ચાલો અમેરિકા … કેટલાક બનાવો (2)
યૅલ વખતે હું અને રશ્મીતા હૅમ્ડન, કનેટિકટમાં ડૉ. પ્રવીણભાઇ ભટ્ટને ત્યાં રહેલાં. પ્રવીણભાઈ તે આપણા જાણીતા કેળવણીવિદ નાનાભાઇ ભટ્ટના દીકરા. પ્રવીણભાઈ વૅક્સિનના મોટા રીસર્ચર ને યૅલમાં જ પ્રૉફેસર.
હું યુનિવર્સિટીથી એમના ઘરે પાછો ફરું ત્યારે ડાઇનિન્ગ ટેબલ પર પ્રવીણભાઈ મારી રાહ તો જોતા જ હોય પણ મને પૂછવાના નાનામોટા પ્રશ્નોનું એમણે કાગળ પર ટાંચણ કરી રાખ્યું હોય – વળી, નાનું ટેપરૅકર્ડર ગોઠવી રાખ્યું હોય. જમતાં જમતાં અને જમ્યા પછી પણ અમારી પ્રશ્નોત્તરી ચાલે. બધું રૅકર્ડ થાય.
શેને વિશે પૂછતા? એ જ બધું – ગુજરાત ઇન્ડિયા પોલિટિક્સ નેતાઓ કેળવણી સાહિત્ય સંસ્કૃતિ સમાજ. અમારા એ પ્રશ્નોત્તરી-કાર્યક્રમો મને બિલકુલ યાદ છે. હૅમ્ડનની પ્ર-શાન્ત શેરીઓ, કોઇ અણજાણ પંખીની તીણી ચપ્ઝચપ્ઝ, ઘરમાં ચોપાસ વિજ્ઞાનીય અસબાબ. એ વચ્ચે પ્રવીણભાઇ મને એક મોટા ગજાના સજાગ વિચારક વરતાયેલા.
એમણે તેમ જ મધુસૂદન કાપડિયાએ અને કિશોર દેસાઇએ મારી ઘણી સભાઓનાં આયોજન કરેલાં. એ સભાઓ વિશે ક્યારેક વિસ્તારથી વાત કરીશ.
એક સભા ઍલ.એ.માં ડૉ. વિક્રમ કામદારના નિવાસસ્થાને થયેલી. મને વિક્રમભાઇએ આગ્રહ કરીને ‘પ્રૉબ્લેમ ઑફ મીનિન્ગ’ વિશે બોલવા કહેલું. એ ઘરેલુ સભામાં બેઠેલી વિવિધ વિદ્યાશાખાની વ્યક્તિઓએ પણ સૂર પુરાવેલો કે હા, મીનિન્ગનો પ્રૉબ્લેમ તો એમને પણ છે, સતત નડે છે. સભાને અન્તે રિવાજ મુજબની ખાણીપીણી હતી. પછી બધાં વિખેરાઇ ગયેલાં. વિક્રમભાઇનાં બા સૂવા માટે એમના રૂમમાં ચાલી ગયેલાં પણ વિક્રમભાઇ અને તેમનાં પત્ની ડૉ. અંજના તેમ જ અમે બન્ને બે વાગ્યા લગી જાતભાતની બૌદ્ધિક વાતોએ ચડી ગયેલાં.
વિક્રમભાઇ કહે – અહીં અમેરિકામાં અમે ‘સ્પિરિચ્યુઅલ સ્ટાર્વેશન' અનુભવીએ છીએ. એ નાજુક મુદ્દાની ચર્ચા પછી અમે કામચલાઉ સમાધાન પર આવેલા કે એવી ભૂખ કદી પણ મટતી નથી પણ એનું હોવું એ તો ઘણી મોટી વાત છે.
પછી અમે સ્યાદ્વાદની – પરહૅપ્સિઝમની – વાતો પણ કરેલી.
બીજી દિવસે નીકળવાનું હતું. હું અમારી બૅગ ખસેડતો’તો. એમની ગવર્નેસ જોયા કરતી’તી. મેં જ્યારે ઇશારો કર્યો ત્યારે હસીને આવી અને મદદ કરવા લાગી. પહેલી વાર સમજાયું કે પશ્ચિમના દેશોમાં માગ્યા પહેલાં મદદ કરવા દોડી જવાનો રિવાજ નથી. સમજાયેલું કે એ રીતે તેઓ આપણા આત્મવિશ્વાસની રક્ષા કરે છે – ભલે ને એમાં તમને અવિનય લાગે, કે તમારી કસોટી થતી લાગે.
એ પછી ૨૦૦૨નું વર્ષ મારા માટે નોંધપાત્ર નીવડ્યું : જૂનમાં હું પ્રૉફેસર અને હેડ પદેથી નિવૃત્ત થયો. તરત પછી બે સુન્દર ઘટનાઓ ઘટી :
University of Pennsylvania
Pic Courtesy : Amazon.com
સપ્ટેમ્બરમાં યુ.જી.સી. દિલ્હીએ મને ‘પ્રૉફેસર-ઇમેરિટસ’-નું નેશનલ લેવલનું બિરુદ આપ્યું. ત્યારે પણ મેં ઉમાશંકરની કાવ્યસૃષ્ટિપરક પદ્યરચના પર કામ કરેલું.
૨૦૦૨ના નવેમ્બરમાં, મને જણાવાયું કે યુનિવર્સિટી ઑફ પૅન્નસીલ્વેનિયામાં રાઇટર-ઇન-રેસિડેન્સ રૂપે મારી પસંદગી થઇ છે.
Writer – in – Residence
Pic Courtesy : Shiksha Study Abroad
મિત્ર બાબુ સુથારને મારી સજજ્તા વિશે પૂછ્યું હશે. મને બાબુએ ફોનથી જાણ કરી ત્યારે મેં એક જ વાત જાણવા માગી કે – મને મારી ગુણવત્તા સબબ બોલાવાયો છે કે કેમ. બાબુએ સૉગંદથી જણાવેલું કે – તમને તમારાં ક્રૅડેન્શ્યલસ જોઈને જ બોલાવ્યા છે. મને સારું લાગેલું. તૈયારી કરવાનો ઉત્સાહ ઉતાવળો થઇ ગયેલો.
સૌ જાણે છે એમ એ બન્ને બિરુદ પશ્ચિમી છે, અમેરિકી છે. એ મને, કપડવણજના પેલા મહત્ત્વાકાંક્ષી અધ્યાપકને, ત્રેસઠ વર્ષની વયે ખાસ્સા વિદ્યાકીય શ્રમ પછી પ્રાપ્ત થયેલાં.
એ બન્ને ઘટનાઓને હું મારી કારકિર્દીની શિરમોર ઘટનાઓ ગણું છું.
= = =
(December 5, 2021: Ahmedabad)
સૌજન્ય : સુમનભાઈ શાહની ફેઇસબૂક દિવાલેથી સાદર