પરાપૂર્વ

જે.ડી. સૅલિંગરની ક્લાસિક The Catcher in the Rye ઘણા સુજ્ઞ વાચકોએ વાંચી હશે. મનુષ્યના જીવનમાં બાળપણથી યુવાવસ્થામાં જતાં એડલસન્સ(ટીન ઍજ, કિશોરાવસ્થા, કુમારાવસ્થા?)ની નાનકડી બારી પર કેન્દ્રિત છે. આ જીવનનું યથાર્થ દર્શન થવાની ઉજળી તકની બારી છે.

બાળપણની નિર્દોષતા પછી તાર્કિક બુદ્ધિની તાજી તીક્ષ્ણ ધાર નીકળી હોય અને શરીરમાં નવો તરવરાટ હોય ત્યારે આસપાસના જીવનનો દંભ અને બુદ્ધિહીનતા સ્પષ્ટ અને સ્વાભાવિક રીતે દેખાય છે. પુખ્ત વયના સમાધાનો અને અનુકૂલનોનાં આવરણ ન હોવાથી નફિકરી બંડખોર પ્રતિક્રિયા પણ તરત જન્મે છે.

સમાધાનના અનેકવિધ આવરણોથી આવૃત્ત પુખ્ત વય માટે એડલસન્સનું યથાર્થ દર્શન છીછરી બાલીશતા છે. પણ એ દર્શનમાં રહેલા સત્યનો રણકાર એને સતાવે પણ છે. કિશોરાવસ્થાનો એ મિજાજ પ્રભાવિત થવા, ખેંચાઈ જવા પણ તત્પર હોય છે. પ્રોટોકોલ અને કન્ફર્મિટીથી જોજનો દૂર હોય છે. રાજકારણીઓ, ધર્મગુરુઓ, ક્રાંતિકારીઓ, કર્મશીલો, ગેંગસ્ટરો ,આતંકવાદીઓ, પ્રેમના નામે ભોળવનારા, એ બધા માટે કબજો કરવા લાયક ફળદ્રુપ જમીન છે. આ ખરેખરી પવિત્ર ભૂમિ છે.

આવું એડલસન્સ હવે ખાસ બચ્યું છે? પહેલાં એડલસન્સનો મિજાજ દસ વીસ વર્ષે ધીમેધીમે ઓગળતો હતો. પણ હવે મારી કૉલેજના યુવાનોને ‘કાર્યક્રમો’ કરવાની હોડમાં જોઉં છું ત્યારે એ પવિત્ર ભૂમિ પર પુખ્તતાએ વ્યાપક કબજો કરી લીધો હોય એમ લાગે છે. પુખ્તતાથી ગ્રસિત ઝેરીલી કિશોરાવસ્થાનું જબરદસ્ત નિરૂપણ વિલિયમ ગોલ્ડીંગની બેનમૂન ‘The Lord of the Flies’માં છે.

મને એમ હતું કે ૧૯૫૧માં The Catcher in the Ryeના પ્રકાશન પછી માણસજાતનો પોતાનો એડલસન્સનો અધ્યાય પૂરો થઇ ગયો છે. પણ યુક્રેન! અવિચારી બંડખોર મિજાજનો આખો દેશ! બાકીના બધા પુખ્ત દેશો હતપ્રભ છે. શાણી (Holier than thou!) પુખ્તતામાં લિપ્ત પાશ્ચાત્ય દેશો કે બદમાશ પુતિન કે ખંધા ચીન બધાંની ગણતરી બહાર આ યુદ્ધ હવે ચાલી રહ્યું છે. કોઈએ ધાર્યું નહોતું આ દેશ આટલી ખુવારી ભોગવીને પણ લડ્યા જ કરશે. આપણા જેવા દેશ તાટસ્થ્ય કે સંતુલનનું અર્થહીન શાણપણ ડહોળીને પુખ્તતાનું પ્રદર્શન કરી રહ્યા છે. ધન્ય છે! આપણને તો સદીઓથી બાલીશતા અને અતિ પુખ્તતાના bipolar disorder સાથે જીવવાની ટેવ છે જ.

