એક સંસ્કાર નગરીમાં, એક સુંદર સવારે, અને એક રમણીય, અાહ્લાદક, ઉજ્જવલ અને ભવ્ય ભાવિનો સંકેત અાપતું દૃશ્ય દીઠું. અામ તો એ દૃશ્ય નહીં, સ્વયં કાવ્ય હતું, એક ખળખળ વહેતું ગીત, એક રેશમી મુલાયમ ગઝલ, એક નાટ્યાત્મક અછાંદસ, એક પ્રેરક મહાકાવ્ય, એક …
ઊભા રહો, તમે કોઈ ગઝલસંગ્રહના લોકાપર્ણમાં ગયેલા ?
ના, કેમ ?
તો નક્કી સુગમ સંગીતના કાર્યક્રમના સંચાલકને સાંભળ્યા હશે.
ના, ભ’ઈ ના, એવું કંઈ નથી. હું તો માત્ર એક સાધારણ અને અનુપમ દૃશ્ય વિશે તમને માહિતી અાપતો હતો.
તમે જે ભાષા વાપરી એવી મેં તમારી પાસેથી ભાગ્યે જ સાંભળી છે, તેથી થયું કે તમે કશા સંમોહન હેઠળ હશો, કોઈ જાદુઈ પ્રભાવ જેવું.
તમે અામ તો સાચા કહેવાવ. હું હચમચી ગયો છું, ભીંજાઈ ગયો છું. તમને એ દૃશ્ય અાલેખી દેખાડું.
ઈર્શાદ … થાવા દ્યો.
જે નગરીની વાત કરી રહ્યો છું તે નગરીનાં બાળકો પાસે નવલાં દફતરો હતાં. અા પ્રદેશમાં કોઈ પાસે એવાં દફતર જોયાં નથી અમે.
નવલાં એટલે યુ મીન નવાં નક્કોર ? તો ભલા માણસ, નિશાળો ખૂલે ત્યારે ચિલ્લર પાર્ટી નવાં દફતરો લઈને જ જાય, અા તો જૂનો રિવાજ છે !
બિલકુલ કલ્પનાવિહીન, કોરાભઠ્ઠ અને મંદગતિ છો તમે. અા દફતરો માત્ર નવાં જ નહીં, નવીન ચિત્રોવાળાં હતાં.
કેવાં ચિત્રો ? બાળકોને ગમે એવાં કોઈ પ્રાણીપાત્રો કે ફૂલપત્તી કે એવું હશે, એમાં નવું શું ?
ફરી ઠોકર ખાધીને ? ચિત્રોની કલ્પના કરવાનું તમારું ગજું નથી. એ માટે મહાબલિ, મહાપ્રાણ વ્યક્તિ જરૂરી.
તે તમે બોલો, અમે જે છીએ તે, તમે તો દમદાર છો !
દફતર પર અાપણા પ્રિય મુખ્યમંત્રી અને અાપણને જે પ્રિય હતા તેવા વડા પ્રધાન સોહે છે, સાથસાથ ને અડખેપડખે.
ના હોય, અાટલું બધું ના હોય, નાનાં ભૂળકાંઅોને અાવી છબિઅોનું અાકર્ષણ હોય ? એ તો દફતર જોઈને જ ડરશે, કે અા નવા સાહેબો વળી …
ન માનતા હો તો ચાલો મારી સાથે, સંસ્કારનગરીની શાળા નંબર વન, કે ટુ, કે થ્રીમાં. ટેણિયાઅોનાં દફતર પર તમારી સગ્ગી અાંખે જોઈ લ્યો અા મહાનુભાવોને !
એટલે અા દફતરો બજારમાં મળે ? વેચાતાં ?
ના મિત્ર, કેવળ શાળા પ્રવેશોત્સવ અને કન્યા કેળવણી કાર્યક્રમ હેઠળ જ અા દુર્લભ દફતરો સુલભ થવાનાં. છે તમારા પરિવારમાં કોઈ પ્રવેશોત્સુક બાળ કે બાળા ?
નસીબદાર છું કે બધાંયે ભણી પરવાર્યાં. બાકી અાપણા જમાનામાં ક્યાં પ્રવેશોત્સવ હતા ? તો યે મેટૃિક-પાસનો છાકો પડી જતો. શું ફાંકડું અંગ્રેજી બોલતા ને લખતા અાપણા વખતમાં ! અા તો ભણવાને નામે અાટલી કૂદાકૂદને ધમાધમ, પણ દળીદળીને કૂલડીમાં ! અાપણે કેળવણીનું તો …
બોલતા જ નહીં. બધાં વરસ અાખું કેટલો પરસેવો પાડે છે તે ખબર છે ? કેટલા તો ઉત્સવો કરે છે ભેગાં થઈને !
