, ચુંદડી, ચૂડી, બુટિયા, કડી, કુંડલ, …., આ બધાં વસ્ત્રો કે આભૂષણો ભલે રહ્યાં, પણ આ નામનાં ગામો પણ ગુજરાતની અંદર આવેલાં છે. 

પાદર, ચોરા, કોટ, ….., આ બધા ગામના કોઈ વિશિષ્ટ સ્થાન કે ભાગો છે, પણ એ નામ પરથી ગામનાં નામ પણ ગુજરાતની અંદર છે, હોં કે! 

ઢોલી, સોની, સઈ, …..,આમાં આપણે કંઈ નવું નથી લખ્યું. ગામ હોય ત્યાં ઢોલી પણ હોય, સોની પણ હોય ને સઈ પણ હોય. પણ જો આ બધા વ્યવસાય માત્ર ન રહેતા ગામના નામ પણ હોય એવું કહીએ તો એમાં કંઈ નવાઈ ન લાગવી જોઈએ કેમ કે ગુજરાતની અંદર ઢોલી, સોની ને સઈ નામનાં ગામ પણ આવેલાં છે. 

માસા, ભોજાય, વીરા, સાળી, ….., આ બધા પારીવારિક સંબંધો ભલે રહ્યા પણ ગુજરાતમાં આ સંબંધોના નામ પરથી પણ ગામનાં નામ છે એ સહેજ અચરજ પમાડે એવું તો ખરું જ! 

અજમેર, ઉદેપુર, જોધપુર, શ્રીનગર, ચંદીગઢ, અલીગઢ, રાયપુર, કોલ્હાપુર, ઈન્દોર, પુના, …., આ શહેરોનાં નામ વાંચીને કોઈ એમ કહેશે કે આ બધા તો ગુજરાતની બહાર આવેલા મોટા શહેરો છે. અરે ભાઈ, ગુજરાતની બહાર એ મોટા શહેરો ભલે રહ્યાં ગુજરાતમાં તો એ ગામડાં જ છે. તમે ઈશારો સમજી ગયા ને ! આ બધાં બીજા રાજ્યોમાં ભલે મોટા શહેરો ગણાતાં હોય, આપણે ત્યાં તો એટલે ગુજરાતની અંદર તો એ ગામડાં જ છે. વટભેર એમ કહેવું હોય તો કહી શકાય કે તમારે ત્યાં શહેરો એવા તો અમારે ત્યાં ગામડાં છે, ભાઈ!!! 

બાંદરા, દાદર, વરલી, …., લે લે આ તો મંબી એટલે કે મુંબઈના પરાં કે નહીં!! હા, આ બધા મુંબઈનાં પરાં છે. પણ ગુજરાતમાં આ નામના ગામ પણ વસેલાં છે. તમારા પરા જેવા તો અમારા ગુજરાતના ગામ છે, મરાઠી માનુષ !! 

પા, ડોન, કોયલા, નિશાના,….., આ બધી એક સમયની બોલીવૂડ મૂવીઝ છે, પણ પણ, અમિતાભ, શાહરૂખ અને જીતેન્દ્રની આ ફિલ્મો પરથી ગુજરાતમાં ગામનાં નામ પડ્યાં છે એ વાત જો કોઈને રમૂજ લાગતી હોય તો કૃપયા ગૂગલ કરી શકે છે.

પાંડુ, ઓરી,….., પહેલાના સમયમાં પાંડુ અને ઓરી જેવા રોગો પ્રચલિત હતા એ ખરું પણ એનો અર્થ એ નથી કે એ નામ પરથી ગામનાં નામ પણ પાડી દેવાં. ખેર, જે હોય તે. પાંડુ અને ઓરી નામનાં ગામ ગુજરાતમાં છે એ હકીકત છે. 

ભે, પા,…., જેવા એકાક્ષરી શબ્દો પરથી પણ ગુજરાતના ગામનાં નામ પડ્યાં છે, એ તમારી જાણ માટે.

તેના, એના, જેથી, કેવા, મીઠા, ખારા, વીરા, ધાર, શિંગડા, ગોલા, દબાણ, ફંદા, પડઘા, જૂજ, ચઢાવ, ભૂલ, માલ, જહાજ, મોસમ, વસ્તી, કમી, ભાડા, ભારણ, ભેટ, મોડા, મોટપ, ચાંચ, ગાભા, સભા, સગાઈ, વીજળી, ડાબુ, ઠળિયા, ચોક, પાતળી, ભાંગડા, દિવેલ, ગુલાલ, ઘાણી, ચરખા, કાળી, ધોળી, વાલા, વાલી, ……, સામાન્ય રીતે રોજીંદી બોલચાલની ભાષામાં આપણે આ બધા શબ્દોનો ઉપયોગ કરતા હોઈએ છીએ, પણ ગુજરાતમાં ગામના નામ આપવામાં બોલચાલની ભાષાના શબ્દોને પણ છોડવામાં નથી આવ્યા. 

કરમનાદાજિયા, કરમદાદી, રૂપિયાપુરા, લાડુ ડામોરના વાંટા, એન્જિનપાડા, સાતબાબલા, પાંચખોબલા, સોનાવિટી, અક્કલઉતાર, ચુડેલ, વાણિયાગલી, ઢોંગીઆંબા, જોબનટેકરી, ભૂરાપાણી, ….., હવે આ પણ જોઈ લો … આ નામો વાંચીને કોઈના ચહેરા પરની લકીરો સહેજ વંકાય નહિ તો જ નવાઈ! કંડક્ટર પેસેન્જરને પૂછે કે ક્યાંની કાપું, અને પેસેન્જર કહે કે ‘કરમનાદાજિયા’ની કે ‘અક્કલઉતાર’ની તો કેવું રમૂજી લાગે નહીં!!! 

એમાં ય વળી કેટલાંક ગામના નામ તો એવાં છે કે કાનો-માત્રામાં થોડોક ફેરફાર કરો અને બસ બની ગયું નવા ગામનું નામ! 

આ જુઓ: 

નામમાં સાધારણ ફેરફાર સાથે ગામના નામો : ભડ – ભડી, કાવા – કાવી, ડાભા – ડાભી, વાલા – વાલી, ત્રાલસા – ત્રાલસી, કારેલા – કારેલી, કોરા – કુરી, પટ – પાટ, પાંદડ – પાંદડી, ટોડા – ટોડી, દીવા – દીવી, લાલા – લાલુ, બાડા – બાડી, ચોપડા – ચોપડી, વાંકી – વાંકુ, ખડા – ખાડા, નાર – નારી, નવેરા – નેવરી, વાલા – વાલ….

છે ને ગુજરાતના આ ગામોના નામની અત્યંત રસપ્રદ ખાંખાખોળી!

સરગાસણ

e.mail: h79.hitesh@gmail.com