યુક્રેન પોતાના અવિચારી સાહસથી આજના વિશ્વના દંભ, ક્રૂરતા અને બુદ્ધિહીનતાને ખુલ્લા કરી રહ્યું છે. આવું કેવી રીતે ચલાવી લેવાય? આખા વિશ્વની પુખ્ત અને શાણી પ્રજાઓની આબરૂનાં લૂગડાં જાહેરમાં કઈ રીતે ઉતારી શકાય?અને આવો આખો દેશ! કોમેડિયન રાષ્ટ્રપતિ! આ બાલીશતાને ખતમ કરે જ છૂટકો! પુતિન ન છૂટકે પણ સારી સેવા આપી રહ્યા છે. પાશ્ચાત્ય દેશો યુક્રેનને શસ્ત્ર પૂરાં પાડી એડલસન્સનો બલિ ચઢાવવાના પવિત્ર યજ્ઞમાં ઘી હોમી રહ્યા છે.

એડલસન્સ પર પુખ્તતાનો આ નિર્ણાયક વિજય હશે? એડલસન્સની આખરી કબર યુક્રેન હશે? બને એટલું ઊંડે દફનવો! એક સલામ પણ ઠોકી દેજો!

વડોદરા

E-mail : jagrut.gadit@gmail.com

સૌજન્ય : “નિરીક્ષક”, 16 ઍપ્રિલ 2022; પૃ. 16 

ડેલ્ટા વેરિયન્ટ પરનો લેખ લખ્યા પછી એવી આશા હતી કે હવે આવા કંટાળાજનક લેખ વધુ નહીં લખવા પડે, અને ‘કાવ્યશાસ્ત્ર વિનોદેન’ સમય પસાર કરી શકાશે. પણ માણસજાત ખરેખર બુદ્ધિહીન, હાસ્યાસ્પદ અને દયાજનક બની ગઈ છે. પહેલાં માઇક્રોસ્કોપમાં જોઈને ડરવાનું શીખી અને હવે જીન સિક્વન્સ કરીકરીને છળી મરે છે.

મીડિયાએ ત્રીજી (ઓમિક્રોનની) લહેર જાહેર કરી દીધી છે. જ્યારે ઓમિક્રોનની વાતો શરૂ થઈ ત્યારથી એ ડેલ્ટા કરતાં ત્રણ ચાર ગણો વધુ ચેપી છે એ વાતને બિહામણી રીતે રજૂ કરવામાં આવી. જેટલા પ્રમાણમાં ચેપી હશે તેટલા પ્રમાણમાં જ હળવો પણ હશે, એ મૂળભૂત વાત કોઈ કરતું જ નથી.

મારા ડેલ્ટા પરના લેખમાં લખ્યું હતું :

‘વધારે CFR વાયરસના ફેલાવાની તકો ઓછી કરતો હોવાથી તેની reproductive fitness અને તેથી survival probability ઘટાડે છે. ટૂંકમાં, CFR અને Rnumber એકબીજાથી વ્યસ્ત પ્રમાણમાં જ ચાલી શકે. આમાં અપવાદ શક્ય નથી. હળવો રોગ પેદા કરનાર વેરિયન્ટ જ વધુ ફેલાઈ શકે. અથવા, વેરિયન્ટ જેટલો ઘાતક તેટલો ઓછો ફેલાય.’

આ વાતનું થોડું વધુ પૃથક્કરણ કરી શકાય. વાઇરસનું ચેપીપણું અને ઘાતકતા એ બે પાસાં લઈએ તો ચાર શક્યતા બને. એક – વધુ ચેપી, વધુ ઘાતક (ઊંચો Rnumber અને ઊંચો CFR); બે – વધુ ચેપી, ઓછો ઘાતક (ઊંચો Rnumber અને નીચો CFR); ત્રણ – ઓછો ચેપી, વધુ ઘાતક (નીચો Rnumber અને ઊંચો CFR); અને ચાર –ઓછો ચેપી, ઓછો ઘાતક (નીચો Rnumber અને નીચો CFR).

ગયા લેખમાં દર્શાવ્યું હતું કે ઉપરમાંથી પહેલો વિકલ્પ – વધુ ચેપી, વધુ ઘાતક (ઊંચો Rnumber અને ઊંચો CFR) શક્ય નથી, પણ બાકીના ત્રણેય શક્ય છે. અવતરણમાંની એ વાત કે ‘CFR અને Rnumber એકબીજાથી વ્યસ્ત પ્રમાણમાં જ ચાલી શકે’ સંપૂર્ણપણે સાચી નથી. વિકલ્પ ચાર – ઓછો ચેપી, ઓછો ઘાતક (નીચો Rnumber અને નીચો CFR) વાઇરસ ચોક્કસ હોઈ શકે, પણ એ સામે આપણને કોઈ વાંધો ન હોય.

