ઓસ્ટ્રેલિયાના મૅલબૉર્નની ધમધમતી ફ્લીન્ડર્સ સ્ટ્રીટને નાકે આવેલા વૈભવશાળી આલિશાન મોલમાં અમદાવાદથી ઉચ્ચ અભ્યાસાર્થે ગયેલો અમિત પટેલ પાર્ટટાઈમમાં કાઉન્ટર પર કામ કરે છે.
અમિત પટેલ કાઉન્ટર પર આવતા ગ્રાહકોનાં બીલ ફટાફટ બનાવે છે તથા પૈસા ગણીને સસ્મિત ચહેરે ગ્રાહકોનો આભાર માની બીલ તથા પૅક સામાન આપે છે. પાર્ટ ટાઈમમાં કામ કરીને ભણવાની મોંઘી ફી અને રહેવા–જમવાનો ખર્ચ એ પોતે કાઢે છે.
મોલના મુખ્ય પ્રવેશદ્વારથી એક દૂબળો–પાતળો, ગમગીન ચહેરે એક ગુજરાતી યુવાન પ્રવેશે છે. તે ખૂબ જ દુ:ખી લાગે છે. તેને અંગત કામ માટે વતનમાં ફૅક્સ કરવો છે; પરન્તુ ફૅક્સ કરવાનો વિધિ તથા કેટલો ખર્ચ થશે તે જાણતો નથી. અરે, ખીસ્સામાં પૂરતા પૈસા પણ નથી! તે અમિત સામે મીટ માંડીને, તે નવરો પડે તેની રાહ જોઈને એક ખૂણામાં ઊભો છે. ગ્રાહકોથી વીંટળાયેલા અમિતનું ધ્યાન તેની તરફ જાય છે અને ચબરાક અમિત બધું સમજી જાય છે. ગ્રાહકોને પ્રેમથી પતાવીને તે જુવાન તરફ વળે છે. તેને સસ્મિત વદને આવકારતાં પ્રેમથી બોલે છે : ‘બ્રધર બોલો, શી સેવા કરું, આપની?’
બહુ દિવસે પોતાને કોઈએ ગુજરાતીમાં સંબોધ્યો અને તે પણ એક મોટા ભાઈના વાત્સલ્યભાવથી, તેથી એ જુવાન ભાવવિભોર થઈ ગયો! મહાપરાણે રોકેલો અશ્રુબન્ધ તૂટી ગયો. બોલી જ ન શકાયું. બસ, રડતો જ રહ્યો! ચાલાક અમિત બધું સમજી ગયો. પ્રેમથી તેને બરડે હાથ પસવારતાં બોલ્યો : ‘નપાસ થયો છે ને? શું રડે એમાં આમ છોકરીની જેમ? ચાલ, હસ જોઉં!
મહાપરાણે, આંસુ લુંછતો જુવાન ફીક્કું હસ્યો. બધી વ્યથા હવે મોં વાટે ટપકવા લાગી : ‘નપાસ નહીં, બધા ય વિષયોમાં ફુલ્લી નપાસ થયો છું. ફરીથી ભણવું પડશે અને બધી ફી પણ ફરીથી ભરવી પડશે! મોડાસાના ગરીબ નાઈનો દીકરો છું. નાનકડી નાઈની દુકાન છે અમારી, મોડાસામાં. માંડ ઘર ચાલે છે, ત્યાં ફીના અઢાર લાખ રૂપિયા કાઢવા ક્યાંથી? હવે, ઇન્ડિયા પાછો પણ શું મોઢું લઈને જાઉં? ગરીબ–પ્રેમાળ પપ્પાએ ઉધાર–ઉછીના કરીને – દેવું કરીને, મારી જીદ સામે ઝૂકી જઈને, મને ભણવા મોકલ્યો છે.
‘મારે ઘરે ફૅક્સ કરવો છે રૂપિયા મંગાવવા; પરન્તુ તે ફૅક્સ કરવાના ફદિયાં પણ મારી પાસે નથી! અહીં હું બહુ મથ્યો પાર્ટ ટાઈમ નોકરી કરવા; પરન્તુ અંગ્રેજી હજી બરાબર આવડતું નથી તથા અહીંના ગોરા લોકોના ઉચ્ચાર પણ એવા જુદા જ છે કે કશું સમજાતું નથી. જ્યાં કૉમ્યુનિકેશનમાં જ પ્રોબ્લેમ હોય, ત્યાં નોકરી ક્યાંથી મળે? વળી, હું બહુ ભણેલો નથી. જેમ તેમ કરીને ધોરણ બાર પાસ કર્યું. દેખાદેખીમાં એજન્ટની મદદથી ‘કુકરી’(રસોઈકળા)માં એડમિશન મળી ગયું અને મોટે ઉપાડે દેવું કરીને આવી ગયો. અહીં બધું કમ્પ્યુટરથી ચાલે છે અને મને કમ્પ્યુટરનો ‘ક’ નથી આવડતો. પછી નોકરી ક્યાંથી મળે? મજૂરી જેવા કામ માટે જાઉં છું તો મારા શરીરનો માંયકાંગલો બાંધો જોઈને જ તરત ના પાડી દે છે!’
