થોડા સમાચારો જોઈએ :

21 એપ્રિલ, 2024 1. સૂરતમાં કેરી સહિત ફ્રૂટનો અખાદ્ય જથ્થો વેચતા 56 વેપારીઓને નોટિસ ફટકારાઇ. એક ફ્રૂટ માર્કેટમાં 270 કિલો કેરી કાર્બાઈડથી પકવવામાં આવી હોવાથી ખાવા લાયક રહી ન હતી. 2. દિલ્હીમાં કારની નકલી એર બેગ બનાવતા વર્કશોપનો પર્દાફશ થયો. ત્રણની ધરપકડ થઈ. 1.85 કરોડની કિંમતની 921 એરબેગ કબજે લેવાઈ જે રેનોલ્ટ, ટાટા, ટોયોટો, હોન્ડા, ફોર્ડ વગેરે કંપનીની નકલ હતી. 3. અમદાવાદ મ્યુનિસિપલ કોર્પોરેશનનાં ફૂડ વિભાગે માર્ચ-એપ્રિલમાં જુદી જુદી હોટેલોમાંથી લીધેલા પનીર, બટર, મલાઇ, વેજ મન્ચુરિયનના નમૂના તપાસમાં સબ સ્ટાન્ડર્ડ નીકળ્યા.

20 એપ્રિલ, 2024 1. કેન્દ્ર સરકારે નેસ્લેના સેરેલેકની તપાસનો આદેશ આપ્યો છે. સેરેલેકમાં વધુ પ્રમાણમાં સ્યુગર હોવાની વાત સામે આવી છે. કમાલ એ છે કે ભારતમાં વેચાતા આ પ્રોડક્ટમાં સ્યુગરનું પ્રમાણ 2.7 ગ્રામ છે, જ્યારે બ્રિટન, ફ્રાંસ, સ્વિત્ઝરલેન્ડમાં એ કંપનીનાં એ જ પ્રોડક્ટમાં સ્યુગર નથી. સ્વિત્ઝર્લેન્ડની આ કંપની પોતાને ત્યાં સેરેલેક વેચે છે તેમાં ખાંડ હોતી નથી, જ્યારે ભારત, આફ્રિકા જેવામાં ખાંડનું પ્રમાણ વધારે છે. એથી બને છે એવું કે એના ઉપયોગથી ભારતીય બાળકોમાં ગળ્યું ખાવાની ટેવ પડે છે. નેસ્લે જેવી કંપનીનાં આ ડબલ સ્ટાન્ડર્ડ્સ ચિંત્ય છે. 2. સૂરતના લિંબાયત વિસ્તારમાં 7 દુકાનોમાં બનાવટી કપાસિયા તેલનાં 97,740ની કિંમતનાં 15 લિટર વજનનાં 54 ડબ્બા કબ્જે લેવાયા. દુકાનદારો જાણીતી કંપનીનું સ્ટિકર ડબ્બા પર લગાવી બનાવટી તેલ વેચતા હતા. આ વેપલો અગાઉ આ જ રીતે 23 મે, 2023ને રોજ મોડાસામાં પણ થયો હતો.

10 એપ્રિલ, 2024. વાણિજ્ય અને ઉદ્યોગ મંત્રાલયે તમામ ઇ-કોમર્સ કંપનીઓને બોર્નવિટાને ‘હેલ્થ ડ્રિંક્સ’ની શ્રેણીમાંથી દૂર કરવાનું સૂચવ્યું છે. આ સ્થિતિ ઊભી થવાનું કારણ એ છે કે એક વીડિયોમાં બોર્નવિટાની એમ કહીને ટીકા કરવામાં આવી કે પાવડરમાં વધુ પડતી ખાંડ, કોકો અને કેન્સર સાથે સંકળાયેલ હાનિકારક રંગો છે. કંપનીએ કાનૂની નોટિસ ફટકારતાં એ વીડિયો દૂર કરાયો. બોર્નવિટા કંપનીનો દાવો છે કે તેમની આ પ્રોડક્ટ પોષણશાસ્ત્રીઓ અને ખાદ્ય વૈજ્ઞાનિકોની બારીક તપાસમાંથી પસાર થાય છે. જો કે, નેશનલ કમિશન ફોર પ્રોટેક્શન ઓફ ચાઇલ્ડ રાઇટ્સ(એન.સી.પી.સી.આર.)એ નોંધ્યું છે કે બોર્નવિટા એફ.એસ.એસ.એ.આઈ. અને ગ્રાહક સુરક્ષા અધિનિયમ દ્વારા દર્શાવાયેલ માર્ગદર્શિકા અને નિયમો અનુસાર ફરજિયાત જાહેરાતો પર્યાપ્ત રીતે પ્રદર્શિત કરતું નથી. કમિશને એક સપ્તાહમાં જવાબ આપવા કંપનીને નોટિસ બજાવી છે.

