રમેશ ઓઝા

ભારતીય સંસદીય રાજકારણના ઇતિહાસમાં પહેલીવાર પ્રજાકીય છેતરપિંડીનો વિરાટ ખેલ રચાયો હતો. ઝીણામાં ઝીણી વિગતો સાથે આયોજન કરવામાં આવ્યું હતું. અરવિંદ કેજરીવાલનો સ્વચ્છ જાહેરજીવનનો ખેલ નિષ્ફળ જાય તો પાછળ બાબા રામદેવને કાળું નાણું નષ્ટ કરવા માટે ઊભા રાખવામાં આવ્યા હતા. મીડિયા, સી.એ.જી., જજો વગેરેને રોલ ફાળવી દેવામાં આવ્યા હતા અને તેઓ તેમની ભૂમિકા ભજવતા હતા. કાઁગ્રેસને કાયમ માટે નેસ્તનાબૂદ કરવાનો ખેલ હતો કે જેથી દેશમાં દાયકાઓ સુધી એકપક્ષીય રાજ સ્થાપી શકાય અને ભારતને હિંદુરાષ્ટ્ર બનાવી શકાય. 

પણ લોકઆંદોલનની એક સમસ્યા છે. લોકઆંદોલનમાં ચારેબાજુથી લોકો જોડાતા હોય છે અને તેમાં ફિલ્ટર રાખી શકાતાં નથી. બન્યું એવું કે ભ્રષ્ટાચારવિરોધી આંદોલનમાં એવા લોકો જોડાયા જે હિન્દુત્વવાદી નહોતા. મોટી સંખ્યામાં યુવાનો હતા, વિચારકો હતા, જે તે ક્ષેત્રના પ્રતિષ્ઠિત લોકો હતા, નિર્ભયતાપૂર્વક અસંમતીનો અવાજ ઉઠાવનારા હતા, મેધા પાટકર જેવા કર્મશીલો હતાં, કેટલાક પ્રમાણિક પત્રકારો હતા, સાહિત્યકારો અને કલાકારો હતા. તેમને એમ લાગ્યું કે આ ખરેખર સ્વચ્છ જાહેરજીવન માટેનું ઉસ્ફૂર્ત પ્રજાકીય આંદોલન છે અને વ્યવસ્થાપરિવર્તનનો શુભ અવસર છે. આપણે દાયકાઓથી જે મનોરથ સેવતા આવ્યા છીએ એ અહીં ચરિતાર્થ થાય એવી સંભાવના નજરે પડી રહી છે. આ લોકોને આવતા રોકી શકાય એમ નહોતા અને જો આવે તો પટકથા ઊંધી દિશામાં ખેલને લઈ જાય. 

અરવિંદ કેજરીવાલ

બન્યું એવું કે ૨૦૧૪ની લોકસભાની ચૂંટણીમાં નરેન્દ્ર મોદીના નેતૃત્વમાં ભા.જ.પ.નો ભવ્ય વિજય થયો. એવડો મોટો વિજય કે જેની કલ્પના નહોતી કરી. બીજી બાજુ એવું પણ બન્યું કે લોકસભાની ચૂંટણી પછી યોજાયેલી દિલ્હીની વિધાનસભાની ચૂંટણીમાં અરવિંદ કેજરીવાલની આમ આદમી પાર્ટીને એવો મોટો વિજય મળ્યો કે તેની સામે ભા.જ.પ.નો વિજય કોઈ ગણનામાં ન આવે. વિધાનસભાની ફુલ ૭૦ બેઠકોમાંથી ૬૭ બેઠકો મળી અને અભૂતપૂર્વ કહી શકાય એટલા ૫૪.૩ ટકા મત મળ્યા. જો કે દિલ્હી એક શહેર માત્ર છે અને દેશ વિરાટ કદ ધરાવે છે એટલે અરવિંદ કેજરીવાલના વિજયને રાષ્ટ્રીય સ્વીકાર તરીકે ન જોઈ શકાય. પણ રાજકારણમાં કશું જ અશક્ય નથી. દાયકા પહેલાં કોણે કલ્પના કરી હતી કે નરેન્દ્ર મોદી દેશના વડા પ્રધાન બનશે અને તેના દાયકા પહેલા ગુજરાતની બહાર લોકોએ નરેન્દ્ર મોદીનું નામ પણ સાંભળ્યું નહોતું. ચમત્કાર અરવિંદ કેજરીવાલ સાથે પણ બની શકે અને કોને ખબર નરેન્દ્ર મોદીનો સૂર્ય ઉગ્યો ન ઉગ્યો અને અસ્ત પણ પામી શકે! આ બાજુ લોકઆંદોલનમાં જોડાયેલા સેક્યુલર લોકો આમ આદમી પાર્ટીમાં સક્રિય હતા અને તેઓ આમ આદમી પાર્ટીને ભા.જ.પ. અને તેના હિન્દુત્વના વારણ તરીકે જોતા હતા. 

