આજે ઘણા દિવસ પછી "ઓપિનિયન"ની વેબસાઇટ પર લાંબો સમય ગાળ્યો, માણ્યો. "ઓપિનિયન"નો ઓનલાઈન અવતાર જોઈને ખૂબ આનંદ થયો, વિભાગોની ગોઠવણી સરસ છે, "ઓપિનિયન" ઓનલાઈન અને ડાયસ્પોરા એ બંને વિભાગો વિષય સમૃદ્ધ અને સુનિયોજીત રીતે ગોઠવાયા છે. "ઓપિનિયન" મમળાવવાની પી.ડી.એફ ફોર્મેટમાં જેટલી મજા આવતી હતી એવો જ આનંદ અહીં પણ આવશે એવો વિશ્વાસ છે …

શુભેચ્છાઓ ..

સંપાદક

• અક્ષરનાદ.કોમ • http://aksharnaad.com

એક ક્લિકે અનેક ગુજરાતી ઈ પુસ્તકો નિઃશુલ્ક ડાઊનલોડ કરો …. જુઓ અક્ષરનાદનો ઈ-પુસ્તક ડાઊનલોડ વિભાગ ​

અમેરિકાએ ૧૬ જુલાઈ, ૧૯૪૫ના રોજ એટમ બોમ્બનું પહેલી વાર પરીક્ષણ કર્યું અને માનવજાતે સૌથી વિનાશક શસ્ત્ર વિકસાવ્યું. પછી તો દુનિયાભરમાં પરમાણુ શસ્ત્રો વિકસાવવાની હોડ શરૂ થઈ, પણ એ આંધળી દોડમાંથી માનવજાતને શું મળ્યું?

૧૬જુલાઈ, ૧૯૪૫ની વહેલી સવારે સૂરજ ઉગવાને હજુ થોડી વાર હતી ત્યારે પૃથ્વીની સપાટી પર એક પ્રચંડ વિસ્ફોટ થયો. વિસ્ફોટને પરિણામે મશરૂમ આકારનો અગનગોળો ઉછળ્યો, જેની આગ ૪૦,૦૦૦ ફીટ ઊંચે સુધી ફેલાઈ હતી. આ પરીક્ષણની સાથે માનવજાતે સૌથી વિનાશક શસ્ત્ર – એટમ બોમ્બની શોધ કરી હતી. એટમ બોમ્બ એટલે નામ પ્રમાણે જ પરમાણુમાં રહેલી શક્તિનો વિસ્ફોટ કરતું શસ્ત્ર. એક પરમાણુમાં જ પરમ બ્રહ્માંડનો વિનાશ વેરવાની તાકાત સમાયેલી હોય છે, તે માનવજાતે શોધી કાઢયું હતું. હા, માનવજાતની મૂઢતા અને અણસમજ એ હતી કે ત્યારે આ તાકાતને માણસોના જ વિનાશ માટે પ્રયોજવાનો હેતુ હતો!