19 ઓકટોબર, 2023ના સમાચારમાં વિગતો એવી છે કે બોટાદના બુબાવાવ ગામેથી નકલી મિનિ ફેક્ટરીમાંથી 400 લિટર નકલી દૂધના જથ્થા સહિત 91,000નો મુદ્દામાલ પકડી પાડવામાં આવ્યો હતો. 21 માર્ચ, 2024ના સમાચારમાં સુરતનાં કોર્પોરેશને પાંડેસરામાંથી નકલી પનીર પકડ્યું હતું, જેમાં મિલ્ક ફેટની જગ્યાએ પામ ફેટ વપરાયું હતું. આ ઘટનાના થોડા જ કલાકોમાં રાંદેર પોલીસે 39,630ની કિંમતનું નકલી ઘી પકડી પાડ્યું હતું ને આરોપીએ નકલી ઘી બનાવવાનો ડેમો પણ આપ્યો હતો. ઘી એટલી હદે અસલી હતું કે લેબોરેટરીમાં તપાસ વગર ખબર જ ન પડે કે તે નકલી છે. આવી જ રીતે નકલી ઘીના 50 ડબ્બા 16 જુલાઈને રોજ ઉનાથી પણ પકડાયા હતા. આ ઉપરાંત દવાઓમાં ભેળસેળ અને નકલી દવાઓનો વેપાર એટલી હદે વકરેલો છે કે કેન્સર જેવા રોગોમાં નકલી દવા કેવળ ઘાતક જ પુરવાર થાય છે. અલબત્ત ! એનું ભાન આ વેપાર કરનારાઓને નથી.

સમાચારો અહીં આપ્યા એટલા જ નથી, એ તો ગણ્યા ગણાય નહીં, એટલા છે. અહીં જે થોડી ઘટનાઓ લીધી છે તે કોઈકને કોઈક રીતે માણસના આરોગ્ય સાથે સંકળાયેલી છે. આઘાતજનક તો એ છે કે બાળકોનાં આરોગ્ય જોડે થતાં ચેડાંની પણ નેસ્લે કે બોર્નવિટા જેવી કંપનીઓને કોઈ શરમ નથી. મા પોતાનાં બાળકોને સેરેલેક કે બોર્નવિટા એટલા વિશ્વાસથી આપે છે કે તેને પોતાનાં દૂધ કરતાં એના પર ભરોસો વધુ હોય. સૌથી વધુ દુ:ખદ અને શરમજનક તો એ છે કે નેસ્લે જેવી કંપની એક જ પ્રોડક્ટ સ્વિત્ઝરલેન્ડ અને ભારતને જુદાં જુદાં ધોરણો સાથે વેચે છે. ભારતને તે સસ્તું આપે છે માટે સેરેલેકમાં ખાંડ ઉમેરે છે એવું નથી. ભારતને તે કદાચ મોંઘું વેચતું હોય એમ બને. એમ કરીને તે ભારતીય બાળકોને તેમનાં કોઈ વાંક વગર વધુ જોખમ અને વધુ નબળાઈ તરફ ધકેલે છે. એવું જ બોર્નવિટાનું પણ છે. તે હેલ્થ ડ્રિંક તરીકે જ બાળકો માટે ઉપયોગમાં લેવાય છે. જો કે, ભારત સરકાર પાસે હેલ્થ ડ્રિંકની કોઈ સ્પષ્ટ વ્યાખ્યા ન હોવાથી બોર્નવિટાને હેલ્થ શ્રેણીમાંથી દૂર કર્યું છે, મતલબ કે કોઈ ડ્રિંક તો છે જે તેણે એ શ્રેણીમાં રાખ્યું છે, નહીં તો સરકારે ડ્રિન્કને નહીં, આખી શ્રેણીને જ દૂર કરી હોત !

અમીર કે સાધારણ માણસ સગવડ, સલામતી માટે કાર ખરીદે છે. કાર સાથે જ તે એરબેગ પણ ખરીદે છે, તે એટલે કે અકસ્માતમાં બચાવ થાય. હવે એવી ખબર પડે કે તેણે ખરીદેલી કારમાં અપાયેલી બેગ જાણીતી કંપનીની તો છે, પણ નકલી છે, તો વગર અકસ્માતે પણ ધક્કો લાગે એમ બને. દિલ્હીમાં એવી 1.86 કરોડની સેંકડો નકલી એરબેગ પકડાઈ. આ તો લાખો રૂપિયા ખર્ચીને ઊંચા જીવે મુસાફરી કરવા જેવું જ થયુંને ! આ દેશમાં એટલી તો નકલી ને જીવલેણ ચીજ વસ્તુઓ વેચાય છે કે આપણે કેમ કરતાં બચી જઈએ છીએ એનું આશ્ચર્ય જ થાય !

સવારની ચામાં નંખાતું નકલી દૂધ હોજરીમાં જાય ત્યાંથી જ જોખમો શરૂ થઈ જાય છે. કહેવાય તો છે એ દૂધ, પણ તે દૂધ સિવાય બીજું જ કૈં છે. રામ જાણે એમાં શું ય નખાતું હશે. આપણને એમ હોય છે કે અસલી ઘી ખાઈ રહ્યાં છીએ, પણ ડાલ્ડા ઘી ને હળદર કે એવું કૈં કૈં નાખેલું હોજરી ઓગાળતું રહે છે ને આપણે ચોખ્ખું ઘી ખાધું હોવાના વહેમમાં ગજવાં ખાલી કરતાં રહીએ છીએ. આવું નકલી પાછું વેચાય તો છે અસલીને ભાવે જ ! પોલીસ નકલી બધું પકડે તો છે, પણ એ તો આઇસબર્ગની ટોચ જેટલું જ છે. કેટલું ય એવું હશે જે પકડાતું જ નહીં હોય ને માણસો તેનો ઉપયોગ કરીને આવરદા ખુટાડતાં હશે.

