Ankit Saxena, a twenty three year old young man, was killed by the family of his fiancée, whom he intended to marry. The only son of his parents Ankit was looking at different religious communities with equal respect. His death was a shattering blow to his parents. We watched in great admiration that Yashpal Saxena, the heartbroken father, refused to communalize the issue while rightly asking for the guilty to be punished, and the blame of this sectarian insanity of the girls’ family should not be put upon the whole community. His father has now taken upon himself to commemorate the memory of his son by setting up a Trust, which will basically strive to work for ‘Aman’ [peace and harmony]. Its special focus will be to help those who want to marry out of their religion or caste.
In another touching case a grieving father refused to blame the whole community for the death of his son. Maulana Imdadul Rashidi, whose 16 year old son was killed in the violence triggered by Ram Navami processions across the state (WB), Maulana is Imam of a mosque in Asansol. While presiding over the meeting he appealed for peace and warned the assembly that he would leave the mosque and the town if there was any retaliation for his son’s death.
These are two glorious examples of the humane spirit of India. While on one side communal violence has been going on an upward spiral, the sensitive, concerned activists and citizens are at loss to plan for the future in a way which can strengthen the spirit of amity and harmony. While India’s medieval period saw the interaction for Hindus and Muslims at all the levels, from among the King’s Courts and their armies, the social interaction was marked by what we remember today as Ganga Jumni Tehjeeb, a synonym for Hindu Muslim interaction. This phrase is particularly applied for the North India, Ganges belt, where Bhakti and Sufi traditions peaked, where interaction in the arena of music, literature, architecture and food habits showed the bonding of the two communities. In the din of today’s “hate other’’ sentiments, we need to remember Gandhi, who in his book Hind Swaraj tells us about the social and political interaction between Hindus and Muslims, “The Hindus flourished under Moslem sovereigns and Moslems under the Hindu. Each party recognized that mutual fighting was suicidal, and that neither party would abandon its religion by force of arms. Both parties, therefore, decided to live in peace. With the English advent quarrels recommenced… Should we not remember that many Hindus and Mohammedans own the same ancestors and the same blood runs through their veins? Do people become enemies because they change their religion? Is the God of the Mohammedan different from the God of the Hindu? Religions are different roads converging to the same point. What does it matter that we take different roads so long as we reach the same goal? Wherein is the cause of quarreling?”
On similar lines Nehru in his “Discovery of India” outlines the thick Hindu Muslim interaction during medieval period. Incidentally, Shyam Benegal's classic serial based on this book is a brilliant depiction of Indian culture. It is true that during freedom struggle three types of nationalisms emerged, the one led by Gandhi-Nehru-Patel, Indian Nationalism Indian National Congress, INC), another led by Mohammad Ali Jinnah (Muslim Nationalism and its opposite and parallel with Savarkar and RSS in the lead, Hindu nationalism. While INC stood for people of all religions being part of the nation in the making Muslim Nationalism talked of the glories of Muslim kings and Muslims being a separate nation, Hindu Mahsabha-RSS talked that this nation is essentially a Hindu nation. This communal nationalism’s constructed their histories and laid the foundation for ‘Hate other’. It is this misconception-Hate other which became the foundation of communal violence, then polarization then rise of communal parties on electoral arena. It is due to this polarization that Muslim League started getting larger following among Muslims in the decade of 1940s. While Hindu communalism, particularly in the form of RSS, made structures, Shakhas, to spread their version of history and perceptions against minorities.
What we witnessing today is the crescendo of ‘Hate other’ ideology, ghastly violence as witnessed in Mumbai (1992-93), Gujarat (2002) Kandhmal-Orissa 2008, Muzzafarnagar 2013 in particular. Currently it seems the polarization is being achieved through low intensity violence orchestrated on emotive issues, Ram Temple, Love Jihad, Holy Cow, ‘Bharat mata ki jai’ among others. While on one side the polarization and electoral rise of communal party is going up, people like Yashpal Saxena and Maulana Rashidi stand out as the beacon lights for the nation. In Gujarat we had earlier seen Vasant Rao Hegiste and Rajab Ali as the duo that stood against the violence. In Mumbai violence in the 1992-93 there were many from localities who tried to do their bit to build the bridges of peace. One recalls the duo Waqar khan-Bhau Korde, in Dharavi area of Mumbai who through awareness programs, films tried to ensure peace in the aftermath of Mumbai violence.
It is time that society devices programs which carry forward the works of these Peaceniks, the work which reaches the ground and touches the cord between all the communities to bring back the spirit of amity and peace, to bring back the harmony which marked Indian society. We need to recall the efforts of like of Khan Abdul Gaffar Khan, Maulana Abul Kalam Azad and their role in anti colonial struggles. These are just few of the names, there are many such examples which we need to pay tribute to for a better spirit in our society.
