તમે માનશો? પહેલાંનાં બૈરાં શું શું કરતાં, તે બધું મને મોઢે થઈ ગયું છે. કારણ કે મારા પતિદેવ દિવસમાં દસ વાર એનું પારાયણ મને સમ્ભળાવે છે. સવારના પહોરમાં મને મરવાની પણ ફુરસદ ન હોય. ચા-નાસ્તો, પાણી ભરવું, કપડાં બાફવાં, કૂકર ચઢાવવો, લોટ બાંધવો, એમને નવ વાગ્યાની લોકલ પકડાવવાની, છોકરાંવને નિશાળે મોકલવાનાં – એ કશાયમાં જરીકે હાથ ન દે તે તો બળ્યું, પણ ધીરે ધીરે ચા પીતાં, પગ પર પગ ચઢાવી છાપું વાંચતાં જ્યારે એક પછી એક હુકમ છોડવા માંડે – પાણી ગરમ થયું કે? બાથરૂમમાં ટુવાલ મુક્યો? મારાં કપડાં ક્યાં? – ત્યારે સંયમ રાખવો અઘરો પડે.

તેમાં તે દિવસ તો લગભગ બરાડ્યા : 'મારા એકેય ખમીસને પૂરાં બટન નથી. ચાર દિવસથી તને કહ્યું છે. આખો દિવસ કરે છે શું? પહેલાંનાં બૈરાં તો કેટલું કામ કરતાં?'

'હમણાં અમારા મહિલા મંડળની વ્યાખ્યાનમાળા ચાલે છે. કાલે પૂરી થશે એટલે બધું વ્યવસ્થિત કરી આપીશ.’

થોડો વખત થયો, ત્યાં ફરી બાંગ પડી : 'મારો રૂમાલ નથી મળતો. પેન ને ઘડિયાળ ક્યાં છે? મારાં મોજાં?'

'પોતે વ્યવસ્થિત રાખવું નહીં અને બીજા પર ધમપછાડા?' મારાથી બોલાઈ ગયું.

'પહેલાંનાં બૈરાં આમ સામું નહોતા બોલતાં. પતિની સેવા માટે ખડે પગે હાજર! આખો દિવસ કામ કરીને રાતે પાછાં પગ દબાવી આપતાં, તળિયે ઘીનું માલિશ કરી દેતાં. આજે તો બસ, મહિલા મંડળ અને સમાન હક્ક !’

અને મને થયું, ચાલ બાઈ, એમની એવી જ ઇચ્છા છે તો પહેલાંનાં બૈરાંનો પાઠ ભજવી બતાવું! સાસુને પણ વિશ્વાસમાં લીધાં. સાંજે આવ્યા ત્યારે હું અસ્સલ પહેલાંનાં બૈરાંના સ્વાંગમાં સજ્જ હતી : કાછોટો મારી પહેરેલો નવ વારી સાડલો, માથે ઘટ્ટ અમ્બોડો, કપાળમાં વિક્ટોરિયા છાપ મોટો ચાંદલો, 15-20 બંગડીઓ! એ જોઈ જ રહ્યા, પણ સાસુની હાજરીમાં કંઈ બોલ્યા નહીં. થોડી વારે હાથમાં ઝોળી પકડાવીને કહ્યું, 'શાકભાજી લેતા આવજો. અને એલચી કેળાં. બાને ઉપવાસ છે'.

સાસુએ મમરો મુક્યો, 'તારા સસરા આને સાથે લઈ કાયમ શાક લઈ આવતા.’

એ શું બોલે? પછી એમણે આઘાપાછા થઈ કહ્યું, ‘તું ય ચાલને !’

'આજે અગિયારસ. મારે બા સાથે મંદિરે જવાનું છે.’

દોઢ કલાકે પરસેવે રેબઝેબ થતા આવ્યા. કાંઈ ભાજી આણી છે ભાજી! 'આટલી બધી?'

'કેટલી લાવવાની હતી તે ક્યાં કહેલું?'

