“હની, આર યુ હેપ્પી?”

“વેરી વેરી હેપ્પી માય ડિયર સ્નેહુ. આઈ એમ વેરી લકી. મેં ખરેખર ગયા જન્મમાં ખૂબ પૂણ્ય કર્યું હશે કે તારા જેવો પ્રેમાળ પતિ મળ્યો.”

ગાર્ગીનું માથું સ્નેહલના ખભા પર ઢળેલું હતું. મુંબઈથી ઉપડેલું પ્લેઈન સ્થિર ગતિથી આકાશના અંધકારમાં ન્યુયોર્કની દિશામાં ઊડી રહ્યું હતું. સ્નેહલ અને ગાર્ગી પચ્ચીસમી લગ્ન જયંતી ભારતમાં ઉજવી અમેરિકા પાછા ફરી રહ્યાં હતાં. જે બેંક્વેટ હોલમાં લગ્ન થયા હતા એ જ બેન્ક્વેટ હોલમાં પચ્ચીસમી લગ્ન જયંતી ઉજવાઈ હતી. અલ્બત્ત ભવ્યતા અલગ જ હતી. જેઓ એ પા સદી પહેલાં લગ્નમાં હાજરી આપી હતી તેઓને શોધી શોધીને આમંત્રણ અપાયા હતા. આશરે વીશ પચ્ચીસ મહેમાનો તો અમેરિકામાં રહેતા હતા જેઓ ભારતમાં વેકેશન ગાળવા આવ્યા હતાં તે મિત્રોએ પણ શોભામાં અભિવૃદ્ધિ કરી હતી. પચ્ચીસ વર્ષ પહેલાં માઉન્ટ આબુ પર જે હોટલમાં હનીમૂન માણ્યું હતું તે જ હોટલમાં સંકોચ વિહીન રંગીન મધુરજની ઉજવાઈ હતી.

ગાર્ગી એક હાઈસ્કૂલમાં શિક્ષિકા હતી. સુંદર હતી. કલામંદિર દ્વારા ભજવાતા નાટકોની હિરોઈન હતી. સંગીત અને નૃત્ય શીખી હતી. નાટકોમાં બનતો પ્રેમી અને પતિ વ્રજેશ વાસ્તવમાં પણ ગાર્ગીનો પતિ બનવા ઈચ્છતો હતો. કદાચ ગાર્ગીના પિતાના મિત્રનો પુત્ર સ્નેહલ જો અમેરિકાથી ભારત ન આવ્યો હોત તો ગાર્ગી ચોક્કસ વ્રજેશ સાથે લગ્નગ્રંથિથી જોડાઈ ગઈ હોત. ગ્રાર્ગી અને વ્રજેશે જીવનની વાસ્તવિકતા સ્વીકારી લીધી હતી. સ્નેહલ સાથેના લગ્નજીવનથી તેને સંતોષ હતો. સ્નેહલ ‘કેરિંગ હસબંડ’ હતો.

દશ વર્ષ પહેલાં વ્રજેશને પણ અમેરિકા આવવાની તક મળી. સ્નેહલે એને સ્થાયી થવામાં ઘણી મદદ કરી. વ્રજેશ, સ્નેહલ ગાર્ગીનો એક મિત્ર બની રહ્યો હતો. વ્રજેશ પણ આ જ સમયે ભારત આવ્યો હતો. વ્રજેશે પણ ગાર્ગીના વેડિંગ એન્નીવર્સરીમાં આનંદપૂર્વક ભાગ લીધો હતો અને જૂના મિત્રોના આગ્રહથી ગાર્ગી સાથે જૂનું ફિલ્મી સોંગ ગાયું હતું.

ગાર્ગી અને સ્નેહલનું દાંપત્ય જીવન સુખી હતું. એક દીકરી ઉષ્મા યુનિવર્સિટીમાં ભણતી હતી. સ્નેહલનો બિઝનેશ ધમધોકાર ચાલતો હતો. ગાર્ગી એક ગૃહિણી બની બધી ફરજો બજાવતી હતી. સ્નેહલ આખો દિવસ એના બિઝનેશમાં રોકાયલો રહેતો. માત્ર રવિવારની સાંજ ગાર્ગીના આખા અઠવાડિયાના દાંપત્ય જીવનને બાગ બાગ બનાવી દેતી.

લાંબા સમય પછી સ્નેહલે ગાર્ગી સાથે આટલું લાંબુ વેકેશન માણ્યું. બધું સુખ હતું પણ સ્નેહલને સમયનો અભાવ સાલતો હતો. ગાર્ગીને પણ જે જે ખોટ સાલતી હતી તે સ્નેહલે પચ્ચીસમી લગ્ન જયંતી વેકેશનમાં પૂરી કરી હતી. એઓ આનંદ યાત્રાની પૂર્ણાહુતિ કરીને બન્ને ન્યુ યોર્ક પાછા જઈ રહ્યાં હતાં. સ્નેહલે ગાર્ગીને પૂછ્યું હતું; “હની, આર યુ હેપ્પી?” અને સંતૃપ્ત પત્ની ગાર્ગીએ ઉત્તર વાળ્યો હતો, “વેરી વેરી હેપ્પી, માય ડિયર સ્નેહુ. આઈ એમ વેરી લકી. મેં ખરેખર ગયા જન્મમાં ખૂબ પૂણ્ય કર્યું હશે કે તારા જેવો પ્રેમાળ પતિ મળ્યો.”

“સર, એની ડ્રિન્ક્સ?” એરહોસ્ટેસે હળવો પ્ર્શ્ન કર્યો.

સ્નેહલે બન્ને માટે લાઈમ ગાર્નીસ જીન એન્ડ ટોનિકનો ઓર્ડર આપ્યો. સાથે નટ્સના પેકેટ્સ હતા. ત્યાર પછી ડિનર સર્વ થવાનું હતું.

‘હની ,ઈફ આઈ ડાય ટુ મોરો, હાવ યુ વીલ લીવ? હુ વીલ ટેઇક કેર ઓફ યુ?’

‘યુ શટ અપ. ડોન્ટ ઈવન થીંક.’ ગાર્ગીએ સ્નેહલના હોઠ પર એના હોઠ ચાંપી જ દીધા. એને વળગી રહી. એરહોસ્ટેસ ત્યાંથી ધ્યાન આપ્યા વગર પસાર થઈ ગઈ. બિઝનેશ ક્લાસમાં આવાં દૃશ્યોની એમને નવાઈ નથી હોતી.

‘ગાર્ગી હું બિઝનેસમેન છું. ધારેલું થાય એના કરતાં ન ધારેલું થાય એની ગણત્રી આગળથી રાખવી એ મારી ધંધાકીય નીતિ રહી છે. અને એટલે જ હું સફળ પણ થયો છું. દીકરી પણ ગ્રેજ્યુએટ થશે. અત્યારથી જ બોયફ્રેંડ પણ શોધી રાખ્યો છે. બન્ને પરણી જશે. જો હું મરી જાઉં તો તારું કોણ? હજુ આપણે ઘરડાં થયા નથી. આર્થિક ચિંતા નથી. પણ સથવારાનું શું? આપણે અમેરિકામાં છીએ. તારે બીજા લગ્ન કરવા જોઈએ. જો તું લગ્ન કરે તો કોની સાથે કરે?’

‘આઈ ટોલ્ડ યુ ટુ શટ અપ. એન્જોય યોર ડ્રિન્ક્સ, હેવ યોર ડિનર એન્ડ ગો ટુ સ્લીપ. યુ આર ટાયર્ડ. એટલે વગર પીધે લવારા સૂઝે છે. કાલથી તારો બિઝનેશ શરૂ થશે અને સવારે નવ વાગ્યાથી રાત્રે બાર એક વાગ્યા સૂધી બીઝી અને બીઝી જ રહેશે. આઈ લવ યુ, તારા સિવાય હું કોઈ બીજા મેનની કલ્પના પણ નથી કરી શકતી.’

