કોઈ સ્થાનક એવાં હોય છે
જ્યાં સ્તુતિ શહાદતની હોય છે,
ત્યાં ચરણરજ માથે ચઢાવી
બસ બાઅદબ ચાલવાનું હોય છે.
સૌજન્ય : “નિરીક્ષક”, 16 માર્ચ 2022; પૃ. 02
કોઈ સ્થાનક એવાં હોય છે
જ્યાં સ્તુતિ શહાદતની હોય છે,
ત્યાં ચરણરજ માથે ચઢાવી
બસ બાઅદબ ચાલવાનું હોય છે.
સૌજન્ય : “નિરીક્ષક”, 16 માર્ચ 2022; પૃ. 02
હે પ્રિયા :
શું લખું? લખવાથી શું વળવાનું? કોને વંચાવીશ? એકે ય લખાણ તને વંચાવ્યા વિના પ્રકાશિત કરવા મોકલેલું? ના. આ તને શી રીતે પ્હૉંચાડું? બધું મિથ્યા ભાસે છે. તું હતી ત્યારે સઘળું મને, બસ સત્ય અનુભવાતું’તું. તને સમ્મત તે જ સાચું હતું. જાણે એ માટે જ હું બધું કરતો’તો. તારી આગળ પુરવાર થવા? ના. એવું તો નહીં, પણ મારા શબ્દથી તને, વર્તન અને કામોથી તને, પ્રસન્ન જોવા … બહાર મને ઘણી સમ્મતિ મળી છે પણ તારી સમ્મતિની વાત ન્યારી હતી ! હવે? હવે શું? શેને માટે?
આમ જુઓ કે તરત શટર પડી જાય, તેમ જુઓ તો, બીજું ફટાક પડી જાય. મૃત્યુ કોને કીધું ! ઝાંવાં મારતી તને કલ્પી નથી શકતો. હૃદય અને ફેફસાંનો સેતુ શેને તૂટી પડ્યો? એવાં તે કેવાં દબાણ? કઈ શૂળના ઝાટકા?
એક દિવસ માટે રાહ ન જોઈ? બહુ સતાવે છે. શું કામ ગયો? ગયો તો ગયો, દોડી આવ્યો કેમ નહીં? તેં મને જરા જેટલો ય અહેસાસ આવવા દીધો નહીં. એવું લાગે છે, તું ક્યાંક ગઈ છું – ઢાલગરવાડ કે કટપીસમાર્કેટમાં. પ્રેમદરવાજા જતી’તી, વરસો પર, કંઈ ને કંઈ ખરીદવા. આવતાં મૉડું થઈ જતું. હવે એવું જ લાગી રહ્યું છે. થાય છે, તું હમણાં જ આવી પ્હૉંચીશ. કાંડાં પર થૅલીઓ ભરાવેલી તું. ગાલ શ્રમે કરીને રતુમ્બડા તારા. ધડકન સ્મિતભરી. તારા ગોગલ્સમાં તને તાકી રહેલો હું. જાણે હમણાં ડોરબેલ વાગશે ને હું ભાળીશ તને. ના ! એમ નહીં થાય કેમ કે ન-થવાનું બહુ થયું છે મારી સાથે.
કોઈ વિદેશી નગરના કશા અણજાણ ભાગમાં હું જાણે ભૂલો પડી ગયો છું. નથી હું કોઈને ઓળખતો, ન કોઈ મને. નથી કોઈ જાણીતું જનાવર. નથી ભાષા. નથી ધરમ. નથી કશું કરમ. બહુ એકલું લાગે છે. આ ભુલાવામાંથી મને કોણ ઉગારશે? અપરિચયથી ઘેરાયેલું મારું મન શરીરને પૂછે છે. શરીર ઠૂંઠા જેવું ખડું રહી ગયું છે. લોક મને જોતાં-જોતાં આવતાં રહે છે, જતાં-જતાં જોતાં જાય છે. શું કરું?
