સરહદ
તોતિંગ પથ્થર પર
અહર્નિશ પ્રહાર પછી
સુંવાળી કાયા પ્રગટે
હાથ એના બેબાકળા –
સ્તન ઢાંકવા શોધે વસ્ત્ર
લસરે શિલ્પનું વલ્કલ –
શિલ્પકાર ત્યાં સ્તબ્ધ,
વિમાસણમાં કરે વિચાર –
ઓઢાડું ચાદર
કે સરકવા દઉં એ વલ્કલ?
શિલ્પકારને થાય કાયા જકડી રાખું
પણ મન એનું વહેતું
શિલ્પની રગોરગમાં –
કાયાને મન પણ એક સવાલ –
શું છું હું કેદી શિલ્પકારની
કે છું હું સ્વતંત્ર?
જવું છે એને પણ કલ્પનાની પેલે પાર –
શિલ્પકારનો સંયમ અને
શિલ્પની તૃષા જ્યાં કરે સામનો
એને કહે છે
સરહદ
*
એક ક્ષણ આંખ મીંચ
જો પેલાં
અસ્તવ્યસ્ત
લોહીલુહાણ
એકમેકમાં વીંટાયેલાં
મુડદાં –
નથી લગતાં
પ્રેમી યુગલ જેવાં?
મરણનું વર્ણન કરવા માટે અક્ષર ક્યાં?
ચુંબનનો અર્થ સમજાવવા શબ્દ ક્યાં?
ચીમળાયેલી ચાદર પર
બે વિમુખ પ્રદેશ જેવાં
બે જુદાં શરીર
ક્યારેક ભેગાં થાય
પણ લગભગ વેગળાં રહે
એ પણ
સરહદ
*
ત્રણ અઠવાડિયાં
સતત બોમ્બમારા પછી
ભસ્મીભૂત થઇ ગયેલા શહેરમાં
ભાંગેલી ઈંટોના ટેકરા ઓળંગી
તૂટેલા કાચ
પગના તળિયા હેઠળ કચડી
લાપતા કુટુંબીઓના ચહેરા
મનમાં મઢાવી
બે જોડ કપડાં
અને ગલેફ વગરના ઓશિકાનું
પોટલું બાંધી
નાવિકને આપવાના છસ્સો રૂપિયા
મુઠ્ઠીમાં જકડી
પગદંડી પર હજારો માણસો જોડે
સરઘસમાં જોડાઈ
ક્ષિતિજે દેખાતા વોચટાવર પહોંચી
ફફડતે હૈયે
કંપતે હોઠે
રેબઝેબ પરસેવે
ગભરાતા
ડરતા
સંત્રીને પોતાનું નામ
બાપનું નામ માનું નામ
રાખ થયેલા ઘરનું સરનામું
સરકાર સમજે એવી ઓળખ આપી
સૂપડાની જેમ પ્રસરાવેલા ધ્રૂજતા હાથ
મૂંડી નીચી
જ્યાં દેખાય પડછાયો
કાંટાળી વાડનો –
ત્યાં
સરહદ.