‘ના, કલ્પના કરવી જરૂરી છે. કલ્પના વાસ્તવિકતા બને તે પહેલાં દીર્ઘદૃષ્ટિ પૂર્વકનું આયોજન કરવું પણ જરૂરી છે. આપણે આપણી કાલ્પનિક સલામતી માટે જાતજાતના ઈંસ્યુરન્સ લઈએ છીએ. શા માટે? હું ના હોઉં તો તારી કાળજી કોણ લેશે. પૈસા છે, ધંધો છે; એ બધું કોણ સંભાળશે? આઈ એમ વેરી સિરિયસ.’

‘એક વાત પૂછું? મારા સબ્ટિટ્યૂટ તરીકે આપણો મિત્ર વ્રજેશ ચાલે? ડિવોર્સી છે. ભલો માણસ છે. તારો વર્ષો જૂનો દોસ્ત છે. તને તો મારો નવો પ્રોજેક્ટ ખબર છે. સાંડિયેગોમાં નવી ઓફિસનું કામ ચાલે છે. સ્ટિફનીને ત્યાંની જવાબદારી સંભાળવા ત્યાં મોકલી છે, પણ આપણે ઇંડિયા ગયાં તે પહેલાં એક મહિનામાં છ વાર દોડવું પડ્યું હતું. તારી ચિંતા ન હોત તો ત્યાંનું કામ હું સારી રીતે સંભાળી શક્યો હોત. હવે મારે ન્યુયોર્કની ઓફિસ કદાચ સાંડિયેગોથી સંભાળવી પડશે. મેં મારી ગેરહાજરીમાં વ્રજેશને તારી સંભાળ રાખવા સૂચવ્યું છે. મારે એ પણ જાણવું છે કે મારી હયાતી ના હોય તો તું સુખથી રહી શકે કે કેમ.’

‘તો મારી હયાતી બાદ તારા સુખનું શું? છે કોઈ?’

‘દુનિયાદારી સમજ. હું પુરુષ છું. મારે માટે તો ઘણાં વિકલ્પો હશે. પણ ડાર્લિંગ તને કંઈ થશે તો હું પાગલ થઈ જઈશ.’

‘પગલા કહીંકા.’

સ્નેહલ પર ડ્રિન્ક્સ અને ડિનરની અસર હતી. એ તો તરત ઊંઘી ગયો; પણ ગાર્ગી વિચારતી રહી. સ્ટેજ પર વ્રજેશની પ્રેમિકા અને પત્નીનો ભાગ ભજવી ચૂકી હતી. એની બેફિકરાઈ પર એ ફીદા હતી. જો સ્નેહલ એની જિંદગીમાં ન પ્રવેશ્યો હોત તો ચોક્કસ એની પત્ની બની ગઈ હોત. સ્નેહલને પણ વ્રજેશ પર વિશ્વાસ છે. હવે એ સારો દોસ્ત છે.

વિચારોના ચઢાવ ઉતારમાં ન્યુયોર્ક પર પ્લેન ક્યારે લેન્ડ થયું તેનો પણ ખ્યાલ ના રહ્યો. પોતાના આલીશાન બંગલામાં રોજીંદું જીવન શરૂ થયું. એક વિક પછી દશ દિવસમાં સ્નેહલને બે વાર સાંડિયેગો ટ્રીપ મારવી પડી.

ઈસ્ટ કોસ્ટથી વેસ્ટ કોસ્ટ, પાંચ છ કલાક્નો ફ્લાઈંગ ટાઈમ, એરપોર્ટ પરનો સમય અને ઘરથી એરપોર્ટ, એરપોર્ટથી હોટલની હાલાકી એટલે સહેજે દશ કલાકનું મોત.

સ્નેહલે ત્રણ ચાર મહિના સાંડિએગોમાં જ રહેવાનું નક્કી કર્યું. વ્રજેશ ગાગીને કંપની આપવા એની સાથે જ સમય ગાળવા લાગ્યો.

‘ગાર્ગી, આઈ લવ યુ. તારી બધી કાળજી રાખવાની મારી ફરજ છે. શારીરિક જરૂરિયાત માણવાનો સાચો સમય તો આ જ છે. મેનાપોઝ પછી મસ્તીનો મુક્ત કાળ. સ્નેહલની ગેરહાજરીમાં આપણે એકબીજાની હૂંફમાં જીવન જીવવાનું છે. સ્નેહલ પણ એ જ ઈચ્છે છે.’ એણે ગાર્ગીને બાહુપાશમાં જકડી લીધી.

ગાર્ગી ધક્કો મારીને છૂટી થઈ ગઈ. પ્લીઝ ડોન્ટ ટચ મી. સ્ટે અવે. આપણે માત્ર મિત્ર છીએ. મારા સેંથામાં હજુ સ્નેહલના નામનું સિંદુર છે. હું સ્નેહલની પત્ની છું. અને એની જ પત્ની તરીકે જીવીશ અને મરીશ.

વ્રજેશ નફ્ફટાઈથી ઊભો ઊભો તાળી પાડી રહ્યો હતો. વાહ ગાર્ગી વાહ. બ્રાવો. ત્રીસ વર્ષ પહેલાં આ જ ડાયલોગ સ્ટેજ પર તાળીઓના ગડગડાટ સાથે તેં કર્યો હતો. ફેર એટલો કે એ નાટકમાં સ્નેહલને બદલે તારા સેંથામાં મારા નામનું સિંદુર હતું.’ વ્રજેશે ફરી ગાર્ગીને પોતાની પાશમાં લેવાનો પ્રયાસ કર્યો.

ગાર્ગીએ વ્રજેશને એક સણસણતો તમાચો ઠોકી દીધો. ‘વ્રજેશ એ નાટક હતો. આ મારું વાસ્તવિક જીવન છે. એ વીતી ગયેલો ભૂતકાળ છે. અત્યાર સુધી આપણે મિત્ર હતા. હવે તું મૈત્રીને પણ લાયક રહ્યો નથી. ગેટ આઉટ ફ્રોમ માય હાઉસ.’

‘ગાર્ગી, જીવન પણ એક ડ્રામા જ છે. તું અહીં સતી સાવિત્રી થઈને સ્નેહલની માળા જપે છે. અને તારો સ્નેહલ કેલિફોર્નિયામાં બિઝનેશ પાર્ટનર સ્ટેફની સાથે રંગરેલિયા મનાવે છે. તારો સ્નેહલ સ્ટેફનીના દશ વર્ષના દીકરાનો બાપ છે અને એને બીજું બાળક આવવાનું છે. એ બેવડી જિંદગી જીવે છે. લે આ કાર્ડ. સ્ટેફનીનું આમાં એડ્રેસ અને ફોન નંબર છે. તપાસ કરી ખાતરી કરી લેજે. આજે તો હું જાઉં છું. ખાતરી કરી લે જે. જરૂર હોય ત્યારે મને બોલાવજે. હું હાજર થઈશ. મિત્ર તરીકે, પ્રેમી તરીકે કે પતિ તરીકે.

વ્રજેશે ફ્લાઈંગ કિસ સાથે વિદાય લીધી. ગાર્ગી સોફાપર ફસડાઈ પડી. મારો સ્નેહલ કદી એવું કરે જ નહીં. કરે જ નહીં. કરે જ નહીં. હમણાં જ ફોન કરું. ના ફોન નથી કરવો. સીધી સ્ટેફનીના ઘરે જ પહોંચીશ. કાલે રવિવાર છે. સ્નેહલ હોટલમાં છે કે સ્ટેફનીને ત્યાં છે.

ગાર્ગીએ તે રાતની જ ફ્લાઈટ બુક કરી ……

રવિવારે વહેલી સવારે ટેક્ષી કેબ સ્ટેફનીના ઘ્રર પાસે અટકી. પૂરેપૂરી સ્વસ્થતાથી ગાર્ગીએ ડોરબેલ માર્યો. સ્નેહલે જ બારણું ખોલ્યું.