આપણા એ દેવને કહીને તો ગયેલો. તેં પણ દિલથી ઝંખેલું કે હું જાઉં. તારી તબિયત જરા પણ ખરાબ ન્હૉતી. એ જ દિવસની બપોરે ફોન પર વાતો થયેલી. મેં કહેલું – કાલે જ પાછો આવું છું. તેં એ સ્નેહી બેનની વાત કરેલી. અરે, એમણે જ તારા ચાલી જવાના થોડાક કલાક પર તારે માટે બુટ્ટીઓ ખરીદેલી. એ જોવા તું ન રહી. હું સૉક્રેટિસ ને ઍરિસ્ટોટલની જગ્યાઓમાં કયા જ્ઞાનને સારું ભમતો રહ્યો કમબખ્ત …
તમે આ શર્ટમાં સારા લાગો છો … તમારી એ વાર્તા મને બહુ ગમી છે … તમને ટાઇટલ-કવર કરાવતાં આવડતું નથી – લોકોનાં જોતા હોવ તો … પણ કૉપિ બતાવું એટલે મન મનાવી લેતી. એ બધી નિસબતો હવે કોણ દાખવશે? સારાનો ટહુકો ને ન-સારાની ટકોર કરનારી હે સંગિની, તું ક્યાં ચાલી ગઈ?
નદી છે. નાવ છે. હલેસાં તો મારું છું. તને સામે બેઠેલી કલ્પું છું. ચોપાસ પાણી પાણી છે, ઊછળે છે. સામો કિનારો દીસતો નથી. ઊંચે તો છે અતલ આકાશ ને દિવસનો ફિક્કો ચન્દ્ર. શું કરું?
હવે કરવાનું શું રહ્યું? હૃદય ચુસાઈને લોચો થઈ ગયું છે. બુદ્ધિએ એક જ જિદ્દ પકડી છે – તેં મારી રાહ કેમ ન જોઈ. તું ક્હૅ મને, એ પળોમાં તને શું થયેલું એ હવે મારે જાણવું શી રીતે?
ઘરઘંટીમાં ઘઉં પિસાય, લોટ બને, પણ મારી બુદ્ધિની ચકરડી ફર્યા જ કરે છે. ઘંટી અવાજ કરે, બુદ્ધિનો કોઈ અવાજ નથી. હું મગજને પૂછું છું. મગજ રક્તવાહિનીઓેને પૂછે છે. મને યાદ છે, તું કદી રડી નહીં. તારાં આંસુ કશેક સંતાઈ ગયેલાં. રક્ત સૂકાઈ જવાના ભયે તેં રોષ કદી કર્યો નહીં. મને કશોક રોષ ભૂત જેમ વળગ્યો છે ને નીરવે રક્ત મારાં વહ્યા કરે છે.
મેં પ્રાર્થનાઓ કરી હોત. તને ભેટીને રડ્યો હોત. મને તારી અને તને મારી દયા આવી હોત. કશો ઉપાય ન જડત. છતાં, હું તને ન જવા દેત. ધમપછાડા કરત. તને ઠેકઠેકાણે ચૂમી લેત. તને બાથમાં લઈ મારામાં સમાવી લેવા ફાંફાં મારત. આંધળો થઈને ભીંતે અફળાત, બ્હૅરો થઈને બારીએ ઊભો રહેત, પૂછવા નાલાયક આ દુનિયાને …
મારા હાડકાં મૉઢાં કાઢવા લાગ્યાં છે. લોક કહે છે – તમે સૂકાઇ ગયા, આવું ન ચાલે, તમારે મજબૂત રહેવું પડશે. પણ મજબૂત શી રીતે રહેવાય તે કોઈ ક્હૅતું નથી. ક્હૅ કોઈ તો પણ હું બદલાઈ થોડો જવાનો? બદલવાને મને કોણ ખસેડી શકે તારા ચોપાસ ફેલાયેલા અસ્તિત્વ-આલોકથી? એમાં જાતને પાથરું છું ને શી ખબર એમ પથરાવું મને ગમે છે. ઠીક છે, પણ તારે મને આમ મૂકીને ચાલ્યા તો ન્હૉતું જ જવાનું.
ઘરમાં મને તું જ્યાંત્યાં દેખાય છે, દેખાયા કરે છે – બોલતી, મને જોતી, સૂચનો કરતી, વાતો માંડતી. સમય મારા માટે થંભી ગયો છે. કૂવાની દીવાલે દીવાલે ટેકે ટેકે ધીમે ધીમે તળિયે પ્હૉંચી જઉં છું. પણ નથી ફાવતું. પાછો ફરું છું. આકાશમાં રંગો શોધું છું. આપણી ગમતીલી બાલ્કનીના પેલા મધપૂડાને ઝંઝેડી નાખીને મધમાંખોથી ચ્હૅરાને અને પછી શરીરને ચોળી લેવા કરું છું.