હવેની ફેશન એવી છે કે આપણે શનિ-રવિ તો લગભગ ઘરે જમતાં જ નથી. હોંશે હોંશે હોજરી લઈ જઈને હોટેલેથી ભરી આવીએ છીએ. એમાં વળી પનીરની સબ્જીનો ચટાકો એવો છે કે હોટેલમાં જ નહીં, લગ્નોમાં કે પાર્ટીઓમાં પણ પનીર વગર હોજરી ભરાતી નથી. એ પનીરમાં પામ ફેટ વપરાય છે. એટલું છે કે ભલે, ચીંથરાં જેવું હોય, પણ તે ખાઈ શકાય એવું તો રહ્યું છે, પણ આગળ જતાં તેમાં ઘણું એવું ઉમેરાવાનું છે જે જીવવાનું અટકાવી શકે. ઝેરી શરાબથી કે ખોરાકી ઝેરથી મરવાના દાખલાઓની નવાઈ નથી. આમ પણ સંભારમાંથી કે બર્ગરમાંથી વાંદા, ગરોળી નીકળવાના સમાચારો પણ આપણે ચાવી ચૂક્યા છીએ. અશુદ્ધિ જ હવે શુદ્ધિનો પર્યાય છે. સૌથી શુદ્ધ હોવો જોઈએ, એ ખોરાક આપણે એવો તો જોખમી કરી દીધો છે કે જીવી જવું અકસ્માત જ લાગે.

ઘણી બાબતોમાં સરકારને દોષ દેવાય છે ને તે છે પણ ખરી, પણ આપણે પણ ઓછાં નથી. બાળકોનાં ખોરાકથી માંડીને દૂધ, પનીર, ઘીમાં બનાવટ સરકાર કરે છે? એ કરનાર આપણાં જ માણસો છે. હરામનું શોધતા વેપારીઓ, દુકાનદારો ને નામી-અનામી કંપનીઓ આ પાપ કરે છે. એમને એ વિચાર આવે તો છે કે આવી ભેળસેળથી કોઇની પણ જિંદગી પર જોખમ ઊભું થઈ શકે છે, પણ એ પાપ કરવા આ નમૂનાઓ તૈયાર થાય છે, તે એટલે કે હરામની કમાણીની એમને લત લાગી છે. એ લતને લાત લાગવી જોઈએ, પણ નથી લાગતી. ભેળસેળ કરનારને કાયદો દંડ કરે છે. એ દંડ કરેલી કમાણીની સામે કૈં નથી. એમને જેલમાં નાખી શકાય, પણ ત્યાંથી પણ પૈસા વેરીને છૂટી શકાય છે. સાચું તો એ છે કે કમાણી એટલી થાય છે કે કોઈ પણ આફતને પૈસા વેરીને પાર કરી શકાય છે. બીજી તરફ આપણને આ બધું કોઠે પડી ગયું છે. કોઈ પણ ખોટી વાતનો જડબેસલાક વિરોધ હવે આપણાં લોહીમાં જ નથી. તેનું એક કારણ એ પણ ખરું કે આપણે પણ આમાં ક્યાંક જવાબદાર છીએ. પૈસા જરૂરી છે એ ખરું, પણ માણસની જિંદગી કરતાં વધારે જરૂરી નથી ને આપણે એ ભેગા કરવાની લ્હાયમાં કોઈનું પણ ભડથું કરી શકીએ એમ છીએ. સંવેદના, લાગણી, સહાનુભૂતિ વગર પણ જીવી શકાય છે, એવું માનીને આપણે મશીન થઈ ઊઠ્યાં છીએ.

માણસો તો ઢગલો જડે છે, નથી જડતી તે માણસાઈ !

000

e.mail : ravindra21111946@gmail.com

પ્રગટ : ‘આજકાલ’ નામક લેખકની કટાર, “ધબકાર”, 22 એપ્રિલ 2024

સળંગ ત્રીજીવાર સત્તામાં વાપસી કરવાના સત્તારૂઢ ભારતીય જનતા પાર્ટીના સ્લોગન ‘અબકી બાર ચારસો પાર’માં, આ વખતે તમિલનાડુ અને અન્ય દક્ષિણી રાજ્યો પર વિશેષ ફોકસ છે. દક્ષિણના સાથ વગર ચારસોનો સાથ શક્ય નથી અને પાર્ટી દક્ષિણના મતદારોને રીઝવી શકી નથી તે બંને હકીકતથી ભા.જ.પ. અજાણ પણ નથી. લોકસભાની પ્રથમ તબ્બકાની ચૂંટણીમાં, 19મી એપ્રિલે અન્ય રાજ્યો સહિત તમિલનાડુની 39 લોકસભા બેઠકો માટે મતદાન યોજાયું હતું.

2019માં એન.ડી.એ.એ 543 બેઠકોમાંથી 350 બેઠકો જીતી હતી. ભા.જ.પ.ને એકલા હાથે 303 બેઠકો મળી હતી. આ 350 બેઠકોમાંથી 10 રાજ્યોમાં ભા.જ.પે. સારું પ્રદર્શન કર્યું છે, પરંતુ 11 રાજ્યોમાં ભા.જ.પ.ને એક પણ બેઠક મળી નથી. ભા.જ.પે. તમિલનાડુ, કેરળ, પુડુચેરી, નાગાલેન્ડ, લક્ષદ્વીપ, આંધ્ર પ્રદેશ, આંદામાન અને નિકોબાર ટાપુઓ, સિક્કિમ, મેઘાલય, મિઝોરમ અને દાદરા અને નગર હવેલીમાં ખાતું ખોલાવ્યું નથી.