‘સ્નેહલ ડિયર સરપ્રાઈઝ, ગુડ મોર્નિંગ.’

સ્નેહલ સ્તબ્ધ અને અવાચક બનીને ગાર્ગીને જોતો રહ્યો.

‘મને તારા બીજા ઘરમાં અંદર આવવાનું નહિ કહેશે?’

‘ઓહ! કમ ઈન હની.’

એ ઘરમાં પ્રવેશી. માળ પરથી સ્ટેફની એક છોકરા સાથે નીચે ઉતરી. સ્ટેફની પ્રેગ્નન્ટ હતી.

‘સ્નેહુ, આટલો મોટો દગો? આટલી બધી છેતરપિંડી? મીઠી મીઠી વાત અને બે સ્ત્રીનો સંગાથ. મેં નાટકને જીવન બનાવ્યું અને તેં જીવનને નાટક બનાવ્યું. વાહ! ઍવૉર્ડ વિનીંગ પર્ફોરમન્સ. ડિઅર સ્ટેફની, વોટ ઈઝ ગોઈંગ ઓન? તારો આ સન સ્નેહલનો છે? તારા પેટમાં સ્નેહુનું બેબી છે?’

‘કામ ડાઉન ગાર્ગી. યુ મસ્ટ બી વેરી ટાયર્ડ. રિલેક્સ. વી વીલ ટોક એઝ એડલ્ટ. લેટ્સ હેવ બ્રેકફાસ્ટ ફર્સ્ટ.’ સ્ટેફનીએ ગાર્ગીને હગ કરતાં કહ્યું. સ્નેહલ હજુ પણ વિમાસણમાં હતો. કઈ રીતે ગાર્ગીને સમજાવવી. પણ સ્ટેફની સ્વસ્થ હતી. એણે ટેબલ પર ત્રણ કોફી મગ મૂક્યા.

‘ગાર્ગી જો તેં ફોન કર્યો હોત તો હું કે સ્નેહલ તને એરપોર્ટ પર લેવા આવતે.’ સ્ટેફની પણ ગાર્ગીના જેટલી જ સ્વસ્થ હતી. સ્નેહલ બાઘાં મારતો ઊભો હતો.

‘ગાર્ગી યોર હસબંડ ઈઝ માય બેસ્ટ ફ્રેંડ. હી ઈઝ માય સુપીરિયર એન્ડ માઈ પાર્ટનર. હી ઈઝ ધ ફાધર ઓફ માય ચિલ્ડ્રન. અમે કોલેજમાં હતાં ત્યારથી જ મિત્ર હતા. તારા ફાધર ઈન લોના પૈસાથી સ્નેહલે એ બિઝનેશ શરૂ કર્યો. મને દશ ટકાની વર્કિંગ પાર્ટનર બનાવી. તમારો બધો બિઝનેશ મેં જ વિકસાવ્યો છે. તમારા લગ્ન પહેલાં એણે મને પ્રપોઝ કર્યું જ હતું. પણ હું સ્વતંત્રતામાં માનું છું. હું કોઈની પત્ની બનવા માંગતી નથી. હું સ્નેહલની મિત્ર છું. મારે બાળકો જોઈતા હતાં. અને તારા હસબંડે મને બાળક આપ્યાં છે. મને મારા પગારથી અને પાર્ટનશીપથી સંતોષ છે. પત્ની તરીકેનો સંપૂર્ણ હક તારો જ છે. હી લવ્ઝ યુ એન્ડ હી લાઈક્સ મી. દિવસે એ મારો ખાસ મિત્ર છે. એ મારી સાથે હસી શકે છે. મારી સાથે રડી શકે છે. અમારા શરીર સંબંધો ખૂબ જ મર્યાદિત રહ્યા છે. મને સેક્સમાં રસ નથી. બે સંતાન પૂરતાં છે. તારો હસબંડ તારો જ છે. આઈ એમ ફોર્ટી સિક્સ. મોટી ઉમ્મરની પ્રેગ્નન્સીમાં તકલીફ ઊભી થઈ હતી. એટલે ત્રણ મહિનાથી એ અહીં મારી સાથે રહ્યો છે. નાવ આઈ એમ ઓકે. મેં એને ઘણી વાર વિનવ્યો હતો કે પ્લીઝ તારે આપણા સંબંધોની સ્પષ્ટતા ગાર્ગી સાથે કરી દેવી જોઈએ; પણ એ કરી શક્યો નહિ. એ માટે હું દિલગીર છું. મેં તમારી વચ્ચેથી ખસી જવા અનેકવાર પ્રયત્નો કર્યા હતા પણ એણે મને જવા દીધી નહિ. આઈ એમ સોરી. તું એને તારી સાથે લઈ જઈ શકે છે.’

‘હની, આઈ લવ યુ. આઈ કેર ફોર યુ.’ સ્નેહલ ગુનાહિત ભાવે ગાર્ગીને સમજાવવા કોશીશ કરતો હતો. ‘મને ખબર છે કે લગ્ન પહેલાં તું વ્રજેશને ચાહતી હતી. માબાપે તારા લગ્ન મારી સાથે કરાવ્યા. તેં ભૂતકાળ ભૂલીને મને અપનાવી લીધો. પ્રેમાળ વફાદાર પત્ની તરીકે સંસાર નિભાવ્યો. તેં મને અપાર પ્રેમ આપ્યો છે. લગ્ન પછી છ માસમાં જ તારા પપ્પા મમ્મી ગુજરી ગયા. ઇંડિયામાં હવે તારું કોઈ જ નથી. હું ગીલ્ટી ગુનાહિત ભાવથી પિડાતો હતો. જે છૂટછાટ મારા જીવનમાં મૈત્રીના નામ હેઠળ પચ્ચીસ પચ્ચીસ વર્ષ હું ભોગવતો રહ્યો તે જ જીવનની તને પણ છૂટ હોવી જોઈએ એમ વિચારીને જ મેં તારા મિત્ર વ્રજેશને તારી કાળજી લેવાનું કહ્યું હતું. બીજી વાત આપણી દીકરી, સ્ટેફની સાથેના મારા સંબંધ અને મારા સન અને આવનાર બેબી વિશે જાણે જ છે. પ્લીઝ મને માફ કરી દે. આઈ લવ યુ, આઈ લવ યુ. સ્ટેફનીનો પણ હું એટલો જ આભારી છું. મૂડી રોકાણ ભલે મારું હતું પણ બિઝનેશની સફળતા સ્ટેફનીની કાબેલિયતને કારણે જ છે. એ મારા જીવનનો એક ભાગ છે. આઈ લવ યુ ડાર્લિંગ. આઈ ડોન્ટ વોન્ટ ટુ લૂઝ યુ.’

‘આઈ લવ યુ ટૂ. પણ હું તારી જેમ ડબલ રિલેશન જીવી શકું નહિ. વ્રજેશ સાથે હું કોઈ સંબંધ રાખી શકું નહિ. હું તારા અને સ્ટેફનીના સંબંધ વચ્ચે પણ નહિ આવું. તારું ઘર, તારો બિઝનેશ તને મુબારક. આપણે કાયદેસર ડિવૉર્સ લઈ લઈશું. હું મારો એપાર્ટમેન્ટ શોધી લઈશ. આઈ કેન મેનેજ માઈ લાઈફ બાય માઈસેલ્ફ. આમ છતાં, મરીશ ત્યાં સુધી મારા કપાળ પર ચાંદલો અને સેંથામાં સિંદુર તો તારા નામનું જ રહેશે. કરણ કે હું હિંદુ સંસ્કૃતિની પેદાશ છું.’

ગાર્ગી ઘરની બહાર નીકળી ગઈ.

