Opinion Magazine
Number of visits: 9456196
  •  Home
  • Opinion
    • Opinion
    • Literature
    • Short Stories
    • Photo Stories
    • Cartoon
    • Interview
    • User Feedback
  • English Bazaar Patrika
    • Features
    • OPED
    • Sketches
  • Diaspora
    • Culture
    • Language
    • Literature
    • History
    • Features
    • Reviews
  • Gandhiana
  • Poetry
  • Profile
  • Samantar
    • Samantar Gujarat
    • History
  • Ami Ek Jajabar
    • Mukaam London
  • Sankaliyu
    • Digital Opinion
    • Digital Nireekshak
    • Digital Milap
    • Digital Vishwamanav
    • એક દીવાદાંડી
    • काव्यानंद
  • About us
    • Launch
    • Opinion Online Team
    • Contact Us

મંગળસૂત્ર

નરેન્દ્ર ત્રિવેદી|Opinion - Short Stories|3 August 2025

“ચીમન”, …”એ ય ચીમન”….

ચીમનને અવાજ સંભળાયો. ચીમન વિચારમાં પડી ગયો કે અહીયાં રૂખી ક્યાંથી હોય, મને તેનો ભ્રમ થયો લાગે છે. ના, ના પણ અવાજ તો રૂખીનો જ લાગે છે.

ફરી અવાજ આવ્યો, “ચીમન,” ….”એ ય ચીમન, આ તરફ જરા નજર તો કર.”

હવે, ચીમને અવાજની દિશામાં જોયું તો દૂરથી રૂખી ચીમનને બોલાવી રહી હતી. ચીમન, કેશુકાકાની દુકાને મંગળસૂત્રને નિરખતો ઊભો હતો. ચીમને રૂખીને પાસે બોલાવી. કેશુકાકાએ ચીમન સામે જોયું અને કહ્યું, “રૂખી, તને આ મંગળસૂત્ર ગમે છે ને એટલે ચીમને મારી પાસે તેની અમાનત, થાપણ તરીકે રાખ્યું છે અને મને તાકીદ કરી છે, કે મંગળસૂત્રને તેની સિવાય કોઈને વેચવાનું નથી.”

“હા કાકા, મને પૂરો વિશ્વાસ છે કે ચીમનનો વાયદો જરૂર પૂરો થશે.”

ચીમન અને રૂખી નાનપણથી સાથે રમતાં હતાં. બંનેના ઘર પાસે-પાસે અને એક જ શેરીમાં હતાં. બંને સાથે રમતાં, સ્કૂલે પણ સાથે જતાં. ગામડાની સ્કૂલમાં સહ-શિક્ષણ હતું એટલે અભ્યાસ પણ સાથે જ કરવાનો હતો. આમ તોફાન, મસ્તી કરતાં કરતાં બંનેએ યુવાનીમાં ક્યારે ડગ માંડી દીધા એ ખબર ન પડી. બંનેના મનમાં યુવાનીના ભાવો ઉપસવા લાગ્યા. એક બીજાને ગમવાં લાગ્યાં હતાં અને બંનેને પ્રેમસહજ શરમ જેવી અનુભૂતિ સમજાવા લાગી હતી.

બંનેના ભાવ હવે બચપનના ભાવથી કંઈક અલગ છે, એમ બંનેને પ્રતીતિ થવા લાગી હતી, પણ બંને વચ્ચે ભાવો હજી અવ્યક્ત હતાં. મનમાં તો પ્રેમની ઊથલપાથલ શરૂ થઈ ગઈ હતી. બંને અલગ અલગ જ્ઞાતિનાં હતાં, તો પણ બંને એક બીજાને ન મળે તો અસ્વથ થઈ જતાં હતાં. આ યુવાસ્થાની વિડબ્મણા હતી એ બંને જાણતાં હતાં. મનના ભાવ બંનેએ પારખી લીધા હતાં.

સમયે તેનું કામ કર્યું. બંનેના ઘરમાં ખબર પડી; પણ બંને કુટુમ્બને આ પ્રેમ સંબંધ સામે કોઈ વાંધો નહોતો, પણ જ્ઞાતિ બાધ નડતો હતો. બંને સંયમી હતાં એટલે બીજો કોઈ સવાલ નહોતો પણ કોઈ રસ્તો મળતો નહોતો. વડીલો પણ મૂંઝવણમાં હતાં.

ચીમનને આગળ અભ્યાસ માટે શહેર જવાનું થયું. ચીમને રૂખીને મળીને કહ્યું, રૂખી, વડીલોની સંમતિ મળે ત્યાં સુધી તારી હું રાહ જોઇશ. તારી શું ઈચ્છા છે?” રૂખીએ પણ એ જ નિર્ણય આપ્યો. એમ બંને પ્રેમી એક બીજાને વચન આપી બંધાયાં.

ચીમન અને રૂખીનાં માતાપિતાએ બંનેને ઘણી વખત બીજે લગ્ન કરવાના નિર્ણય માટે પૂછી જોયું હતું, પણ બંનેનો એક જ જવાબ હતો, અમારે તમારા આશીર્વાદ જોઈએ છે. અમે બંને ત્યાં સુધી રાહ જોઈશું. બંનેનો અતૂટ અને શુદ્ધ પ્રેમ જોઈને બંને જ્ઞાતિનાં વડીલોએ પણ આડકતરી અનુમતિ આપી દીધી હતી. આ વાતની રૂખીને જાણ હતી પણ ચીમન શહેરમાં હોવાથી એ આ વાતથી અજાણ હતો. ચીમનનાં માતાપિતાએ પણ ચીમન આવે ત્યારે નિરાંતે જાણ કરશું, એમ વિચારી જાણ નહોતી કરી. તેઓના મનમાં એવી ઈચ્છા હતી કે આ વાતની જાણ રૂખી ચીમનને કરે.