તને ય ક્યાં ખબર હતી … તું બાથરૂમમાં ન્હાતી, બાલ્દી હું ભરી આપતો, શાવર તને ગમતું નહીં. સાવનનાં ઝાપટાંને હાથ કરીને બોલાવતી. વિન્ટરમાં તેલ ચોળી આપતો – હજી પીઠ ખભા સ્તન સાથળ બધું તો ચુસ્ત છે, માંસલ છે, શેની છું રોગી તું? તું કડવું સ્મિત કરતી. અરે યાર, તું જો પથારીવશ હોત ને, શરીર તારું જો કશી યાતનાએ કષ્ટાતું હોત ને, તો હું ક્યારનો ખતમ થઈ ગયો હોત. હા જો કે, અત્યારે એમ જ છું – ડીસ્ટ્રૉઇડ !
કહે છે, તારા આત્માએ બીજા દેહમાં પ્રવેશ કરી દીધો છે. મારે એ સ્ટુપિડને મળવું છે. પૂછવું છે એને – તું જો અમર છું તો મારી પ્રિયાની કાયામાં તને શા દુખાવા હતા. ઘણા કહે છે મને, આવી પ્રિયાઓ રાજહંસ રૂપે અવતાર લે છે. મને કહે, તું કયા સરોવરે સરતી છું. કહે છે, આવી પ્રિયાઓ અણજાણ વનના નિર્નામ પ્રાણી રૂપે અવતરે છે. મારે એ પ્રાણીને મળવું છે. મને તો એમ છે કે હવે તું પાણીથી છલોછલ વાદળી હોઈશ. કે પછી, તારા નામ પ્રમાણેનું પ્રભાતનું કુમળું પહેલું કિરણ.
પાણીથી છલોછલ વાદળી : watery cloud
Pic courtesy : dreamstime.com
એ સફેદ સ્કર્ટ, એ પર ઝીણાં ઝીણાં ગુલાબની ભાત, એ પરનું એ સફેદ લૉન્ગસ્લીવ શર્ટ. વાળીને અરધા રાખેલા બે ચોટલા. એ પરની લાલ રીબન. હાથમાં મોગરાનું ફૂલ, લીલાં બે પાનવાળું. ખબર નહીં તું ક્યાંથી આવી ચડેલી. કયા જનમની. કયા દેશકાળેથી. મને જ કેમ મળી? હવે કોઈપણ ગુલાબ મને કરમાયેલાં લાગે છે, એકે ય મોગરાને હવે નથી કશી સુગન્ધ.
= = =
તને ખરેખર શું થયેલું? છેલ્લી ઘડીઓમાં? મૃત્યુ ભેટવા આવતું દેખાયેલું? વાનરના બચ્ચા જેવું હતું? પેટમાં પોતાના જેવા એકને બેસાડીને આવેલા કાંગારુ જેવું હતું? ધૂણતા-ડોલતા મદનિયા જેવું હતું? હું ન્હૉતો તેથી ગભરામણ થઈ ગઈ હશે. શું થયેલું? હું તારી સામે નથી એમ ભાળીને તને ભયંકર એકલતા લાગી હશે. તારું અસ્તિત્વ ઉભરાઈને હવા બનતું વિખેરાતું હશે. કલ્પી શકું છું એ દારુણ ક્ષણોને.
હું હોત તો બધું જોત, તને એને જોતી જોત, ચીસ પડાઈ જાત. તું મહા જ્ઞાનીની જેમ સૌને કહેતી : મારા જેટલા શ્વાસ હશે એટલા જીવીશ, બીજું શું? : હા પણ, તેં ગણી રાખેલા થોડા? તને ખબર હતી થોડી? શું થાય, તારા ઑક્સિજન ખૂટી પડ્યા …
હું અપરાધી જ કેમ કે ગયો તો ગયો, દોડી આવ્યો કેમ નહીં. તેમ છતાં તારે મને આમ મૂકીને ચાલ્યા તો ન્હૉતું જ જવાનું.
બારીએથી તું મને વેવ કરતી, પાછો ફરું ત્યારે ત્યાં જ હોય એમ મને કલ્પના થાય, અને એમ કહું પણ ખરો, તો તું મને ક્હૅતી – આવો વિચાર તો કોઈ બાળકને આવે. હું ક્હૅતો – ના, મૂરખાને આવે. એ બારી હવે ચૉકઠું છે. કૉમન-પ્લૉટના ચમ્પાને ફૂલ આવ્યાં છે. વૉચમૅનની ઓરડીનું ઝાડ સૂકાઇ રહ્યું છે. એને પર્ણપુષ્પ વગરનું થતું મારાથી જોવાતું નથી. સાંજના વિલાઈ જતા પ્રકાશમાં પડછાયા લંબાઈ લંબાઈને ખોવાઈ જતા હોય છે. રાત પડે છે, દિવસ ઊગે છે, રાત પડે છે.