*****************************

પ્રગટ : “ગુજરાત દર્પણ”; માર્ચ 2021

સૌજન્ય : પ્રવીણકાન્ત શાસ્ત્રીની ફેઇસબૂક દીવાલેથી સાદર

ગુરુદ્વારાના વિશાળ મેદાનમાં આશરે અઢી હજાર કેસરી પાઘડીઓનો માનવ મહેરામણ ઉભરાતો હતો. અલગ ખાલિસ્તાનનો ભડકો ઓપરેશન “બ્લ્યુ સ્ટાર” પછી ભારતમાં ભલે શમી ગયો હતો, પણ એ વિદેશોમાં સંપૂર્ણપણે ઠર્યો ન હતો. કેનેડાની સરકાર સીધી આડકતરી રીતે ખાલિસ્તાન ત્રાસવાદીઓને ખાનગી બળ પૂરું પાડતી હોવાનો અણસારો પ્રજા સમજતી હતી.

આજે અમેરિકાના એક ટાઉનમાં આવેલા ગુરુદ્વારાના પ્રાંગણમાં મોટી સભા હતી. કેનેડાથી અને ઇંગ્લેન્ડથી કેટલાંક વક્તાઓ અને સમર્થકો આવ્યાં હતાં. ઉશ્કેરાટ ભર્યાં ભાષણો અને નારાબાજીનો માહોલ હતો. ખાલિસ્તાન ઝિન્દાબાદ. ના હિન્દી, ના હિન્દુ, ના હિન્દુસ્તાન, લૈકે રહેંગે ખાલિસ્તાન. મંચ પર ઓપરેશન બ્લુસ્ટારમાં શહીદ સંત જરનૈલસિંઘ ભીન્દારાનવાલેનો બિલબોર્ડ સાઈઝનો મોટો ફોટો હતો. ખાલિસ્તાન લિબરેશન ફોર્સના નાના મોટા ત્રાસવાદી ગણાય એવા નેતાની પણ હાજરી દેખાતી હતી.

મંચના એક ખૂણા પર ડો. પ્રેમલજીતસિંઘ અદબ વાળીને ઊભા હતા. પહેલીજ વાર એઓ ખાલિસ્તાન ચળવળની આવી સભામાં આવ્યા હતા. એમને ખાસ આમંત્રણ આપવામાં આવ્યું હતું. એ જેમ જેમ વક્તાઓના ઉશ્કેરાટભર્યાં ભાષણો સાંભળતા ગયા, તેમ તેમ એમનું લોહી ગરમ થવા માંડ્યું. માનસિક રીતે તો ખાલિસ્તાન લિબરેશન ફોર્સમાં ભરતી થઈ જ ગયા.

ખાલિસ્તાન રૅલી પત્યા પછી, ગુરુદ્વારામાં ખાસ મિટિંગ યોજાઈ હતી.

‘આપણું ફંડ યુ.કે., કેનેડા, મલયેશિયા અને સ્પેનથી આવે છે. અમેરિકાના શીખનો ફાળો નહિવત અને શરમજનક છે. ડોક્ટર પ્રેમલજીતસિંઘ અમે તમારી પાસે દર મહિને એક લાખ ડોલરની આશા રાખીએ છીએ.’

એક નેતાએ સીધી માંગણી કરી.

‘એક લાખ, દર મહિને? એટલી તો મારી પ્રેક્ટિશ પણ નથી.’

‘પાજી, નહિ હોય તો કરવા માંડો. તમારે માટે, ખાલિસ્તાન માટે. ફોર્સના કેટલાયે જવાન શહીદ થાય છે. તમારે તમારી જાતની નહિ પણ તમારી દોલતની શહીદી કરવાની છે.’ ડોક્ટર પ્રેમલજીતસિંઘ પર દબાણ વધતું હતું.

ડોક્ટર પ્રેમલજીતસિંઘ અને એની બ્યુટિફુલ પત્ની ડો. સૌમ્યા કૌર અમેરિકાના એક ટાઉનમાં પોતાનું પૅઇન ક્લિનિક ચલાવતાં હતાં. વાર્ષિક ચાર લાખ કમાતા હતા. અને ખાલિસ્તાન બોસ મહિને એક લાખ માંગતા હતા. પહેલા છ સાત મહિના તો પોતાની બચતમાંથી એઓ ફાળો આપતા ગયા. એમના દિલ દિમાગ પર ખાલિસ્તાન ભક્તિ છવાઈ ગઈ હતી. આવક વધારવી જ પડશે. એનેસ્થેસિઓલોજીસ્ટ તરીકે એમની નામના સારી હતી. સ્વભાવ પણ માયાળુ હતો. પ્રેકટિશ સારી હતી છતાં પેશન્ટની સંખ્યાની મર્યાદામાં ખાસ વધારો ન હતો.

ડો. સૌમ્યા કૌરને આવક વધારવાનો એક માર્ગ દેખાયો. ધીમે ધીમે એમની આવક વધવા માંડી અને મોકળા મને ખાલિસ્તાન માટે ફાળો નોંધાતો રહ્યો. વહેતા સમય સાથે ડોક્ટર દંપતી ખાલિસ્તાનના જાણીતા સમર્થક બની ગયા. ભારત સરકારે વિદેશમાં સ્થાયી થયેલાં ત્રણસો જેટલા ત્રાસવાદને પોષતા શીખોને બ્લેક લિસ્ટમાં મૂકી દીધા એમાં ડોક્ટર પ્રેમલજીતસિંઘનું નામ આગળ પડતું હતું. બ્લેકલિસ્ટમાં મુકાયલાઓને માટે ભારતમાં પ્રવેશવાની બંધી હતી.

***

આજે ડોક્ટરના વૈભવી મકાનમાં પચાસ જેટલા શીખ ક્રાન્તિકારી આગેવાનો ભેગા થયા હતા. ભારતની પ્રવેશબંધી કઈ રીતે હટાવી શકાય તેની ચર્ચા થવાની હતી. પ્રેમલજીત સારા ગાયક હતા. એમની કેટલીક સી.ડી. પ્રસિદ્ધ થઈ હતી. સૌએ ઊભા થઈને ખાલિસ્તાન માટે બનાવાયલું રાષ્ટ્રગીત ગાયું. આનંદમિશ્રીત ઉશ્કેરાટ હતો. પ્રેમલજી આવેલા મહેમાનોને આવકાર પ્રવચન આપવા ઊભા થયા અને ડોરબેલ વાગ્યો.

બારણું ઉઘડ્યું. સામે પાંચ વ્યક્તિ ઊભી હતી. બે એફ.બી.આઈ. ઓફિસર, બે લોકલ પોલીસ ઓફિસર અને એક ડિસ્ટ્રિક એટર્ની ઓફિસની લોયર.

ડોક્ટર પ્રેમલજીતસિંઘ અને ડોક્ટર સૌમ્યા કૌર, યુ આર અંડર એરેસ્ટ ફોર ફ્રોડ અગેન્સ્ટ યુ.એસ. ગવર્ન્મેન્ટ. યુ હેવ રાઈટ્સ ટુ રિમેઇન સાઈલન્ટ. જે કંઈ પણ કહેશો તેનો કોર્ટમાં તમારી વિરુદ્ધ ઉપયોગ થશે. તમને એટર્ની રાખવાનો હક છે. અને જો તમને ના પોસાય તો કોર્ટ તમારા બચાવ માટે એટર્ની નિયુક્ત કરશે.

એફ.બી.આઈ. ઓફિસરે પ્રોટોકોલ મુજબ ડોક્ટર દંપતીને મિરેન્ડા રાઈટ્સ જણાવી દીધા. ડોક્ટરની આજુબાજુ શીખ સરદારોનું કવચ થઈ ગયું. ‘ડોક્ટર કો એરેસ્ટ નહિ હોને દેંગે. ફ્રીડમ ઓફ સ્પીચ. ઈટ ઈઝ અવર રાઈટસ.’ સરદારજીઓ સમજ્યા વગર બરાડા પાડતા રહ્યા. સૌમ્યા કૌરે પોલિસ ઓફિસરને ધક્કો માર્યો.