રૂખીને ખબર પડી કે ચીમન ગામમાં આવ્યો છે, એટલે તલપાપડ થતી ચીમનને શોધતી હતી. એને ખબર હતી કે ચીમન ક્યાં ય નહીં મળે તો તે કેશુકાકાની દુકાને મંગળસૂત્ર નિરખતો જરૂર મળશે. આ પહેલાં પણ ચીમનને ઘણીવાર દુકાને મંગળસૂત્ર નિરખતો જોયો હતો. રૂખીનો અંદાજો સાચો પડ્યો ચીમન કેશુકાકાની દુકાને મળી ગયો.

“કેમ, રૂખી આવી વાત કરે છે?”

કેશુકાકાને પણ વાતનો અંદાજો આવી ગયો હતો. કાકાએ કહ્યું, “રૂખી, ચીમનને તડપાવમાં. તું વાત કરે છે? કે હું કરું.”

“ના, કાકા, હું વાત કરું છું.” રૂખીએ ચીમનને બધી વાત કરી. ચીમન ખુશ, ખુશ થઈ ગયો.

ચીમને કહ્યું, “કેશુકાકા આ તમારા આશીર્વાદનું પરિણામ છે. તમે મારી થાપણને સાચવીને રાખી.”

“ના બેટા, તમારો પ્રેમ મંગળસૂત્રમાં સંચવાયેલો હતો, એ આજે ફળીભૂત થયો. આ તમારા ઉત્કૃષ્ટ પ્રેમનો પુરાવો છે. બેટા, આપણી લગ્નપ્રથામાં મંગળસૂત્રનું ખૂબ ઊંચું મૂલ્ય છે એ આજે તાદૃશ્ય થઇ ગયું.” 

કેશુકાકા, ચીમન અને રૂખીના ચહેરા પર આનંદની રેખાઓ છવાઈ ગઈ. 

ભાવનગર
e.mail : Nkt7848gmail.com

Loading

ટ્રમ્પનો યુ ટર્નઃ  યે મેરા દિવાનાપન હૈ યા હે સત્તા કા બુખાર? ટ્રમ્પના યુ.એસ.એ.ને વિશ્વાસે નહીં વહેવારે નાણો

ચિરંતના ભટ્ટ|Opinion - Opinion|3 August 2025

ટ્રમ્પનું અમેરિકા અત્યારે વ્યવહારિક અરાજકતા અને કપટની લપેટમાં છે. ભારતનું નાક દાબીને પોતાના કહ્યામાં રાખવાનો આ ખેલ ટ્રમ્પની વાહિયાત માનસિકતાનો પુરાવો છે

ચિરંતના ભટ્ટ

ટ્રમ્પની આડોડાઈને માટે શું કહેવું? ‘માય ફ્રેન્ડ ડોનાલ્ડ’ માટે હવે આપણા વડા પ્રધાન નરેન્દ્ર મોદીએ એમ ગાવાનો વારો આવ્યો લાગે છે કે, “દોસ્ત, દોસ્ત ના રહા, પ્યાર પ્યાર ના રહા …”  ડોનાલ્ડ ટ્રમ્પે 1 ઑગસ્ટથી યુનાટેડ સ્ટેટ્સમાં થતી તમામ ભારતીય નિકાસ પર 25 ટકા ટૅરિફ લાદી દીધો છે. આ એક એવો રાજદ્વારી મુક્કો છે જે બહુ ચુસ્ત છે. અચાનક નાકે ફૂટબૉલ આવીને વાગે તો નાક તો લાલચોળ થાય જ પણ આંખમાંથી ય પાણી નીકળે અને હવે કરવું શું એવી ગતાગમ પણ થોડી વાર ન પડે. બસ આવું જ કંઇક આપણી સાથે પણ થયું છે. રાજનીતિ અને બજારોને આ વળાંકે એક સાથે ધ્રુજાવી દીધા છે. સાવ સાધારણ બાબત હોય એ રીતે ટ્રુથ સોશિયલ પોસ્ટ દ્વારા જાહેર કરાયેલા આ નિર્ણયની સાથે જ પોતે પાકિસ્તાનને ઑઇલ ફિલ્ડ્ઝનો વિકાસ કરવામાં મદદ કરે છે એવો સાવ વેતા વગરનો દાવો પણ અહીં કરાયો. જાણે પાનના ગલ્લે ઊભા ઊભા દેશ ચલાવવાની વાત થઇ રહી હોય એ રીતે ટ્રમ્પે આ પાકિસ્તાન વાળી વાતમાં એવું કહ્યું કે બની શકે કે એક વખત એવો આવે જ્યારે ભારતે પાકિસ્તાન પાસેથી ઓઇલ ખરીદવાનો વારો આવે. ટ્રમ્પને બરાબર ખબર છે કે પાકિસ્તાન વાળી પિન દાબશે તો ભારતને અકળામણ થશે જ અને એટલે જ ઓઇલ ફિલ્ડ વાળી ટિપ્પણી ટ્રમ્પે કરી. પાકિસ્તાનને તો વોશિંગ્ટન સામે અને તેને ઇશારે નાચવાનું ગમે જ છે એટલે એ ય આ આગમાં ઘી હોમે તે સ્વાભાવિક છે. 

