તાજેતરમાં BRICS(બ્રાઝિલ, રશિયા, ઇન્ડિયા, ચાઈના અને સાઉથ આફ્રિકાનું સંગઠન)ની પાંચમી બેઠક મળી. સભ્ય દેશો એક બીજાને ઘેર પરોણાગતી માણી શકે, એટલે છેલ્લે સભ્યપદ મેળવનાર સાઉથ આફ્રિકાની યજમાની માણીને એ વર્તુળ પૂરું કર્યું.
BRICSના ઉદ્દેશો જણાવતું વિધાન જરા ધ્યાન ખેંચે તેવું છે : ‘United by rejection of the neo-liberal model ….. Plan to create their own institution.’ એટલે કે પશ્ચિમના વિકસિત દેશોએ ઝડપથી વિકાસ પામી રહેલા દેશોને બારણા બહાર રાખ્યા, એટલે આ પાંચ દેશોએ હાથ મેળવ્યા છે. સારું. દ્રૌપદી સ્વયંવરમાં કર્ણની સારથિ પુત્ર હોવાને કારણે પાંડવોએ અવગણના કરી તેથી દુર્યોધને રાજકીય દાવ પેચ લગાવીને કર્ણને પોતાની સત્તા હેઠળના એક રાજ્યભાગનું આધિપત્ય આપ્યું. કર્ણએ એ સ્વીકાર્યું. પરિણામ શું આવ્યું? પોતાની વફાદારી નિભાવવા એ છેવટ અસત્યના પક્ષે લડ્યો. ધનાઢ્ય દેશો તરફથી જાકારો ન મળ્યો હોત, તો પણ આજની આર્થિક પૂરની સ્થિતિમાં તરતા રહેવા માટે BRICSના સભ્ય દેશોએ પોતપોતાની રીતે વિકાસ સાધ્યો જ હોત.
આ મિટિંગમાં સર્વાનુમતે નિર્ણય લેવાયો કે BRICS પોતાની એક અલગ બેન્કની રચના કરશે. જેમ યુરોપીઅન યુનિયનની છે તેમ જ. પેલી ફેરિયો કરે, તેમ વાંદરો કરે, એ વાર્તા યાદ આવી. હંસની ચાલે કાગળો ચાલે તો મારે નહીં તો માંડો થાય, એ કહેવત સાચી પડે પણ ખરી. યુરોપ પોતાનું નાણાકીય સંગઠન અક્ષુણ રાખવા તનતોડ મહેનત કરે છે, તો ય ગમે ત્યારે નાડી તૂટી જવા સમભાવ છે. એવું જ BRICSની હાલત નહિ થાય તેની શું ખાતરી ? કેમ કે આમ જુઓ તો એ પાંચે ય દેશો માટે તફાવત શોધોની રમત રમીએ તો તેઓ એકબીજાની હરીફાઈ કરે છે, અને પશ્ચિમના દેશોને હરાવવા છે એ બે મુદ્દામાં જ સામ્ય છે. બાકી એ બધા દેશોની શાસન પદ્ધતિ સાવ નિરાળી, આર્થિક વ્યવસ્થા વચ્ચે ઉત્તર-દક્ષિણ ધ્રુવ જેટલું અંતર અને વિદેશનીતિ પણ ખાસ્સી વિરોધાભાસી છે.
યુરોપિયન યુનિયનમાં જર્મની અને ફ્રાન્સની પાંચશેરી મોટી છે. BRICSના સભ્ય દેશોએ ચીનથી ચેતતા રહેવું પડશે કે શું ? જો કે અત્યારે તો ચર્ચાઓના વલોણાને અંતે નવનીત નીકળ્યું છે, જેણે વિકાસને વધુ ટકાઉ બનાવવા સહકારી ભંડોળ માટેના કરાર પર પાંચે ય સભ્ય દેશો પાસે પરસ્પર સહકાર અને આર્થિક સહાભાગીદારીના સહી સિક્કા કરવાની ફરજ પાડી. હજુ બીજી એક બાબત પણ વિચાર માગી લે તેવી છે. યુરોપના દેશોએ વિકાસ અને પ્રગતિના નામે નાણાં ભરેલ કૂવામાંથી હેલ ભરી ભરીને પાણી સીંચ્યું, હવે તળિયું દેખાવા લાગ્યું. એક બીજાની હાંડલીમાં ખીચડી ખૂટવા નહીં દઈએ, એવા કોલ દીધેલા, પરંતુ માત્ર રોટલો ખાનાર (ખાસ કરીને પૂર્વ યુરોપિયન) દેશો હવે એની સાથે મરચું અને મીઠું પણ માંગે છે. એટલે એમની માગ પૂરી કરવાનું પેલા ખીચડી હારે રોટલો, માખણ અને શાક ખાનાર (ધનના ઢગલા પર બેઠેલા યુરોપિયન યુનિયનના પ્રણેતા) દેશોને ભારે પડે છે. BRICSના સભ્ય દેશો આના પરથી ધડો ન લે ?