ઇશ્વર નામની ચીજ મને એક કોરા કાગળથી વિશેષ નથી લાગતી. એની આ તે શી રીત છે. ગુસ્સો આવે છે. મારી ચોપાસ આ તે શી દીવાલ છે. ઓળંગીને તારી પાસે આવી નથી શકતો. મારે ઈશ્વરને એ દીવાલ વિશે પૂછવું છે. પૂછવું છે એને – આ ચિર વિયોગનું, આ દર્દનું, શું કરું. એ તો શું બોલવાનો. પણ તને કહું, આ શોકથી મારે નથી રચવો એકે ય શ્લોક, નથી નિષ્પન્ન કરવો એકે ય રસ. આ લખું પછી થાકું ને એકલતા જોડે એકલો પડું. બધાં લખાણ ફેલફિતુર લાગે છે. સાહિત્ય એટલે શું? શેની સહિતતા? શબ્દથી અર્થ દૂર ભાગે છે, અર્થને શબ્દ સાથે બનતર નથી. આ ‘પ્રેમ’ જો, એને ‘જીવન’ જોડે બને છે? આવુંતેવું તને કહીને કે લખીને પણ હું શું પામવાનો?
તને આપણા બધા સાહિત્યકારોની વિશેષતાઓની ખબર હતી. તું તરત ઉમેરતી – એમની અકોણાઇઓની પણ જાણ છે. અમારું રાજકારણ તું રજે રજ જાણતી પણ કદી એમાં જોડાતી નહીં. જો કે મને અને તને અચરજ થયેલું, એ વાતે કે છેલ્લા મહિનાઓમાં તને અમુકો માટે બહુ ગુસ્સો આવવા લાગેલો. તારા માટે એમ થવું અસાધારણ, છતાં, ‘એ લુચ્ચો …’ બોલીને તરત તું હસી પડેલી. તેં કહેલું – કેવું ગંદું બોલાઈ ગયું મારાથી, ન બોલવું જોઈએ. તારા સ્વ-ભાવની એ નાજુકાઇને પરખતાં મને ઘણી વાર લાગેલી.
ચાલવાનું કરવા લાગ્યો છું. યોગ-પ્રાણાયામથી બધું દુરસ્ત કરવાનું કરું છું, છતાં, જીવવામાં નિયમિતતા આવતી નથી, કંટાળો નામની ચીજ જરૂર આવે છે. પાગલ માણસ તો કપડાંલત્તાંનું ભાન ભૂલી જાય, મૉઢું ન ધૂવે, વાળ ઓળે નહીં કે શૅમ્પુ-શાવર કરે નહીં. મારાથી એવા પાગલ નથી થવાતું. કલ્પના કરી હું મને એવો જોવા માગું છું. આપણો મધપૂડો અવાક્ થઈ ગયો છે, બધી મધમાંખો એકમેકને ચૂપ ચૉંટી રહી છે, બોલતી નથી.
તને ગોરસામલી, રાયણ, ચણીબોર, ચારોળાં બહુ ભાવે. આપણે શોધી શોધીને ખાતાં’તાં. વાહનોના વિકરાળ જંગલ જેવા આ શ્હૅરમાં એમાંનું એકે ય નથી મળતું. એક વાર તને હર્પિસ થયેલો. આપણે ગભરાઈ ગયેલાં. એ સાથળો જેને મેં અપારનાં વ્હાલ અને ચુમ્બન કરેલાં. એમાંની જમણી સાથળ ચકામાથી ખીચોખીચ ભરાઈ ગયેલી. લ્હાય બળતી’તી, ભીની આંખે તને પંખો નાખતો’તો. તારા ચ્હૅરા પર હળવાશ ઝગી ઊઠેલી. કોઈ કોઈ વાર તું મને માથે તેલ ચોળીને માલિસ કરી આપતી – મને નીચે બેસાડે, પોતે સોફા પર બેસે. તારા ઘૂંટણ મારા ખભાઓને જકડી રાખે, એ જકડાટ મને યાદ રહી ગયો છે. હર્પિસ અને માલિસનાં વિરોધી એ દૃશ્યો હજી દેખાયા કરે છે.