*
ખભે બૅકપેક લટકાવી
ડોલર ટિકિટ ક્રેડિટકાર્ડ
જેકેટના જુદા જુદા ખીસામાં સાચવી
પૈડાંવાળી કેરીઓન કેસ
પાળેલા કૂતરાની જેમ ખેંચી
સરકતી જમીન પર બબ્બે પગલે દોડી
ઇમિગ્રેશન કાઉન્ટર પર
બિઝનેસ ક્લાસ પ્રવાસીઓની
લાઈનમાં જોડાઈ
અધિકારી સામે જોયા વગર
પાસપોર્ટ આપી
ફોન પર ફેસબુક અપડેટ કરી
ઉબર બોલાવી
બ્લુટૂથ હેડફોન પર મ્યુઝિક સાંભળતાં
ટેક્સીની રાહ જ્યાં જોઈ
ત્યાં
પણ
સરહદ
*
સ્વીડનના સીગતુના ગામથી
નોરવેના ઓસ્લો શહેર જયારે હું ગયો
ત્યારે ખબરે ના પડી
કે સરહદ
ક્યારે ઓળંગી –
બિલબોર્ડ પર નવી લિપિ જોઈ
અક્ષરો પર ટપકાં દેખાયાં
ને
પહોંચ્યો નવે દેશ
નાઇરોબીથી
અરૂશાને રસ્તે
અમારી બસ
ઊભી રાખી
અમને ઉતાર્યા
અધિકારીઓએ
ફોટા લીધા
આંગળાં આપ્યાં
પાસપોર્ટ ઝીણવટથી જોવાયા
દોઢ કલાક પછી
પાછા બેઠા બસમાં
ટાન્ઝાનિયા તરફ
ગોલોક ગામે થાઇલેન્ડ પ્રવેશતાં
અમને કોઈએ રોક્યા નહીં
પણ મલેશિયા પાછા વળતાં
અધિકારીએ ખૂબ છણાવટ કરી –
એ દેશ
માત્ર બે કલાક જવાનું કારણ શું?
બેલફાસ્ટથી ડબ્લિનના
ઘોરી માર્ગ પર
બસ ચાલે પૂરપાટ –
માઈલના થયા કિલોમીટર –
અને બદલાયો દેશ.
મુજીબનગરમાં
વાડની પેલે પાર
બંગાળ –
રવીન્દ્રનાથ ત્યાં પણ
અહીં પણ
ઓપાર-એપાર
ક્યાં એક દેશ પત્યો,
ક્યાં બીજો દેશ શરૂ થયો?
કોણે દોરી આ રેખા?
ક્યાંથી ઊપસી
આ
સરહદ?
*
સરહદ પર નોટિસ :
ધૂમ્રપાન નિષેધ
અહીં ગંદકી કરવી નહીં
વાળ ઓળવા નહીં
થૂંકવું નહીં
મોબાઈલ ફોનનો ઉપયોગ કરવો નહીં
સ્વાભિમાન ગજવામાં રાખવું
સ્વમાન પ્રદર્શિત કરવા પર
પ્રતિબન્ધ છે
*
સરહદ ઓળંગતી વખતે
હળવેથી ચાલવું
મૌન જાળવવું
પચાસ વર્ષ પહેલાં
અહીં વિખરાયેલા હતા
હજારો લોહી નીતરતા
ફંગોળાયેલા મૃતદેહ –
એમના આત્માને
અંજલિ આપવા બે મિનિટ મૌન
*
ભલે થઇ હોય ત્વચા
ગમે એટલી ઉત્તેજિત
પણ ત્યારે
ક્યાં ખોવાઈ ગયું
તારું મન?
મારા હાથ, પગ, જીભ, મારુ અંગ
બધાં ય કરે આગેકૂચ
પણ તારી કેમ અગમ્ય પીછેહઠ?
ઊભી થઇ ગઈ
એક દીવાલ
તૂટી પડ્યો પુલ
રણમાં ઊગેલા
કાંટાળા થોર જેવી
અચાનક
ઊભી થઈ
એ
સરહદ
*
તારો ચહેરો જુએ પશ્ચિમ
મારો જુએ પૂર્વ
અવિશ્વસનીય પાડોશી દેશ જેવા
રિસાયેલા હું અને તું :
પણ મધરાતે
છાનાંમાનાં ચોરપગલે
ધીમે ધીમે સરકીએ
એક બીજાની પાસે
ભલે મન આપણાં રહે
ઉત્તર-દક્ષિણ
પળભરનો યુદ્ધવિરામ
ક્ષણભંગુર શાંતિ
સવારે
આકરો તડકો
યુદ્ધનો પ્રારંભ ફરી એક વાર
ત્યાં
સરહદ
*
બીજો પ્રદેશ
પર દેશ
પરદેશ.
