લૉસ એંજલીસની વૃદ્ધાઓની એક કલબમાં હિંદ વિષે વાતો કરવા ગયો હતો. વાર્તાલાપ પૂરો થયો એટલે બધાં વિખરાવા માંડ્યાં. એક ઘરડી ડોસી મારી સાથે હિંદ વિષે વાતે ચડી. થોડીવાર પછી મને કહે છે કે મારો 84 વર્ષનો ડોસો બહાર મોટરમાં ઝોકાં ખાતો હશે. તું એને મળવાનું પસંદ કરશે?
‘શા માટે નહીં?’ મેં કહ્યું.
80 વર્ષની ઉંમરે પણ સ્ફૂર્તિથી ચાલતી એ ડોસી મને થોડે દૂર ઊભેલી એક મોટર પાસે દોરી ગઈ. લાલચોળ ને તગડા શરીરવાળો એક વૃદ્ધ સ્ટીઅરિંગ વ્હીલ પર માથું ટેકવીને ઊંઘતો હતો.
‘અરે ઓ! ઊઠે છે કે? હિંદના એક જવાનિયાને તને મળવા લઈ આવી છું.’ ડોસીએ ડોસાના માથા પર ટપલી મારી.
આંખ ઉઘાડીને ડોસાએ તરત મને સ્મિતપૂર્વક આવકાર્યો : ‘છોકરા! ગાંધીના દેશમાથી આવે છે કે ?’
‘હા જી.’
‘તમારો હિંદુ સમાજ તો નાલાયક કે બીજું કાંઈ ?’
આવા અણચિંતવ્યા આક્રમણથી મૂંઝાઈ જઈને મેં કહ્યું : ‘શા માટે?’
‘જે માણસ હિંદુ ધર્મનો સાચો અને સૌથી સારો અનુયાયી હતો એને મારી નાખતા તમને લોકોને શરમ ન આવી? મેં જ્યારે ગાંધી હિંદુને હાથે મરાયાની વાત સાંભળી ત્યારે મને ખૂબ દુઃખ થયેલું. તને નહિ ખબર હોય, છોકરા, પણ ગાંધી ને હું બોઅર યુદ્ધ વખતે સાથે હતા. 1898-99 દરમિયાન. એ વખતે તો કદાચ તારા બાપનો પણ જન્મ નહિ થયો હોય. શું ગાંધીની સેવાવૃત્તિ! બધા ગોરા અમલદારો એનું કામ જોઈને સડક થઈ ગયેલા. હું ઘવાયેલો તે ગાંધીની કાળજીને લીધે જ બચ્યો. તે દિવસોમાં પથારીમાં વેદના સહન કરતાં કરતાં મને એના જ વિચારો સતાવ્યા કરતા. એમ થતું કે ફ્લોરેન્સ નાઈટિન્ગેલ એક સ્ત્રી પરિચારિકા તરીકે વિશ્વમાં અમર બની ગઈ; એમ ગાંધી પુરુષ પરિચારક તરીકે અમર બનશે. પરંતુ ગાંધી તો ઘણો મહાન બની ગયો. આ મારી ડેાશીને હું ઘણી વાર કહું છું કે ગાંધી ન હોત તો તું વિધવા બની હોત.’
અને એ વાક્ય બોલતાં બોલતાં એ ડોસાની આંખમાંથી આંસુનું એક ટીપું પડીને સ્ટીઅરીંગ વ્હીલ પર થંભી રહ્યું.
28 ઍપ્રિલ 2025
સૌજન્ય : નંદિતાબહેન મુનિની ફેઇસબૂક દીવાલેથી સાદર; ક્રમાંક – 298