વોશિંગ્ટન અને નવી દિલ્હી વચ્ચે મહિનાઓથી ચાલી રહેલી વ્યાપારી વાટાઘાટો ટ્રમ્પના આ વિધાનને પગલે ધૂળધાણી થઇ ગઈ છે. આ કંઇ માત્ર રાજદ્વારી ઘોંઘાટ નથી પણ અમેરિકા વ્યવહારિક અરાજકતા તરફ પાછો ફર્યો છે અને તેની જ્વાળાઓ ભારતને દઝાડે છે તેનો સ્પષ્ટ સંકેત છે. આવી આડોડાઈના ટ્રમ્પનાં કારણો શું? ઊંચા ભારતીય ટૅરિફ, નકામા નોન ટૅરિફ અવરોધો, રશિયા સાથેના સંરક્ષણ સંબંધો અને મોસ્કોથી ભારતમાં કરાતી તેલની આયાત વગેરે ટ્રમ્પને વાંકુ પડ્યાના કારણો છે. હવે જરા સાચી સ્થિતિ સમજીએ.  ભારતના ટૅરિફ ઊંચા છે જ નહીં, ટ્રમ્પનો એ દાવો સાવ બોગસ છે. ભારતના ટૅરિફની શ્રેણી વૈશ્વિક સ્તરોની બહાર નથી. ચીન પણ આ ટૅરિફ દરો પર દર વર્ષે 120 બિલિયન ડૉલર્સના એસ્પોર્ટ્સ કરે છે.  અહીં પ્રતિબંધોની વાત પણ નથી. અમેરિકાનું ઉત્પાદન ક્ષેત્ર વાજબી એક્સપોર્ટ્સના મામલે કૃષિ, પેટ્રોલિયમ અને મિલિટરી હાર્ડવેર સિવાય કંઇ ઑફર કરી શકે તેમ નથી. ભારતે ગયા વર્ષે ક્રુડ ઓઇલ, એલ.એન.જી., સ્ક્રેપ મેટલ અને ટેક કોમ્પોનન્ટ્સ જેવા યુ.એસ. ગુડ્ઝની 45 બિલિયન ડોલર્સની ખરીદી અમેરિકા પાસેથી કરી. આ ખરીદી ન તો બ્લોક થઇ રહી છે ન તો તેના ભાવ-તાલ થાય છે. ભારતના નોન ટૅરિફ અવરોધો ભેદભાવ વાળા હોવાનો અમેરિકાનો દાવો સાવ દંભી છે. યુ.એસ.ના પોતાના ખાદ્ય સુરક્ષાના કાયદા, ટૅકને લગતા નિયમો અને સબસિડી છે જ. ટ્રમ્પને જેને અવરોધો કહે છે તે ખાદ્ય સુરક્ષા, પર્યાવરણીય નિયંત્રણો અને ડેટા ખાનગી રાખવાના ભારતના સાર્વભૌમ નિયમો છે. યુ.એસ.ને જોઇએ છે કે કૃષિ ઉત્પાદનો માટે તેમને મોકળી એક્સેસ મળે. ખેતી પ્રધાન દેશ હોવાને નાતે ભારત ટ્રમ્પની આ માગણીને કોઈ પણ કાળે ન સ્વીકારે તે સ્વાભાવિક છે. આપણા નાના-મધ્યમ કદના ખેડૂતોને માથે ઓછો બોજ નથી કે હવે અમેરિકાની સામે ય કદમબોસા કરીને તેમની બેવડ ઓર વાળી દેવામાં આવે તો ચાલી જાય. અમેરિકાની માગ આડકતરી રીતે ભારતને ઘુંટણીએ લાવવાની છે – શરણે બેસાડવાની છે પણ ભારત એવો નબળો દેશ નથી કે તેણે અમેરિકાને આવી સલામી ભરવી પડે. 

ભારત રશિયા પાસેથી શસ્ત્રો ખરીદે છે કારણ કે પાંચ દાયકાથી વધુ સમયથી રશિયા પાસેથી આપણે શસ્ત્રો લેતા રહ્યાં છીએ. કારગિલ અને ડોક્લામ દરમિયાન મોસ્કોએ ભારતને ટેકો આપ્યો છે. અમેરિકાએ દાયકાઓથી પાકિસ્તાનને પાળ્યો છે અને હમણાં જ તેમ કરતાં અમેરિકા અટક્યો છે. ભારતે તેના સંરક્ષણ સ્રોતોમાં વિવિધતા લાવવા માટે જે કર્યું તેમાં ૨૫ અબજ ડોલરથી વધુના યુ.એસ. સોદાનો સમાવેશ થાય છે. પરંતુ અમેરિકાની પોતાની અનિયમિત વિદેશ નીતિ વચ્ચે, ભારતને રશિયાને સંપૂર્ણપણે છોડી દેવાનું કહેવું અવાસ્તવિક છે.  ભારત રશિયા પાસેથી ખૂબ મોટા જથ્થામાં તેલ ખરીદે છે એનું ય ટ્રમ્પને પેટમાં દુઃખે છે. યુક્રેન યુદ્ધ પછી જ્યારે વૈશ્વિક ભાવમાં વધારો થયો ત્યારે રશિયાએ ભારતને ડિસ્કાઉન્ટ આપ્યું અને ચીન, તુર્કી અને NATOના અન્ય સભ્યોએ પણ એ જ રીતે બેકડોર ચેનલ્સથી રશિયા પાસેથી ઓઇલ લીધું હતું. ટ્રમ્પ કહે એટલે દેશો પોતાના તંત્રને ભૂખ્યું રાખે એવું તો ન બને. બીજા દેશોએ પણ પોતાનું અસ્તિત્વ ટકાવવાનું છે. 