ક્ષણનો વિલંબ કર્યા વગર હાથકડી પહેરાવાઈ ગઈ અને તેમને લઈને પોલિસકાર ઉપડી ગઈ. બારણા આગળ બની ગયેલો બનાવ હાજર રહેલા ઘણાં સરદારજીઓ સમજી શક્યા નહિ. અધૂરી સમજમાં માની લીધું કે અમેરિકન સરકારે ખાલિસ્તાન માટેની પ્રવૃત્તિ દબાવી દેવા પ્રસિદ્ધ ડોક્ટરની ઘરપકડ કરી છે. ઘરમાં “ખાલિસ્તાન ઝિન્દાબાદ, મારેંગે, મરેંગે લેકિન ખાલિસ્તાન લેકે રહેંગે” નારાઓ ચાલ્યા પણ આ નારા સંભળવા માટે ન તો ડોક્ટર હાજર હતા કે નતો અમેરિકન ઓફિસર.

***

આજે કોર્ટરૂમ કેસરી પાઘડીઓથી ભરેલો હતો. ડોક્ટર દંપતી એમના એટર્ની સાથે બેઠા હતાં.

કોર્ટની કાર્યવાહી શરૂ થઈ.

‘ડિફેન્ડન્ટ, પ્લીઝ આઈડેન્ટીફાય યોર્સેલ્ફ વિથ યોર નેઇમ વિથ એક્ઝેટ સ્પેલિંગ.’ જજે પૂછ્યું.

બન્ને જણાંએ પોતાના નામ સરનામાં જણાવ્યાં.

એમની સામે ચાર્જ શીટ રજૂ થઈ.

‘અમેરિકન ફેડરલ હેલ્થ બેનિફિટ પ્રોગ્રામ, મેડિકેર અને મેડિકેઇડ ને ખોટાં બીલ મોકલીને સરકાર સાથે તમે છેતરપીંડી કરી છે.’

ડોક્ટરોએ કહ્યું, ‘નોટ ગિલ્ટી’.

આ કંઇ ખાલિસ્તાન અંગેનો કોઈ કેઇસ ન હતો. માત્ર એક બે પાઘડી સિવાય ધીમે ધીમે કેસરી ફેંટા અદૃષ્ય થઈ ગયા. દિવસો વિતતા ગયા. મુકદ્દમો ચાલતો રહ્યો.

‘ડોક્ટર, તમારા એજ્યુકેશનની માહિતી આપશો?’ ગવર્નમેન્ટ પ્રોસિક્યુટરે સવાલો શરૂ કર્યા.

‘હું ગવર્ન્મેન્ટ મેડિકલ સ્કૂલ ઓફ અમ્રિતસર, ઇન્ડિયાનો મેડિકલ ગ્રેજ્યુએટ છું અને મેં યુનિવર્સિટી ઓફ ટેક્ષાસ, સાન એન્ટોનિઓમાં એનેસ્થેસિયોલોજી અને પૅઇન મેનેજમેન્ટમાં રેસીડન્સી કરી છે. હું બોર્ડ સર્ટિફાઈડ ડોક્ટર છું’.

‘પ્રોફેશનલ પ્રેક્ટિશની વિગત આપશો.’

‘મેં મારું પોતાનું પૅઇન મેનેજ્મેન્ટ સેન્ટર સ્થાપ્યું છે. હું તેનો ઓનર અને ડાયરેકટર છું. મેં ટેક્ષાસ યુનિવર્સિટીમાં એનેસ્થેસિયોલોજી ઉપરાંત એની સાથે સંકળાયેલી બીજી શાખાઓ જેવી કે ફિઝિકલ મેડિસીન, રિહેબિલિયેશન, સાઈકિયાટ્રિક, સાઈકોલોજી, ન્યુરોલોજી અને ઓર્થોપેડિક સર્જરીનો પણ અભ્યાસ કર્યો છે. અને એની જ પ્રેકટિશ મારા ક્લિનિકમાં કરી પેશન્ટની સેવા કરું છું.’ ડોક્ટરે સ્વસ્થતાથી પોતાની એકાડેમિક અને પ્રોફેશનલ સિદ્ધિ ગૌરવપૂર્વક જણાવી.

‘ડોક્ટર, રિયલી વેરી ઈમ્પ્રેસીવ.’

‘મેડમ ડોકટર સૌમ્યા કૌર, આપ આપના બેકગ્રાઉન્ડ વિશે જણાવશો.’ પ્રાથમિક સવાલો પછી ડો. સૌમ્યા કૌરને પણ એવા જ સવાલો પૂછવામાં આવ્યા.

‘હું  ગવર્નમેન્ટ મેડિકલ કોલેજ ઓફ પતિયાલા, ઇન્ડિયાની મેડિકલ ગ્રેજ્યુએટ છું. મેં અહીં અમેરિકામાં ટેક્ષાસ યુનિવર્સિટીમાં અને આલ્બર્ટ આઈન્‌સ્ટાઈન મૉન્ટેફિઓરે મેડિકલ સેન્ટરમાં સાઈકિયાટ્રિકમાં રેસિડન્સી કરી છે. ડિપ્રેસિવ ડિસઓર્ડર, ડિપ્રેશન, સ્લીપ ડિસઓર્ડર, એટેન્શન ડેફિસિટ, હાઈપર એક્ટિવિટી, બાઈપોલાર ડિસઓર્ડર, ઈન્સોમ્નિયા, પૅઇન મેનેજમેન્ટમાં મારી એક્ષપર્ટિઝ છે. હું પણ બોર્ડ સર્ટિફાઈડ ફિઝિશિયન છું. હું મારા પતિ સાથે પ્રેક્ટિશ કરું છું.’

‘વાહ ડોક્ટર. આઈ એમ ઈમ્પ્રેશ્ડ. જો હું તમારા ટાઉનમાં હોત તો મારા બેકપૅઇન માટે તમારી પાસે જ આવ્યો હોત.’ પ્રોસિક્યુટરે જરા હળવા ટૉનમાં કહ્યું.

ડિફેન્સ એટર્નીએ ચાર પાંચ પેશન્ટને ડોક્ટર દંપતીના પ્રોફેશનલ રિવ્યુ રજૂ કર્યા. દરેકના અભિપ્રાય પ્રમાણે બન્ને ડોક્ટર તેમના પ્રોફેશનમાં નિષ્ણાત છે. ખૂબ જ ધ્યાનથી પેશન્ટના પૅઇનની વાતો સાંભળે છે, કાળજીપૂર્વક દરેક પેશન્ટનની સારવાર કરે છે. મૃદુભાષી છે. દરેક પેશન્ટને પૂરતો સમય આપે છે. એમનો રિવ્યુ સ્ટાર પાંચમાંથી પાંચ છે. ડોક્ટર અમારી કોમ્યુનિટીનું ગૌરવ છે.

બન્નેની મેડિકલ પ્રેક્ટિશ અંગે કોઈપણ પેશન્ટને કોઈ ફરિયાદ ન હતી.

‘મેડમ ડોક્ટર, આપના એકાઉન્ટ અને બિલિંગ કોણ સંભાળે છે?’ પ્રોસિક્યુટરના સવાલો ચાલુ રહ્યા.

‘બિલિંગ સેક્રેટરી અને એકાઉન્ટન્ટ આ બધું સંભાળે છે. બિલિંગ ચાર્જ, ટ્રિટમેન્ટ કોડિંગ પ્રમાણે થાય છે. પેશન્ટના કો-પેમેન્ટ વિઝિટ સમયે જ વસૂલ થાય છે અને બાકીનો ચાર્જ ઈન્સ્યુરન્સ કંપની કે મેડિકેર અગર મેડિકેઇડની પાસે વસૂલ થાય છે.’

‘ખરેખર આ બધી માથાકૂટ વાળી સિસ્ટિમ છે ખરું ને?’