અમેરિકાએ ૧૬ જુલાઈ, ૧૯૪૫માં વહેલી સવારે ૫:૨૯:૪૫ વાગ્યે ન્યૂ મેક્સિકોના અલામોગોર્ડોના રણપ્રદેશમાં પરમાણુ બોમ્બનું પ્રાયોગિક પરીક્ષણ કર્યું અને એક મહિના કરતાં પણ ઓછા સમયમાં એટલે કે ૬ ઓગસ્ટ, ૧૯૪૫ના રોજ એટમ બોમ્બનું પ્રેક્ટિકલ પરીક્ષણ જાપાનના હિરોશિમા શહેર પર કર્યું. હિરોશિમા પર એટમ બોમ્બ ફેંકીને અમેરિકા અટકી ન ગયું પણ તેણે ત્રણ દિવસ પછી ૯મી ઓગસ્ટના રોજ જાપાનના જ બીજા શહેર નાગાસાકી પર બીજો એટમ બોમ્બ ઝીંક્યો. આ પરમાણુ બોમ્બને કારણે ક્ષણ-બેક્ષણમાં હિરોશિમા અને નાગાસાકી શહેરો હતાં-ન હતાં બની ગયાં. ઘડીના છઠ્ઠા ભાગમાં એક સાથે ૮૦,૦૦૦ લોકો હણાયા અને પરમાણુ બોમ્બના વિકિરણની વિઘાતક અસરથી માત્ર એક વર્ષના ગાળામાં બીજા ૬૦,૦૦૦ લોકો મોતને ભેટયા હતા. માત્ર જાપાનમાં જ નહીં, દુનિયાભરમાં હાહાકાર મચી ગયો. જાપાને ઓન ધ સ્પોટ હાર સ્વીકારી લીધી અને આ સાથે જ બીજું વિશ્વયુદ્ધ ખતમ થઈ ગયું, પણ દુનિયાના દેશો વચ્ચે એક આંધળી હોડ શરૂ થઈ ગઈ – પરમાણુ શસ્ત્રો વિકસાવવાની, પરમાણુ શક્તિસમ્પન્ન રાષ્ટ્ર બનવાની.

વિશ્વવિજેતા બનવાના હિટલરના ખ્વાબને સાકાર કરવા માટે જર્મની પોતાની લશ્કરી તાકાત વધારી રહ્યું હતું ત્યારે અમેરિકા પણ પોતાનું સૈન્યબળ વિકસાવવા વિચારણા કરી રહ્યું હતું. ૧૯૩૯માં અમેરિકામાં રાજ્યાશ્રય ભોગવી રહેલા ઈટાલીના ભૌતિક વિજ્ઞાની એન્રિકો ફર્મી અમેરિકન નેવી ડિપાર્ટમેન્ટના અધિકારીઓને કોલમ્બિયા યુનિવર્સિટીમાં મળ્યા હતા અને એટમ બોમ્બ પ્રકારના વિસ્ફોટક શસ્ત્રનો લશ્કરી હેતુથી કઈ રીતે ઉપયોગ કરી શકાય, એની ચર્ચા કરેલી. એ જ વર્ષે આલ્બર્ટ આઇન્સ્ટાઇને અમેરિકાના તત્કાલીન રાષ્ટ્રપ્રમુખ ફ્રેન્કલીન રુઝવેલ્ટને પત્ર લખીને જર્મનીના સામના માટે એટમ બોમ્બ બનાવવા માટે આગ્રહભરી વિનંતી કરતો પત્ર લખ્યો હતો. આઇન્સ્ટાઇનના પત્ર પછી અમેરિકા આ અંગે થોડું ગંભીર બન્યું હતું. અમેરિકાએ પરમાણુ બોમ્બ માટે ફેબ્રુઆરી-૧૯૪૦માં ૬૦૦૦ અમેરિકી ડોલરનું મામૂલી ગણાય એટલું ભંડોળ ફાળવ્યું હતું. પણ, ડિસેમ્બર, ૧૯૪૧માં જાપાને જ્યારે અમેરિકાના પર્લ હાર્બર પર ઘાતક હુમલો કરીને તેને બીજા વિશ્વયુદ્ધમાં ઢસેડયું અને ૧૯૪૨માં અમેરિકાએ જ્યારે જાણ્યું કે જર્મની યુરોનિયમ બોમ્બ બનાવવા મથી રહ્યું છે ત્યારે અમેરિકા સફાળું જાગ્યું અને એટમ બોમ્બ બનાવવાના પ્રોજેક્ટ માટે વધારે નાણાં અને સંસાધનો પૂરાં પાડયાં હતાં. અને આખરે ૧૬ જુલાઈ, ૧૯૪૫ની વહેલી સવારે ન્યૂ મેક્સિકોના રણમાં એટમ બોમ્બનું પરીક્ષણ શક્ય બન્યું, જેને બે દિવસ પછી ૬૮ વર્ષ થશે. માનવજાતે એટમ બોમ્બ બનાવ્યાના સાડા છ દાયકાથી વધારે સમય વીતી ગયો છે, ત્યારે પહેલો વિચાર એ આવે કે એટમ બોમ્બે આ દુનિયાને શું આપ્યું? તેનાથી આ દુનિયાને ફાયદો થયો કે નુકસાન?