નકામાં કારણો આપનારા ટ્રમ્પનો બકવાસ વાજબી છે કે નહીં એ તો ચકાસવાનું ય ન હોય પણ અમેરિકાનું સંતુલન ટ્રમ્પના માનસિક સંતુલનની માફક જ જગમગમાંથી ડગમગ થઇ ગયું છે એવું તો લાગી જ રહ્યું છે. આપણા વડા પ્રધાને સંયમ, સ્પષ્ટતા અને વ્યૂહાત્મક ગણતરીના લાંબા ગાળાના પુનર્ગઠન સાથે પ્રતિક્રિયા આપવી જોઇએ. અમેરિકાનું સુકાન અને દુકાન – એટલે કે અર્થતંત્ર એક એવા માણસના હાથમાં છે જેને અરાજકતા અને નાટકોમાં રસ છે. પેલું વાક્ય અમેરિકાના સંદર્ભે બહુ વાર વપરાઇ ચૂક્યું છે કે તમે જ્યારે જોકરને ચૂંટો ત્યારે તમને સર્કસ જ મળે. 

ટ્રમ્પનો આ વહેવાર કાવતરું ઓછું કપટ વધારે છે. આ કોઈ વ્યાવસાયિક નીતિ નથી – આ વિશ્વની સૌથી મોટી લોકશાહી સામેનું રાજકીય અવમૂલન છે. અમેરિકા અને ભારત વચ્ચેની વાતચીત પત્તાનાં મહેલની માફક વિખેરાઇ ગઇ છે. વર્લ્ડ ટ્રેડ ઓર્ગેનાઇઝેશન અનુસાર ભારતના સરેરાશ ટૅરીફ 17% છે જે વૈશ્વિક સ્તરે સમાન્ય ગણાય. ટ્રમ્પે તો WTOના નિયમોને ગણતરીમાં લીધા વિના આ ટૅરિફની જાહેરાત કરી અને ભારત સામે એવો આરોપ મૂક્યો કે તે પોતાને ન્યાયસંગત વેપાર કરતા અટકાવે છે. ટ્રમ્પનો આ ખેલ નવો નથી. આ પહેલાં જાપાન, વિએટનામ, યુરોપિયન યુનિયન અને બ્રિટન સુદ્ધાંએ 10 ટકાથી 20 ટકા જેવા ટેરિફના વધારાના આંચકા અનુભવ્યા છે. ફેર ટ્રેડને નામે ટ્રમ્પે સાવ અનફેર – અન્યાયી અને બેફામ વહેવાર કર્યો છે. ભાગીદાર દેશોને દબાવવા કે ધમકાવવા માટે વેપારને હથિયાર બનાવવાની ટ્રમ્પની આ રીતે ખંડણી માંગવાની રીત હોય એવી છે. વળી આ ટૅરિફ કંઇ જાહેરાત થઇ ત્યારથી લાગુ પડે એમ નથી રાખ્યું પણ પૂર્વવર્તી રીતે ટૅરિફ લાગુ કરાય છે. એટલે જે માલ અત્યારે અમેરિકન પોર્ટ્સ પર ભારતીય માલ લાઇને પહોંચેલા જહાજો પરના માલ પર પણ આ ટૅરિફ લાગુ કરાશે. આ કોઇ નીતિ નથી આ તો રાજકીય અફરાતફરી ખડી કરાઇ રહી છે.

ટ્રમ્પની આડોડાઇ ટૅરિફ પૂરતી સિમીત નથી. તેણે ટ્રાન્સ પેસિફિક પાર્ટનરશીપ છોડી દીધી છે, ઇરાન પરમાણુ કરાર રદ કર્યા છે, સાથી દેશો પર ગેરકાયદે ટૅરિફ લાધ્યા છે, NATOનું અપમાન કર્યું છે. ટૂંકમાં ટ્રમ્પના નેતૃત્વ હેઠળ અમેરિકા પર તસુભાર વિશ્વાસ પણ ન કરી શકાય તેવા આપણી પાસે જ નહીં આખી દુનિયા પાસે પૂરતા પુરાવા છે. યુ.એસ.-ભારતના સંબંધોનો અંત તો નથી આવ્યો પણ એ યાદ રાખવું જરૂરી છે કે આ સંબંધો પરસ્પર આદર પર નથી બનેલા. 

