અમેરિકામાં ગુજરાતી હોવાના બે ફાયદા. એક તો આપણાં તહેવારો ઉજવાય અને અમેરિકનોના તહેવારો પણ ઉજવવાના મળે. હજુ અમે નવરાત્રીના ગરબામાંથી માંડ થાક ખાવા બેઠા, અને આવી દિવાળી. તેમાં ફટાકડા તો ફોડવાના નહીં અને દિવાળી ડિનર ચાલુ થઈ જાય. દિવાળી ડિનર જમ્યા પછી કરવાનું શું, ત્યારે કહેશે કે ગરબા ગાવ. ગરબા પણ નાના પાયા પર ડિનર પછી ખાવાનું પચે તેટલા જ. આ ડિનર જુદા જુદા નાતીલાઓને મળવા માટે થાય છે. અમેરિકામાં જુદી જુદી નાત અને જાતીના લગભગ પાંચસો મંડળો છે. તે બધાં મંડળ વરસમાં ત્રણ ચાર ફંક્શન કરશે. સ્પ્રીંગ ફેસ્ટીવલ. સમર પિકનીક, નવરાત્રી અને દિવાળી અને વિન્ટરમાં અમેરિકન તહેવારોમાં થેન્કસ ગિવીંગ અને ક્રિસમસ અમારી રાહ જુએ.
ઠંડી ચાલુ થઈ ગઈ છે. વિન્ટરના એંધાણ વર્તાય છે. ગયા ગુરુવારે અમેરિકામાં થેન્કસ ગિવીંગ ડે ઉજવાયો. તેમાં મૂળ વાત એ છે કે તે નવેમ્બરના છેલ્લા ગુરુવારે, આખા દેશમાં દરેક કુટુંબ ભેગા થાય છે. રજા એકલા ગુરુવારની હોય. પરંતુ લોકો પોતાને ગામ જતાં ફાવે એટલે શુક્રવારની રજા પણ બધી ઓફિસો અને બિઝનેસમાં મળે છે. અને આમ જોઈએ તો શનિ–રવિની રજા તો હોય જ, એટલે લોકો થેન્કસ ગિવીંગની ચાર દિવસની રજાની રાહ આખું વરસ જોતાં હોય છે. એટલે તેના આગલા દિવસે, બુધવારે રેકોર્ડ બ્રેક ટ્રાવેલીંગ થાય છે. એરપોર્ટો પર કે રેલવે સ્ટેશનો પર ચાલવાની જગ્યા નથી મળતી. રિઝર્વેશનવાળાનો જ પત્તો લાગે. આ વરસે પેરીસના હુમલા પછી અમેરિકન ગવર્મેંટે ટ્રાવેલીંગની ચેતવણી આપી હતી, છતાં લોકો ટ્રાવેલીંગમાં મસ્ત હતા. તેમાં જો વેધર ખરાબ હોય અને સ્નો પડે તો અસંખ્ય ફલાઈટ કેન્સલ થાય. એટલે બળતામાં ઘી હોમવા જેવું. તેમાં રોડ પરના ટ્રાફિકની તો કલ્પના પણ ન થાય. ટ્રાફિકની વાત કરીએ તો આપણો ટ્રાફિક યાદ આવી જાય. આપણી મુસિબત એ છે કે આપણે ત્યાં પૈસાદાર લોકો વધવા માંડ્યા છે. મોટરો વધવા માંડી છે. અને રસ્તા તેના તે જ છે. તો લોકો કાર ચલાવે ક્યાં? અને પોતે ચાલે ક્યાં? ન્યૂ યોર્કમાં એક જોક છે કે દુનિયાનો સૌથી મોટો પાર્કિંગ લૉટ કયો? તો કહે કે ન્યૂ યોર્કનો લોંગ આઈલેંડ એક્ષપ્રેસ વૅ. જ્યાં ખૂબ ટ્રાફિકને કારણે કાર ચાલવા કરતાં વધારે વખત ઊભી રહે છે. તમે ફસાઈ જાવ તો કલાકોના કલાકો નિકળી જાય તો ય તમે હાલી પણ ના શકો. એ રોડ પર કેટલીએ પ્રેગનન્ટ, લેબર પેઈનવાળી સ્ત્રીઓએ, હોસ્પિટલની જગ્યાએ ટેક્સીમાં જ બાળકને જન્મ આપ્યાં છે.