અમિતનો પ્રેમાળ હાથ હજી પણ તેનો બરડો પસવારતો હતો. તેણે હિમ્મત બંધાવતાં કહ્યું : ‘અરે, એમાં ગભરાઈ જવાનું? બધું નવું હોય, ઘર યાદ આવતું હોય, ત્યારે આવું લાગે તે સાવ સ્વાભાવિક છે. જ્યારે અમે નવા આવેલા ત્યારે અમે પણ બાથરૂમમાં જઈને છાને ખૂણે રડેલા!’
અમિતે તેના વતી મોડાસા ફૅક્સ કરી દીધો અને પૈસા પણ જાતે જ ચૂકવી દીધા. પછી પ્રેમથી તે જુવાનને જણાવ્યું : ‘મારું નામ અમિત પટેલ. અમદાવાદથી અહીં ભણવા આવ્યો છું. પરીક્ષા પતી ગઈ છે અને સદ્દનસીબે હું પાસ પણ થઈ ગયો છું. પી.આર.ની ફાઈલ મૂકી છે. હાલ તો જૉબ કરું છું. તારું નામ શું, ભઈલા?’
‘કનુભાઈ લિમ્બાચિયા મારું નામ. મોડાસામાં વૃદ્ધ પિતા નાયીની દુકાન ચલાવે. માંડ ગુજરાન ચાલે. ફરીથી ફી ભરી શકાય તેમ નથી. અહીં ક્યાંક કશુંક કામ મળી જાય તો …. નહીંતર પરત ઇન્ડિયા જવું જ પડશે.’
ચબરાક અમિતના મનમાં ઝબકારો થયો. તેણે વિચાર્યું, નાયીનો દીકરો છે તો નાયીનું કામ પણ તો જાણતો જ હશે ને! અહીં ‘હેર–ડ્રેસર’ શોધ્યા ય જડતા નથી. તેણે પ્રેમથી કનુને પૂછ્યું, ‘તને હેર ડ્રેસર તરીકેનું કામ મળે તો? વળતર પણ સારું મળે!’
કનુ ઉત્સાહથી બોલ્યો :‘હા, હા, તે તો અમારો ખાનદાની ધંધો છે. મને સરસ ફાવે. હું એકદમ તૈયાર જ છું.’
અને અમિતે જ્યાં પોતે નિયમિત વાળ કપાવતો હતો તે મોટી દુકાનમાં કનુભાઈને ગોઠવી દીધો. બસ, કારીગરીનું જ કામ ને? ક્યાં અંગ્રેજી ઝાઝું બોલવું પડે કે ન ફાવે? પાછો બાપદાદાનો વારસાઈ ધંધો! કનુભાઈ તો જબરા ગોઠવાઈ ગયા! આજની ઘડી ને કાલનો દિવસ !
વર્ષો વીતી ગયાં આ વાતને. અમિતને પી.આર. પણ મળી ગયો. ઓસ્ટ્રેલિયાની ટેલિકૉમ્યુનિકેશનની માસ્ટર ડિગ્રીને લીધે એકદમ સેટલ થઈ ગયો.
એક દિવસે મોબાઈલ ટેલિફોનના, કવરેજની મોજણી કરવા ઓફિસર અમિત, પોતાની મોજણી ટીમ સાથે સિટીમાં ફરતો હતો ત્યારે એક સુન્દર વૈભવશાળી દુકાનમાંથી કોઈએ તેના નામની બૂમ પાડી. તેને નવાઈ લાગી! તેણે દુકાનને ધારીને જોઈ તો ઉપર સુન્દર મઝેનું બોર્ડ હતું : ‘ઇન્ડિયન હેર ડ્રેસર’.
તેને લાગ્યું કે કોઈ ભાઈબન્ધ ત્યાં વાળ કપાવવા આવ્યો હશે અને તેને જોઈને બોલાવતો હશે. તે દુકાનની અન્દર ગયો. વૈભવી ઠાઠવાળી, પાંચ ખુરશીવાળી, હેર ડ્રેસીંગની મઝાની એર કન્ડિશન્ડ દુકાન જોઈ અમિત ખુશ થઈ ગયો. અમિત હજી કંઈ જુએ, વિચારે તે પહેલાં તો, ફેશનેબલ કપડાંમાં સજ્જ એક યુવાન તેના પગમાં પડી તેની ચરણરજ લેતો હતો! અમિત ઓળખી જ ન શક્યો એ જુવાનને. સુન્દર તન્દુરસ્ત શરીર અને એકદમ લેટેસ્ટ ફેશનનાં ઉત્તમ કપડાં!
જુવાને જ ઓળખાણ આપી : ‘ન ઓળખ્યો મને અમિતભાઈ? હું કનુભાઈ લિમ્બાચિયા. મોડાસાનો. તમારે ત્યાં ફૅક્સ કરવા આવ્યો હતો!’