બાય ધી વેઃ 

આ સંજોગોમાં આપણા નેતૃત્વએ પોતાની સાથે થયેલા આ દગાની સામે સાવચેતીથી પ્રતિભાવ આપવાનું નક્કી કર્યું છે – કારણ કે જો આપણે ટ્રમ્પ વાળી કરવા જઇએ તો ડુક્કર સાથે કાદવમાં લડવા વાળી થાય – ડુક્કરને મજા આવે અને ખરડાઇએ આપણે. ભારતને આર્થિક આત્મનિર્ભરતા, વૈવિધ્યસભર ભાગીદારી અને વ્યૂહાત્મક સ્વાયત્તતામાં રસ છે. જો ધારીએ તો ટ્રમ્પની આડોડાઈ ભારતને પોતાની આવડત અને સમજ પુરવાર કરવાનો મંચ પૂરો પાડી શકે છે. વૈશ્વિક સ્તરે આપણે આપણી જગ્યા બનાવવી હોય તો આપણે કોઈ એક દેશ પર આધાર ન રાખી શકીએ. આપણે આપણી તાકાતને પારખીને આપણા હિતોને પ્રાથમિકતા આપીને વૈશ્વિક સમુદાયમાં જવાબદાર ભાગીદાર બનીને કદમ માંડવા પડશે. ટ્રમ્પનો રાષ્ટ્રવાદ તોફાની છે આપણે વૈચારિક આંતરરાષ્ટ્રીય વાદની આપણા દૃષ્ટિકોણમાં ઘડવો જોઇએ. આપણે એક દેશ તરીકે કોઈ ખોટા ભ્રમ ન પાળવા. ટ્રમ્પનું અમેરિકા ભાગીદાર કે મિત્ર નથી પણ એક સમસ્યા છે. મોદીનો મોહ અને ભ્રમ બન્ને ભાંગ્યા હશે. ગમે કે ન ગમે પણ આપણા મુત્સદ્દી વડા પ્રધાનની સમજદારી ટ્રમ્પની માફક તળિયે તો નથી જ બેઠી એટલે આપણે જે કરીશું તે સાવચેતી પૂર્વક કરીશું તેવી આશા બાંધી શકાય. આપણે લેને ગઇ થી પૂત અને ખો આઇ ખસમ વાળી નથી થવા દેવાની એ યાદ રાખીને જ આગળ વધવાનું છે.

પ્રગટ : ‘બહુશ્રૃત’ નામક લેખિકાની સાપ્તાહિક કટાર, ’રવિવારીય પૂર્તિ’, “ગુજરાતમિત્ર”, 03 ઑગસ્ટ 2025

Loading

શા માટે ટ્રમ્પ નરેન્દ્ર મોદીને નીચા દેખાડે છે ? કદાચ કશુંક અંગત છે ?

રમેશ ઓઝા|Opinion - Opinion|3 August 2025

રમેશ ઓઝા

લોકશાહી દેશોમાં બેવકૂફ અને અસંસ્કારી આદમીને સર્વોચ્ચ સ્થાને બેસાડો તો દેશની શું હાલત થાય એનો અનુભવ આજકાલ જગતના લોકશાહી દેશોને થઈ રહ્યો છે અને એમાં અમેરિકા અગ્ર સ્થાને છે. જગતના સર્વોચ્ચ શક્તિશાળી દેશને સર્વોચ્ચ બેવકૂફ શાસક મળ્યો છે. યથા પ્રજા તથા રાજા. અમેરિકન પ્રમુખ ડોનાલ્ડ ટ્રમ્પે ૩૧મી જુલાઈએ જાહેરાત કરી કે પહેલી ઓગસ્ટથી અમલમાં આવે એ રીતે ભારત પર ૨૫ ટકા ટેરીફ લાગુ કરવામાં આવશે? શા માટે? તો કહે, ભારત અમેરિકન માલની આયાત પર એટલી બધી કસ્ટમ ડ્યુટી લગાડે છે કે અમેરિકનો ભારતમાં નિકાસ કરી શકતા નથી. ભારત-અમેરિકા વેપાર એકપક્ષીય છે જેમાં અમેરિકાને નુકસાન થાય છે. જો ભારત હેવી ટેરીફ લાદીને અમેરિકન આયાતને રોકતું હોય તો અમેરિકા શા માટે ન કરે? ડોનાલ્ડ ટ્રમ્પની આ દલીલ છે અને તેઓ બીજી વાર સત્તામાં આવ્યા ત્યારથી આ દલીલ કરી રહ્યા છે. 

અમેરિકા એક પ્રભુસત્તા ધરાવનારો દેશ છે એટલે તેને આવો અધિકાર છે એમ દલીલ ખાતર ઘડીભર આપણે માની લઈએ, પણ હકીકત એ છે કે અમેરિકાને આવો અધિકાર નથી. વિશ્વ વાણિજ્ય સંગઠન(વર્લ્ડ ટ્રેડ ઓર્ગેનાઈઝેશન)ની સમજૂતી મુજબ કોઈ દેશ બારોબાર ટેરીફ કે વાણિજ્યની અન્ય શરતો બદલી શકે નહીં. વાચકોને યાદ હશે કે એ સમયે (૧૯૯૧થી ‘૯૫નાં વર્ષોમાં) અમેરિકા વિશ્વ વાણિજ્ય સમજૂતી પર બધા દેશો સહી કરે એ માટે આતુર હતું અને વિકાસશીલ દેશો પર દબાણ કરતું હતું. સોવિયેત રશિયાનું પતન થયું હતું, જગતભરમાં સામ્યવાદનો લગભગ અસ્ત થયો હતો, ચીન હજુ પહોંચી વળી શકાય એવી અવસ્થામાં હતું અને શીતયુદ્ધનો અંત આવ્યો હતો. અમેરિકાને અને જગતના સમૃદ્ધ મૂડીવાદી દેશોને એમ લાગતું હતું કે મુક્ત વ્યાપારના યુગમાં ગરીબ અને વિકસશીલ દેશોના માર્કેટ પર અને તેનાં સંસાધનો પર કબજો કરવાનો અવસર આવ્યો છે અને વિશ્વ વ્યાપાર સમજૂતી તે માટેનું માધ્યમ હતું. 