ત્યાં તું
મારે કરવો છે
પ્રવાસ
ઓળંગવી છે
આ
સરહદ
*
મારી પીઠમાં
દેખાય તને
શિખર
તારા પગ ફેલાય
મારે મન
ત્યાં
એક ખીણ
સ્નાયુ તંગ ભળી જાય અંગ હળી જાય
અંગ મળી જાય અંગ
ઉમંગ ઉમંગ શિસ્તનો ભંગ કાયદાનો
ભંગ તું મારે સંગ પ્રસન્ન અનંગ
વાયાંગનો વારંગ ઊછળે તરંગ પ્રસરે
સપ્તરંગ સદીઓનો જંગ
ઘોર મધરાતે
સૈનિક બોલાવે નસકોરાં
ત્યારે
મારી તારી
છાનીમાની અવરજવર
આપણે કરીએ
પાર
એ
સરહદ
*
અંધકારમાં
મારો હાથ
અડ્યો તારી હથેળીને –
તું સંકોચાઈ –
કરી મેં પીછહઠ
ન ઓળંગાય મારાથી
તારી
સરહદ
પણ
થોડા દિવસ પછી
તારી અગાશીમાં
ટમકતા તારાની છત્રછાયા નીચે
તારી ડોક
મારે ખભે
મારા હાથ
ખોવાયા તારા કેશમાં
ભૂંસી નાખી
રફેદફે કરી નાખી
તેં જ
એ જ
સરહદ
*
તારી ત્વચા
મારાં ટેરવાં
જ્યાં મળે
એ
સરહદ
*
તારું મૌન
મારો પ્રશ્ન
જ્યાં સંભળાય
એ
સરહદ
*
તારી પાંપણ
મારો ઉચ્છ્વાસ
જ્યાં અડે
એ
સરહદ
*
તારા ભીના હોઠ
મારા કાનની બૂટ
જ્યાં સ્પર્શે
એ
સરહદ
*
તારાં બટન
મારી આંગળી
જ્યાં ઉકેલે
એ
સરહદ
*
તારું મન
મારા શબ્દ
જ્યારે સમજે
એ
સરહદ
*
મારી જીભ
તારાં આંસુ
જ્યારે પીએ
એ
સરહદ
*
ઊંડે
જીભને તળિયે
જ્યાં
સ્વર જાગે કંઠમાં
જ્યાં ક્યારેક અટકે શબ્દ
જ્યાં હોય કાયમી નાકાબંધી
જ્યાં પડે દ્વિધા
ત્યાં ઉદ્દભવે મનોમન પ્રશ્ન
બોલું? ન બોલું?
પૂછું? ન પૂછું?
કહું? ન કહું?
એનું નામ
સરહદ
*
તારી ત્વચા પર
છુપાવેલો
ઝળહળતા પ્રકાશમાં પણ
નરી આંખે ન દેખાય
એવો એક ખૂણો –
છે ક્યાં
એની નથી ખબર મને
અને તું મને નહીં કહે
તો
મારે ક્યાં કરવી શોધ
એને ન સ્પર્શી શકે મારા હાથ
ન સમજી શકે મારું મન
ત્યાં સચેત છે
તારું મૌન
તારા સિવાયેલા હોઠ
તારા રહસ્યની રક્ષા કરતી
એ
રેખા
શબ્દ વગરની પંક્તિ
આકાર વિનાની દોરી
ક્યારેક વિસ્તરતી
ક્યારેક સંકોચાતી લીટી –
એનું નામ
સરહદ
*
સંધ્યાટાણે
તારે ઘરે આવ્યા પછી
સૂરજ ઊગે એ પહેલાં
મારે તો પાછા
જવું જ રહ્યુંને?
તારી સુગંધ મારી છાતી પર
મારા વાળ તારે ઓશીકે
સરહદ ઓળંગી
હું
નીકળ્યો જવા મારે ઘેર
શું એમાં છે મારી આઝાદી?
કે ગુલામી?