સ્મરણો ભયથી આક્રાન્ત હરણાંની જેમ જોરમાં ઠેકતાં ભાગી રહ્યાં છે. એ બેડશિટ્સ, એ ઉશિકાં, ઉશિકાંના કવર, એ પરનાં તારાં ભરત, તારા સ્પર્શોની યાદથી જીવન્ત જીવન્ત લાગે છે. નાનપણથી તેં તારી ભરતગૂંથણકલાથી કેટલાં ય સ્વપ્ન ગૂંથેલાં ને સાર્થક થઈને એ કેવાં દીપી નીકળ્યાં. તારાં એ બધાં ખમિસને જોયા કરું છું. એ વેલબુટ્ટા ને ફૂલોની પાંખડીએ પાંખડીએ ભમતો રહું છું. અને એમ તારાં અંગાંગ પર પણ.
બાજરીના રોટલા માટેની માટીની કલેડી, આરસનાં ખલબત્તો, મોટો ઝારો, લૅમનસ્ક્વીઝર તને એટલાં વ્હાલાં, જાણે તારાં સ્વજન ! સવાર-સાંજનાં ભોજનનાં ટાઇમટેબલ, પહેલાંના પેલા ઘરના બૅકયાર્ડમાં ઉગાડેલાં ભીંડા, ગુવાર, રીંગણ, મરચાં. વરસાદી સાંજોએ વઘારેલા સિંગદાણા ને ગરમ ગરમ સુખડી. ચોમેર સુવાસ સુવાસ. પેલી અખણ્ડ રાત્રિઓ, પેલી સહશયનસમાધિઓ, નર્યા સુખના સણકા, કેમ ભૂલીશ?
અને અણજાણ મુલકોની યાત્રાઓ – ચેન્નાઇ, મદુરાઇ, પૉંડેચરી, જગન્નાથ પુરી, કૉલકાતા, દાર્જિલિન્ગ, કોહિમા, દીમાપુર, જયપુર, આગ્રા, પઠાણકોટ, ગુલમર્ગ, જમ્મુ, શ્રીનગર, દિલ્હી, મથુરાં, હરિદ્વાર, દ્વારકા, લન્ડન, બરમિન્ઘમ, આમ્સ્ટર્ડામ, બર્ન, ઝૂરિચ, જિનીવા, લુત્ઝર્ન, પૅરીસ, કનેટિકટ-હૅમ્ડન, ડીટ્રૉઇટ, પીઓરીઆ, ટૅક્સાસ-ડાલાસ, હ્યુસ્ટન, ગેલ્વેસ્ટન બીચ, ઍલે, પાલો આલ્ટો, સાન્ફ્રાન્સિસ્કો, સૅક્રેમૅન્ટો, યશોમિટી નેશનલ પાર્ક, ફિલાડેલ્ફીઆ, ઍટલાન્ટા, સિનસિનાટી, ન્યૂ યૉર્ક … પાર નથી આ યાદીનો અને એ સાથેની યાદોનો. સ્મરણોની વણઝાર મારી પાછળ પડી છે, મને દોડતો-હાંફતો કરી મેલ્યો છે … શું કરું? તું ક્હૅ ને મને …
અનેક મિત્રોએ મને આશ્વાસનના સંદેશા મોકલ્યા -ફોન ઍસ.ઍમ.ઍસ. ઇમેઇલ. કોઈ કોઈએ તને માતૃવત્સલ કહી, મોટા ભાગનાંઓેએ આન્ટી કહી. કહે – આન્ટીના હાથની કૉફિ અને ભાખરવડી બહુ યાદ છે. શીરો તો ઘણાંથી ભુલાયો નથી. છેલ્લા મહિનાઓમાં મનગમતી વાનગીઓ વડે સૌનું સ્વાગત ન્હૉતું કરી શકાતું અને બજારુ વસ્તુઓ લાવવી પડતી’તી તેનો તને વસવસો હતો. તે દિવસે ચા-નો મસાલો ખૂટી ગયો છે એમ માનીને હું બહારથી લાવ્યો; પણ પછી તારાવાળો મળ્યો, ખબર પડી કે કેટલો મોટો તફાવત છે. લવિન્ગમાં ઝીણાં તું જુદાં પાડતી. કોઈ ટાંકણીને અણી ન હોય તે તને ચીડવે, દુકાનદારને ફરિયાદ કરવા કહેતી. આછી અમથી ધૂળ તને દેખાઈ જાય, કામવાળીને દેખાડે. એવી બધી દરકારો કરવાની હું તને ના પાડતો કેમ કે એ ચટ તારા સ્વાસ્થ્યને રંજાડે. જો કે એવાતેવાથી તારો રંજાડ ન થયો, તો શેનાથી થયો? કોણ જાણે. તેં મૃત્યુનો અંગીકાર ગૂપચૂપ અને એકાન્તમાં કર્યો. એ ક્ષણો વિશે, એ ક્ષણો વિશે, વિચારતાં, વિચારતાં, મારું મગજ ભમી જાય છે.