એકાદ-બે અપવાદોને છોડીને ત્યારે કોઈએ કલ્પના નહોતી કરી કે આ સમજૂતી સમજૂતી કરાવનારાઓને જ મોંઘી પડી શકે છે. એમાં અમેરિકા તો ક્લીન ડેવલપમેન્ટમાં માનનારો દેશ એટલે પોતાની ભૂમિ અને પર્યાવરણ બગાડે એવા ઉદ્યોગોમાં તેને રસ નહોતો. ડોલરનો સોના સાથેના આર્થિક સંતુલનનો સંબંધ તોડી નાખ્યો હતો એટલે જરૂર પડ્યે ડોલર છાપી લેવાના અને વર્ચસ જાળવી રાખવાનું. ઘણા લોકોને એવો ભ્રમ હોય છે કે સમય હંમેશાં સાથ આપવાનો છે અને એમાં તેઓ તુમાખી પર ઉતરી આવે છે. અમેરિકન તુમાખી વિશ્વપ્રસિદ્ધ છે. ડાહ્યા માણસોને જ્યારે વરવી વાસ્તવિકતા સમજાય ત્યારે તેઓ તુમાખી અને દાદાગીરી છોડીને હવામાં ઉડવાની જગ્યાએ જમીન પર ચાલવાનું શરૂ કરે છે. અમેરિકાને આવો એક માણસ મળ્યો હતો જેનું નામ હતું બરાક ઓબામાં. સામ્યવાદી રશિયાને આવો એક માણસ મળ્યો હતો જેનું નામ હતું મિખાઈલ ગોર્બાચેવ. સામ્યવાદી ચીનને આવો એક માણસ મળ્યો હતો જેનું નામ હતું દેંગ ઝિયાઓપીંગ. ભારતને આવો એક માણસ મળ્યો હતો જેનું નામ હતું પી.વી. નરસિંહરાવ. આવા માણસો સમય વરતીને દિશાપરિવર્તન કરવાનું કામ કરતા હોય છે. આમાં નવી દિશાને પડકી રાખવામાં અને હજુ વધુ આગળ જવામાં એમ માત્ર ચીન સફળ નીવડ્યું, બાકીના દેશો એ ન કરી શક્યા કારણ કે અનુવર્તી શાસકોમાં કેટલાકની સમજ ઓછી હતી, કેટલાક સડેલી વ્યવસ્થાના શિકાર હતા (જેમ કે ડૉ મનમોહન સિંહ), કેટલાક માટે રાષ્ટ્રીય કરતાં પક્ષીય એજન્ડા સર્વોપરી હતા, કેટલાકને ઇતિહાસના હિસાબકિતાબમાં રસ હતો અને છે અને કેટલાક સ્વકેન્દ્રીય બેવકૂફ હતા કે છે. ચીનનો આજે જગતમાં દબદબો છે એનું કારણ એણે કૃતસંકલ્પ સાથે પકડી રાખેલી દિશા છે. ભારત તક ગુમાવી દીધેલો કમનસીબ દેશ છે. ડોનાલ્ડ ટ્રમ્પનું વર્તન આનું ઉદાહરણ છે. ચીનને છેડ્યા પછી ચીને એવો કચકચાવીને તમાચો માર્યો કે હવે ટ્રમ્પ સીધી ચીનના નેતા સાથે વાતચીત કરી રહ્યા છે અને ભારતને અને ભારતના મહાન પ્રતાપી વડા પ્રધાનને સતાવી રહ્યા છે. 

તો વાતનો સાર એ કે ડોનાલ્ડ ટ્રમ્પ બારોબાર વૈશ્વિક સંધી તોડી શકે નહીં, પણ આ તો ટ્રમ્પ છે જેની પાસે રહીસહી તાકાત વાપરીને દાદાગીરી કરવા સિવાય બીજી કોઈ આવડત નથી. તેમણે સંધિ તોડીને ભારત પર ૨૫ ટકા ટેરીફ લાગુ કર્યો. પણ સવાલ એ છે કે અત્યારે કેમ જ્યારે ભારત અને અમેરિકા વચ્ચે વાણિજ્ય સમજૂતી અંગે વાટાઘાટો ચાલી રહી છે? આ રહસ્ય છે. પણ વધારે મોટું રહસ્ય છે કે છે ડોનાલ્ડ ટ્રમ્પે રશિયા સાથે વેપાર કરવાના ગુના માટે ભારત પર પેનલ્ટી લગાડી છે. દંડવસૂલીનું પ્રમાણ જાહેર કર્યું નથી, પણ દંડની જાહેરાત કરી દીધી છે. આવું? આ જોઇને જો કોઈ દેશપ્રેમી રાષ્ટ્રવાદીનું લોહી ગરમ ન થતું હોય તો એનો અર્થ એ થયો કે તે મુસ્લિમ વિરોધી છે, દેશપ્રેમી નથી. તેઓ મુસ્લિમ વિરોધી કોમી માનસિકતાને દેશપ્રેમના પડીકામાં છૂપાવે છે. કોણે અધિકાર આપ્યો ટ્રમ્પને ભારત વિષે નિર્ણય લેવાનો? ભારત ગમે તેની સાથે ધંધો કરે તો એ તેનો અધિકાર છે. રશિયા સાથે બીજા દેશો પણ ધંધો કરે છે, ઉર્જાના ક્ષેત્રમાં પણ ધંધો કરે છે પણ એમાંના કોઈને નહીં ને ભારતને જ કેમ દંડે છે? શું ભારત અમેરિકાની જાગીર છે? પંદર મિનિટમાં ભારત સરકારે તમાચો મારતો જવાબ આપવો જોઈતો હતો, પણ પૂરા છત્રીસ કલાક પછી ભારતે પ્રતિક્રિયા આપી છે એ પણ નમાલી છે. 