પરસ્પર ભય અને આશંકા બન્ને પક્ષે હતી. આમ આદમી પાર્ટીનું રાજકારણ પટકથાની બહાર જવા લાગ્યું હતું અને તેનું કારણ પ્રામાણિક અને બુદ્ધિમાન સેક્યુલરિસ્ટો હતા. જેનો જન્મ હિન્દુત્વના હેન્ડલ તરીકે થયો હતો એ હિન્દુત્વ વિરોધીઓનું હેન્ડલ બને તો આખી યોજના ઊંધી વળે. આ બાજુ નરેન્દ્ર મોદીએ એટલું ગજું કાઢ્યું હતું કે હવે પહેલી નજરે સંઘને બહારના ભાસતા પણ વાસ્તવમાં હિન્દુત્વ માટે કામ કરતા લોકોની જરૂર નહોતી. એમાં વળી એ હેન્ડલનો કબજો સેક્યુલરિસ્ટોએ લીધો હતો. બીજી બાજુ અરવિંદ કેજરીવાલને દિલ્હીનો વિજય જોઇને એમ લાગ્યું હતું કે તેઓ નરેન્દ્ર મોદીની જગ્યા લઈ શકે એમ છે. આમ નરેન્દ્ર મોદીની અસલામતી, અરવિંદ કેજરીવાલના વડા પ્રધાન બનવાના અને નરેન્દ્ર મોદીની જગ્યા લેવાના ખ્વાબ, આમ આદમી પાર્ટીમાં સેક્યુલારિસ્ટોની પ્રભાવી હાજરી અને આમ આદમી પાર્ટીને સેક્યુલારિસ્ટોથી મુક્ત કરવાની સંઘની રણનીતિ એમ બધું જ એક સાથે નજરે પડવા માંડ્યું. 

અરવિંદ કેજરીવાલને વગર કહ્યે સમજાઈ ગયું કે સૌથી પહેલાં તો આમ આદમી પાર્ટીને ઉદારમતવાદી સેક્યુલારિસ્ટોથી મુક્ત કરવાની જરૂર છે. તેમનાં લોકતાંત્રિક મૂલ્યો માટેના અને સાધનશુદ્ધિ માટેના આગ્રહો નડતરરૂપ બનવાના છે અને હવે પછીનું રાજકારણ આ પાર કે તે  પારવાળું ખરાખરીનું હશે. આ ઉપરાંત જ્યાં સુધી સેક્યુલારિસ્ટો પક્ષમાં હશે ત્યાં સુધી સંઘનો સાથ નહીં મળે. તેમણે એકેક કરીને સેક્યુલારિસ્ટોને દૂર કર્યા કે જેથી મનમાની કરી શકાય. અરવિંદ કેજરીવાલે સવાયા હિંદુનો ચહેરો ધારણ કર્યો. “એક દિન હમ ભગવાન રામ ઉનકે હાથોં સે છીન લેંગે” એમ અરવિંદ કેજરીવાલ બોલી ગયા હતા. તેમને ખાતરી હતી કે જો હાથ ઉપર હશે તો રાષ્ટ્રીય સ્વયંસેવક સંઘનો સાથ મળી જશે. નરેન્દ્ર મોદીને અને અમિત શાહને સમજાઈ ગયું કે આ ભરોસો ન કરી શકાય એવો મહત્ત્વાકાંક્ષી માણસ છે. એને એવી રીતે કચડી નાખવો જોઈએ કે તે સંઘને પણ ખપનો ન લાગે, બલકે બોજારૂપ લાગે અને તેને દૂર કરે. 