ઇન્ચે ઇન્ચની કાળજીથી સજાવેલા તારા આ અસબાબનું હવે શું થવાનું? તારી હથેળીઓને સથવારે અને દૃષ્ટિદોરની રીતેભાતે રચાયેલા આપણા આ વસ્તુસંસારનું શું થવાનું? હું ગોઠવીશ પણ તારો એ કસબ મારી પાસે નથી. ગોઠવવા જતાં બધું વેરવિખેર કરી નાખીશ કે પછી એમ થતું જોતો રહી જઈશ. વસ્તુઓ હું જોતો તું ખોટા ક્રમે કરતી. દાળ ઊકળતી હોય ને તને જો આગલે દિવસે નહીં જડેલી ભૂરા દોરાની રીલ યાદ આવે તો સિલાઈમશીનનું ડ્રૉઅર ખોલીને ફંફોસતી. તારી રીતો અનોખી હતી. તારી સાડીઓ. તારાં ઘરેણાં. તેં સાચવી રાખેલી દેશી-વિદેશી ચીજો. તારાં પરફ્યુમ. મને યાદ છે તું તારું કબાટ ખોલીને બેસતી ને બધી ચીજોને દરેક વખતે નવી રીતે ગોઠવતી. પ્રસન્ન પરિતૃપ્ત ગૃહિણી દીસતી. તું પૂર્ણ કદની માયાવી હતી અને હું ય એવો જ વળી ! એટલે આપણું સહજીવન મને જાદુગરની લીલા સમું ભાસે છે. પણ જાદુ જાદુ હતો તેથી, જો ને, ખતમ થઈ ગયો !
ગઈ કાલે આપણા એ પ્રેમપત્રોની પોટલી ખોલીને બેઠો પણ વાંચવાની હિમ્મત ન થઈ, જોતો બેસી રહ્યો. ભૂતકાળની એ ગૂફામાં અજવાળાં છે, અંધારાં છે. એનાં પોતાનાં આકાશે ય છે, પાતાળ પણ છે. એ પોટલું નાનકડું એક સરોવર છે. એમાં, આપણા એ તળાવમાં હતાં એવાં જ કમળ ખીલેલાં છે. એની માદક સુગન્ધ છે, તને મોકલું – જો આ મોકલી … પછી તો તારાં અછોવાનાં કરું એ જ હતી મારી જીવનચર્યા. તેં હમેશાં મને સહી લીધો તો પણ મારી બેસ્ટ ક્રિટિક તું જ હતી. અરે, હું બૂમ પાડું – મારું બ્લુ બુશ્શર્ટ ક્યાં છે -? પેલી ચાંદીની તાસક તેં ક્યાં મૂકી છે? સંભળાય છે મારો અવાજ? તું ક્હૅવાની – યાદ નથી ઊભા રહૉ, વિચારીને કહું. પણ કઈ કાળજીથી કયા વ્હાલનું જતન કરવા તું વસ્તુઓને સંતાડી કે ઢબૂરી રાખતી, એ મને હવે સમજાય છે. રૂડી પૅરે વળેલી ગાંઠ શી રીતે ખૂલી ગઈ? એના છેડા હવામાં રવરવે છે. પૂરું ખીલેલું પુષ્પ એમ તે શેને કાજે લબડી પડ્યું? એવો તે કયો વાયરો વાયો? કોને શી જરૂર પડી ગઈ તારી? આવી અગમ ઉતાવળ. આવી અકળ વંચના. વિમાસણનો માર્યો બેસી રહ્યો છું.
તને ક્રમે ક્રમે બધું ન-ગમતું થવા માંડેલું. મને હવે સમજાય છે કે જડથી ઊખડી ગયેલો છોડવો પવનમાં ઝૂમે ખરો પણ પળે પળે મૂરઝાતો જતો હોય. છતાં, એને ખરી પડવાની ન તો બીક હોય, ન તો ધ્રૂજારી. એને હોય ઝૂમ્યા કરવાની બસ મજા … મારે તને મળવું છે. આંગળીથી બતાવ, ક્યાં. લકીર દોરી દે. રસ્તો બતાવી દે, દોડી ઊઠી ઊડીશ. તું પરત આવે તો આપણે બધું ફરીથી શરૂ કરી દઈએ. કંઈ કરતાં કંઈ ગમતું નથી. વલખાં મારું છું. કશી સૂઝ પડતી નથી.