શેનો ડર છે? અને આવું પહેલીવાર નથી બન્યું. એકધારું બની રહ્યું છે. અમેરિકામાં ગેરકાયદે વસેલા નાગરિકોને હાથકડી જ નહીં, પગમાં બેડી પહેરાવીને વીડિયો લેવામાં આવે અને રીલીઝ કરવામાં આવે. મેક્સીકો અને બ્રાઝીલના નાગરિકો સાથે આવો વર્તાવ કરવામાં નહોતો આવ્યો. મેક્સિકોએ તો સંભળાવી દીધું હતું કે અમારા નાગરિકોને લઈને તમારું વિમાન અમારી ધરતી પર નહીં ઉતરે અમારું વિમાન આવીને અમારા નાગરિકોને સ્વમાનભેર લઈ જશે. બીજી બાજુ આપણા વિદેશ પ્રધાને અમેરિકાનો બચાવ કરતા કહ્યું હતું કે ગુનો કરે એને હાથકડી પહેરાવવામાં આવે એમાં ખોટું શું છે? એલા ભાઈ, માત્ર હાથકડી નહોતી, પગમાં બેડી પણ હતી જે ગંભીર ગુનાઓમાં પહેરાવવામાં આવે છે! જયશંકર ભારતના વિદેશ પ્રધાન છે કે અમેરિકાના? ઓપરેશન સિંદુર વખતે યુદ્ધવિરામની જાહેરાત ટ્રમ્પે કરી હતી. મેં યુદ્ધ રોકાવ્યું એવું તેમણે એક વાર નહીં અંદાજે વીસ વાર કહ્યું છે. મેં બન્ને દેશોને કહ્યું હતું જો તેઓ યુદ્ધ બંધ નહીં કરે તો અમેરિકા બન્ને દેશોને વાણિજ્યકીય રીતે દંડશે અને જો યુદ્ધ બંધ કરશે તો અમેરિકા વાણિજ્યકીય મદદ કરશે. આ અમેરિકામાં નહીં બીજા દેશમાં સાઉદી અરેબિયામાં કહ્યું હતું. ૨૫ ટકા ટેરીફ અને દંડ એ મદદ છે? ટ્રમ્પે કહ્યું છે કે પાકિસ્તાને ભારતનાં પાંચ વિમાનો તોડી નાખ્યાં હતાં. ટ્રમ્પે પ્રોટોકોલ બાજુએ મૂકીને પાકિસ્તાનના લશ્કરી વડાને વ્હાઈટ હાઉસમાં ભોજન પર બોલાવ્યા હતા અને તેના બેમોઢે વખાણ કર્યા હતા. દેશના વડાને નહીં, લશ્કરી વડાને. પણ આપણા પ્રતાપી વડા પ્રધાન અને તેમની સરકાર ચૂપ છે. વિરોધ પક્ષના નેતા રાહુલ ગાંધીએ તો લોકસભામાં પડકાર ફેંક્યો હતો કે ટ્રમ્પનું નામ લઈને કહેવામાં આવે કે ટ્રમ્પનો દાવો ખોટો છે. વડા પ્રધાન બોલતા નથી. 

રશિયા સાથે ઉર્જા વેપાર કરવા માટે ટ્રમ્પે માત્ર પેનલ્ટી નથી જાહેર કરી, ભારતના અર્થતંત્રને મરેલાં અર્થતંત્ર તરીકે ઓળખાવ્યું છે. ભાડમાં જાય ભારતનું મૃતપ્રાય અર્થતંત્ર. તે હજુ વધુ મરે તો મને કોઈ ફરક નથી પડતો. આ ટ્રમ્પના શબ્દો છે, મારા નથી. જેનાં ઓવારણા લેતા નરેન્દ્ર મોદી થાકતા નહોતા એ ટ્રમ્પ આવી ભાષા વાપરે છે અને વહેવાર કરે છે અને એ પણ વારંવાર. શા માટે ટ્રમ્પ નરેન્દ્ર મોદીને નીચા દેખાડે છે? કદાચ કશુક અંગત છે. કદાચ નરેન્દ્ર મોદીનો ઈગો ટ્રમ્પના ઈગોને મેનેજ કરી શકતો નથી. જાગતિક સંબંધોમાં સોડમાં ઘૂસવામાં જોખમ હોય છે એમ મુત્સદીઓ કહેતા ગયા છે. 