ટૂંકમાં, વધુ ઘાતકતા, ઓછા ચેપીપણા અને વધુ ચેપીપણું ઓછી ઘાતકતા સાથે જ શક્ય છે. જો epidemiologyના ગ્રંથોમાં ન આપ્યો હોય, તો તેના એક મૂળભૂત ‘જાગૃતભાઈના સિદ્ધાંત’ તરીકે ઉમેરવો જરૂરી છે. બિલકુલ ટેક્‌નિકલ અને સાદા ગણિત પર આધારિત છે.

ઓમિક્રોન ડેલ્ટા કરતાં ચાર ગણો વધુ ચેપી છે, એમ વાત આવી ત્યારે મારી સ્વાભાવિક પ્રતિક્રિયા એ જ હતી – સરસ ! પણ લોકોને એમાં પરપીડનવૃત્તિનો ભાસ થાય છે. એમાં શું સારું છે ? વળી, મીડિયાવાળા શોધી લાવ્યા કે ડેલ્ટામાં બે મ્યુટેશન હતાં, જ્યારે આમાં તો ત્રીસ બાઁબ છે! કેટલો ખતરનાક! જાણે કોઈ આતંકવાદી પાસે બે ને બદલે ત્રીસ હોય! સમજાવતાં અઘરું પડે કે મ્યુટેશનની સંખ્યા અને ખતરનાકપણાને કોઈ સંબંધ નથી. પછી એમ કહ્યું, ‘વધારે ડિગ્રીવાળો વધુ હોશિયાર હોય એમ જરૂરી ખરું ?’ એમાં બધાનો મત સ્પષ્ટ હતો – બિલકુલ નહીં. ઊલટાનું વધુ ડિગ્રીવાળાની હોશિયારી પર શંકા ઊપજે. બસ,ઓમિક્રોનનું એમ જ સમજો.

વાઇરસનો કોઈ વેરિયન્ટ વધુ ચેપીપણા સાથે ઓછી ઘાતકતાથી ફેલાય એ સાચી દિશાનું હકારાત્મક અનુકૂલન (positive adaptation) છે. રોગચાળો હળવો થવાની દિશામાં જઈ રહ્યો છે. અત્યારે મોટા ભાગના કોવિડ કેસ ઓમિક્રોનના જ છે. ઓમિક્રોન કેસની જે સંખ્યા જાહેર થાય છે, તે ધ્યાનમાં લેવાની જરૂર નથી, કારણ કે ખૂબ ઓછા કેસ જીન સિક્વન્સિંગ માટે જાય છે, પણ જે જાય છે, એમાંના મોટા ભાગના ઓમિક્રોન જ નીકળે છે.

ટેક્‌નિકલી કહીએ તો ‘Omicron has overtaken Delta in the population’. મોટા ભાગનાં રિસોર્ટ, ગેસ્ટહાઉસ અને ખાલી ઘરોની ચાવી મેળવીને ઘૂસી ગયો છે, એ આનંદના સમાચાર છે. ઓમિક્રોનનો રોગ ડેલ્ટા કરતાં ચાર ગણાંથી પણ વધુ હળવો છે. શ્વસનતંત્રના ઉપરના ભાગમાં (upper respiratory tract) જ એ મુખ્યત્વે નવી પેઢીઓ પેદા કરે છે અને ફેફસાં સુધી લાંબો થતો નથી. ગંભીર ન્યૂમોનિયા કે ઑક્સિજનની જરૂરિયાત ખાસ પેદા થતી નથી. જોખમ ઘણું ઓછું છે – શૂન્ય નથી.

આ બધામાં રસીકરણની જે ઝુંબેશ ચાલે છે તેની અસર શું? મધ્યમગાળે પણ – આવતાં વીસપચ્ચીસ વર્ષોમાં – જોખમી પરિણામો હવે દેખાય છે. વધુ ટેક્‌નીકલ મુદ્દાઓ સાથે એક ઓર બોરિંગ લેખ એ માટે લખવો પડશે!