આજે મારા બધા બંધ છૂટી ગયા છે. આંસુમાં વહી રહ્યો છે મારો અપરાધ. અહંકાર ધૂળ થઈ ગયો છે, ગર્વ ધોવાઈ ગયો છે. ગણું છું તો સમજાય છે કે તારા દુખદ અવસાનને આજે ઘણા દિવસ થઈ ગયા. મને સવાલ સ્ફુર્યો આવ્યો કે તું કેવી પ્રિયા હતી -? કેવા સ્વરૂપની પ્રિયજન? ઉત્તર મળ્યો કે તું એક સરળતમ પ્રિયા હતી – સિમ્પલ લવર. ન ફરિયાદ, ન રાવ. પ્રેમ ધરી દેવાનો ન ધખારો, ન ઉતાવળ. પ્રેમ પામી જવાની પણ કશી તાલાવેલી નહીં. છતાં તું ઠંડી ન્હૉતી એમ દિવસરાતનો મારો ગાઢ અનુભવ કહે છે.
Pic courtesy : Shutterstock
તું એક એવી સભર નદી હતી જે વ્હૅતી’તી પણ સ્થિર લાગતી’તી. ઘેઘૂર ઊંડાં જળ ને ઉપર વ્હૅતો મન્દ સમીર. મારા તરણમાં અહીંતહીં ભંવર જરૂર છે, મને દેખાય છે, પણ મને લાગે છે, મારાથી નીકળી જવાશે. જો કે નીકળી જવાશે ખરું તો પણ નીકળી જવું નથી એમ હઠ થાય છે. દૂર સામે છે નારિયેળીનાં ઝુંડનાં ઝૂંડ ને કોરો અન્ધકાર. અહીં છે આ એકાકી લિમડો. એ પર બેઠો છે એક કાગ. નદીને જોયા કરતો લાગે. હમણાં ઊડી જશે એવી બીક થાય. સાચું જ ને ! તું એમ જ ઊડી ગઈ. સૂનકાર મૂકી ગઈ. જીવન-નદીને ખભે ઉપાડીને દોડી જઉં? કે એમાં ડૂબકી દઈ ખોવાઈ જઉં? નથી ખબર પડતી.
(સમ્પૂર્ણ)
= = =
(March 12 and 15, 2022)
સૌજન્ય : સુમનભાઈ શાહની ફેઇસબૂક દિવાલેથી સાદર
શેન વૉર્ન મારો સિનિયર ન હતો.
શેન વૉર્ન મારો મિત્ર પણ ન હતો.
શેન વૉર્ન અને હું સાથે કે સામે રમ્યા હોઈએ, એવો હું એનો સમકાલીન પણ ન હતો.
અરે, પ્રેક્ષકગણમાં કે કૉમેન્ટ્રીબોક્સમાં બેસીને મારી નરી આંખે તો શેન વૉર્નને બહુધા ૯૦ અંશના ખૂણે બોલ સ્પિન કરતો નહોતો જ જોયો.
અને હા, જે તે દાયકામાં જેની સરખામણી એની સાથે થતી એવો અનિલ કુમ્બલે મારા જ દેશમાં મોજુદ હોઈ, 'સગીર વયવાળા દેશપ્રેમ’ના કારણે હું શેન વૉર્નનો કંઈ બહુ મોટો ચાહક પણ નહોતો બની શક્યો. અને, આટલું ઓછું હોય તેમ શેન વૉર્નને ધોળે દિવસે તારા બતાવી દેનાર ને રાત્રે એના સપનામાં આવનાર સચીન પણ મારી જ પુણ્યભૂમિ ભારતનો હોઈ એના ઓવર દીઠ રન અને વિકેટની સરેરાશના આંકડા, બીજા દેશોની સામે હતા એટલા પ્રભાવશાળી પણ ન હતા.
… અને તો ય, હા તો ય,
દુનિયાના સૌથી મોટા ક્રિકેટ સ્ટેડિયમથી માત્ર નવ કિલોમીટરના અંતરે રહી, કૂકાબુરા બોલ પર હાથ કે હાથમાં કૂકાબુરા બોલ રાખવાની કલ્પના કરીને કહું? – વૉર્નના જવાથી એના સાથી ક્રિકેટર્સ – એના પ્રતિદ્વંદી ક્રિકેટર્સ, એની પછીની પેઢીના ક્રિકેટર્સ – એની પહેલાની પેઢીના ક્રિકેટર્સ, એના મિત્રો – એના ટીકાકારો, એના ચાહકો, પરિવારજનો અને આ … ખા ક્રિકેટજગતને જે આંચકો લાગ્યો છે, એનાથી સહેજે ય ઓછો આંચકો મને (અને તમને) લાગ્યો હશે, એવું મને લાગતું નથી. ગાર્ડિયનની પત્રકાર Brigid Delaneyએ એક ફાંકડા ક્રિકેટપ્રેમીને ટાંકીને કહ્યું છે એમ એ ‘પ્રિન્સેસ ડાયના મોમેન્ટ’ બની રહી! પ્રત્યક્ષ પરિચય ન હોવા છતાં આ જગતમાંની એની ગેરહાજરી જીવનમાંથી કશુંક ખૂંચવી ગયાની બીના બની રહી!