અને એ પછી ખરાખરીનો ખેલ શરૂ થયો. કચડી નાખવાનો અને બચી નીકળવાનો. બચી નીકળવા અરવિંદ કેજરીવાલ કોમવાદી હિંદુઓનો સાથ મેળવવા સવાયા હિન્દુત્વવાદી હોવાનો ચહેરો ધરાણ કરતા હતા. આમ કરતા કરતા ૨૦૧૯ની સામાન્ય ચૂંટણી આવી જેમાં ભા.જ.પ.નો અભૂતપૂર્વ વિજય થયો એટલે સંઘને પણ લાગવા માંડ્યું કે હવે સત્તા માટે વૈકલ્પિક ‘બી’ ટીમની જરૂર નથી, પણ એવી ‘બી’ ટીમની જરૂર છે જે સંસદીય રાજકારણમાં કાઁગ્રેસની જગ્યા લઈ શકે. કાલે લોકો નારાજ થાય અને ભા.જ.પ.નો પરાજય થાય તો તેના વિક્પે એવો પક્ષ સત્તામાં આવવો જોઈએ જે ભા.જ.પ. વિરોધી ભલે હોય, પણ હિંદુરાષ્ટ્રનો વિરોધી ન હોય. બન્ને પક્ષો આપણા; એક ‘એ’ અને બીજો ‘બી’. અરવિંદ કેજરીવાલે કાઁગ્રેસની નૈયા ડૂબાડવાનું શરૂ કર્યું. ગુજરાત, ગોવા, હરિયાણા એમ સર્વત્ર જ્યાં જ્યાં કાઁગ્રેસ એક માત્ર વિરોધ પક્ષ હતો ત્યાં અરવિંદ કેજરીવાલે પોતાના ઉમેદવારોને ઊભા રાખીને ફાચર મારવાનું શરૂ કર્યું. ૨૦૧૪થી ૨૦૧૯નાં વર્ષોમાં તેઓ પોતાને નરેન્દ્ર મોદીના વિકલ્પ તરીકે જોતા હતા અને ૨૦૧૯થી ૨૦૨૪ સુધી તેઓ પોતાને કાઁગ્રેસના વિકલ્પ તરીકે જોતા હતા. પણ આ બાજુ નરેન્દ્ર મોદી અને અમિત શાહને કોઈ પણ રૂપે અરવિંદ કેજરીવાલ કબૂલ નહોતા. કાઁગ્રેસ આ કરી શકે છે અને આ તો નહીં જ કરે એમ તમે ખાતરીપૂર્વક કહી શકો પણ અરવિંદ કેજરીવાલ કાલે શું કરશે એ તમે ખાતરીપૂર્વક ન કહી શકો. આ કોઈ પણ પ્રકારની મર્યાદામાં નહીં માનનારો અનપ્રેડીક્ટેબલ માણસ છે. ભલે કાઁગ્રેસ ટકી રહે, પણ આ માણસ ખતમ થવો જોઈએ. 

તો આ છે અરવિંદ કેજરીવાલની રાજકીય યાત્રા. આ છે કેજરીવાલના ઉદય અને અસ્તની કથા. જેણે સર્જન કર્યું એણે જ અંત કર્યો. પણ પ્રજા? પ્રજાનું તો એવું છે કે તે એવા લોકોની પાલખી ઉઠાવીને ફરે જે પ્રજાને બેવકૂફ માનતા હોય અને બેવકૂફ બનાવતા હોય. હસતા હસતા બેવકૂફ બને અને બેવકૂફ બનાવનારાની પૂજા કરે. તમને તે ધર્મગુરુઓના મંડપમાં જોવા મળશે, નેતાઓની સભામાં જોવા મળશે, ટી.વી. ચેનલની સામે બેઠેલો જોવા મળશે, ગૌતમ અદાણીને માભોમના પનોતા પુત્ર તરીકે ઓવારણા લેતો જોવા મળશે. આ પ્રજા છે. પ્રજા તેમનાં હિતમાં આંખ ઉઘાડનારાની હત્યા પણ કરે. સોક્રેટીસ, ઈશુ, ગાંધી આનાં ઉદાહરણ છે. 

પ્રગટ : ‘નો નૉનસેન્સ’, નામક લેખકની કટાર, ‘રવિવારીય પૂર્તિ’, “ગુજરાતમિત્ર”, 23 ફેબ્રુઆરી 2025

રમેશ ઓઝા

‘દિવ્ય ભાસ્કર’ની મુંબઈ આવૃત્તિના પ્રકાશન સમારંભમાં, ભારતીય જનતા પક્ષના નેતા પ્રમોદ મહાજને કંઇક આત્મનિરીક્ષણ કરતાં કહ્યું હતું કે “હમ કહાં જાને નીકલે થે ઔર કહાં પહૂંચ ગએ” તેમણે કહ્યું હતું કે મીડિયાની ભૂમિકા રાજકીય પ્રવાસીની રાજકીય યાત્રા પર નજર રાખવાની છે અને યાદ અપાવવાની છે કે તમે તમારા ઉદ્દેશથી ભટકી રહ્યા છો.

ભારતમાં આઝાદી પહેલાં અને પછી જેટલા પક્ષો અસ્તિત્વમાં આવ્યા છે, એ કોઈને કોઈ ધ્યેય અને વિચારધારાથી પ્રેરાઈને સ્થપાયા છે. કાઁગ્રેસ મુખ્ય પક્ષ હતો અને તેની વિચારધારા જે લોકોને સ્વીકાર્ય નહોતી એ લોકોએ પોતાનો નોખો પક્ષ સ્થાપ્યો હતો અને આઝાદી પછી કાઁગ્રેસની પ્રાથમિકતા જે લોકોને સ્વીકાર્ય નહોતી એ લોકોએ કાઁગ્રેસમાંથી બહાર નીકળીને નોખો પક્ષ સ્થાપ્યો હતો. મુસ્લિમ લીગ, હિંદુ મહાસભા, દ્રવિડ મુનેત્ર કળગમ, ભારતીય જનસંઘ વગેરે કાઁગ્રેસની વિચારધારાને નકારનારા પક્ષો હતા અને સમાજવાદી પક્ષ, સ્વતંત્ર પક્ષ વગેરે કાઁગ્રેસની પ્રાથમિકતાને નકારનારા પક્ષો હતા.