‘ડોક્ટર પ્રેમલજીતસિંઘ, કમ્મર, ઘૂંટણ, ખભા કે બોચીમાં અસહ્ય દુખાવો રહેતો હોય તો એને માટેની ટ્રિટમેન્ટ શું હોય છે?’

‘જો ઓરલ મેડિસિન કામ ન કરે તો બ્રેઈનને પૅઇન સિગ્નલ પહોંચાડતી નર્વને નમ કરી નાંખવામાં આવે. આ પ્રોસિજરને “નર્વ બ્લોકિંગ” કહેવાય. આ જ નર્વ બ્લોકિંગ સર્જરી દરમ્યાન પણ કરવામાં આવે છે. આમ તો એ તદ્દન સરળ પ્રોસિજર છે. બસ દુખતી નર્વમાં ઇન્જક્શન દ્વારા મેડિસિન આપવામાં આવે છે. આમાં મારી એક્ષ્પર્ટીઝ છે. નર્વ બ્લોક કર્યા પછી પેશન્ટને પૅઇન થયું નથી.’

‘હું માનું છું કે પૅઇન તો થતું હશે પણ મગજ પર એની અનુભૂતિ ન થતી હોય.’

‘હા એમ પણ કહી શકો.’

‘હાશ! મારે પણ કદાચ મારી લોઅર બેકપૅઇન માટે નર્વ બ્લોકિંગ જ કરાવવું પડશે. પણ મને નિડલની બીક લાગે છે. બીજું કે જો ડોક્ટર જો નર્વ ચૂકી જાય તો શું? પેઈન વધી જ જાયને એટલે હિમ્મત થતી નથી. મારી તો વૅઇન પણ ઘણી પાતળી અને નાજુક છે. બ્લડ સેમ્પલ કે આઈ.વી. મુકવાની હોય તો નર્સને વૅઇન શોધવાની પણ ઘણી તકલીફ રહે છે. તમને આવી વૅઇન શોધવાની મુશ્કેલી નડે છે ખરી?’

‘ના મને એવી મુશ્કેલી નથી નડતી. મને વર્ષોનો અનુભવ છે. હું સહેલાઈથી નર્વ બ્લોકિંગ પ્રોસિજર માટેની ખરી નર્વ પકડી શકું છું.’

‘તમને તો સારો અનુભવ છે; પણ જેમને અનુભવ ન હોય અને તેમને નર્વ શોધવાની તકલીફ હોય તો તેઓ શું કરે?

‘એ કાંઈ મોટી વાત નથી. એને માટે ઈમેજીન ગાઈડન્સ મશીન આવે છે. એના ઉપયોગથી ડોક્ટર સહેલાઈથી નર્વ શોધી કાઢે છે અને એ મશીન આપોઆપ નિડલને ગાઈડ કરે છે.’

‘ડોક્ટર ,તમે ઈમેજીન ગાઈડન્સનો ઉપયોગ કરો છો ખરા?’

‘હેં, વ્હોટ? યસ નો નો, યસ.’

‘યસ ઓર નો?’ પ્રોસિક્યુટરે મુક્કો પછાડીને પૂછ્યું.

‘આ મારી પાસે એક મેડિકેર ઈન્સ્યુરન્સને મોકલેલું બીલ છે એમાં તમે ઈમેજીન ગાઈડન્સ મશીન ટેકનિકનો ચાર્જ કર્યો છે. તમે આ પ્રોસિજરમાં મશીનનો ઉપયોગ કર્યો હતો કે નહિ. ડીડ યુ યુઝ ઈમેજીન ગાઈડન્સ મશીન ફોર ધ પ્રોસિજર ઓન ધીસ પેશન્ટ? યસ ઓર નો? પ્રોસિક્યુટરે મોટો બરાડો પાડ્યો.

‘નો નો……યસ યસ, યસ આઈ યુઝ ધ મશીન.’

‘રોંગ, ડોક્ટર, રોંગ. યુ આર લાયર. યુ નેવર એવર યુઝ્ડ ઈમેજીન ગાઈડન્સ મશીન ફોર ધ પ્રોસિજર. યુ નેવર યુઝ્ડ મશીન, બિકોઝ યુ નેવર હેડ ધેટ મશીન ઈન યોર ક્લિનિક. મશીન વગરની પ્રોસિજરનો ચાર્જ ઓછો હોય છે. મશીન સાથેની પ્રોસિજરનો ચાર્જ વધારે થાય અને તમે અને તમારી પત્નીએ ઈરાદાપૂર્વક ખોટા કોડિંગથી વધારે પેમેન્ટ મેળવીને ઈન્સ્યુરન્સ કંપનીઓને અને મેડિકેર મેડિકેઈડને છેતરી છે. યુ આર થીફ. યુ આર ચિટર. આ એક બે હજાર ડોલરનો કેસ નથી. યુ સ્ટોલ મિલિયન્સ ઓફ ડોલર ફ્રોમ ધ ગવર્નમેન્ટ એન્ડ ઈન્સ્યુરન્સ કંપની. યુ એબ્યુઝ ધ હેલ્થકેર સિસ્ટિમ. ધીસ ઈઝ ધ કોમ્પ્યુટર રેકોર્ડ ઓફ ધ બીલીંગ.’ બિલિંગ રેકોર્ડ્સની પ્રિન્ટ્સનો મોટો ઢગલો જજના ડેસ્ક પર ખડકાઈ ગયો.

ડોક્ટર ત્યાં જ ફસડાઈ પડ્યા. સૌમ્યા કૌર બેભાન થઈ ગયાં.

કેસ આગળ વધતો ગયો. બસ, પછી તો એક પછી એક ચિટિંગ અને ફ્રોડના આરોપો મુકાતા ગયા અને પુરવાર થતા ગયા.

છેવટે ચુકાદાનો સમય આવી ગયો………….ચૂકાદો અપાઈ ગયો.

અને ન્યુઝ મિડિયા પર સમાચાર વહેતા થયા.

“…… આજ રોજ યુનાઈટેડ સ્ટેટ ડિસ્ટ્રિક્ટ જજ દ્વારા ભારતીય મૂળના ૬૦ વર્ષના ડોક્ટર પ્રેમલજીતસિંહ અને એની ૫૭ વર્ષની પત્ની ડોક્ટર સૌમ્યા કૌરને ૧૧૧ મહિનાની જેલની સજા ફરમાવવામાં આવી છે. સજાને અંતે છેતરપિંડી માટે ત્રણ વર્ષ સુપરવિઝન હેઠળ રહેવું પડશે. હેલ્થકેર અંગે ખોટા સ્ટેટમેન્ટ માટે બે કાઉન્ટ, એક કાઉન્ટ ઓબસ્ટ્રેકશન ઓફ જસ્ટિસ, ચાર કાઉન્ટ વાયર ફ્રોડ અને એક કાઉન્ટ આઈડેન્ટિટી થેફ્ટ હેઠળ આ સજા ફરમાવાઈ હતી. આ ઉપરાંત ડોક્ટરે $૩,૧૦૩,૮૭૪ (૩૧ લાખ ડોલર) સરકારને પાછા ભરપાઈ રહેશે. એઓ બન્ને પેઇન ક્લિનિક ચલાવતાં હતાં. બન્ને ડોક્ટર ખાલિસ્તાન ચળવળના સમર્થક હતાં. એઓ ન તો માતૃભૂમિને વફાદાર રહ્યા કે ન તો કર્મભૂમિને.”

*** 

નોંધઃ સજાની શરૂઆત થાય તે પહેલાં ડોક્ટર પત્નીનું અવસાન થયું હતું. અને એની સામેનો કેસ બંધ કરાયો હતો.

(સત્ય ઘટના પર આધારિત નવા નામકરણ સહિતની, રૂપાંતરિત વાર્તા)

પ્રગટ : “ગુજરાત દર્પણ”; એપ્રિલ ૨૦૧૯

સૌજન્ય : પ્રવીણભાઈ શાસ્ત્રીની ફેઇસબૂક દીવાલેથી સાદર

“આપ, આપ જોશી સાહેબને?”