બીજી વાત એ કે લોકોમાં ટર્કી નામના પક્ષીને ડિનરમાં આરોગવાનો મહિમા છે. તે દિવસે કરોડો ટર્કી લોકોના ડિનર ટેબલ પર હોય છે. એકાદ ટર્કીને પ્રેસની હાજરીમાં, ઓબામા "પ્રેસિડેન્શિયલ પાર્ડન" આપશે. અને ફોટોગ્રાફરો તેના ફોટા પાડવા દોડા દોડી કરશે. એ પણ એક તમાશો બની જાય છે. ચારસો વરસ પહેલાં, જ્યારે ઈંગ્લેંડથી વસાહતીઓએ (પિલ્ગ્રીમ્સ) અમેરિકાની ધરતી પર પગ મુક્યો ત્યારે બે વસ્તુ તેમને દેખાઈ, રેડ ઈન્ડિયન્સ અને ટર્કી બર્ડસ. બિચારા બન્નેના ઘાણ કાઢ્યા. જરા કલ્પના કરો કે આ યુરોપિયન પ્રજાની જગ્યાએ ભારતના કચ્છના સાગરખેડૂઓ પહેલાં આવ્યા હોત તો? મને નથી લાગતું કે તેઓએ અમેરિકાના આ નેટીવ્સને ધરમૂળથી ઉખેડી નાખ્યા હોત. નવા યુરોપિયન વસાહતીઓએ શરુઆતમાં આ નેટીવ ઈન્ડિયનોને થેન્કસ ગિવીંગ ડે ઉજવવાનું આમંત્રણ આપી ટર્કીનું ડિનર જમ્યા હતા. સાથે સાથે એપલ પાઈ અને ક્રેનબેરી સોશ રાખ્યો જે આજે પણ ખાવાની પ્રથા બની ગઈ છે. જેમ આપણે ત્યાં મકર સંક્રાન્તિને દિવસે તલસાંકળીનો મહિમા છે તેમ.
મારું કુટુંબ પણ થેન્કસ ગિવીંગ ડેને દિવસે ભેગું થાય છે. વરસો પહેલાં અમારા કુટુંબમાં એક દીકરી સાથે જ બીજા એક ક્રિશ્ચીઅન કુટુંબ સાથે મનાવતા. મારી પત્ની ટર્કીની જગ્યાએ બટાકાની સૂકી ભાજી બનાવતી. સાથે સાથે એપલ પાઈ બનાવતી. પછી તો "લોગ આતે રહે ઓર કાફલા બનતા ગયા". અમે જ્યાં રહીએ છીએ તે ગામ હેમિલ્ટનમાં, અમે સુરતની પી.ટી. સાયન્સ કોલેજમાં ભણેલા આઠથી દસ મિત્રો, કુટુંબો સાથે થેન્કસ ગિવીંગ દિવસે મળતા હતા. તેમાં હંસાબહેન અને મોહનભાઈ કોસમિયા (કોલેજના સ્ટાફ) તથા ભગુભાઈ અને જાનકીબહેન ટેલર અમારા હોસ્ટ બનતાં. ભગુભાઈની હોટલ હતી. એટલે ભગુભાઈનો સ્ટાફ કિચન સંભાળતો. અને બાકીના સુરતી મિત્રો, સુરતી ભાષામાં કોલેજના દિવસો યાદ કરતાં અને હા હા હી હી કરતાં. અમારા એ મઝાના દિવસો હતા. સી.એમ. દેસાઈ સાહેબ અને કુસુમબહેન ૧૯૮૭માં અમેરિકા આવ્યાં હતાં, ત્યારે અમારા આ ગ્રુપે તેમના સ્વાગતમાં પ્રોગ્રામ પણ કર્યા હતા. પછી તો બાળકો મોટાં થયાં. અને સાથે સાથે અમે પણ ઢીલા પડ્યા.