અમિતને તરત ટ્યૂબ લાઈટ થઈ : ‘અરે, કનુભાઈ તમે? કેમ છો? તમે નોકરી બદલી કે શું આ નવી દુકાનમાં?’
‘ના, અમિતભાઈ, આપની કૃપાથી આ મારી પોતાની દુકાન હું ચલાવું છું. પાંચ ખુરશીની દુકાન ધમધોકાર ચાલે છે.’
અમિત આભો બની ગયો! તેને બધું યાદ આવી ગયું. ‘પુરુષાર્થ કરનાર કદી નિરાશ થતો નથી’ તે સત્ય તેની નજર સમક્ષ ઝગારા મારતું હતું. તેણે કનુનો ખભો થાબડ્યો : ‘શાબાશ દોસ્ત! મને તારા પર ગર્વ છે.’
બન્ને જણા પ્રેમથી વાતે વળગ્યા. વાતવાતમાં અમિતની નજર દુકાનના પ્રવેશદ્વારના કાચ પર પડી. મોટા સુન્દર અક્ષરે ગુજરાતીમાં લખ્યું હતું : ‘ઇન્ડિયન સ્ટુડન્ટ્સને જૉબ મળશે : રૂબરૂ મળો.’
‘કનુભાઈ, તમે વળી ક્યારથી આ એમ્પ્લૉયમેન્ટ એક્સચેન્જ ખોલ્યું?’
ખૂબ જ ગમ્ભીરતાથી કનુ બોલ્યો : ‘હા, અમિતભાઈ, આ મારી દુકાન ઇન્ડિયાના સ્ટુડન્ટ્સ માટે એમ્પ્લૉયમેન્ટ એક્સચેન્જ કરતાં પણ વધારે છે. હું કોઈ પણ વિદ્યાર્થીને કામ અપાવવાનો પૂરેપૂરો પ્રયત્ન કરું છું. મારી દુકાનમાં જ પંદર છોકરા કામ કરે છે. તથા જેને કામ જોઈતું હોય તે સામેના પાટિયા પર પોતાનું નામ અને મોબાઈલ નંબર લખી જાય છે. જ્યારે કામ મળે ત્યારે હું અચૂક તેઓને ફોન કરું છું અને તેમને બોલાવીને, જેણે કામ આપવું હોય તેનો મેળાપ કરાવી દઉં છું. હવે તો, જેને કામ આપવું છે કે પાર્ટ ટાઈમ માણસની જરૂર છે, તેવા માલિકો મારે ત્યાં નામ, કામ તથા મોબાઈલ નંબર લખાવી જાય છે. હું તો બન્નેને જોડી આપતી એક ‘કડી’ માત્ર છું. આ સંસ્કાર તો તમે જ મને આપ્યા હતા ને?’
અમિત અનિમેષ નયને જોઈ રહ્યો, કનુભાઈને .. તેનું મન વિચારતું હતું –
‘જ્યોત સે જ્યોત જલે …’
લેખક સમ્પર્ક : 46– શાકુન્તલ બંગ્લોઝ, સોલા રોડ, અમદાવાદ–380 061
ફેબ્રુઆરી, 2016ના ‘અખંડ આનન્દ’ના અંકનાં પાન : 39, 40, 41 ઉપરથી, એમના અને ‘અખંડ આનન્દ’ના સૌજન્યથી સાભાર ..
‘સન્ડે ઈ.મહેફીલ’ – વર્ષઃ પંદરમું – અંકઃ 431 –July 28, 2019
તમે જો ફેસબુક જોતા હો તો https://www.facebook.com/sundayemehfil.uttamgajjar આ ‘સન્ડે ઈ.મહેફીલ’નું પાનું છે. જરુર જોજો ને ફ્રેન્ડ્સ રીક્વેસ્ટ મોકલજો ..
સામાન્ય રીતે સાહચર્યનો અર્થ આપણે દામ્પત્યજીવન સાથે જોડીએ છીએ, પણ કમ્પૅન્યન્શિપ અથવા એસોસિયેશનના અર્થમાં, સાહચર્ય એટલે, સાથે રહેવું કે ફરવું તે, સહચાર, સંગ, સાથ, સોબત, હંમેશાં સાથે હોવું તે. સંપાદક અને સાહિત્યકાર ભરત નાયક-ગીતા નાયકે, આ સાહચર્ય શબ્દને, અથવા એ ભાવને, સાહિત્યની સોબતના દાયરામાં ચરિતાર્થ કર્યો, તેનું આ અનોખું પુસ્તક 'સાહચર્ય' છે. ગુજરાતમાં નાના-મોટા શહેરોમાં, નાના-મોટા સ્વરૂપે અનેક સાહિત્ય શિબિરો થાય છે. ભરત નાયક-ગીતા નાયકે ત્રીસેક વર્ષ સુધી આવી શિબિરોનું આયોજન કરેલું. આટલી ધીરજ અને ઉત્કટતા એ મોટી વાત છે.