ભા.જ.પ. આ ચૂંટણીમાં 400નો આંકડો પાર કરવા માટે આ 11 રાજ્યો પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કરી રહ્યું છે. આંધ્ર પ્રદેશ (25 બેઠકો), તમિલનાડુ (39 બેઠકો), કેરળ (20 બેઠકો), મેઘાલય (2 બેઠકો) અને મિઝોરમ, નાગાલેન્ડ, લક્ષદ્વીપ, સિક્કિમ, આંદામાન અને નિકોબાર ટાપુઓ અને દાદરા અને નગર હવેલીમાં 1-1 લોકસભા બેઠકો સાથે ભા.જ.પ.ના નિશાના પર છે. આ 11 રાજ્યોમાં કુલ 93 બેઠકો છે. જો લોકસભાની કુલ 543 બેઠકોમાંથી 93 બેઠકો દૂર કરવામાં આવે તો 450 બેઠકો બાકી રહે છે, તેથી ભા.જ.પ. માટે 400નો આંકડો પાર કરવો પડકારજનક લાગે છે.

2019ની લોકસભાની ચૂંટણીમાં, દક્ષિણમાં ભા.જ.પ.નો દેખાવ કંગાળ રહ્યો હતો, અને 2024માં પણ જો તેનું પુનરાવર્તન થાય તો, દક્ષિણ ભારત અને ઉત્તર ભારત વચ્ચેની ખાઈ વધુ પહોળી થશે, જ્યાં પાર્ટી અભૂતપૂર્વ વર્ચસ્વ ધરાવે છે.

છેલ્લી બે લોકસભા ચૂંટણીમાં ભા.જ.પે. પ્રચંડ બહુમતીથી જીત મેળવી હતી. દેશનો રાજકીય નકશો જુઓ તો દેખાય છે કે ભા.જ.પ. દક્ષિણ ભારતના રાજ્યોમાં પોતાનું સ્થાન બનાવી શક્યું નથી, જ્યારે તમે જ્યારે ઉત્તર તરફ જોશો, ત્યારે તમને મોટા ભાગના રાજ્યો ભગવા રંગથી રંગાયેલા જોવા મળશે.

ભા.જ.પ. ઉત્તર ભારતની પાર્ટી છે તેવી છાપનો જવાબ આપતાં ગૃહ મંત્રી અમિત શાહે આજ તક ન્યૂઝ ચેનલના કાર્યકમમાં દાવો કર્યો હતો કે ઉત્તર-દક્ષિણ વિભાજનની ચર્ચા 2024ની ચૂંટણી પછી સમાપ્ત થઈ જશે. આ જ કારણથી જ ભા.જ.પ.ના ટોચના નેતાઓ તમિલનાડુ અને દક્ષિણના અન્ય રાજ્યોની અવારનવાર મુલાકાત લેતા રહે છે. વડા પ્રધાન નરેન્દ્ર મોદી સૌથી વધુ 10 વખત તમિલનાડુમાં પ્રચાર કરી આવ્યા છે તે બતાવે છે કે પાર્ટીની 2024ની વ્યૂહરચનામાં દક્ષિણ કેટલું મહત્ત્વનું છે.

2019ની પ્રચંડ જીત છતાં, ભા.જ.પ.ને દક્ષિણના પાંચ રાજ્યોની 129 બેઠકોમાંથી માત્ર 29 બેઠકો મળી હતી. આ 29 બેઠકોમાંથી 25 બેઠકો એકલા કર્ણાટકમાં અને બાકીની ચાર બેઠકો તેલંગાણામાં હતી. આંધ્ર પ્રદેશ, તમિલનાડુ અને કેરળમાં ભા.જ.પ.ને એક પણ બેઠક મળી નથી. પાર્ટીને કેરળમાં ક્યારે ય એક પણ બેઠક જીતી નથી.

2014માં ભા.જ.પે. દક્ષિણની 21 બેઠકો, 2009માં 19, 1999 અને 2004માં 18 અને 1998માં 20 બેઠકો જીતી હતી. તે પહેલાંની ચૂંટણીઓમાં આ રાજ્યોમાં તેની સંખ્યા સાતથી ઓછી રહી હતી. દક્ષિણ ભારતમાં લોકો ભા.જ.પ.ને હિન્દી, હિંદુ અને હિંદુત્વના પક્ષ તરીકે જુએ છે અને આ ધારણાએ તેને ચૂંટણીમાં નુકસાન પહોંચાડ્યું છે.

તમિલનાડુ અને દક્ષિણ ભારત પરંપરાગત રીતે ભા.જ.પ.ની છાપ ધરાવતા ધર્મ-સંચાલિત રાજકારણથી મુક્ત રહ્યું છે. તમિલનાડુની રાજનીતિએ દાયકાઓથી બ્રાહ્મણ વિરોધી લાગણીઓએ આકાર આપ્યો છે. તમિલનાડુની સત્તાધારી ડી.એમ.કે. પાર્ટીનો જન્મ દ્રવિડ ચળવળમાંથી થયો હતો. રાજ્યનું રાજકારણ પણ એક હદ સુધી પેરિયાર આંદોલનની આસપાસ ફરતું રહ્યું છે અને ભા.જ.પ.ની કટ્ટર હિંદુત્વવાદી રાજકારણ રમી રહેલા પક્ષ તરીકેની છબી પણ તમિલનાડુમાં અવરોધ બની છે.