હવે આ ચાર દિવસનું બીજું મહત્ત્વ એ છે. કે વેપારીઓ આખા વરસની કમાણી અને સૌથી વધુ વેચાણ આ ચાર દિવસોમાં કરે છે. ધ્યાનથી જોશો તો આ વેપારીઓ અને બીજા બિઝનેસવાળાઓ આપણાં જીવનને ઘડે છે. તમે વિચારો અને તમારી ચારે બાજુ જુઓ તો તમારી પોતાની પસંદગીની વસ્તુઓ ઓછી દેખાશે. અને જે દેખાશે તે તમારા ગળામાં અને મગજમાં આ બિઝનેસવાળાઓ એ ઠાંસી છે. આપણાં ભારતમાં વેલેન્ટાઈન ડે કે ક્રિસમસને હિન્દુ મુસલમાનને કાંઈ લાગે વળગે નહીં પણ બિઝનેસવાળાઓએ પોતાના કાર્ડ વેચવા, સાંટા ક્લોઝને ઘુસાડ્યો કે પછી પાર્ટીઓમાં કમાવા માટે હેપી ન્યૂ યરના સેલિબ્રેશનનો આ દારુ ગાંડી પ્રજાના મગજમાં પાયો. આપણાં ખુદના જ શેરી ગરબામાંથી માતાજીની ભક્તિ બાદ કરી સ્ત્રીઓને નવી ફેશનના બ્હાના હેઠડ ઉઘાડા બરડા સાથે નાચતી કરી દીધી. અમેરિકા પણ આ બિઝનેસીસની ચુંગાલમાંથી બચ્યું નથી. પહેલાં ક્રિસમસ સેલ ૨૦મી ડિસેમ્બરે ચાલુ કરતા. પછી તે જરા વહેલું ચાલુ કરતા – આ બધી વાતોનો હું સાક્ષી છું. પછી સેલ નવેમ્બરના અંતમાં. આજકાલ તે નવેમ્બરના છેલ્લા ગુરુવાર પછીના શુક્રવારથી જ ચાલુ કરી દીધું. હવે આપણા ભારતીયો આ તહેવારમાં ક્યાં આવ્યા? તો જાણીને આશ્ચર્ય થશે કે આ દેશમાં આપણા ભારતીયો છે. તો આ દેશની ઈકોનોમી ચાલે છે .. વસ્તુ એમ છે કે થેન્કસ ગિવીંગ ડે પછી એક જ મહિનામાં ક્રિસમસ આવે ક્રિસમસ વખતે ફ્રેન્ડસ અને ફેમિલીને ગિફટ આપવાની હોય. અથવા ઈન્ડિયા જવાનું હોય અમેરિકાના ગુજરાતીઓ ડિસેમ્બરથી માર્ચ સુધી ઈન્ડિયા જવાનું નક્કી કરે કારણ કે ઈન્ડિયાનું વેધર સરસ હોય છે અને અમેરિકાની ઠંડીથી બચી જવાય. તો તેની ખરીદી માટે આ ફ્રાઈ ડે જેવો બીજો દિવસ ના મળે .. તો આ દિવસે ક્રિસમસનું અને ઈન્ડિયા માટે શોપિંગ પતાવે છે. દરેક સ્ટોર્સમાં દરેક વસ્તુ સેલમાં હોય.
હવે થોડાં વરસ પહેલાં સ્ટોર્સ દસ વાગ્યાના નોરમલ ટાઈમ કરતાં પહેલાં સવારના સાત વાગે ખૂલતા. લોકો સવારે સાત વાગે સ્ટોર ભરી દે. પછી આ બિઝનેસીસ સમજી ગયા કે લોકોને ખરીદી જ કરવી છે. એટલે તેમણે સ્ટોર્સ સવારના ચાર વાગે ખોલવા માંડ્યા. અને દરેક વસ્તુ પર લગભગ ચાળીસથી પચાસ ટકા ડિસ્કાઉન્ટ આપે. પાંચસો ડોલરનું લેપટોપ સેલમાં ત્રણસોમાં મળે. અને હજાર ડોલરનો ટીવી ચારસોમાં મળે. એવા ટી.વી. દસ કે પંદર હોય. તે ફક્ત આ બ્લેક ફ્રાઈ ડેને દિવસે જ. અને તે પણ લિમીટેડ નંબરમાં હોય. એટલે વહેલું તે પહેલું ના કાયદે. હવે બાકીના લોકો આવ્યા છે તે ખાલી હાથે થોડા જાય ? તેઓ મોંઘી વસ્તુ ખરીદે.
આ વસ્તુઓ થોડા ડિસ્કાઉન્ટથી મળે. આ ડિસ્કાઉન્ટ શબ્દથી મરેલો ગુજરાતી પણ બેઠો થઈ જાય. હવે આવા ડિસ્કાઉન્ટનો લાભ ન લઈએ તો ગુજરાતે લજાવવું પડે. એકલા ગુજરાત જ કેમ આખા દેશે લજાવવું પડે એટલે જ્યારે સ્ટોર ખૂલે ત્યારે અંદર જવાની ધક્કામુક્કીમાં પંજાબીઓ, સાઉથ ઈન્ડિયનો પણ ગુજરાતીઓ સાથે જોડાય છે. છેલ્લા ત્રણ ચાર વરસથી બધા સ્ટોર્સ હવે શુક્રવારે સવારના ચાર પાંચ વાગે નહીં પણ ગુરુવારે રાતના બાર વાગે ખૂલે છે. આ વરસે સ્ટોરસ્ ગુરુવારે સાંજે છ વાગે જ ખોલવાની જાહેરાત થઈ ગઈ છે. સ્ટોરની આગળ એટલાં ટોળાં થાય છે કે સ્ટોરના બારણાં ખોલતાંમાં જ અંદર સેંકડો લોકો ધસી જતાં હોય છે.