પણ પછી આ બધા પક્ષો સંસદીય લોકશાહીમાં ચૂંટણીકીય અખાડામાં ઉતર્યા અને ચૂંટણી જીતવા એટલા બધા સમાધાનો કરવા માંડ્યા કે ધ્યેય અને વિચારથી ક્યાં ય દૂર નીકળી ગયા. એટલી હદે ખરડાઈ ગયા કે મૂળ ચહેરો જ ગુમાવી દીધો. વિચારનિષ્ઠ રહીને, સમાધાનો કર્યા વિના શીલ જાળવીને મંજીલ સુધી પહોંચવું એ કપરું કામ છે અને ચૂંટણીના મેદાનમાં પરાજય પછી પરાજય પચાવવો અઘરો હોય છે. હતાશા વ્યાપી વળી, ધીરજ ગુમાવી દીધી, પક્ષના નેતાઓ અને કાર્યકર્તાઓ પક્ષાંતર કરવા માંડ્યા ત્યારે ટકી રહેવા માટે સમાધાનો કરવા પડ્યા અને વિચારનિષ્ઠ તેમ જ ધ્યેયનિષ્ઠ નેતાઓ સમાધાનો કરવા માંડ્યા. પ્રમોદ મહાજને એના તરફ ઈશારો કર્યો હતો. મીડિયા પાસેથી તેમણે વ્હીસલની અપેક્ષા રાખી હતી. જો આજે તેઓ હયાત હોત તો એવી અપેક્ષા ન રાખી હોત. જે લોકોએ વ્યવસ્થામાં પરિવર્તન કરવાની વાતો કરી હતી અને આશા જગાડી હતી એ લોકો પણ વ્યવસ્થાનો શિકાર બની ગયા. ૧૯૭૭માં જનતા પાર્ટી, ૧૯૮૯માં વિશ્વનાથ પ્રતાપસિંહ, ૧૯૮૪માં એન.ટી. રામારાવ આવાં ઉદાહરણ છે. ટૂંકમાં રાજકારણને બદલવા નીકળેલા લોકોને રાજકારણે બદલી નાખ્યા. આ લખનાર જેવા અનેક લોકોએ તેમના દાવા પર ભરોસો રાખીને તેમની પાલખી ઉઠાવી હતી અને છેતરાયા હતા. 

પણ એ છેતરપિંડી નહોતી, તેમની ઉપર કહી એવી મજબૂરી હતી. ટકી રહેવા માટે તેઓ સમાધાનો કરવા માંડ્યા અને એ રીતે પ્રજાની અપેક્ષાનો ભંગ કર્યો હતો. ઈરાદો તેવો નહોતો, મજબૂરી હતી. ટકી રહેવાની મજબૂરી. 

અરવિંદ કેજરીવાલ

ભારતના સંસદીય રાજકારણના ઇતિહાસમાં અરવિંદ કેજરીવાલ પહેલો એવો માણસ છે જે શુદ્ધ છેતરપીંડીના ઈરાદાથી રાજકારણમાં પ્રવેશ્યો હતો, અને આ હું ૨૦૧૧થી કહેતો આવ્યો છું. એ પહેલો એવો રાજકીય નેતા છે જેની કોઈ વિચારધારા જ નથી અથવા છે તો એ હિન્દુત્વવાદી વિચારધારા છે જેને તે છૂપાવે છે. અરવિંદ કેજરીવાલ પહેલો એવો રાજકારણી છે જે સાધનશુદ્ધિમાં માનતો નથી. લોકોનો ઉપયોગ કરીને ફગાવી દેવાની નિર્દયતા રાજકારણમાં સર્વત્ર જોવા મળે છે, પણ અરવિંદ કેજરીવાલ જેટલો નિર્દયી માણસ બીજો કોઈ જોયો નથી. અને સરળીકરણ? જટિલ પ્રશ્નનું સરળીકરણ કરીને ચપટી વગાડતા ઈલાજ કરી આપીશ એવું જૂઠશાસ્ત્ર વિકસાવવામાં અરવિંદ કેજરીવાલ નરેન્દ્ર મોદીના ગુરુ છે. લોકપાલ આવવા દો બધા દુઃખદર્દ મટી જશે એ રાહે મને વડા પ્રધાન બનાવો ચપટી વગાડતા બધાં દુઃખદર્દ મટી જશે. અનુક્રમે ૨૦૧૧-૨૦૧૨માં અને ૨૦૧૪માં તમે આ સાંભળ્યું હશે. 