તોયે ભણી પરવારેલાંઅોને તો જોયાં છે ને ? ચાર વાક્ય માતૃભાષામાંયે બોલતાંયે તતપપ અને અંગ્રેજી તો લખી વાળ્યું પૂરેપૂરું. વાંચે શું ધૂળ ને પથરાં ?
તે નહીં વાંચે તો કંઈ નહીં, વહેવાર શીખશે. પલોટાશે એટલે કાબેલ થઈ જશે. વિજયને વરશે.
શેમાં કાબેલ ? વખાણ કરવામાં ? પોતાને સ્થાપિત કરવામાં ?
એમાં ખોટું શું ? બધાંને માર્કેટિંગનું ભૂત વળગ્યું છે, અને કોઈ ભૂવાને એ ગાંઠવાનું નથી. સર્વત્ર તમે જ તમે. રજૂ થાવ, છવાઈ જાવ, અાક્રોશથી ખાબકો, ભોંય ફાડીને નીકળો, ખૂણે ખાંચરે, અહીં ત્યાં, જળમાં, હવામાં, સમાચારમાં.
તે અાપણે કંઈ સર્વવ્યાપ્ત, સર્વશક્તિમાન છીએ ?
લો, અાટલીયે ખબર નથી તમને શું ? છીએ જ તો !
(સદ્દભાગ્ય : “નિરીક્ષક”, 01 જુલાઈ 2013, પૃ. 24)
દેશ ગુલામ હતો ત્યારે રાજા રામમોહન રાયે બંગાળમાં સતીપ્રથા સામે અવાજ ઉઠાવીને અંગ્રેજો પાસે સતીપ્રથા વિરોધી કાયદો કરાવીને સામાજિક ક્રાંતિ આણી હતી. કાયદા થકી સમાજસુધારણાનો નવો ખયાલ આપણા દેશમાં વિકસ્યો, પણ આજે ય સમાજસુધારણા માટે આપણે કાયદાની જરૂર પડી રહી છે, એ આપણા સમાજની કમનસીબી જ ગણવી જોઇએ, કારણ કે લોકો જાગૃત હોય તો કોઈ નિયમ-કાયદા બનાવવાની જરૂર જ ન પડે! પણ એવું થઈ રહ્યું નથી. આટલું ઓછું હોય આપણી સરકારોને આવા જરૂરી કાયદા બનાવવાની ફરજ પાડવા માટે આંદોલનો ચલાવવા પડે છે! મહારાષ્ટ્રમાં જાદુટોણા અને અંધશ્રદ્ધા વિરોધી કાયદો બનાવવા માટે લગભગ બે દાયકાથી ઝુંબેશ ચાલી રહી છે. મહારાષ્ટ્ર અંધશ્રદ્ધા નિર્મૂલન સમિતિના નેજા હેઠળ રાજ્યભરમાં જાદુટોણા વિરોધી ચળવળ ચલાવવામાં આવે છે, પણ કહેવાતાં ધાર્મિક સંગઠનો અને જૂથોને આ પ્રવૃત્તિ ઝેર જેવી લાગે છે, અને એટલે તેઓ સમિતિના સ્થાપક અને કાર્યાધ્યક્ષ ડો. નરેન્દ્ર દાભોળકરની હત્યા કરવા સુધી પહોંચ્યા છે. પુણેમાં ગત ૨૦ ઓગસ્ટના રોજ ડો. નરેન્દ્ર દાભોળકરની ગોળી મારીને હત્યા કરી દેવાઈ. મોર્નિંગ વોક પર નીકળેલા ડો. દાભોળકરને પીઠ પાછળથી કાયરતાપૂર્ણ હુમલો કરીને ગોળીથી વીંધી દેવાયા. ડો. નરેન્દ્ર દાભોળકરનો 'વાંક' એટલો જ હતો કે તેઓ સમાજમાંથી અંધશ્રદ્ધાનાં અંધારા ઉલેચવા માગતા હતા. છેલ્લાં ૧૮ વર્ષથી તેઓ રાજ્યમાં જાદુટોણા વિરોધી કાયદો લાવવા માટેની ચળવળ ચલાવી રહ્યા હતા. તેઓ મહારાષ્ટ્ર અંધશ્રદ્ધા નિર્મૂલન સમિતિ થકી રાજ્યમાં શ્રદ્ધા અને પરંપરાના નામે ચાલતાં ધતિંગો સામે લોકજાગૃતિની ઝુંબેશ ચલાવવાની સાથે સાથે સામાજિક બદીઓને દૂર કરવા માટે પ્રયાસરત હતા. પણ કહેવાતા ધાર્મિક સંગઠનો-જૂથોથી ડો. દાભોળકરની પ્રવૃત્તિને સમાજસુધારણાની દૃષ્ટિએ તો ક્યાંથી જોઈ શકે, કારણ કે તેમને ખ્યાલ હતો કે લોકો જાગૃત થઈ જશે તો આપણી અબજો કમાતી દુકાનો બંધ થઈ જશે.