કેસની સંખ્યા ખૂબ ઝડપથી ઉપર જશે અને તે જ રીતે નીચે પણ આવશે. પણ આ સંજોગોમાં ‘કોવિડ કેસ’ કોને કહેવો તેની વ્યાખ્યા સુધારવાની ખાસ જરૂર છે. બધા પૉઝિટિવ RT PCRવાળાને ‘કેસ’ ગણવા એ હવે બિનજરૂરી છે. શરીરમાં વાઇરસ હોવો અને કોવિડ હોવો બે અલગ વસ્તુ છે. Epidemiologist ગિરધર આર. બાબુ (ટાઇમ્સ ઑફ ઇન્ડિયા, ૮/૧/૨૨) એ જ સૂચન કરી રહ્યા છે. ૧૯૮૦ના દાયકામાં દરેક HIV પૉઝિટિવને એઈડ્‌સનો કેસ ગણવામાં આવતો હતો. સમય જતાં ખબર પડી કે ઘણા બધા HIV પોઝિટિવ લોકોને full-blown એઈડ્‌સ થતો જ નથી. એ પ્રમાણે વ્યાખ્યાને વખતોવખત સુધારવામાં આવી છે.

આ વખતે એ સારું છે કે ટી.વી. પર દેખાતા મોટા ભાગના ડૉક્ટરો એ વાત ખાસ જણાવી રહ્યા છે કે ઓમિક્રોનથી થતો રોગ ક્લિનિકલી ઘણો હળવો દેખાય છે. અને મેં આગળ લેખોમાં (‘પેરસીટમોલ’ વગેરે …) લખ્યા મુજબ જો આ હળવાં એક્યુટ લક્ષણો સાથે બિનજરૂરી છેડછાડ ન કરવામાં આવે, તો હોસ્પિટલો ઉભરાઈ જાય, ઑક્સિજન માટે લોકો દોડાદોડ કરતા હોય કે રાતદિવસ સ્મશાનગૃહ કામ કરતાં હોય એવી કોઈ પરિસ્થિતિ ઊભી થાય એમ નથી.

ટૂંકમાં, ઓમિક્રોન આ રોગચાળામાંથી નીકળવાનો ઓછા જોખમવાળો ઍક્ઝિટ માર્ગ છે. છોડિયાફાડ કવિતા લખવાનો ચાન્સ મળે એમ લાગતું નથી. મીસમૅનેજમેન્ટ અને બિનજરૂરી સારવાર અને રસીકરણને લીધે જે થોડીઘણી સમસ્યા પેદા થાય એમાં એકાદ હાઇકુ જરૂર લખી શકાશે. લાવો હું જ હાથ અજમાવું!

આ ઓમિક્રોન!
આવ્યા ભીડભંજન
કે વિધ્નહર્તા?

e.mail : jagrut.gadit@gmail.com

સૌજન્ય : “નિરીક્ષક”, 16 જાન્યુઆરી 2022; પૃ. 03

નાનો હતો ત્યારથી મને ચેસ રમવાનું બહુ ગમે છે. મને જીતવાનું ગમે છે. ચેસમાં આપણી પાસે રાજા, વજીર વગેરે સાથે આખું લશ્કર હોય. કહીએ એમ કૂચ કરે, દુશ્મનને હરાવે. લગભગ ઈશ્વરની લગોલગ ફીલિંગ્સ આવે. ક્યારેક દુશ્મન પણ આપણને હરાવી શકે. પણ આપણને પહેલેથી જ સામે એવા અનાડી ખેલાડી મળી ગયા કે તે જ હારે. અનાડીની ઉપર બે વાલ હોઈએ એટલે બસ! આને કહેવાય રાજયોગ!

ચેસબોર્ડ પર પ્યાદાંનો ઉત્સાહ અને વટ અનેરો જ હોય. એમનો દોરદમામ જોઈ ક્યારેક મને લાગણી થઈ આવે. કોઈને હાથમાં લઈ પંપાળું કે હવામાં ઉછાળી કૅચ કરું. જો કોઈ પ્યાદાની ખોટી ચાલથી (ભલે એ ચાલ મેં જ ચલાવી હોય) બાજી બગડતી દેખાય, તો ગુસ્સો કરું, પછાડું પણ ખરો. વિશ્વમાં થોડી વિચિત્રતાઓ પણ છે. અનાડીઓ પણ ક્યારેક સ્માર્ટ કામ કરી નાંખે; બિલકુલ અનાયાસ, કોઈ પરિશ્રમ વગર! એ રીતે જો સામેવાળો સારી ચાલ ચાલી જાય અને આપણી બાજી વધુ પડતી બગડી જાય તો મને કંટાળો આવે. હું એક બગાસું ખાઉં અને આખું ચેસબૉર્ડ જ ઊંધું વાળી દઉં. અમુક વાર, જસ્ટ ફોર અ ચેન્જ, ઉછાળી પણ દઉં. લોકો તો એ બોલ્ડ મૂવ પર આફરીન! હવામાં ઉછળી ગુરુત્વાકર્ષણ સામે સંઘર્ષ કરતા પ્યાદાંના હાવભાવ, છટપટાહટ, ઝીણા ચિત્કાર, અવકાશમાં એમની વિવિધ ટ્રેજેક્ટરી વગેરે જોઈ મનમાં થોડી રમૂજ થાય, પણ હસું એવો ક્રૂર નથી.