અમેરકા પછી વિશ્વભરના દેશોમાં એટમ બોમ્બ બનાવવાની આંધળી દોડ શરૂ થઈ. ૧૯૪૯માં રશિયાએ એટમ બોમ્બનું પરીક્ષણ કર્યું, ત્યાર બાદ બ્રિટને ૧૯૫૨, ફ્રાંસે ૧૯૬૦, ચીને ૧૯૬૪માં પરમાણુ પરીક્ષણો કર્યા. એક પછી એક પરીક્ષણોને લીધે આખી દુનિયા '૫૦ અને '૬૦ના દાયકામાં સતત ભય તળે જીવતી હતી. એક અંદાજ મુજબ ૧૯૬૧માં દુનિયાએ એટલા એટમ બોમ્બ બનાવી નાખ્યા હતા, જેનાથી આખી દુનિયાનો વિનાશ થઈ શકે. છતાં પરમાણુ શસ્ત્રો બનતા રહ્યા છે. હવે તો ભારત, પાકિસ્તાન અને ઉત્તર કોરિયા જેવા દેશો પણ પરમાણુ શસ્ત્રોથી સજ્જ છે. ઈઝરાયેલ પાસે પણ પરમાણુ શસ્ત્રો હોવાની વાત છે. વિશ્વના મોટાભાગના દેશોએ ન્યૂક્લીઅર નોનપ્રોલીફરેશન ટ્રીટી પર હસ્તાક્ષર તો કર્યા છે, પણ છતાં પરમાણુ સત્તા બનવાની આંધળી દોડ અટકી નથી.

પરમાણુ શસ્ત્રોએ માનવ જાતને એક ભય તળે તો રાખી જ છે ઉપરાંત તેને કારણે દુનિયાનાં અપાર સંસાધનો ઉપરાંત ખર્વો રૂપિયા ખર્ચાયા છે. વિચાર કરો, આટલા રૂપિયા જો ગરીબ-વંચિત લોકો માટે ખર્ચાયા હોત તો દુનિયામાં આજે કોઈ ગરીબ-વંચિત, બીમાર-લાચાર હોત ખરું? ખેર, માનવજાતે હવે પરમાણુ શક્તિનો ઉપયોગ વિનાશ નહીં પણ વિકાસ માટે કરવાની પહેલ કરી છે, તે સારી બાબત ગણી શકાય, છતાં પરમાણુ ઊર્જાનાં જોખમોને નજરઅંદાજ કરી શકાય એમ નથી. દક્ષિણ આફ્રિકાએ પોતાનાં પરમાણુ શસ્ત્રોનો નાશ કર્યો છે તો જાપાને પરમાણુ ઊર્જાનો વપરાશ બંધ કરવાનો નિર્ણય કર્યો છે. આ ભસ્માસૂરનો નાશ કરવો જ રહ્યો!

Jul 13, 2013; સમય-સંકેત

e.mail : divyeshvyas.amd@gmail.com

માણસો કરતાં મકાનો વિશે લખવું સહેલું છે. સમયની સાથે માણસો બદલાય છે. એમની પ્રકૃતિ, સ્વભાવ, ભાવને ભૂતકાળના થથેડા લાગે છે. મકાનોની વાત જુદી છે, એ બદલાતા નથી કાલાતીત બની જાય છે. કંઈક  કેટલી યાદો, કિસ્સાઓ, પ્રસંગો, ઘટનાઓ એમની અંદર જીવતા હોય છે. શ્રીકાંત શાહના અફલાતુન નાટક કોરી જગ્યાની સબંધમાં આવી જ વાત બહુ ‘સટલી’ ને સચોટ કહેવાઈ છે. નાટકનું મુખ્ય પાત્ર ઘરના એક ચાર બાય ચારના ખૂણા પાસે બેસીને ત્યાં બનેલી ઘટનાઓ વાગોળે છે, માણસની જગ્યા સાથેની મુહબત્ત, અને એ નાટક અને એવા બીજા ઘણા યાદગાર નાટકો જ્યાં કાગળ પરથી ઉતરીને જીવતા થયા છે, એ જગ્યા એટલે સ્ટુડન્ટ હોલ. ને અ વાત છે મારી એ જગ્યાએ સ્ટુડન્ટ હોલ સાથેની મુહબત્તની ……