કર્ણાટકને બાદ કરતાં, આ પક્ષો, વિધાનસભા અને લોકસભા બંને ચૂંટણીઓમાં, રાષ્ટ્રીય મુદ્દાઓ કરતાં પ્રાદેશિક મુદ્દાઓ પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કરે છે, જે ભા.જ.પ. માટે તેની હાજરી સ્થાપિત કરવાનું અઘરું બનાવે છે. કર્ણાટકમાં ભા.જ.પ.ના અપવાદરૂપ પ્રદર્શનનું શ્રેય પાર્ટીના નેતા અને ભૂતપૂર્વ મુખ્ય પ્રધાન બી.એસ. યેદિયુરપ્પાને જાય છે, જેમણે લિંગાયત મતને ભા.જ.પ.ની ઝોળીમાં સાચવી રાખ્યા છે.

કર્ણાટક અને તેલંગાણાના કેટલાક શહેરી વિસ્તારોમાં નરેન્દ્ર મોદીની અપીલ છે. પરંતુ, મજબૂત રાજ્ય એકમો અને કાર્યકર્તાઓના અભાવે ભા.જ.પ. પાછળ હટી ગયું છે. ઉપરાંત, દક્ષિણના દરેક રાજ્યમાં એક કે બે પ્રબળ પ્રાદેશિક પક્ષો રહ્યા છે – જેમ કે ડી.એમ.કે., એ.આઈ.એ.ડી.એમ.કે., ટી.ડી.પી., વાય.એસ.આર.સી.પી. અને બી.આર.એસ.

તમિલનાડુને લઈને ઘણાં મીડિયા ગૃહોએ સર્વેક્ષણ એજન્સીઓના સહયોગથી સર્વેક્ષણો બહાર પાડ્યા છે. એન.ડી.ટી.વી.એ તમામ પોલનો અભ્યાસ કરીને આગાહી કરી છે કે રાજ્યમાં કૉંગ્રેસની આગેવાની હેઠળનું ઇન્ડિયા ગઠબંધન સરસાઈ મેળવશે, જેમાં મુખ્ય પ્રધાન એમ.કે. સ્ટાલિનની દ્રવિડ મુનેત્ર કઝગમ (ડી.એમ.કે.) પાર્ટીને ને 33 બેઠકો મળશે. ઓપિનિયન પોલ્સના અનુમાન મુજબ એ.આઈ.એ.ડી.એમ.કે.ને માત્ર ચાર બેઠકો મળી શકે છે. એ.આઈ.એ.ડી.એમ.કે. અગાઉ ભા.જ.પ.ની છાવણીમાં હતું, પરંતુ સપ્ટેમ્બર મહિનામાં તેણે છેડો ફાડી નાખ્યો હતો, જે ભા.જ.પ. માટે એક ફટકા સમાન હતું.

રાજ્યમાં ભા.જ.પ.ના નેતાઓ દ્વારા કરવામાં આવી રહેલી ટિપ્પણીઓથી એ.આઈ.એ.ડી.એમ.કે. નેતૃત્વ નારાજ હતું. ભા.જ.પ. નેતૃત્વ દ્વારા આ નેતાઓને રોકવાનો કોઈ પ્રયાસ કરવામાં આવ્યો ન હતો. આનાથી એ.આઈ.એ.ડી.એમ.કે. ગુસ્સે થઈ ગયું હતું. 2019ની ચૂંટણી પછી ઘણા પક્ષોએ એન.ડી.એ. છોડી દીધું છે. એ.આઈ.એ.ડી.એમ.કે. એન.ડી.એ.માંથી બહાર નીકળનાર ચોથો પક્ષ છે.

એ.આઈ.એ.ડી.એમ.કે.ના નિર્ણયની અસર તમિલનાડુના રાજકારણ પર પડશે. પક્ષ હવે તેની વોટ બેંક સાથે ફરીથી જોડાવાનો પ્રયાસ કરશે. આમાં લઘુમતીઓનો પણ સમાવેશ થશે, જેમનાથી પાર્ટીએ 2019ની લોકસભા અને 2021ની વિધાનસભા ચૂંટણીમાં અંતર જાળવ્યું હતું. એન.ડી.એ.માંથી નીકળી જવાનું બીજું એક કારણ ભા.જ.પ.નું કટ્ટર હિન્દુત્વ પણ છે, જેણે એ.આઈ.એ.ડી.એમ.કે.ના લઘુમતી મતોને અસર કરી હતી.

એ.આઈ.એ.ડી.એમ.કે. અલગ થવાથી, રાજ્યમાં ત્રિપક્ષીય લડાઈ થઇ છે; ઇન્ડિયા ગઠબંધન તરફથી ડી.એમ.કે., એ.આઈ.એ.ડી.એમ.કે. અને ભા.જ.પ. જાણકારો કહે છે કે મતો વહેંચાઇ જવાથી ડી.એમ.કે.ને ફાયદો થશે અને ચૂંટણી પછી જો ગઠબંધન કરવાની સ્થિતિ આવે તો એ.આઈ.એ.ડી.એમ.કે. ફરી એન.ડી.એ.માં જશે.