મારા જેવાને તો પાછી એક બીજી ઉપાધિ ય નડે ખરી. BRICSના સભ્ય દેશોમાં માનવ અધિકારની જાળવણી સારી રીતે નથી થતી એ સર્વવિદિત છે. સનતભાઈ મહેતાનું ઉદાહરણ ટપકાવું તો ગુજરાત (પૂરેપૂરું વાઈબ્રન્ટ હોં, ભાઈ) Dholera SIR (Special Industrial Region) યોજના હેઠળ ભાલ પ્રદેશના ૯૦૦કિ.મિ. વિસ્તારને ઉદ્યોગ, વેપાર અને ગોલ્ફ ક્લબ જેવા આનંદ પ્રમોદના વિકાસ માટે ફાળવવા માંગે છે. ખેડૂતોની ૪૦% જમીન લઈ લઈને દરિયા કાંઠે આલીશાન મકાનો, આઠ લાઈનના રસ્તાઓ, વિમાન મથક વગેરે કરવાની મંજૂરી મળી ગઈ છે. આ બધું વિદેશી નાણાં મેળવવા અને અમીરોના બે નંબરી નાણાં રોકવા માટે થાય છે, એ સહુ સમજી શકે. એટલા ખાત્ર ભાલના સોનેરી ઘઉં પકવતો જગતનો તાત રોજિંદુ દહાડિયું રળતો મજૂર થશે ? વાહ ભાઈ વાહ ! જ્યારે બ્રાઝિલે શું કર્યું ? બ્રાઝિલે ૧૯૯૬થી માંડીને કરોડો કિ.મિ. જેટલા વિસ્તારની એસિડીક જમીનને, વિજ્ઞાન અને ટેકનિકલ સંશોધનની મદદ લઈને, ખેડવાલાયક જમીનમાં રૂપાંતરિત કરી. જેથી ૨૦૫૦માં, વિશ્વની વસતી વધી ગયેલી હશે તેવો અંદાજ છે તો એ ભૂખે ન મરે તેનાં પગલાં લે છે. તે વખતે સહુને રોટલો પૂરો પડવાની બ્રાઝિલ અત્યારથી તૈયારી કરે. અને ભારત ? માંગરોળ અને તેની આસપાસનો વિસ્તાર ખારાપટમાં ફેરવાતો જાય છે, તો અદબ વાળીને જોઈ રહીએ છીએ. પડતર જમીનને ખેડાઉ બનાવવી તો ઘેર ગઈ, ઉપરથી ખેતરાઉ જમીનને ઉજ્જડ બનાવવા નીકળ્યા ! ભારતને BRICSના અન્ય દેશોનાં મૂલ્યો સાથે કેમ મેળ પડશે ?
દીવાલ બનાવવા ઈંટની જરૂર છે. દીવાલ ઘર બાંધવા અનિવાર્ય છે, જેનાથી તેમાં રહેનારનું રક્ષણ થાય. દીવાલથી વાડ પણ બને. BRICSના સભ્ય દેશો પોતાની વધતી જતી સમૃદ્ધિનું રક્ષણ કરવા માગે છે, વિકસિત દેશોની ખાઉધરા વૃત્તિથી બચવા માગે છે કે હજુ વિકાસ પામતા દેશોનું ભક્ષણ કરવા માગે છે ?
e.mail : 71abuch@gmail.com