ખેર, આપણે ઈચ્છીએ કે નરેન્દ્ર મોદી ટટ્ટાર ઊભા રહે. અમેરિકા સામે, ચીન સામે, ન્યુક્લિયર પાકિસ્તાન સામે, તુર્કી સામે. દેશના ગરીબ મુસલમાનો સામે નહીં. અહીં એક પ્રસંગ યાદ આવે છે. ૧૯૩૧માં ભારતના વાઇસરોય લોર્ડ ઈરવીને મહાત્મા ગાંધીને રાજકીય સમજૂતી માટે વાઇસરોય હાઉસ (અત્યારનું રાષ્ટ્રપતિ ભવન) બોલાવ્યા હતા. તેની તસ્વીર જોઇને બ્રિટનના ભાવિ વડા પ્રધાન વિન્સ્ટન ચર્ચીલે કહ્યું હતું કે આપણે ત્યાંના ઇનર ટેમ્પલનો વકીલ જે અત્યારે અર્ધનગ્ન ફકીરનો વેશ ધારણ કરીને ફરે છે તેને બ્રિટિશ સામ્રાજ્યનો પ્રતિનિધિ માનભેર બોલાવે, સમાન આસને બેસાડે અને તે (ફકીર) આંખમાં આંખ પરોવીને વાત કરે અને શરતો મૂકે એ મારાથી જોવાતું નથી. એ સમયે બ્રિટિશ સામ્રાજ્ય અમેરિકા આજે જેટલી તાકાત ધરાવે છે તેનાં કરતાં કમ સે કમ દસ ગણી વધારે તાકાત ધરાવતું હતું અને ભારત આજ કરતાં સોગણું નિર્બળ હતું. 

તાકાત નબળાને રંજાડવામાં નથી બળિયાને પડકારવામાં છે, પણ ક્યારે? તાકાત રળીને. અને તાકાત રળવા માટે રાષ્ટ્રીય એકતા જોઈએ, જમીન પર પગ જોઈએ, સાચો નક્કર દેશપ્રેમ જોઈએ, સાચી નિસ્બત જોઈએ, ટેલેન્ટની કદર કરતા આવડવું જોઈએ વગેરે વગેરે. યાદી લાંબી છે અને તમે એ જાણો છો. મહાનતાના દાવા કરવાથી મહાન નથી બનાતું. 

પ્રગટ : ‘નો નૉનસેન્સ’, નામક લેખકની કટાર, ‘રવિવારીય પૂર્તિ’, “ગુજરાતમિત્ર”, 03 ઑગસ્ટ 2025

Loading

...102030...55565758...708090...

Search by

Opinion

  • સાઇમન ગો બૅકથી ઇન્ડિયન્સ ગો બૅક : પશ્ચિમનું નવું વલણ અને ભારતીય ડાયસ્પોરા
  • ગુજરાતી ભાષાની સર્જકતા (૫)
  • બર્નઆઉટ : ભરેલાઓની ખાલી થઇ જવાની બીમારી
  • ચલ મન મુંબઈ નગરી—307
  • દાદાનો ડંગોરો

Diaspora

  • ઉત્તમ શાળાઓ જ દેશને મહાન બનાવી શકે !
  • ૧લી મે કામદાર દિન નિમિત્તે બ્રિટનની મજૂર ચળવળનું એક અવિસ્મરણીય નામ – જયા દેસાઈ
  • પ્રવાસમાં શું અનુભવ્યું?
  • એક બાળકની સંવેદના કેવું પરિણામ લાવે છે તેનું આ ઉદાહરણ છે !
  • ઓમાહા શહેર અનોખું છે અને તેના લોકો પણ !

Gandhiana

  • અમારાં કાલિન્દીતાઈ
  • સ્વરાજ પછી ગાંધીજીએ ઉપવાસ કેમ કરવા પડ્યા?
  • કચ્છમાં ગાંધીનું પુનરાગમન !
  • સ્વતંત્ર ભારતના સેનાની કોકિલાબહેન વ્યાસ
  • અગ્નિકુંડ અને તેમાં ઊગેલું ગુલાબ

Poetry

  • બણગાં ફૂંકો ..
  • ગણપતિ બોલે છે …
  • એણે લખ્યું અને મેં બોલ્યું
  • આઝાદીનું ગીત 
  • પુસ્તકની મનોવ્યથા—

Samantar Gujarat

  • ખાખરેચી સત્યાગ્રહ : 1-8
  • મુસ્લિમો કે આદિવાસીઓના અલગ ચોકા બંધ કરો : સૌને માટે એક જ UCC જરૂરી
  • ભદ્રકાળી માતા કી જય!
  • ગુજરાતી અને ગુજરાતીઓ … 
  • છીછરાપણાનો આપણને રાજરોગ વળગ્યો છે … 

English Bazaar Patrika

  • Letters by Manubhai Pancholi (‘Darshak’)
  • Vimala Thakar : My memories of her grace and glory
  • Economic Condition of Religious Minorities: Quota or Affirmative Action
  • To whom does this land belong?
  • Attempts to Undermine Gandhi’s Contribution to Freedom Movement: Musings on Gandhi’s Martyrdom Day

Profile

  • અમારાં કાલિન્દીતાઈ
  • સ્વતંત્ર ભારતના સેનાની કોકિલાબહેન વ્યાસ
  • જયંત વિષ્ણુ નારળીકરઃ­ એક શ્રદ્ધાંજલિ
  • સાહિત્ય અને સંગીતનો ‘સ’ ઘૂંટાવનાર ગુરુ: પિનુભાઈ 
  • સમાજસેવા માટે સમર્પિત : કૃષ્ણવદન જોષી

Archives

“Imitation is the sincerest form of flattery that mediocrity can pay to greatness.” – Oscar Wilde

Opinion Team would be indeed flattered and happy to know that you intend to use our content including images, audio and video assets.

Please feel free to use them, but kindly give credit to the Opinion Site or the original author as mentioned on the site.

  • Disclaimer
  • Contact Us
Copyright © Opinion Magazine. All Rights Reserved