તમિલનાડુમાં નાના પ્રાદેશિક પક્ષો સાથે ગઠબંધન કરીને ચૂંટણી લડી રહેલી ભા.જ.પ. એ.આઈ.એ.ડી.એમ.કે.ની નબળાઈનો ફાયદો ઉઠાવવા માંગે છે. ભા.જ.પ.ને લાગે છે કે રાજ્યનાં લોકપ્રિય મુખ્ય મંત્રી જે. જયલલિતાના અવસાનને કારણે ઊભા થયેલા વેક્યુમને તે ભરી શકે છે. તમિલનાડુમાં ભા.જ.પે. બે વર્ષ પહેલા ચૂંટણીની તૈયારીઓ શરૂ કરી હતી.

2022માં મોદી સરકારે ‘કાશી તમિલ સંગમમ’ની શરૂઆત કરી હતી. ‘આઝાદી કા અમૃત મહોત્સવ’ના ભાગરૂપે, મોદી સરકારે ‘એક ભારત શ્રેષ્ઠ ભારત’ની ભાવનાને મજબૂત કરવા માટે ‘કાશી તમિલ સંગમમ’નું અભિયાન શરૂ કર્યું હતું, જેનો ઉદ્દેશ તમિલનાડુના લોકોને પ્રધાન મંત્રી મોદીના સંસદીય મતવિસ્તાર વારાણસી સાથે ભાવનાત્મક રીતે જોડવાનો હતો.

28 મે 2023ના રોજ નવા સંસદ ભવનના ઉદ્ઘાટન સમારોહમાં, વડા પ્રધાન મોદીએ સંપૂર્ણ વિધિઓ સાથે પૂજા કર્યા પછી મંત્રોના જાપ સાથે અધ્યક્ષની બેઠક નજીક પવિત્ર સેંગોલ સ્થાપિત કર્યું હતું. તે પણ તમિલ મતદારોને રીઝવવા માટેની જ કવાયત હતી. મોદીએ છેલ્લાં કેટલાંક વર્ષોમાં ઘણી વખત તમિલનાડુની મુલાકાત લીધી છે અને રાજ્યના લોકો સમક્ષ ઘણી મહત્ત્વપૂર્ણ યોજનાઓ રજૂ કરી છે.

2019માં 350 બેઠકો મેળવ્યા પછી ભા.જ.પ. પાસે ઉત્તર ભારતના મોટા ભાગના રાજ્યોમાં વિસ્તરણ માટે બહુ ઓછા વિકલ્પો છે. લોકસભાની ચૂંટણીમાં ગુજરાતની 26 બેઠકોમાંથી ભાજપે 26 બેઠકો પર જીત મેળવી હતી. હરિયાણામાં પણ ભા.જ.પ. પાસે તમામ 10 બેઠકો છે. 

તે જ રીતે, મધ્ય પ્રદેશની 29 બેઠકોમાંથી ભા.જ.પે. 28 બેઠકો જીતી હતી. મહારાષ્ટ્રમાં ભા.જ.પે. 25માંથી 23 બેઠકો પર જીત મેળવી હતી. પાર્ટીએ રાજસ્થાનની 25 બેઠકોમાંથી 24 બેઠકો જીતી હતી. ઉત્તર પ્રદેશમાં 80 બેઠકોમાંથી ભા.જ.પ.ને 62 બેઠકો મળી હતી. ઝારખંડની 14 બેઠકોમાંથી ભા.જ.પે. 11 અને કાઁગ્રેસે 13 બેઠકો જીતી હતી. છત્તીસગઢમાં 11માંથી 9 બેઠકો પર ભા.જ.પ.ને જીત મળી છે. 

ભા.જ.પે. મણિપુર અને મેઘાલયમાં પણ એક-એક બેઠક જીતી હતી. ભા.જ.પે. નાગાલેન્ડ અને મિઝોરમમાં એક-એક બેઠક જીતી હતી. એ જ રીતે હિમાચલ પ્રદેશ, ત્રિપુરા, દિલ્હી અને ઉત્તરાખંડની તમામ લોકસભા બેઠકો જીતી હતી. આ સ્થિતિમાં ભા.જ.પ. પાસે હવે વિસ્તરણ માટે દક્ષિણના રાજ્યોનો એક માત્ર વિકલ્પ છે.

એ વિકલ્પ કેટલો કારગત નીવડશે એ 4થી જૂને મતગણતરી પછી ખબર પડશે.

લાસ્ટ લાઈન :

“તમિલનાડુ દક્ષિણ ભારતનું ઉત્તર પ્રદેશ છે.”

– પ્રશાંત કિશોર, રાજકીય વ્યૂહરચનાકાર

(પ્રગટ : ‘ક્રોસ લાઈન’ નામક લેખકની સાપ્તાહિક કોલમ, “ગુજરાતી મિડ-ડે”; 21 ઍપ્રિલ 2024)

સૌજન્ય : રાજભાઈ ગોસ્વામીની ફેઇસબૂક દીવાલેથી સાદર

ગયા સપ્તાહનો મારો લેખ વાંચીને એક વાચકે સવાલ કર્યો કે જો નકશો, ધ્વજ અને રાષ્ટ્રગીતનો ઉપયોગ પ્રજાને બરડ બનાવવા માટે, આગ્રહી બનાવવા માટે, આક્રમક બનાવવા માટે થતો હોય તો પછી તેની જરૂર જ શું હતી? શા માટે તેને વિકસાવવામાં આવ્યાં અને ભારતે અપનાવ્યાં? શિવાજી મહારાજે અપૂર્વ બહાદુરી બતાવી ત્યારે તેમની પાસે ક્યાં કોઈ નકશા, ધ્વજ અને રાષ્ટ્રગીત હતાં? સિકંદર પણ હાથમાં ધ્વજ અને કોઈ ગ્રીક રાષ્ટ્રગીત લઈને દુનિયાને જીતવા નહોતો નીકળ્યો. તેમની વાત સાચી છે. શિવાજી મહારાજના હાથમાં ભગવો ધ્વજ અને મુસ્લિમ આક્રમણકારોના હાથમાં ચાંદવાળો લીલો ધ્વજ પાછળથી જે તે સમુદાયોની વર્તમાન રાજકીય જરૂરિયાતના ભાગરૂપે પકડાવવામાં આવ્યા છે.

