પ્રતિભા
પ્રજાસત્તાક દિવસની પૂર્વસંધ્યાએ ભારત સરકાર તરફથી પદ્મ પુરસ્કારોની જાહેરાત કરવામાં આવી. એમાં કળાનાં ક્ષેત્રમાં પોતાના યોગદાન માટે ૭૫ વર્ષીય એક્ટર વિક્ટર બેનરજીને ભારત સરકાર તરફથી પદ્મભૂષણ પુરસ્કાર એનાયત કરાયો છે.
આજે એક્ટર વિક્ટર બેનરજીની ચર્ચા કરવી એટલા માટે જરૂરી છે તેમણે ફિલ્મજગત માટે જે વિશિષ્ટ કાર્ય કર્યું છે તે ભાગ્યે જ ફિલ્મજગતની સાથે સંકળાયેલા લોકો કરી શકે છે. વિક્ટર બેનરજી તેમની એક્ટિંગ માટે જેટલા પ્રખ્યાત છે, તેટલા જ પ્રખ્યાત તેઓ તેમનાં સામાજિક કાર્યો માટે પણ છે. તેમણે દેશ-વિદેશની જે કોઈ ફિલ્મમાં કામ કર્યું ત્યાં તેમણે સહકર્મીઓના હક માટે અવાજ ઉઠાવ્યો છે. ઍક્ટિંગના કાર્યને સામાજિક જવાબદારી સમજનાર વિક્ટર બેનરજીએ એક સમયે ફિલ્મોમાં કામ કરતા એક્સ્ટ્રા કલાકારોના હક માટે લાંબી લડત ચલાવી હતી.
બંગાળી ફિલ્મોમાં વધુ અભિનય કરી ચૂકેલા એક્ટર વિક્ટર બેનરજી એક ઈન્ટરવ્યુમાં જણાવે છે કે પશ્ચિમ બંગાળમાં ગરમીના સમયમાં ફિલ્મના સેટ પર એક્સ્ટ્રા કલાકારો પાસે દિવસના ૮થી ૧૦ કલાક કામ કરાવવામાં આવતું હતું, તેમના કામના કલાકો નિશ્ચિત નહોતા અને તેઓને બાળકો સાથે ગરમીમાં સતત ઊભા રહેવું પડતું હતું. ગરીબ વિસ્તારોમાંથી આવતા એક્સ્ટ્રા કલાકારોને કોઈ પ્રકારની સુવિધા આપવામાં આવતી નહોતી અને કામના પૈસા આપવાના બદલે એક ટાઈમનું જમવાનું આપીને પરત મોકલવામાં આવતા હતા. વિક્ટર બેનરજીએ આ એક્સ્ટ્રા કલાકારોના હક માટે અવાજ ઉઠાવ્યો, તેમની સાથે પણ માનવીય વ્યવહાર થાય અને કામ પૂરતું વળતર મળે તે માટે લાંબી લડત ચલાવી. આ એક્સ્ટ્રા કલાકારોને આખા દિવસનું કામ કરે ત્યારે માત્ર પાંચ રૂપિયા મળતા હતા, ત્યારે વિક્ટર બેનરજીએ તેમના હક માટે એક યુનિયનની રચના કરી. ત્યાર બાદ ફિલ્મ શૂટિંગના સેટ પર આવતા એક્સ્ટ્રા કલાકારોને ન્યાય મળ્યો અને તેમના દૈનિક વળતરમાં પણ વધારો થયો. એક સમયે ફિલ્મના સેટ પર આ ગરીબ એક્સ્ટ્રા કલાકારોની સાથે પશુ જેવું વર્તન કરવામાં આવતું હતું તેમાં પરિવર્તન જોવા મળ્યું અને તેઓને શોષણમાંથી મુક્તિ મળી.
એક્ટર વિક્ટર બેનરજીએ વધુમાં જણાવ્યું કે, માત્ર ભારતમાં જ નહીં પરંતુ, વિદેશમાં પણ એક્સ્ટ્રા કલાકારોની દયનીય સ્થિતિ જોવા મળી રહી છે. ડેવિડ લીનની હોલિવૂડ ફિલ્મ ‘અ પેસેજ ટૂ ઈન્ડિયા’ના એક અનુભવની વાત કરતા વિક્ટર બેનરજી જણાવે છે કે મેં ત્યાં ફિલ્મના શૂટિંગ પર જોયું કે સેટ પર એક્સ્ટ્રા કલાકારોને અન્ય કલાકારો કરતાં અલગ પ્રકારનું સાવ સામાન્ય ફૂડ આપવામાં આવતું હતું, કરોડો રૂપિયાના ખર્ચે બની રહેલી આ ભવ્ય હોલિવૂડ ફિલ્મના સેટ પર એક્સ્ટ્રા કલાકારોની સાથે થઈ રહેલાં ખરાબ વર્તનને વિક્ટર બેનરજી જોઈ શક્યા નહીં અને તેમના હકમાં અવાજ ઉઠાવ્યો હતો. અહીં વિક્ટર બેનરજીને જીત મળી અને ફિલ્મ ‘અ પેસેજ ટૂ ઈન્ડિયા’ના એક્સ્ટ્રા કલાકારોના વળતરમાં પણ વધારો થયો તેમ જ તેઓનું ફૂડ મેનુ પણ બદલવામાં આવ્યું. માત્ર ભારતમાં જ નહીં પણ ઇંગ્લેન્ડની ફિલ્મોમાં પણ વિક્ટર બેનરજીએ એક્સ્ટ્રા કલાકારોના હક માટે અવાજ ઉઠાવ્યો કે જ્યાં તેઓને રંગભેદની નીતિનો અનુભવ થયો હતો.