ચાર વરસ પહેલાં, ન્યૂ યોર્કના એક વોલમાર્ટમા બારણાં ખોલતાંમાં જ સેંકડો શોપર્સ અદર ધસી ગયા. અને દરવાજા ખોલવાવાળા ગાર્ડને કચડી નાખ્યો. હવે લોકો પોલીસની હાજરીમાં, દરેક મૉલના દરવાજા પાસે લાઈનોમાં ઊભા રહે છે – રાતના દસ વાગે. અને રાતના બાર વાગે અંદર વ્યવસ્થિત રીતે ધક્કામુક્કી કરતાં પેશે છે. ગયે વરસે ન્યૂ જર્સીના એક વોલમાર્ટમાં મારે પત્નીજી માટે સ્માર્ટ ફોન લેવાનો હતો. તે પત્નીજીની ઉશ્કેરણીથી ગયો ખરો. પણ હજારો લોકોના ટોળાં જોઈને મને પેલો કચડાઈ ગયેલો સિક્યુરિટી ગાર્ડ યાદ આવી ગયો. આ લાઈનોમાં વ્હાઈટ અમેરિકન, આફ્રિકન અમેરિકન, સ્પાનિસ અમેરિકન પણ હોય છે. તેમ છતાં એ ટોળામાં નેવુ ટકા આપણાં લોકો હતા. શરુઆતમાં તો શાંતિથી ઊભા હતા. પરંતુ બાર વાગે દરવાજા ખૂલ્યા કે લાઈનો બધી અદ્રશ્ય થઈ ગઈ અને લોકો બારણાં તરફ ધસવા લાગ્યા. દેશની પ્રણાલી ચાલુ ન રાખીએ તો ડૂબી મરવું પડે. મેં બ્લડ પ્રેસરવાળાએ અહીં શહિદ થવા કરતાં પત્નીજીને પટાવીશું નહીં તો તેના હાથે શહિદ થવાનું નક્કી કરી ઘર ભણી હંકાર્યું. પછી બીજે દિવસે રેગ્યુલર ભાવે એ જ ફોન ખરીદ્યો. થોડા પૈસા વધુ ખર્ચાયા પણ જીવ તો બચ્યોને! મારા માટે બીજો દિવસ થેંક્સ ગિવીંગ ડે બન્યો. મને પોતાને ડર લાગતો હોય તો હવે ક્રિસમસ સેલનો. પણ એ જુદી કહાણી છે.
છેલ્લી બ્લેક ફ્રાઈડેની બ્લેક જોક –
અમેરિકાની જાસૂસી સંસ્થામાં નવા એજન્ટોની ભરતી કરવાની હતી. તેમને દેશપ્રેમી એજન્ટોની જરૂર હતી. ઉમેદવારો આવ્યા. પહેલાનો ઈન્ટરવ્યુ લેવાનો હતો. તેને કહેવામાં આવ્યું કે બાજુના રૂમમાં તમારી પત્ની છે. તે દેશદ્રોહી છે. અને ફોરેન એજન્ટ છે. આ ગન લો. અને તેને શુટ કરી દો, પહેલા ઉમેદવારે કહ્યું ,"સાહેબ,એ મારી પત્ની છે. તે જે હોય તે. તેને હું ગોળી ન મારું. મારે તમારી નોકરી નથી જોઈતી." તે ભાઈ નીકળી ગયા. બીજાએ અને ત્રીજાએ પણ તેમ કર્યું. ચોથાએ પોતાની પત્નીને મારવા ગન લીધી અને બાજુના રૂમમાં ગયો. થોડી વારમાં પાછો આવ્યો. અને પેલા ટેસ્ટ લેનાર ઓફિસરને કહે કે, "તમે તો કેવા લોકો છો? આ ગનમાં તો ખોટી બુલેટસ્ ભરી હતી. તેને કાંઈ ન થયું. પછી મારે તેને ગળું દાબીને મારી નાખવી પડી."
E mail-harnishjani5@gmail.com
‘ફીર ભી દિલ હૈ હિન્દુસ્તાની’, કોલમ, “ગુજરાતમિત્ર”, ૦૨ ડિસેમ્બર ૨૦૧૫