કેમ એવું?
વૉર્નીએ જતાં પહેલાં ઘણું આપ્યું છે, તો ય વૉર્નીના જવાથી ક્રિકેટજગતે ઘણું બધું ગુમાવ્યું છે. જો કે, મીડિયાએ પણ કંઈ ઓછું ગુમાવ્યું છે?! સમયાંતરે આવતી એની વિવાદાસ્પદ ટિપ્પણીઓ ગુમાવી છે. સ્પોટ ફિક્સિંગમાં એની સંડોવણીની વારે વારે યાદ કરાતી તવારીખ ગુમાવી છે. ડ્રગ ટેસ્ટ પોઝિટિવ આવ્યાના વારંવારના ઉલ્લેખની નેગેટિવિટી ગુમાવી છે. નર્સથી લઈને એકથી વધુ મહિલાઓને કરાયેલા ઇરોટિક ટેક્સ્ટ મૅસેજને મમળાવવાની તક ગુમાવી છે. એક સાથે એકથી વધુ સ્ત્રીઓ સાથેની સેક્સ ટેપની, બ્લર તો બ્લર—પણ એ તસવીરોની પુનઃછાપણી ને ફેર-અપલોડ કરવાની તાલાવેલી પણ કદાચ ગુમાવી છે.
બાકી, ‘ઓફ ધ ફિલ્ડ’ તો શેન વૉર્નનો બચાવ કેવો અને કેટલો કરીએ?! હા, 'ઑન ધ ફિલ્ડ’ માટે એટલું ચોક્કસ કહીએ કે આ વિક્ટોરિયન બોલર પોતે જે ક્ષેત્રમાં હતો, એ ક્ષેત્ર પ્રત્યેની એની પ્રતિબદ્ધતાના કારણે, પોતાને કુદરત પાસેથી મળેલી પ્રતિભાને સતત નિખારતા રહેવાની એની મહેનતના કારણે, વ્યાપકહિતમાં વ્યક્તિગત ગમા-અણગમા કે ટકરાવને બાજુએ રાખીને ટીમમૅટ તરીકે જીત અપાવવાના એના જુસ્સાને કારણે, પોતાની ભૂલે કે સમય-સંજોગોને આધીન ઉદ્દેશચ્યુત થવાને કારણે, વારેવારે ટીમમાંથી બહાર થયા પછી પણ દર વખતે જબરદસ્ત કમબૅક કરવાની એની આદતને કારણે, જીત સિવાય બીજું કશું ન ખપે એવા ઝુનૂનના કારણે, અરે! ફ્રન્ટ પેજ, મિડલ પેજ કે લાસ્ટ પેજ, અખબારમાં કોઈ પણ પાને ચમકી શકવાની એની બહુમુખી પ્રતિભાને કારણે, અને આપણે કદાચ ક્યારે ય જાણવા નહીં પામીએ એવાં કારણોને કારણે … વૉર્ની સદાય યાદ રહેશે.
આ જગતમાં વિદ્યમાન અનેક વિષયો, ક્ષેત્રો, રમતો ને કાર્યકલાપોમાં આવા 'જિનિયસ’ વીરલા જ હોય છે. શું અંજલિ આપીશું પોતાની પહેલી ટેસ્ટ મેચ, સંયોગવશ જ ભારત સામે રમીને આંતરરાષ્ટ્રીય પ્રવેશ કરનાર આ ઓસ્ટ્રેલિયન 'ઑલરાઉન્ડર’ને?
મેરાડોના, ટાઇગર વુડ્ઝ, માઇકલ જૉર્ડન ને માઇકલ ફેલ્પ્સ જેવા ‘મૅડ જિનિયસ’ની ટીમમાં વધુ એક જિનિયસનું સ્વાગત છે.
સ્વાગત છે શેન!
(લખ્યા તા. ૫, ૧૩-૦૩-૨૦૨૨)
Email : ketanrupera@gmail.com
સૌજન્ય : “નિરીક્ષક”, 16 માર્ચ 2022; પૃ. 16