વિદ્યાનગર નામના ગામમાં, જ્યારે ભારત આવું ત્યારે બે જગ્યાની અચૂક મુલાકાત લેવાય : એક ભાઈકાકા લાયબ્રેરી ને બીજું સ્ટુડન્ટ હોલ. … આ ગામમાં સરદાર પટેલ યુનિવર્સિટી મકાનો બનાવે છે, પણ એની આસપાસ રસ્તા બનાવવાનું મોટે ભાગે ચૂકી જાય છે ! શાસ્ત્રી મેદાનને આ નાનકડા ગામનું દિલ કહેવાય, પણ એની ધડકનો સાંભળવી હોય તો સમી સાંજે કે રાતના ભોજન બાદ સ્ટુડન્ટ હોલ પર એક આંટો મારવો. હવેના સમયની તો ખબર નથી, પણ એ દિવસોમાં વરસતા વરસાદ હોય કે કડકડતી ટાઢ હોય, સ્ટુડન્ટ હોલના ધૂળિયા ને ભૂતિયા માહોલમાં કોઈ ને કોઈ નાટકનું રિહર્સલ થતું જ હોય.

1992ના ઉનાળાના દિવસોમાં ચાની લારી પર મિત્ર હેમાંગ દેસાઈ કોઈ નાટકમાં એક રોલ મળે એ વિષે વાત કરે છે, હું કદાચ બી.એસસી.ના બીજા કે ત્રીજા વર્ષમાં ભણતો હોઈશ, ને એ સાંજે સ્ટુડન્ટ હોલ પર અમિત મહેતા સાથે મુલાકાત થાય છે. 27મી માર્ચના વિશ્વ રંગ ભૂમિ દિવસ માટે તેઓ ચાર સફરજનનાં વૃક્ષો કરાવતા હોય છે. સાથે સાથે ભાવનગરના કલાપ્રેમી નાગરો સાથેનો પ્રથમ પરિચય, પાયલ મહેતા, બીજલ મહેતા (ને હવે દેસાઈ, લગ્ન બાદ બીજલ અહીં સિડનીમાં રહે છે !) ધવલ ઓઝા ને અમે, ઉર્ફે અમીત મહેતા …

એક દાયકાથી વધુ લાંબી ચાલેલી એ સફરની શરૂઆત અહીંથી, સ્ટુડન્ટ હોલથી શરૂ થાય છે. સરકારી જાંબલી રંગની વિંગ્સ ધરાવતું સ્ટુડન્ટ હોલનું સ્ટેજ મારા નાટ્ય જીવનનો એક અતુટ હિસ્સો બની જાય છે. મૂળે હિન્દી વિભાગ અને યુનિવર્સિટીના નાટ્ય વિભાગ દ્વારા સ્ટુડન્ટ હોલનો વહીવટ થાય. હિન્દી ભાષી નવનીત ચૌહાણ અને એમનું હમ લલિત કળા મંચ અહીં નાટકોના રિહર્સલ કરે, અમીતભાઈ એમના મુંબઈના દિવસોના મિત્ર અને નાટ્ય વિભાગના કર્તાહર્તા એવા કિરણ ભોકરી પાસેથી હોલની ચાવી લાવે ને અમે ગુજરાતી નાટકો ભજવીએ. એક કે બે ટ્યુબ લાઈટ હોય, ધૂળવાળી ફરસ પર સાંજ-બ-સાંજ પાત્રો જીવતા થાય. ઘટનાઓ ક્રમાનુસાર ઘટે રાખે, મેકઅપથી માંડીને વસ્ત્રોની ચર્ચાઓ, ને શાસ્ત્રી મેદાનની સાવ સ્મશાનવત્ ઘેરી ચૂપકિદીમાં સ્ટુડન્ટ હોલમાં નિયમિત રિહર્સ્લ્સ ને દેકારો ચાલુ જ હોય …