તારે ઘરે આવવું –
એ આઝાદી કે ગુલામી?
ઘર પર તાળું
હું
અંદર કે બહાર?
અંદર હોઉં તો કેદી ક્યાંનો?
બહાર હોઉં તો આઝાદ શાનો?
કાંટાળી વાડ
મને રોકે છે
કે
બોલાવે છે?
જ્યાં સાથે રહે
ગુલાબ અને કાંટા
એ
સરહદ
*
શસ્ત્ર
શબ્દ
પ્રહાર
ફૂલહાર
અપમાન
આલિંગન
હુમલો
ભેટ
તમાચા
ચુંબન
લાત
સ્મિત
બધું સ્વીકારે, સહન કરે
તો ય તું અવિનાશી
સજાગ
નિરપેક્ષ
ધૈર્યવાન
કેવી મજબૂત છે
તારી
એ
સરહદ!
*
અતીત
એટલે પરદેશ
અતીત
એક એવો પ્રદેશ
જેને
છોડેલા શહેરમાં
ભાંગેલી સ્મૃતિઓના પહાડ પાસે
ખોવાયેલા સંબંધની ઊંડી ગુફામાં
દબાવેલી વેદનાના ખાડામાં દાટી
એના તરફ
ફરીથી ક્યારે ય
નજર ન નાખવાનો
નિર્ણય લીધો હતો
એક વખત
પણ
અતીતને નથી આદર
મારા મનમાં દોરેલી સીમાનો
લોહીની જેમ
નીતરી આવે છે એ
પ્રસરે છે
મારા મનમાં –
મારી આંખો
લાલલાલ
ધોવાઈ ગઈ ત્યારે
એ
સરહદ
*
એક વાર
કરી સરહદ પાર
પછી જવાય પાછા
પેલે પાર?
આપણી શોધ રહેશે વણથંભી
અને જોજનોની યાત્રા પછી
આવીશું આપણે ત્યાં
અધૂરી વાત રહી ગઈ હતી વાત
આપણી જ્યાં
સમજીશ હું તારી વાત ત્યારે
પહેલી વાર કહી હતી તેં મને જ્યારે
એવા જ્ઞાન અને અજ્ઞાન
વચ્ચે ખોવાઈ ગયેલી રેખા
એ
સરહદ
*
સરહદ
સહૃદય
સર હદ
સા રે હદ થઇ ગઈ
સર દરદ
સરહદ
રડ હાશ
સરહદ
સદા હાર
સરહદ
હસ ડર
સરહદ
હાર સડ
સરહદ
હાડ રસ
સરહદ
સહ ડર
સરહદ
હસ રડ
સરહદ
*
હવે તું ગઈ છે
પેલે પાર
કઈ રીતે ઓળંગું
આ સરહદ?
તારે પ્રદેશ જઉં
તો પાછા અવાય નહીં
તારા પ્રદેશમાં તને
શોધવી ક્યાં?
તારે દેશ જવું હોય
તો ન જોઈએ
પાસપોર્ટ
ન જરૂર પડે વિસાની –
પણ નથી ખબર કોઈને રસ્તો
નથી નકશો, નથી પાળિયા,
નથી અણસાર, નથી કોઈ એંધાણ
હું એકલો ઊભો છું
એ જ દરિયાકાંઠે
જોઉં છું સાગર-તરંગ
સાંભળું છું ઘુઘવાટ
ગણું છું પંખીઓ
માણું છું આથમતા સૂર્યની લાલિમા
ક્યાંક
તું પણ છે દરિયાકાંઠે
રાહ જુએ છે સૂર્યોદયની
પૂછે છે પંખીઓને મારા દેશના સમાચાર
હું આ પાર, તું પેલે પાર –
આપણી વચ્ચે
વળી પાછી
એ જ
સરહદ
e.mail : salil.tripathi@gmail.com
સૌજન્ય : “એતદ્દ”, 223; સપ્ટેમ્બર 2019. પૃ. 05-12