મૉલને બાંકડે પત્ની મંજુલાબહેન સાથે સજળ નેત્રે બેઠેલા વૃદ્ધ અરુણભાઈ જોશીને જોતાં દીપકે પૂછ્યું, “આપ જોશી સાહેબને?”

“ભાઈ, સાહેબ મટી ગયાને તો વર્ષો વીતી ગયાં. અત્યારે તો હું માત્ર અરુણ જોશી જ. પણ આપ કોણ.”

“હું દીપક શાહ. સાહેબ હું હાઈ સ્કૂલમાં ચાર વર્ષ આપની પાસે જ મેથ્સ ભણ્યો છું. હું બોસ્ટનમાં રહું છું અને અહીં કોન્ફરન્સમાં આવ્યો છું. આપ ક્યારે અમેરિકા આવ્યા?” દીપકે એમની બાજુમાં બેસતા પૂછ્યું.

“સાહેબ, આપ કંઈક અસ્વસ્થ જણાવ છો. કંઈ તકલીફ તો નથી ને?”

અરુણભાઈની ભીની આંખો રૂમાલથી લુછાઈ ગઈ. અરુણભાઈને બદલે મંજુલાબહેને જવાબ વાળ્યો.

“દીપકભાઈ, અમને અહીં આવ્યાને તો ઘણાં વર્ષો થઈ ગયાં. ભગવાનની દયાથી સુખી છીએ. એમને પણ તક્લીફ તો કંઈ નથી પણ એમને એમના સ્વભાવનું દુઃખ છે.”

“આપને હું માસી કહું તો વાંધો નથી ને? માસી, ચાલો આપણે સામેના ફૂડમાર્ટમાં બેસીને નાસ્તો કરતાં વાતો કરીએ. ચાલો, સાહેબ.”

“ભાઈ, અમે તો મૉલની સામેના કોમ્પ્લેક્ષમાં જ રહીએ છીએ. પગ છૂટા કરવા રોજ મૉલમાં આવીને બેસીએ છીએ. ચાલો, આપણે ઘરે જ ચા નાસ્તો કરીએ.” મંજુલાબહેન સરળતાથી અજાણ્યાને પણ પોતાના બનાવી દેવાની આવડતવાળાં હતાં.

અરુણભાઈના હાથ નીચે ઘણા વિદ્યાર્થીઓ ભણી ગયા હતા. વિદ્યાર્થીઓને શિક્ષકો યાદ રહે. શિક્ષકોને બધા જ વિદ્યાર્થી યાદ રહે એ શક્ય નથી હોતું. અરુણભાઈએ સ્મૃતિ જાગૃત કરવા પ્રયાસ કર્યો અને ખ્યાલ આવ્યો. દીપક શાહ, એડવોકેટ મનોહર શાહનો પુત્ર હતો. જેને ત્યાં એ બે વર્ષ ટ્યૂશન આપવા જતા હતા. હા બરાબર, એ જ દીપક. પણ એ હવે ટીનેજર દીપક નહોતો. એણે પણ પચાસ દાયકા પૂરા કર્યા હતા. અરુણભાઈએ માયાળુ આગ્રહ કર્યો. “ચાલો, દીપકભાઈ, ઘરે બેસીને જૂની વાતો યાદ કરીએ.”

મંજુલાબહેને બનાવેલાં ચા નાસ્તાને ન્યાય આપતા ખબર અંતરની ઔપચારિક વાતો ચાલતી રહી.

“સાહેબ, સાંભળ્યું હતું કે આપ સ્કૂલની નોકરી છોડીને કોઈ કંપનીમા જોડાયા હતા, ખરું ને!”

“હા, કંપનીમાં જોડાયો. મારો નાનો સાવકો ભાઈ સ્કૂલમાં ભણતો હતો. મારે માટે સાવકો ન હતો. મારા લગ્ન થયા અને અમેરિકા આવવાની તક મળી. લાયકાત કરતાં સફળતા પણ સારી મળી. હવે તો નિવૃત્ત જીવનનો આનંદ માણીએ છીએ.”

“સાહેબ, મેં જ્યારે આપને દૂરથી જોયા ત્યારે મને લાગ્યું કે કોઈ વયસ્ક દંપતી મુશ્કેલીમાં લાગે છે. પાસે આવ્યો ત્યારે જ ખબર પડી કે આપ છો. આપની આંખોમાંથી ગંગા જમુના વહેતી હતી.”

 …. અને જોશી સાહેબે ફરી આંખો સાફ કરી.

‘દીપકભાઈ, વાતમાં કઈ ખાસ દમ નથી. એમનું મન હવે આળું થઈ ગયું છે. નાની નાની વાતમાં સંવેદનશીલ થઈને રડવા માંડે છે. એમણે એના ‘નાના ભાઈને સ્પોન્સર કર્યા હતા. એ અહીં અમેરિકા આવી ગયા તે ખબર પણ અમને ખૂબ મોડી પડી. સીધા એના દીકરાને ત્યાં જ ગયા હતા. મારા ભત્રીજાને પણ અમે જ સ્પોન્સર કર્યો હતો. એ અહીં આવ્યો. એકાદ વર્ષ અમારી સાથે રહ્યો. અને એક દિવસ અચાનક થોડા કાગળો લઈને અમારી પાસે આવ્યો. કહે કે કાકા, આજે ક્લોઝીંગ છે. બાર હજાર ખૂટે છે. ચેક લખી આપોને! ક્યારે, ક્યાં, કેવું ઘર લીધું તેની છેલ્લે સુધી જાણ પણ ન કરી. નાનાભાઈ માટે પણ સ્પોન્સર થયા હતા. તમે તો જાણો છો કે જ્યારે સ્પોન્સર થઈએ એટલે આપણી બધી જ આર્થિક વાતો સગાંવ્હાલાં જાણતાં થઈ જાય. આપણી સાથે રહે એટલે અહીંના તાળાં-કૂચી વગરના ઘરના ખૂણા ખાંચરાથી માહિતગાર થઈ જાય. એ જ સ્વજનો, જ્યારે પોતાની વાતો, ઈરાદાપૂર્વક છુપાવે અથવા તો પાનાની રમત હોય તેમ છેક છેલ્લી ઘડીએ પાનું ખોલે ત્યારે મન દુઃખ થાય.’

‘હવે ભાઈને દીકરાઓ સાથે ફાવતું નથી. ગઈ કાલે ફોન આવ્યો. ઇન્ડિયા પાછા જવું છે. દીકરો ટિકિટના પૈસા આપવામાં ગાળિયા કાઢે છે.  કહે કે કાકા પાસે માંગો.’

‘તમારા સાહેબ બધા સાથે ખુલ્લા મને વાત કરે છે. જ્યારે બધા કહેવાતા સ્વજનો સ્વાર્થ પૂરતો જ સંબંધ રાખે છે. સામાન્ય ગણાતી વાતો સાહજિક રીતે જણાવવામાં પણ મનચોરી રાખે છે. પણ તમારા સાહેબ સમજતા નથી. એમને એવી અપેક્ષા છે કે સ્વજનોની વાત ગામ જાણે તે પહેલાં એમની જણાવવી જોઈએ. લો કરો વાત. તમારા સાહેબને સમજાવો કે દુનિયા બદલાઈ ગઈ છે. આજે અમારી પાસે અમારું કોઈ નથી એવો ખોટો બળાપો કરવાનો કોઈ જ અર્થ નથી.’

‘આજે ભત્રીજો ક્યાં નોકરી-ધંધો કરે છે તે પણ અમને ખબર નથી.  બસ, સવારે જ ભાઈને ચેક મોકલી આપ્યો. લખ્યું હતું પાછો જા, ભઈલા. તો જ સુખી થશે.’