ઢગલો થઈ પડેલા પ્યાદાં જોઈને થોડો અફસોસ પણ થાય. ક્યારેક તો રાજા કે વજીરની ઉપર સિપાઈઓ પડેલા હોય. જો રાજા ઉપર હાથી કે ઊંટ હોય તો વળી તેમને હટાવું અને થોડી હવા જવાની જગ્યા કરી આપું. ધ્યાનથી સાંભળો તો દુઃખી થઈ કણસતા હોય એમ પણ લાગે. પણ એમાં શું કરી શકાય? પ્યાદાંએ સમજવું પડે કે તે પ્યાદાં છે. અને આમે ય થોડીવારમાં બંદાનો મૂડ પાછો આવી જ જાય અને પ્યાદાં પાછાં બમણા ઉત્સાહથી ચેસબોર્ડ પર કૂચ કરવા માંડે.

ઘણી વાર પ્યાદાંનો આખો સેટ જ બદલી નાંખવાનો. ગામલોકો અને સામેવાળા અનાડીઓનો રસ પણ ટકવો જોઈએ ને! અલગ અલગ આકાર, મટીરિયલ, ડિઝાઇન. પણ પ્યાદાં જ. પહેલાં કાષ્ઠનાં આવતાં, પછી પ્લાસ્ટિક આવ્યું. ઘણામાં હાથી પાતળો અને ઘોડો હૃષ્ટપુષ્ટ તો ક્યારેક તો વજીર સામે રાજા માયકાંગલો લાગે. બધા સેટમાં એક વાત ઘણી સમજદારીવાળી. રાજા અને વજીર ઊંટ કરતાં પણ ઊંચા. પછી મને થયું લશ્કરના ગણવેશમાં હોય એવાં પ્યાદાં લાવું કે પછી બાના લાલા માટે હતા, એવા અલગઅલગ વાઘા બનાવડાવું. પણ પછી લાગ્યું કે મૂળ રમત પરથી લોકોનું ધ્યાન બહુ ન હટવું જોઈએ.

મોટો થયો ત્યારે સાંભળ્યું, પહેલાંના રાજાઓ સોનાચાંદીનાં રત્નજડિત પ્યાદાં વાપરતા. પણ પ્યાદાંની હેસિયત બદલી એમની માનસિકતા કેવી રીતે બદલી શકાય? માનસિકતા જ મુખ્ય છે. ત્યાં જ અસલ રમત રમાય છે. પછી તો ઇતિહાસના એક ઉત્સાહી શિક્ષકે એમ પણ જણાવ્યું કે મોગલ બાદશાહો પ્યાદાંને બદલે અસલી હાથીઘોડા અને નર્તકીઓ રાખતા. આ ધરમૂળથી ખોટું છે, એ હું સ્કૂલમાં હતો ત્યારે જ જોઈ શકતો હતો. નર્તકીને જોવામાં તમે ખોટી ચાલ ચાલી શકો. રમતમાં લાગણીઓ અને મનોવિજ્ઞાન ભળવાં ન જોઈએ. કોઈ મોગલ શહેનશાહ મોટો ખેલાડી ન બન્યો અને છેવટે અંગ્રેજો પાસે રાજપાટ ખોઈ બેઠા એમાં નવાઈ નથી!

કૉલેજમાં એક પ્રોફેસરે મારા ચેસના રસ વિશે જાણી એક ફિલ્મ જોવાનો આગ્રહ કર્યો. કોઈ દેશદ્રોહી દિગ્દર્શકે તેના જેવા જ કોઈ લેખકની વાર્તા પરથી ફિલ્મ બનાવી કાઢી હતી. આપણા મહાન દેશની ગરિમા અને સંસ્કૃતિને બિલકુલ ન છાજે એવા મોગલ સલ્તનતના વધેલા બે નમૂના પર કંઈ ફિલ્મ બનાવાય ?