વાત એમ છે કે ૨૦૦૯ પછી દેશમાં નિરાશાજનક સ્થિતિ પેદા થવા લાગી હતી. આર્થિક વિકાસ અટકી ગયો હતો, ક્રુડના ભાવ વધવા માંડ્યા હતા, મોંઘવારી વધવા માંડી, રૂપિયો ડોલર સામે સોંઘો થતો ગયો, આર્થિક સાથે વહીવટી તેમ જ ન્યાયતંત્રમાં થવા જોઈતા સુધારાઓના અભાવમાં ક્રોની કેપિટલિસ્ટોએ સરકારનો ભરડો લીધો હતો, ભ્રષ્ટાચાર વધવા માંડ્યો, ત્રાસવાદી ઘટનાઓ અવારનવાર ઘટતી હતી, મિશ્ર સરકાર હતી અને તેમાં વડા પ્રધાન ડૉ મનમોહન સિંહ નખશીખ સજ્જન હતા. ખોટું બોલવાનું તો બાજુએ રહ્યું, ખોટું વિચારતા પણ તેમને નહોતું આવડતું. એ સમયની વ્યાપક નિરાશાને કાઁગ્રેસ વિરોધી હવામાં ફેરવી શકાય એમ હતું અને એ કામ કરવા માટે અરવિંદ કેજરીવાલને પસંદ કરવામાં આવ્યા હતા. 

કોઈ પ્રકારનો અંગત રાજકીય એજન્ડા નહીં ધરાવતા અને સ્વચ્છ શાસન તેમ જ લોકકલ્યાણ ઇચ્છનારા નાગરિક સમાજને સાથે લેવાનો હતો. આ સમાજ પરિવર્તનનો કારક નીવડે છે. પણ સમસ્યા એ હતી કે આ નાગરિક સમાજ એકંદરે સેક્યુલર અને ઉદારમતવાદી છે એટલે એવા માણસની જરૂર હતી જે એની વચ્ચે વિચારતો તો હોય, પણ તેમના જેવું વ્યાપક વૈચારિક દર્શન પ્રગટ ન કરતો હોય. વિચારધારાની જગ્યાએ સુધારા(એક્શન)ની વધારે વકીલાત કરતો હોય અને નિરાશ સમાજને ક્વિક એક્શનની જરૂર હતી. બસ, ભ્રષ્ટાચારમુક્ત ભારત. એક જ લક્ષ્ય અને એક જ સંકલ્પ. છે કોઈ શિવધનુષ ઉઠાવનાર? છોકરાઓને સાથે લઈને હું એ કરવા તૈયાર છું. કૃષ્ણએ ગોવાળિયાઓની સાથે મળીને ગેડીદડો યમુનામાંથી બહાર કાઢવાનો સંકલ્પ કર્યો હતો એમ. લોકોને કૃતિ કરનારા સંકલ્પબદ્ધ માણસ જોઈતો હતો અને કેજરીવાલ આવો એક માણસ હતો. 

એ પછી એવા કોઈ માણસની જરૂર હતી જે સાદગીપૂર્વકનું જીવન જીવતો હોય, શુદ્ધ ચારિત્ર્યવાન હોય અને લોકકલ્યાણ માટે ઘસાતો હોય. અને અરવિંદ કેજરીવાલ પહેલાં અમદાવાદ ગાંધીવાદી નેતા ચુનીભાઈ વૈદ્ય પાસે ગયા અને તેમને કહ્યું કે તમારા નેતૃત્વમાં દિલ્હીમાં ભ્રષ્ટાચાર વિરોધી (કાઁગ્રેસ વિરોધી વાંચો) આંદોલન કરવું છે અને તમારે અમારું નેતૃત્વ કરવું જોઈએ. ચુનીભાઈ વૈદ્યે સંપૂર્ણક્રાંતિ આંદોલન જોયું હતું એટલે તેમણે સંપૂર્ણ વ્યવસ્થા પરિવર્તનના આયામો વિષે સવાલ કર્યા જેમાં આ ભાઈને જવામાં જરા ય રસ નહોતો. તેમને તો લોકપાલના સરળીકરણમાં રસ હતો. જો સમગ્ર વ્યવસ્થાની વાત આવે તો એમાં વિચારધારા(અને એ પણ પ્રગતિશીલ)ના વિવિધ દૃષ્ટિકોણ આવે અને એમાં તેમને રસ નહોતો. અરવિંદ કેજરીવાલને બ્રીફ આપવામાં આવી હતી કે નાગરિક સમાજને સાથે લઈને હતાશ અને અધીરી થયેલી પ્રજાને કાર્યસંકલ્પનું વચન આપીને બાથમાં લેવાની છે, ન્યાય અને સમાનતા આધારિત વિચારધારાના પ્રદેશમાં પ્રવેશવાનું નથી. ટૂંકમાં વિચારનારા નાગરિક સમાજને સાથે રાખીને દૂર રાખવાનો છે. મુંબઈના મયંક ગાંધીએ કહ્યું કે મહારાષ્ટ્રમાં એક ભાઈ છે જે દરેક રીતે ચુનીભાઈ વૈદ્ય જેવા છે, ખાદી પણ પહેરે છે, પરંતુ તેમને રાજ્યવ્યવસ્થા અને તેની વિચારધારા સાથે કોઈ સંબંધ નથી. તેઓ અન્ના હજારે પાસે ગયા અને એ પછી જે બન્યું એ ઇતિહાસ છે. 