‘ભત્રીજા આવતા પહેલાં અમે નાના કોન્ડોમાં સુખથી રહેતા હતાં. પરિવાર સાથે આવતા ભત્રીજાથી કોન્ડોમાં ન રહેવાય. નિયમો ના પાડે : એટલે હરખાઈને આ મોટું ઘર લીધું. આજે ત્રણ વર્ષથી વેચવા પ્રયત્ન કરીએ છીએ પણ વેચાતું નથી એટલે પણ તમારા સાહેબને ડિપ્રેશન લાગ્યા કરે છે.  દીપકભાઈ, તમારા સાહેબને કંઈ સમજાવો ને’

“માસી, આપના પોતાના કંઈ સંતાન?”

“હા છે ને! એક દીકરી છે. એ કેલિફોર્નિયામાં છે. સુખી છે. ભત્રીજાના અમેરિકા આવ્યા પછી દીકરી જમાઈએ પણ અમારી સાથેનો સંપર્ક મર્યાદિત કરી દીધો છે. અમારા જમાઈને ખાસ અમારા ભત્રીજા સાથે ફાવતું નથી. દૂર છે. ટોળું ઊભું કરવું હોય તો ઘણાં છે.  વાસ્તવમાં અમારું કોઈ જ નથી.”

અરુણભાઈ કશું બોલતા ન હતા. માસી અરુણભાઈની વ્યથા અર્થ વગરની છે એમ માનતાં હોવા છતાં દીપક શાહ આગળ મન મોકળું કરતાં હતાં. જે રીતે ટ્રેઈનના સહપ્રવાસી સાથે વાત કરતા હોય તેમ દીપક શાહ સાથે વાતો કરતાં હતાં; કારણ કે દીપક શાહ માત્ર ભૂતકાળના પચિરિત વ્યક્તિ હતા. આજના જીવન સાથે કે એમને પોતાના સંબંધીઓ સાથે કોઈ જ સંબંધ ન હતો. હવે ફરીથી દીપક શાહ ક્યારે મળશે તે પણ નિશ્ચિત ન હતું. પતિની મનોદશાની વાત કરીને પોતાના મનનો ભાર હલકો કર્યો. માસી હળવાં થઈ ગયાં. અરુણભાઈ પોતાનો પરિતાપ વ્યક્ત ન કરી શક્યા. ગળતા રહ્યા, અંદર અંદર ઘૂંટાતા રહ્યા. માનસિક પરિતાપમાં પિસાતા રહ્યા.

“સાહેબ, માસીની વાત સાચી છે. આપને જે દુઃખ છે તે અપેક્ષાઓનું દુઃખ છે. તમે પચાસ વર્ષ પહેલાની ઇન્ડિયાની સંસ્કૃતિમાં જીવો છો. તમારા સમયમાં પોળોના ઘરોના દરવાજા-બારણાં બારી ખુલ્લા રહેતા હતા. બહારથી ઘરનું વાસ્તવિક જીવન બધાથી જોઈ શકાતું હતું. આજે સમય બદલાઈ ગયો છે. બારણા બારીને જાળી અને પડદા લાગી ગયા છે. પડદો ખસેડીને છાનામાના બીજાનું જીવન જાણવું છે અને પોતાની ગુપ્તતા સાચવવી છે. આ થઈ ગૃહજીવનની વાત. સ્વજન સાથે મન હૃદય પર પણ પડદા લાગી ગયા છે. ‘ડોન્ટ આસ્ક ડોન્ટ ટેલ’ કલ્ચર આવી ગયું છે. હું આને બુરખા સંસ્કૃતિ કહું છું. આંખ આડેની જાળીમાંથી જગતને જોવું પણ બુરખામાં પોતાની નગ્નતા સંતાડી રાખવી. સાહેબ, આપ તો વડીલ છો. આપને હું શીખામણ ન આપી શકું. હું તો આપને જમાનાનો વાસ્તવિક ચિતાર જ આપું છું.”

“હું વકીલાતના ધંધામાં છું. આપની માનસિક વેદના સમજી શકું છું. ઘણાના જીવતર જાણ્યા છે. હું પોતે પણ એમાંથી અલિપ્ત નથી. સાહેબ, હું પણ સત્તાવનનો થયો. માત્ર એક સંતાન, દીકરો. લગ્ન થયા. મારી પત્નીની મરજી વિરુદ્ધ મેં એને એનું પોતાનું મકાન કરી આપ્યું. માત્ર એક જ વર્ષમાં અમને જાણ કર્યા વગર નજીકનું ઘર વેચી દીધું. બીજા સ્ટેટમાં મુવ થઈ જવાના આગલા દિવસે મળવા આવ્યો ત્યારે ખબર પડી.”

“અમારી વચ્ચે કોઈ તકરાર કે અણબનાવ નથી. માત્ર આ આજની જીવનશૈલી છે. ભલે. એ લોકો સુખી છે. મારી પત્ની બે વર્ષ પહેલાં જ ગુજરી ગઈ. ત્રણ દિવસ એ આવી ગયો. વહુથી આવી શકાયું નહીં. ચોથે દિવસે ઘરમાં હું એકલો. મને મનમાં એમ કે દીકરો વહુ મને કહેશે કે ડેડી, તમારી અહીંની પ્રેકટિશ બીજા લોયરને વેચીને મારી સાથે આવી જાવ. એકલા રહીને શું કરશો? પણ માનસિક અપેક્ષા અધૂરી જ રહી. દીકરો પણ લોયર છે. અરે થોડા દિવસ એમની સાથે રહેવા માટે વિવેક પણ ન કર્યો. માસી, આપ તો આપના ભત્રીજાની વાત કરો પણ મારી તો પોતાના ઉછેરેલા દીકરાની વાત છે."

“પહેલા તો ખૂબ જ દુઃખ થયું. હવે થોડો નફ્ફટ થઈ ગયો છું. દીકરા પાસે કોઈ અપેક્ષા નથી. દીકરા-વહુ સાથે કોઈ પૂર્વગ્રહ નથી. ભગવાન અને આપના જેવા વડીલોના આશિષથી ધંધો સારો ચાલે છે. સુખી છું. મેં મારા જીવનને કુટુંબના નાના વર્તુળમાં બાંધી નથી રાખ્યું. જુદી જુદી ક્લબમાં મેમ્બર થયો છું. દીકરો જાણે છે કે હું સુખી છું. મેં માનસિક પરિતાપો પર હાસ્યનો બુરખો પહેરાવી દીધો છે.”

“સાહેબ, હું જોઈ શકું છું કે આજીવન પુરુષાર્થ પછી આપના જીવન માટે જે હશે તે પૂરતું હશે. આપ કહેવાતા સ્વજનોની આંધળી માયાથી મુક્ત થઈ જાવ. આપોઆપ એમના તરફની આપની અપેક્ષાઓ દૂર થઈ જશે. જૂના સંબંધોના ખાબોચિયામા જીવવા કરતાં હંગામી, પણ વહેતા સંબધ વધુ સ્વચ્છ હોય તે મારા જાત અનુભવથી શીખ્યો છું. સાહેબ, ચિંતા છોડો. મંદીના દિવસો પૂરા થયા છે. રિયલ એસ્ટેટ માર્કેટ પણ સુધરતું જાય છે. થોડા સમયમાં ઘર પણ વેચાશે. મારી આજે રાતની ફ્લાઈટ છે. હું નીકળી જઈશ. આ મારો કાર્ડ છે. તમે મને તમારી અનુકૂળતા પ્રમાણે ફોન કરજો. હું આવીને તમને લઈ જઈશ. આપને બોસ્ટનની ફ્રેશ એરની જરૂર છે.”

દીપક શાહ, એક સમયના વિદ્યાર્થીએ ગુરુને આજનું બુરખાશાત્ર સમજાવ્યું, ચરણ સ્પર્શ કરી વિદાય લીધી.

સૌજન્ય : પ્રવીણકાન્તભાઈ શાસ્ત્રીની ફેઇસબૂક દિવાલેથી સાદર; 03 માર્ચ 2021