પ્યાદાં અને ગામના લોકોમાં પણ બહુ ફરક નથી. લોકો મને ‘ચેમ્પિયન ઑફ ચૅમ્પિયન્સ’ માને છે. હું છું જ. અમુક ખણખોદિયા કહે છે, ચેસ તેના ચોક્કસ નિયમો પ્રમાણે જ રમાવી જોઈએ, હું કોઈ ચૅમ્પિયન નથી, હથોડો છું, વગેરે. તેઓ થોડાં કાળાંધોળાં ચોપાનિયાંમાં લેખ લખ્યા કરે છે, જે તમે તો સપનાંમાં પણ નહીં જોયા હોય. એમના જેવા જ થોડા અક્કરમીઓ એ વાંચે છે, પણ એ બધા પેલા અનાડીઓ જેવા જ છે. બાજી જીતવાની કોઈ ગતાગમ જ નથી. અમુક સમય પછી રમત પોતાના નિયમોથી જ રમવાની હોય. પહેલાં જીત નક્કી કરીને જ મેદાનમાં ઊતરવાનું હોય.

રમતને વધુ આકર્ષક બનાવવા નવા-નવા નુસખા લોકો લઈ આવે છે. પ્યાદાં ખસેડવા ઊંચાનીચા થવાની કે હાથ ઉપરનીચે કરવાની શું જરૂર છે? રિમોટથી પણ કરી શકાય. એવા રિમોટ પણ છે જેનાથી બીજે ગામ કે વિદેશથી પણ હું ચાલ ચાલું કે આખું બૉર્ડ ઉથલાવું. હવે મોટા ભાગે સામેવાળા અનાડીને પ્રત્યક્ષ દર્શન આપતો જ નથી. દૂરથી જ કામ પતાવું છું. કોઈ વળી સ્માર્ટફોનનાં બટન દબાવીને જ પ્યાદાં ચાલે એવું શોધી લાવ્યા. પણ આ યંત્ર તમારી ઘણી શક્તિઓને હણી લેનારું છે. હું બને એટલો દૂર જ રહું.

અમુક શ્રદ્ધાળુ ચેસ રમવા માટે કમ્પ્યૂટર લઈ આવ્યા. પણ કમ્પ્યૂટર અલગ રીતે અનાડી હોય છે. આપણી સ્ટાઇલ કે પ્રતિષ્ઠાનો કોઈ પ્રભાવ જ ન પડે. અને પેલા કૃત્રિમ બુદ્ધિના પ્રયોગો કરનાર ખડૂસ પ્રોફેસરો તેને પ્રોગ્રામ કરે. ગમે ત્યારે આપણી ચડ્ડી જ કાઢી નાંખે! અને આમે ય હાથમાં માઉસ પકડીને એકલા બેઠા-બેઠા ક્લિક કરતાં લલ્લુ જેવી લાગણી જ થાય. એમાં પડવાનું જ નહીં!

પણ હવે આ બધા કામચલાઉ નુસખાથી ઉબાઈ ગયો છું. શાંતિથી આંખો બંધ કરી મનમાં વિચાર કરીને જ પ્યાદાં ચલાવી શકાય એવી સિદ્ધિ મેળવી છે. લોકો જાણતા નથી, પણ આમ તો મારી ઋષિપ્રકૃતિ છે. મારો મૂળ રસ તો આધ્યાત્મિકતા જ છે. થોડી દાઢી રાખો તો ઓર ખીલે છે. નાનપણમાં સીધો હિમાલય માટે જ નીકળ્યો હતો, પણ આ રમતમાં થોડો રસ પડી ગયો. પણ હવે શાંતિથી હિમાલયમાં ચીને કબજે ન કરી લીધી હોય એવી કોઈ સ્વચ્છ સુઘડ ગુફામાં ધ્યાનમગ્ન થઈને જ હું રમીશ. બે-ત્રણ ગુફા ધ્યાનમાં પણ છે.

બંધ આંખે એક સાથે અનેક રમત સમાંતરે રમી શકો. લાખોકરોડો પ્યાદાં દોડાવો, ઉછાળો, પટકો. બધું જ શાંતચિત્તે,બંધ આંખે. બિલકુલ ઈશ્વર જેવી ફીલિંગ! ઈશ્વર જ!

E-mail : jagrut.gadit@gmail.com

સૌજન્ય : “નિરીક્ષક”, 01 નવેમ્બર 2021; પૃ. 15