આ લખનારને ત્યારે જ એમ લાગવા માંડ્યું હતું કે આ પરિવર્તન માટેનું આંદોલન નથી, પણ કાઁગ્રેસને ખતમ કરી નાખવા માટેનો ખેલ છે. એમ લાગવા માંડવાનું એક કારણ એ હતું કે ભ્રષ્ટાચાર વિરોધી આંદોલનની તૈયારી માટેની પ્રારંભિક બેઠકો દિલ્હીમાં વિવેકાનંદ ફાઉન્ડેશનમાં થતી હતી, જે રાષ્ટ્રીય સ્વયંસેવક સંઘની સંસ્થા છે. બીજું કારણ એ હતું કે બરાબર એ જ સમયે સી.એ.જી.ના વિનોદ રાયે ભ્રષ્ટાચારના આંકડા આપવામાં રાયનો પર્વત કર્યો હતો. એક પણ કૌભાંડ નરેન્દ્ર મોદીની સરકાર સાબિત કરી શકી નથી. અને ત્રીજું કારણ એ હતું કે પાળેલા મીડિયા દિવસરાત ભ્રષ્ટાચારનો ભય અને શ્રવણકુમારના સરળીકરણનો મહિમા કરતા થાકતા નહોતા. જાણે કે દેશમાં આ એક જ પ્રશ્ન હોય. અન્ના હજારેના ઉપવાસ લંબાયા અને તેમની જિંદગી જોખમમાં મુકાઈ ગઈ હોવા છતાં શ્રવણકુમાર સમાધાન નહોતા કરતા. છેવટે મહારાષ્ટ્રના નેતાઓએ અન્નાને ખેલ સમજાવ્યો હતો અને તેમાંથી બહાર કાઢ્યા હતા. 

અહી સુધીનો ખેલ તો પટકથા મુજબ ભજવાયો પણ એ પછી અરવિંદ કેજરીવાલે પટકથા ફગાવી દીધી તેની વાત આવતા સપ્તાહે.

પ્રગટ : ‘નો નૉનસેન્સ’, નામક લેખકની કટાર, ‘રવિવારીય પૂર્તિ’, “ગુજરાતમિત્ર”, 16 ફેબ્રુઆરી 2025

રમેશ ઓઝા

અનધિતકૃત રીતે અમેરિકામાં પ્રવેશેલા ભારતીય નાગરિકોને અમેરિકાએ પાછા મોકલ્યા તેની તસ્વીરો અને વીડિયો ક્લિપ્સ તમે જોઈ હશે અને એક દેશપ્રેમી ભારતીય તરીકે પીડા પણ અનુભવી હશે. હાથમાં હાથકડી અને પગમાં બેડી. સ્ત્રીઓ અને બાળકો સાથે પણ કોઈ માણસાઈપૂર્વકનો વહેવાર નહીં અને ઉપરથી તેમને પાછા મોકલવા માટે લશ્કરી વિમાનનો ઉપયોગ કરવામાં આવ્યો હતો. આંતરરાષ્ટ્રીય ધારાધોરણ મુજબ એક દેશથી બીજા દેશમાં ગુનેગારોની હેરફેર માટે લશ્કરી વિમાનનો ઉપયોગ ત્યારે જ કરવામાં આવે છે જ્યારે ગુનેગારે સંબંધીત દેશમાં તે દેશની સુરક્ષાને હાનિ પહોંચે એવો ગંભીર ગુનો કર્યો હોય. જેમ કે યુદ્ધકેદીઓ હોય, જાસૂસો હોય, વગેરે. ઘરઆંગણે બેકારીથી બચવા માટે જો કોઈ પેટ ભરવા બીજા દેશમાં પ્રવેશે તો એ ગુનો જરૂર બને છે, પણ એવો ગુનો નથી બનતો કે તેને હાથમાં હાથકડી અને પગમાં બેડી પહેરાવવામાં આવે. સૌથી મોટું અપમાન તો એ હતું કે અમેરિકન વહીવટીતંત્રે તેણે કરેલા માનવતાવિરોધી કૃત્યની ફિલ્મ ઉતારી અને રીલીઝ કરી. એમ બતાવવા માટે કે જો અમેરિકા આવશો તો આવા હાલ થશે.