'અને આ પડીકું શાનું?'

'તેમાં એલચી છે. એલચી, કેળાં લાવવાનું કહેલું ને?'

અમે સાસુ વહુ હસ્યાં છીએ કાંઈ હસ્યાં છીએ તે દિવસે ! રોજની જેમ છોકરાં લેસનની ડિફિકલ્ટીઝ પૂછવા આવ્યાં. મેં પપ્પા તરફ ધકેલ્યાં.

'છાપું વાંચવા દે ને. જા મમ્મીને પૂછ.’

'મમ્મી કહે છે જા, પપ્પા પાસે. પહેલાંનાં બૈરાંને નહોતું આવડતું એ જ ઠીક હતું.’

'લાવ, તું કયા વર્ગમાં છે?'

સાસુથી ન રહેવાયું, 'તને એ ય ખબર નથી?

હું તમાશો જોતી રહી. રાતે કાંસાનો વાટકો અને ઘી લઈ રૂમમાં પહોંચી ત્યારે ઘસઘસાટ ઊંઘતા હતા. ખૂબ થાક્યા હશે. મેં પગ દબાવવા માંડ્યા અને ઘી ઘસવા માંડ્યું. એ ઊઠીને બેઠા થઈ ગયા. 'આ શું માંડ્યું છે?'

'કાંઈ નહીં. પહેલાંનાં બૈરાં પતિની સેવા કરતાં !’

બીજે દિવસે સવારે બાથરૂમમાં અબોટિયું મૂક્યું : 'આજથી પૂજા નાહીને તમારે કરવાની.’

એમની આંખો પહોળી થઈ ગઈ : 'આ શું ગાંડપણ માંડ્યું છે?'

'પહેલાંનાં બૈરાં પૂજા નહોતાં કરતાં. પૂજાપાઠ પુરુષો જ કરતા.’

ત્યાર પછી બે-ચાર દિવસ ગાંધીને ત્યાંથી ખરીદી કરવી, વીજળીનું બીલ ભરવું, બૅન્કમાંથી પૈસા લાવવા, ગૅસ પૂરો થયો તેનો ફોન કરવો, છોકરાંવની નિશાળે જવું, શાક લાવવું, છોકરાંવને ભણાવવાં – બધું જ એમને સોંપ્યું ! 'તું કર' એમ કહેવાનો અવકાશ જ નહોતો, કેમ કે પહેલાંનાં બૈરાં આવું કાંઈ કરતાં નહોતાં. અને છેલ્લે ચાર દિવસની "હક્ક રજા" લઈ મેં કામમાંથી બિલકુલ છુટ્ટી લીધી.

એક દિવસ સાંજે આવી એમણે કહ્યું, 'તારી મા તારા ભાઈને ત્યાં આવી છે. તને મળવા બોલાવી છે. '

માને મળવાની હોંશમાં હું નાટક ભૂલી ગઈ. અને સ્વાંગ ઉતારી તૈયાર થઈ એમની સાથે નીકળી. ટૅક્સીમાં બેઠા પછી કહે, 'હાથ જોડ્યા, માવડી ! આઠ દિવસથી આ શું નાટક માંડ્યું છે?'

'નાટક? તમારી સેવામાં ખડે પગે હાજર રહું છું. રાતે પગચમ્પી કરું છું. પહેલાંનાં બૈરાં …'

'બસ, બસ હવે, બહુ થયું ! આજે હુંયે તને નાટક બતાવું !’

'એટલે શું, મા નથી આવી?'

'કેવી બનાવી !’ કહેતાંકને મારી સામે એમણે નાટકની બે ટિકિટ ધરી …. ‘ઘરસંસાર …. !’

(શ્રી વૈજયંતી ફણસળકરની ‘મરાઠી’ વાર્તાને આધારે)    

(વીણેલાં ફૂલ – 8;  પ્રથમ આવૃત્તિ, એપ્રિલ 1985; પાના 01-04)