માત્ર નકશા, ધ્વજ અને રાષ્ટ્રગીત જ નહીં, આખેઆખો રાષ્ટ્રવાદ જ આધુનિક યુગની પેદાશ છે અને એની પાછળનું પ્રેરકબળ આ જગતમાં “આપણા” માટે જગ્યા બનાવવાનું હતું. યુરોપની પ્રજાને પુનર્જાગરણના કારણે વિજ્ઞાન અને ટેકનોલોજીની સહાય મળી અને એક જગ્યાએથી બીજી જગ્યાએ જવું સહેલું બનવા લાગ્યું ત્યારે ત્યાંની પ્રજાએ વધારે વિસ્તારમાં જગ્યા બનાવવાનું શરૂ કર્યું. જેમ જેમ જગતની ભૂમિ જડતી ગઈ તેમ તેમ ધીરે ધીરે તેમની વચ્ચે હરીફાઈ શરૂ થઈ. હવે એ તો દેખીતી વાત છે કે હરીફાઈને ઉત્તેજના સાથે સંબંધ છે એટલે એશિયા અને આફ્રિકાની જમીન શોધાનારા સાહસિકોને અને લાભાર્થી પ્રજાને કેફ ચડાવો, નશો કરાવો, લલકારો વગેરે. સુજ્ઞ વાચકને સમજાઈ ગયું હશે કે રાષ્ટ્રવાદનાં મૂળ આમાં છે. જગતનાં સાંસ્થાનિકરણ(કોલોનાઈઝેશન)માં આગળ નીકળી જવા માટે અને હરીફને પાછળ ધકેલવા માટે રાષ્ટ્રવાદ પેદા કરવામાં આવ્યો હતો અને તેને માટે ધ્વજ અને રાષ્ટ્રગીત હાથવગાં અને સહેજે નજરે પડે એવાં પ્રતિકો હતાં. નક્શાનું વિજ્ઞાન પાછળથી વિકસ્યું. ગઈ સદીમાં થયેલાં બે વિશ્વયુદ્ધો પશ્ચિમના સ્પર્ધાત્મક રાષ્ટ્રવાદનાં પરિણામ છે. ટૂંકમાં આ લૂંટનાં સાધનો હતાં અને આજે પણ છે. દસ ફૂટ મોટો રાષ્ટ્રધ્વ લહેરાતો જોઇને પ્રજા ગેલમાં આવી જાય અને તેના ધ્યાન બહાર પાછળ ઘણું બધું થતું રહે!

અહીં પેલો સવાલ ઉપસ્થિત થાય છે કે પ્રજાને ગુલામ બનાવનારાં, પ્રજાને કેફમાં રાખનારાં અને પ્રજાને છેતરનારાં સાધનોને ભારત જેવા આઝાદ થયેલા દેશોએ શા માટે અપનાવ્યાં? જવાબ છે, ગુલામીથી મુક્ત થવા માટે. સાંસ્થાનિક યુગમાં આઝાદ થવા માગતા દેશોના નેતાઓને પણ લાગ્યું કે પ્રજાને જાગૃત કરવા માટે એવાં કોઈ સાધનો હોવાં જોઈએ જે જોઇને પ્રજામાં ગરમી પેદા થાય, ઉત્તેજના પેદા થાય, પ્રજા બેઠી થાય. પ્રજાની અંદર આઝાદ થવાનાં અરમાન પેદા કરવા માટે અને તેને આંદોલિત કરવા માટે કોઈક અવલંબન જરૂરી હતાં અને તેમણે તે માટે રાષ્ટ્રગીત, ધ્વજ અને નકશાઓનો ઉપયોગ કર્યો. આ ઉપરાંત સગુણ અને સાકાર એવા રાષ્ટ્રની એક કલ્પના પણ વિકસાવવામાં આવી જે લોકોને પોરસ ચડાવે. સાચી-ખોટી અને ચકાસ્યા વિનાની મહાનતાનાં વરખ ચડાવવામાં આવ્યાં, જેને જાણીતા સમાજવિજ્ઞાની બેનેડિક્ટ એન્ડરસન “ઈમેજીન્ડ કોમ્યુનિટીઝ” તરીકે ઓળખાવે છે. આ બધું સંસ્થાનોની પ્રજાને ગુલામીથી મુક્ત થવા જરૂરી લાગ્યું હતું.