આ ખિન્ન કરી મૂકનારી ઘટના છે અને એનાથી પણ વધારે હ્રદયવિદારક વાત એ છે કે ભારત સરકાર અસંમતીનો એક શબ્દ પણ બોલી શકી નથી. એટલું પણ નથી બોલી શકી કે અનધિકૃતપણે પ્રવેશેલા લોકોને પાછા મોકલવાનો અમેરિકાને અધિકાર છે, પણ એમાં માનવીય ગૌરવ જળવાઈ રહેવું જોઈએ. તેઓ અમેરિકા અમેરિકાવિરોધી પ્રવૃત્તિ કરવા માટે નહોતા ગયા. એની જગ્યાએ વિદેશ પ્રધાન એસ. જયશંકરે સંસદના બન્ને ગૃહોમાં વાહિયાત નિવેદન કરીને ઊલટો અમેરિકાનો બચાવ કર્યો હતો. તેમણે કહ્યું હતું કે ગેરકાયદે બીજા દેશમાં પ્રવેશવું એ ગુનો છે અને અમેરિકા ૨૦૦૯ની સાલથી અનધિકૃત રીતે અમેરિકામાં પ્રવેશેલા ભારતીયોને પાછા મોકલી રહ્યું છે. તેમણે પાછા મોકલવામાં આવેલા ભારતીયોના સાલવાર આંકડા આપ્યા હતા. અરે ભાઈ, કોઈએ એમ નહોતું કહ્યું કે અમેરિકાએ અનધિકૃત ભારતીયોને પોતાને ત્યાં વસાવવા જોઈએ, લોકોએ માત્ર એટલું જ કહ્યું હતું કે અમેરિકાએ અમાનવીય કૃત્ય કરીને ભારતનું અપમાન કર્યું છે તેની ભારતે નિંદા કરવી જોઈએ. જયશંકરે અમેરિકાના કૃત્યની નિંદા તો દૂરની વાત છે, નારાજગી પણ પ્રગટ નહોતી કરી. શું આ પહેલાં અનધિકૃત વસાહતીઓને હાથકડી અને પગમાં બેડી પહેરાવવામાં આવી હતી? તેની ફિલ્મ ઉતારીને રિલીઝ કરવામાં આવી હતી? જયશંકરે આનો પણ ખુલાસો નહોતો કર્યો.

અહીં બીજા દેશોની વાત કરવી જોઈએ. અમેરિકાએ કેવળ ભારતીય નાગરિકોને પાછા નથી મોકલ્યા. કોલંબિયા, બ્રાઝીલ, મેક્સિકો, હોન્ડુરસ, ગ્વાટેમાલા અને પેરુના નાગરિકોને પણ પાછા મોકલ્યા છે. એ બધા દેશોએ પોતપોતાની રીતે પોતપોતાની ભાષામાં અમેરિકાના વલણની ટીકા કરી હતી. કોલંબિયાએ તો અમેરિકન લશ્કરી વિમાનને પોતાને ત્યાં ઉતરવા પણ નહોતાં દીધાં. તેના રાષ્ટ્રપતિએ સ્પષ્ટ કહ્યું હતું કે તમે તમારાં લશ્કરી વિમાનને પાછાં બોલાવો. અમે અમારાં ઉતારુ વિમાનોને મોકલશું અને અમારા નાગરિકોને સ્વમાનભેર પાછા લઈ આવશું. તેઓ અધમ કૃત્યના ગુણાગાર નથી કે આવી રીતે અપમાન કરો! આવી જ રીતે બ્રાઝીલે અમેરિકન લશ્કરી વિમાનને પોતાને ત્યાં ઉતરવા નહોતું દીધું. બીજા દેશોએ અમેરિકાની અમાનવીયતાની આકરી ટીકા કરી હતી.

પણ વિશ્વગુરુ ચૂપ છે. જો કે આ પેટર્નથી હવે આપણે અજાણ નથી. ભક્તો પણ હવે આ સમજતા થયા છે. આપણે મહાન હોવાની મોટીમોટી વાતો કરવાની, પણ જો પૂછડી કારસામાં આવે તો મોઢું ફેરવી લેવાનું અને હોઠ સીવી લેવાના. ચીને કબજે કરેલી ભારતની ભૂમિ વિષે સવાલ કરો, જો કોઈ જવાબ મળે તો કહેજો. ઊલટું પ્રશ્ન પૂછનારને દેશદ્રોહી જાહેર કરવામાં આવશે. કુંભના મેળામાં બનેલી દુર્ઘટના વખતે ગોદી મીડિયા સત્ય છૂપાવીને અને કોઈ મોટી ઘટના બની જ નથી એમ કહીને સરકારને મદદ કરતા હતા. સાવ ધરાતલ વિનાની ફેંકાફેંકી કરો અને નકરું સત્ય સામે આવે તો મોઢું ફેરવી લો અને હોઠ સીવી લો. આમાં નથી મર્દાનગી કે નથી માણસાઈ. આ દેશની પ્રજા સાથેની છેતરપિંડી છે.