એક ટીપું સૂરજનું, સૂર્ય વિનાનું આકાશ, કોરી જગ્યાનો સબંધ, નરોત્તમ સંઘવીની નોંધ પોથી, એકાંતની અડોઅડ, એક રાતો પીળો લંબ ચોરસ દિવસ, ચતુષ્કોણ ને આવા કંઈ કેટલાં ય નાટકો જ્યાં લાંબી ને યાતનામય છતાં ય અમારા સૌ માટે યાદગાર એવી પ્રસવ પીડા બાદ જન્મ્યાં છે. અહીં દેવાંગી સાથે પહેલો પરિચય, ને ત્યાર બાદ અનેક ઝગડાઓ થયા છે, અહીંથી નાટકો માટેની સ્પોટ લાઈટો ઊંટ લારીમાં લઈને ટાઉનહોલ ગયા'તા, ઇકબાલ મુનશી નામના એક ભેજાગપ સર્જકના નાટકમાં પ્રથમવાર અમારા પછીની એક નવી પેઢી જોઈ, અહીં સ્ટુડન્ટ હોલમાં કમલબાબુ ને કનુ પટેલ ને પ્રદીપ કુમાર ને કુમાર ભોઈ ને લલિત ઠાકર ( જેમની સાથે એક સરસ નાટક ભજવ્યું ‘આધા તેલ આધા પાની’) ને મન્સૂરી સાહેબ ને અંકિત જોશ ને ધીમંત ઢેબર ને જીગર દવે ને સુરશ પટેલ ને વૈભવ જોશી ( ને એમના સાગરિત કિરણ જોશ) ને આવા કંઈ કેટલા ય સહ -સર્જકો, કલાકારો  સાથે સંવેદના સભર યુવાનીના બેફામ દિવસો વિતાવ્યા છે, ને મારી જેવી આ બધાની પણ બેશુમાર યાદો સ્ટુડન્ટ હોલના એ ભેજવાળા, ટપકતા અંધારા ખૂણામાં નાટકોમાં વપરાયેલી પ્રોપર્ટી સાથે પડી હશે.

કાશ કોઈ કલાપ્રેમી વી.સી.સાહેબ કે નામાંકિત સી.એલ.પટેલ સાહેબ આ સ્ટુડન્ટ હોલને નવું કલેવર આપે, લાકડાનું સ્ટેજ બને (એક્ટિંગ કરવાની મજા લાકડાના સ્ટેજ પર વધુ આવે, એક ગ્રીપીંગ મળે, મારો અંગત મત ) બહાર એક કાફેટેરિયા, અંદર સરસ વાતાનુકુલિત ઓડીટોરિયમ ને સારા માઈલી લાઈટું, થોડું લેન્ડ સ્કેપીન્ગ ….. કાશ હવે પછી આ કલાકારની આંખો પર સમયનો મોતિયો બાઝે એ પહેલાં એ ઇમારતની કાયાપલટ અનુભવી લેવાનું મન થાય. ને સ્ટુડન્ટ હોલ ઉપરાંત નહેરુ હોલ ને રોયલ હોટેલ ને ઓલ્ડ હોસ્ટેલને નારાયણ ક્લબ ને રાણક ને દોસ્ત આ ગામ ઇમારતો ને એમની સાથે જોડાયેલી ચોત્રીસ કરોડ યાદોથી ધબકે છે …

Wednesday, 28 November 2012