આ જ્યારે કરવામાં આવતું હતું ત્યારે પણ રવીન્દ્રનાથ ટાગોર, મહાત્મા ગાંધી, જવાહરલાલ નેહરુ વગેરેને આનાં જોખમની જાણ હતી. રવીન્દ્રનાથ ટાગોર અને ગાંધીજી વચ્ચે રાષ્ટ્રવાદને લઈને મોટી ચર્ચા થઈ હતી અને કવિની તાકીદને ગાંધીજીએ “કવિની ચોકી’ (ચોકીદારી) તરીકે ઓળખાવી હતી. એક તો પોતાની (એટલે કે બહુમતી કોમની) મહાનતાના કલ્પનાવિલાસનો કોઈ અંત નથી અને બીજું પોતાની મહાનતા કે સર્વોપરિતા સિદ્ધ કરવા માટે બીજાને હલકા ચીતરવા પડે. ઈમેજીન્ડ કોમ્યુનિટીઝને કોઈ ઈમેજીન્ડ એનીમીઝની પણ જરૂર પડે. એમાં જો કોઈને ઈમેજીન્ડ કોમ્યુનિટીઝ આધારિત રાષ્ટ્રવાદના મહાનાયક બનવું હોય તો તે શું ન કરે? એક તરફ બહુમતી કોમને ખોટાં પોરસ ચડાવવામાં કાંઈ બાકી ન રાખે અને બીજી તરફ લઘુમતી કોમને ધીકારવામાં કાંઈ બાકી ન રાખે. બન્ને તરફ જૂઠાણાં અને જૂઠાણાંમાં અતિશયોક્તિ.

રાષ્ટ્રવાદનું આ જોખમ તો હતું જ અને દેશમાં કેટલાક લોકો, ખાસ કરીને ઉપર જેમનાં નામનો ઉલ્લેખ કર્યો એ ત્રણ જણ આ જાણતા હતા. આ વાત ધ્યાનમાં રાખીને ગાંધીજીનું મુખ્યત્વે ‘હિન્દ સ્વરાજ’ નામનું નાનકડું પુસ્તક વાંચવું જોઈએ. એમાં તેમણે આપણી શક્તિ (ખરી શક્તિ, ઈમેજીન્ડ નહીં) અને મર્યાદા બતાવી આપ્યાં છે. જવાહરલાલ નેહરુનાં ભારતનાં અને વિશ્વનાં ઇતિહાસનાં બન્ને પુસ્તકો અને રવીન્દ્રનાથ ટાગોરનાં નિબંધો, ભાષણો અને ‘ઘરે બાહિરે’ જેવાં પુસ્તકો વાંચવા જોઈએ. તેમનું ૧૯૧૮માં પ્રકાશિત થયેલું પુસ્તક ‘નેશનાલીઝમ’ ખાસ વાંચવું જોઈએ. આ ત્રણમાંથી ગાંધીજી અને નેહરુ વિવેકી રાષ્ટ્રવાદના પુરસ્કર્તા હતા અને રવીન્દ્રનાથ ટાગોરને તેમાં જોખમ નજરે પડતું હતું. જે સ્વભાવત: જોખમી છે અને માનવ સમાજને બરબાદ કરી નાખવાની પ્રચંડ સંહારક ક્ષમતા ધરાવે છે તેમાં વિવેકની અથવા મર્યાદાની અપેક્ષા રાખવી એ વધારે પડતું નથી? રવીન્દ્રનાથ ટાગોરે ચિંતા વ્યક્ત કરી હતી. આજે આપણે અને વિશ્વસમાજ ઓછાવત્તા પ્રમાણમાં આનો અનુભવ કરી રહ્યા છીએ.

જતા જતા અહીં એક ફરક નોંધી લો : યુરોપની પ્રજાએ વિશ્વદેશો કબજે કરવા માંડ્યા ત્યારે તેમની પાસે વિજ્ઞાન, ટેકનોલોજી, સાહસ, ઉત્સાહ, કુતૂહલ, વધુને વધુ સુખ તેમ જ સમૃદ્ધિ માટેનો પુરુષાર્થ વગેરે ઐશ્વર્ય મેળવવાનાં તમામ ગુણો અને સાધનો હાથવગાં હતાં. માત્ર હરીફાઈ માટે અને આગળ નીકળી જવા માટે પોરસ ચડાવવાનો હતો અને એટલા પુરતો જ રાષ્ટ્રવાદનો તેમને ખપ હતો. તેઓ વર્તમાનમાં ઐશ્વર્ય ભોગવતા હતા એટલે તેમને ઈમેજીન્ડ કોમ્યુનિટીઝની જરૂર નહોતી. જૂઠી કે વરખ ચડાવેલી આપઓળખની જરૂર નહોતી. જેમને મુક્ત થવું હતું તેમને ઐશ્વર્ય શોધવા ઈમેજીન્ડ કોમ્યુનિટીઝની જરૂર પડી અને અત્યારે તે તેની ચરમસીમાએ છે. ચરમસીમાએ એટલા માટે છે કે કેટલાક લોકો રાષ્ટ્રવાદનો ઉપયોગ કરીને મુક્ત થયેલી પ્રજાને અમલ પીવડાવીને પાછી ગુલામ બનાવવા માગે છે. જે ફિલ્મો અને સિરિયલો બની રહી છે તેનાં પર એક નજર કરો. ઇતિહાસના નાયકોનાં સાચાખોટા ઐશ્વર્યને વેચવામાં આવી રહ્યું છે.

પ્રગટ : ‘કારણ તારણ’, નામક લેખકની કટાર, ‘રસરંગ પૂર્તિ’, “દિવ્ય ભાસ્કર”, 21 ઍપ્રિલ 2024