માત્ર પાંચ કરોડની વસ્તી ધરાવતો કોલંબિયા દેશ અમેરિકન લશ્કરી વિમાનને પાછાં મોકલે અને પોતાને વિશ્વગુરુ તરીકે ઓળખાવતો દેશ મુડદલની જેમ વર્તે અને અમેરિકાનો બચાવ કરે! જીગર છાતીમાં હોય છે, જીવ્હામાં નથી હોતી. આપણા શાસકો જીવ્હાજીગર ધરાવે છે. તમને ખબર છે? ડોનાલ્ડ ટ્રમ્પે ઓમાનના અખાતમાં ઈરાન સાથે મળીને ભારત દ્વારા વિકસાવવામાં આવતા ચાહબાહ બંદરને મળતી સહાય બંધ કરી દીધી છે. ચીન પાકિસ્તાન સાથે મળીને ઓમાનના અખાતમાં ગ્વાડર બંદર વિકસાવી રહ્યું છે તેના જવાબમાં ઈરાન અને ભારતે તેની નજીકમાં ઈરાનની ભૂમિ પર આ બંદર વિકસાવવાનું શરૂ કર્યું હતું જેમાં અમેરિકાની મદદ હતી. એક રીતની ત્રીપક્ષીય સમજુતીને અમેરિકાએ બારોબાર તોડી નાખી અને ભારતને જાણ પણ કરવામાં નહોતી આવી. તમને આ વાતની જાણ છે? ક્યાંથી હોય ગોદી મીડિયા મેનેજ કરે છે. આ બાજુ હંમેશ મુજબ જીવ્હા બહાદુરો મોઢું ફેરવી લે છે.

કોઈ તમાચો મારે અને આપણે જો ગાલ પંપાળીએ, ગુસ્સે થઈએ, સામા થઈએ, ફરિયાદ કરીએ, કોઈની મદદ માગીએ તો દુનિયાની નજરમાં ભૂંડા લાગીએ માટે મૂંગા રહેવું અને તમાચો ખાઈ લેવો એવી વર્તમાન શાસકોની વિદેશનીતિ છે. તેઓ એ નથી સમજતા કે તમાચો પડતો પણ દુનિયાએ જોયો છે. એ પછી તો દુનિયાને પણ ખબર પડી જાય કે આ ભાઈ શરમના માર્યા સહન કરી લેશે. ડોનાલ્ડ ટ્રમ્પ આ જ વાતનો લાભ લઈ રહ્યા છે. માત્ર પાંચ કરોડની વસ્તી ધરાવતું કોલંબિયા લાલ ડોળો કરે અને વિમાન પાછાં આવી જાય અને ૧૪૦ કરોડની વસ્તી ધરાવતા દેશનું અપમાન કરવામ આવે, કારણ કે તેમને ખબર છે કે જીવ્હા બહાદુર શરમના માર્યા અપમાન સહન કરી લેવાના છે.

અમેરિકાએ પાછા મોકલેલા અનધિકૃત ભારતીયોના જે આંકડા વિદેશ પ્રધાને સંસદમાં રજૂ કર્યા છે તે રસપ્રદ છે. સૌથી વધુ દેશનિકાલ ૨૦૧૬માં ટ્રમ્પ પ્રમુખ બન્યા પછી થવા લાગ્યો અને એમાં પણ ભારતીયોનો સૌથી વધુ દેશનિકાલ ૨૦૧૯ની સાલમાં જ્યારે વડા પ્રધાન નરેન્દ્ર મોદીએ ટ્રમ્પને અમદાવાદ બોલાવીને ટ્રમ્પ માટે પ્રચાર કર્યો ત્યારે થયો હતો. ૨૦૦૯થી અત્યાર સુધીમાં સૌથી વધુ. તેમને ખબર છે તમાચો મારશો તો શરમના માર્યા ઉંહકારો પણ નહીં કરે. આવા મિત્રો મળે તો પછી જોઈએ શું!

અને છેલ્લી વાત. આટલા બધા ભારતીયો ભારત છોડીને વિદેશમાં શા માટે જાય છે? કારણ કે ભારતમાં રોજગાર નથી. યુવાનો ખેતર વેચીને અને જીવનું જોખમ ખેડીને જાય છે. ‘ડંકી’ ફિલ્મ જોઇ લો. મોટીમોટી વાતો કરવાથી વાસ્તવિકતા નથી બદલાતી, વાસ્તવિકતા સ્વીકારો તો વાસ્તવિકતા બદલાય. વાસ્તવિકતાને વર્તમાન સાથે સંબંધ છે અને વર્તમાનથી આ લોકો ભાગે છે. માટે ઔરંગઝેબ ખપનો છે. બે દિવસ પહેલાં ફોર્બ્સ મેગેઝીને વિશ્વના સૌથી શક્તિશાળી દસ દેશોની એક યાદી બહાર પાડી છે. એ દસ દેશોમાં ભારત નથી. ભારત ૧૨માં ક્રમે છે. પણ વિશ્વના શક્તિશાળી દસ દેશોમાં ઇઝરાયેલ અને દક્ષિણ કોરિયા સ્થાન ધરાવે છે. આ દેશ કેવડા છે અને કેટલી વસ્તી ધરાવે છે એ ગૂગલ પર જઇને જોઈ લેજો. ફરી એકવાર ગાંઠે બાંધી લો : વાસ્તવિકતા સ્વીકારો તો જ વાસ્તવિકતા બદલાય.

પ્રગટ : ‘નો નૉનસેન્સ’, નામક લેખકની કટાર, ‘રવિવારીય પૂર્તિ’, “ગુજરાતમિત્ર”, 09 ફેબ્રુઆરી 2025