તૃપ્તિ શાહ, આ નામ જ્યારે પણ મનમાં આવે, ત્યારે એક નહીં, બે ચહેરા સામે આવે. એક એ ચહેરો જે ખૂબ આક્રોશ અને જુસ્સાથી સ્ત્રી સશક્તિકરણ, પર્યાવરણ, કોમવાદ કે અન્યાયની ઘટનાઓ સામે અવાજ ઊઠાવતો હોય, સવાલ ફેંકતો હોય અને જવાબ ન મળે ત્યાં સુધી જોમ ટકાવી રાખતો હોય. બીજો એ ચહેરો જેમાં નિર્ભેળ હાસ્ય, અવાજની ભારોભાર મીઠાશ, હૂંફ અને પોતાની વાત ધીરજથી સામી વ્યક્તિને સમજાવવાની કુશળતા છલકાતી હોય.
હું એમને મારા શાળાના દિવસોથી જાણું. ઘરમાં પિપલ્સ યુનિયન ફોર સિવીલ લિબર્ટીઝની મિટીંગ્ઝ હોય કે પછી સેક્યુલર ડેમોક્રેસીનાં કાર્યક્રમો થતાં હોય – જ્યારે પણ મારા પપ્પા સાથે હું આ બધા કાર્યક્રમોમાં જતી, ત્યારે તૃપ્તિબહેન અને રોહિતભાઈ અચૂક હોય. નાની હતી ત્યારે મેં નોંધ્યુ કે અમુક લોકો, જેને પપ્પા અવારનવાર ફોન કરતા એમાંનો એક નંબર તૃપ્તિબહેન અને રોહિતભાઈના ઘરનો હતો. હું મોટી થઈ અને અખબારમાં કામ કરવા માંડી, પછી મારા ફોન પરથી પણ એ નંબર હંમેશાં ડાયલ થતો, કારણ કે સાચું માર્ગદર્શન અને સચોટ જવાબ બીજે ક્યાંયથી ભાગ્યે જ મળતાં.
નિશાળમાં હતી ત્યારે ‘સહિયર’ સંસ્થાના કાર્યક્રમોમાં જતી. મને હજી ય તૃપ્તિબહેનની એ છબી યાદ છે, જેમાં એ ગાંધીનગરગૃહની બહાર ઊભાં હોય. ખાદીનો કુરતો પહેર્યો જ હોય અને બુલંદ અવાજમાં એ સ્ત્રીઓનાં મુદ્દાને સંબોધતાં હોય. મને એમણે ‘સહિયરે’ કરેલાં શેરી નાટકોમાં પણ ભાગ લેવડાવ્યો હતો. વડોદરામાં સ્ત્રીઓને લગતો કોઇ પણ મુદ્દો હોય, તૃપ્તિ બહેન એમાં મોખરે હોય જ. કદાચ ફેમિનીઝમ કે પેટ્રીઆર્કી કે પછી વિમન એમ્પાવરમેન્ટ જેવાં મોટામસ શબ્દો હું શીખી અને એ શબ્દો સમજી, એ પહેલાં, એના અર્થ જીવવાની શરૂઆત કરાવવાનો શ્રેય મારે તૃપ્તિબહેનને જ આપવો જોઇએ. મેં ગુજરાતનાં બીજા શહેરોમાં પણ કામ કર્યું, પણ તૃપ્તિબહેન જેવો સહકાર, સચોટ માહિતી અને મુદ્દા અંગેની સ્પષ્ટતા આપી શકે એવાં લોકો બહુ જૂજ મળ્યાં.
તૃપ્તિબહેન અને રોહિત ભાઈનો પહેલીવાર યુગલ તરીકે ઇન્ટરવ્યુ લેવાની તક મને મળી હતી. નાનપણથી એમની સાથેની દોસ્તી મને બહુ ફળી એમ કહેવામાં કોઈ અતિશયોક્તિ નથી. દિવાળી ન ઉજવતું યુગલ કે દીકરાનાં નામ પાછળ પહેલાં મમ્મીનું નામ અને પછી પપ્પાનું નામ લખાતું હોય, એવા કુટુંબની વાત કે પછી જ્યાં એવું કમ્પ્યુટર છે જે પહેલાં ‘શી’નો વિકલ્પ જાતે જ ઑફર કરે છે, કઈ રીતે ભણેલા કુટુંબોમાં ભ્રૂણહત્યાનો આંકડો બહુ મોટો છે, એવું બધું જ મને આ ઘરમાંથી મળ્યું. તૃપ્તિબહેન પાસેથી ક્યારે ય નન્નો નથી સાંભળ્યો. એમને ફોન કરીએ એટલે તરત જ ‘હં, ચિરંતના’નો ઉમળકા ભર્યો અવાજ સાંભળવા મળે અને જેટલી ધીરજથી વાત સમજાવે એટલી જ ધીરજથી સવાલો અને મૂંઝવણ પણ સાંભળે.
‘એમને કેન્સર છે’નાં સમાચાર મારા એક અંગત મિત્રએ મને થોડા મહિનાઓ પહેલાં જણાવ્યા હતા, ત્યારે લગભગ એક કલાક મારું મગજ બહેર મારી ગયું હતું. એમને ફોન કરવો કે નહીં એવું બહુ વિચાર્યું, પણ પછી અંતે ફોન કર્યો અને રોહિતભાઈ સાથે વાત થઈ. એમના અવાજની સ્વસ્થતાએ મને જેટલો સધિયારો આપ્યો, એટલી જ અંદરથી હલાવી પણ નાખી. મને ખાતરી છે કે એ સ્વસ્થતા આજે પણ એટલી જ હશે જેટલી હંમેશાં એમનામાં રહી છે. એન્જિનિયર રોહિતભાઈ અને કોમર્સનાં પ્રોફેસર તૃપ્તિબહેન જેટલાં માણસાઇથી જીવતાં આવ્યાં છે, એ જ એમનાં દીકરા માનવમાં પણ ઉતર્યું છે, એની મને ખાતરી છે.
તૃપ્તિબહેન હવે નથી …. ‘સહિયર’નાં બહુ મોટાં મિત્ર હવે નથી; પણ એ હશે … એવા દરેક મુદ્દામાં કે સવાલમાં કે વિરોધમાં જ્યાં સ્ત્રીઓ કે પર્યાવરણ કે કોમી એખલાસની વાત હશે એમાં તૃપ્તિબહેન હશે જ .
હું મારા લગ્નની કંકોત્રી આપવા ગઈ હતી, ત્યારે એમને મળી હતી. અને એમણે અમને બંન્નેને ઘરે આવવા કહ્યું હતું, કારણ કે તૃપ્તિબહેન અને રોહિતભાઈ લગ્નમાં નથી જતાં. તે દિવસે પણ ખૂબ વાતો કરી હતી અને પપ્પાને પેટ ભરીને યાદ કર્યાં હતા. એ વાતો ભુલાતી નથી અને બીજી કેટલી ય વાતો એમનાં મૃત્યુના સમાચાર સાંભળીને હું ફરી જીવી ચૂકી છું.
તૃપ્તિબહેન, હું તમને બહુ મિસ કરીશ … અને 26મી મે પછી આવેલા રોહિતભાઈના ઇ-મેઇલ્સ મને તમારી વધારે યાદ અપાવશે.
e.mail : chirantana@gmail.com