વિક્ટર બેનરજી એક માત્ર એવી ભારતીય વ્યક્તિ છે કે જેને ત્રણ અલગ-અલગ કેટેગરીમાં નેશનલ એવોર્ડ પ્રાપ્ત થયો છે. વિક્ટર બેનરજીને ‘Where No Journeys End’ નામની ડૉક્યુમેન્ટરી માટે સિનેમેટોગ્રાફર (કેમેરામેન) તરીકેનો નેશનલ એવોર્ડ મળ્યો છે. ‘The Splendour of Garhwal’ અને ‘Roopkund’ નામની ડૉક્યુમેન્ટરી માટે તેઓને ડિરેક્ટર તરીકેનો નેશનલ એવોર્ડ મળ્યો છે અને સત્યજીત રાયની ફિલ્મ ‘ઘરે બાઈરે’ માટે તેઓને બેસ્ટ સપોર્ટિંગ એક્ટરનો નેશનલ એવોર્ડ પ્રાપ્ત થયો છે. વર્ષ ૨૦૦૩માં આવેલી બોલિવૂડ ફિલ્મ ‘જોગર્સ પાર્ક’માં વિક્ટર બેનરજીના અભિનયની ભારે પ્રશંસા કરવામાં આવી હતી. આ ફિલ્મમાં વિક્ટર બેનરજીએ જસ્ટિસ જ્યોતિન પ્રસાદ ચેટરજીનું પાત્ર ભજવ્યું હતું કે જેઓ જેની (પેરિઝાદ ઝોરાબિયન) નામની મૉડેલના પ્રેમમાં પડે છે. વિક્ટર બેનરજીએ ભારતના મહાન ફિલ્મમેકર સત્યજીત રાયની બંગાળી શોર્ટ ફિલ્મ ‘પીકૂ’માં અને રવીન્દ્રનાથ ટાગોરની નવલકથા આધારિત ફિલ્મ ‘ઘરે બાઈરે’માં પણ મુખ્ય ભૂમિકા ભજવી હતી. આ સિવાય વિક્ટર બેનરજી ઈન્ટરનેશનલ લેવલે ઈસ્માઈલ મર્ચન્ટ પ્રોડક્શન અને જેમ્સ આઈવરી દિગદર્શિત ફિલ્મ ‘Hullabaloo Over Georgie and Bonnie’s Pictures’માં પણ ઍક્ટિંગ કરી ચૂક્યા છે.
પહાડ અને પ્રકૃતિને પસંદ કરનારા વિક્ટર બેનરજી હિમાચલ પ્રદેશમાં તેમનાં ઘણાં વર્ષો પસાર કરી ચૂક્યા છે. સાહિત્યપ્રેમી એવા વિક્ટર બેનરજી અનેક ટૂંકી વાર્તાઓ લખી ચૂક્યા છે અને દેશના વિવિધ ન્યૂઝપેપર્સ તેમ જ મેગેઝિન્સમાં તેમના આર્ટિકલ્સ પ્રકાશિત થયેલા છે. ઉત્તરાખંડને અલગ કરવા માટેની જે ચળવળ ચાલી હતી તેમાં પણ વિક્ટર બેનરજી જોડાયા હતા. વિક્ટર બેનરજી લગભગ ૪૦ વર્ષથી આસામમાં દિવ્યાંગ વિદ્યાર્થીઓ માટે “Moran Blind School” નામની શાળા ચલાવે છે કે જ્યાં ચાના બગીચામાં કામ કરતા કામદારો અને ગામના ગરીબ વિદ્યાર્થીઓને શિક્ષણ પૂરું પાડવામાં આવે છે. તેઓ “Bird Watchers Association of Uttarakhand”ના બ્રાન્ડ એન્બેસેડર છે. ઍક્ટર વિક્ટર બેનરજીની અન્ય જાણીતી ફિલ્મો 'શતરંજ કે ખિલાડી’, 'કલયુગ’, 'આરોહણ’, 'માય બ્રધર .. .નિખિલ’, 'તહાન’ વગેરે છે. ફિલ્મ સિવાય સમાજ પ્રત્યે પોતાની ફરજ નિભાવનાર એક્ટર વિક્ટર બેનરજી ખરા અર્થમાં વિજેતા છે.
સૌજન્ય : “નિરીક્ષક”, 16 ફેબ્રુઆરી 2022; પૃ. 16