માર્કસને પેરિસનિવાસ ઘણો ઉપયોગી નીવડ્યો. અહીં જ એમના મનમાં ઇતિહાસના ભૌતિકવાદી અર્થઘટન અને વર્ગ સિદ્ધાંતના બીજ વવાયાં –અંકુરિત થયાં. “ઈકોનોમિક એન્ડ ફિલોસોફિકલ મેન્યુસ્ક્રીપ્ટસ” અને એન્જલ્સ સાથે “જર્મન આઈડિયોલોજી” જેવા બે મહત્ત્વના ગ્રંથો લખ્યા. ઈયર બુક્ની નકલો પ્રુશિયન સરકારે જપ્ત કરી, માર્કસ સામે નોટિસ કાઢી ને આખરે પેરિસ છોડવું પડ્યું. રઝળપાટનું એક વધુ ચરણ શરૂ થયું ને કોઈપણ રાજકીય પ્રવૃત્તિમાં ભાગ નહિ લેવાની શરતે, બ્રસેલ્સમાં આશ્રય લીધો. પણ ત્યાં ય માર્કસ પ્રવૃત્તિ વિના શાના રહી શકે. “કમ્યુિનસ્ટ કોરસપોન્ડસ કમિટી” રચીને એમણે સંઘર્ષ ચાલુ રાખ્યો. “લીગ ઓફ જસ્ટ”ના સભ્યો સાથેનો નાતો ગાઢ બનતા, ૧૮૪૭માં, લંડનમાં એનું પ્રથમ અધિવેશન મળ્યું. જ્યાં એન્જલ્સના મંત્રીપદે “કમ્યુિનસ્ટ લીગ”ની સ્થાપના કરવામાં આવી. આ સંસ્થાના સિદ્ધાંતો અને ઉદ્દેશોનો મુસદ્દો ઘડવાનું કામ માર્કસ અને એન્જલ્સને સોંપવામાં આવ્યું. “કમ્યુિનસ્ટ મેનિફેસ્ટો” તરીકે જાણીતો, ૪૦ પાનાંનો આ મહાન ઐતિહાસિક દસ્તાવેજ, ઈ.સ. ૧૮૪૮ના ફેબ્રુઆરીમાં લંડનથી પ્રગટ થયો. “બધી જ સત્તાઓ હવે સામ્યવાદને ખુદને એક સત્તા તરીકે સ્વીકારે છે. તેથી, તેને વિશેના કપોળકલ્પિત ગપાટાઓને ખતમ કરવા અહીં તેનું જાહેરનામું બહાર પાડવામાં આવે છે.” એવા શબ્દોથી શરૂ થતો આ મેનિફેસ્ટો આજે જગતની તમામ ભાષાઓમાં અનૂદિત થઈ ચૂક્યો છે. બટ્રાન્ડ રસેલે આ મેનિફેસ્ટોને, “જગતનાં પ્રચંડ પરિબળો, તેમની વચ્ચેના તુમુલ યુદ્ધ અને તેની અનિવાર્ય પરિણિતિને સંક્ષેપમાં પણ આશ્ચર્યકારક રીતે ઓજસ્વી અને વિર્યવાન શૈલીમાં રજૂ” કરનાર ગણાવ્યો હતો.
લંડન નિવાસ દરમિયાન માર્ક્સે ક્રાંતિની નિષ્ફળતાનાં કારણો શોધ્યા. ક્રાંતિ કોઈ વ્યક્તિની મૂર્ખતાના કારણે નહીં, પણ ઐતિહાસિક પરિબળોને કારણે નિષ્ફળ ગઈ હતી એવું સ્થાપિત કર્યું. માર્કસનો આ લંડનવાસ અત્યંત કારમી ગરીબીમાં વીત્યો. થોડાક લેખોનો પુરસ્કાર, હમદર્દોની મદદ અને એન્જલ્સનાં વર્ષાસનથી માંડમાંડ ગુજારો ચાલતો હતો. વિશ્વની સોનેરી નગરી લંડનમાં, “મૂડી” નામના મહાગ્રંથના લેખક માર્ક્સે જે યાતનાઓ વેઠી છે તે આજે ય કમકમાટી ઉપજાવે છે. જ્યારે માર્ક્સનું એક બાળક લોહીની ઊલટી કરતાં કરતાં મરણને શરણ થઈ રહ્યું હતું, એ જ વખતે ચડત ભાડાની વસૂલાત માટે એની ઘરવખરીની હરાજી થતી હતી અને તેમાંથી બાળકોનાં રમકડાં કે પારણું સુધ્ધાં બાકાત નહોતાં રહ્યાં. પોતાનો એક લેખ તંત્રીને મોકલવા માર્ક્સને બૂટ ગીરવે મૂકવા પડેલા, તો લખવાના કાગળો માટે કોટ વેચવો પડેલો. વહાલસોયી દીકરીના દફન માટે કફન ન હોય તેવી અવસ્થામાં પણ “મૂડીવાદી સમાજમાં પૈસો કમાનાર યંત્ર ન બની જવાય” એ માટે માર્ક્સ સજાગ રહ્યા. જો કે એકવાર રેલવેના ટિકિટ ક્લાર્કની નોકરી માટે માર્ક્સે પ્રયત્ન કરેલો પણ જગતના શ્રમિકોના સદનસીબે એમના ગરબડિયા અક્ષરો તેમને આ નોકરીથી વંચિત રાખવામાં નિમિત્ત બનેલા.