રિક્સા ચાલકો તરીકે હવે પ્રમાણમાં સારું ભણેલા યુવાનો જોવા મળે છે. ભણતરની નિષ્ફળતા તેમના વ્યવહારોમાંથી નજરે પડતી રહે છે. તે પેસેન્જરો સાથે વાતો કરવા ચાહે છે. તે મોબાઇલ ઉપર ‘બાંધેલા’ ગ્રાહકોના સંપર્કમાં રહે છે, રિક્સાની વીમાની પોલિસીમાં ઓછામાં ઓછું પ્રિમિયમ હોય તેવી કંપનીઓની શોધ, તે નવરા હોય ત્યારે ફોનના ડેટાપ્લાન હેઠળ પણ કરતા રહે છે. તે જી.પી.એસ. વાપરી શકે છે. મોટા ભાગના બારમું ધોરણ પાસ છે; કેટલાક આટ્ર્સના સ્નાતકો છે તો કોઈક કોમર્સમાં થોડોક સુધી ભણેલા મળે છે. ક્યારેક કોઈક હિન્દીભાષી પણ મળી આવે છે.સાહેબ, છેલ્લા દોઢ કલાકથી અહીં પેસેન્જરની રાહ જોતો બેઠો છું. ત્યારે તમે મળ્યા. મને આવકારતા તેણે કહ્યું. મીટર ઝીરો કરીને રિક્સાને હેન્ડલ મારીને તેણે ચાલુ કરી. ‘શું કરીએ, ધંધામાં હરીફાઈ બહુ વધી ગઈ છે. અને તેમાં પાછું આ બી.આર.ટી.એસ.; મેટ્રો આવશે તો શું ય થશે !’
‘તમે શું ભણેલા, ભાઈ?’ મેં પૂછ્યું.
‘કૉલેજનું છેલ્લું પૂરું ન કરી શક્યો?’ તેણે નિશ્વાસ સાથે કહ્યું.
‘કેમ, શું બન્યું?’ સામાન્ય ઇંતેજારીથી મેં પૂછ્યું. ‘
સાહેબ આ સેમેસ્ટર પ્રથા ભૂત જેવી છે. ભણ્યા વગર પરીક્ષાઓ આવે જ જાય. કોઈક વર્ષનું કોઈક પેપર સામે માથું કાઢીને ઊભું જ હોય! ભણવાની નહીં પણ પરીક્ષાની ફી ભરીભરીને થાકી ગયો. છેવટે છોડી દીધું.’
એક ઊંડા મૌન અને દિલનો બોજ સાથે તે રિક્સા ચલાવતો રહ્યો.
થોડીક વારે તે ફરી ચાલુ થયો. ટ્રાફિકમાં એકાએક રિક્સા ફરી દોડવા માંડે તેમ તે ફરીથી બોલવા માંડ્યો.
‘પણ, સાહેબ, સાચું કહું મેં ભણવાનું છોડ્યું, તે તો સારું જ થયું. મારી સાથેના, ભણી રહ્યા પછી હજુ નોકરીઓ માટે ફાંફાં મારે છે. પણ મારું તો મીટર ચાલુ જ થઈ ગયું!’
ફરી તે ચૂપ થઈ ગયો. તેણે રીઅર-વ્યૂ મિરરમાં જોયું. અમારી નજરો મળી. તેને ખાતરી થઈ કે હું હજુ તેનામાં રસ લઈ રહ્યો છું એટલે એણે આગળ ચલાવ્યું.
‘હમણાં જ મારી સાથે ભણનારાં અને હોંશિયાર ગણાતી છોકરી મળી. તેનો નોકરીનો ઇન્ટરવ્યૂ હતો. મેં તેને ઇન્ટરવ્યૂની જગ્યાએ ઊતારી દીધી અને તે જેવી ઊતરી તેવી તરત જ રિક્સા દોડાવી મેલી.’
મને આશ્ચર્ય થયું. ‘કેમ, ભાડું ના લીધું?’ મેં પૂછ્યું.
‘સાહેબ, ખરું કહું?’ તેણે ગળું ખંખેર્યું થોડાક હિચકિચાટ પછી ફરી તેણે રીઅર-વ્યૂ મિરરમાં જોયું અને કહેવા માંડ્યું.
‘સાહેબ, ખાલી રિક્સા સાથે હું તો પેસેન્જરની રાહ જ જોતો હતો. ત્યાં મિરરમાં જોયું તો તે બસ સ્ટેન્ડે ઊભી હતી. વારે વારે તે ઘડિયાળમાં જોતી હતી અને પર્સના પૈસા ગણતી હતી. હું તો તાલ જોયા કરતો હતો. આખરે પંદર વીસ મિનિટની આ મથામણ પછી તે લગભગ દોટ મૂકીને મારી રિક્સામાં બેઠી. તે મને ઓળખી ગઈ હતી. તેણે સરનામું આપ્યું અને મેં તેને પહોંચાડી દીધી.’
‘ઠીક છે, ભવિષ્યમાં ક્યારેક કમાશે તો આપશે. આજે મને તેના આશીર્વાદ તો મળશે ને! તેણે કહ્યું.’
મારે ઊતરવાનું ઠેકાણું આવી ગયું હતું. મારું ભાડું ચૂકવતાં-ચૂકવતાં મેં તેને કહ્યું. ‘લે ભાઈ, આ દોઢસો રાખ અને પેલી છોકરીનો ઇન્ટરવ્યૂ પૂરો થાય એટલે પાછી ઘેર પણ મૂકી આવજે.’
સૌજન્ય :”અભિદૃષ્ટિ”, અંક – 131, વર્ષ – 12, અૉક્ટોબર 2018; પૃ. 23