નવા આવનારા પ્રમુખ સામે નવું કરવાનાં ઉત્સાહ કરતાં જૂનું સાફ કરવાની ધીરજ અને સમજ બન્ને હોય તે વધારે જરૂરી થઇ પડશે
એક તરફ વાઇરસ પોતાનું કામ કર્યે રાખે છે, અને કાળમુખો થઇને જિંદગીના કોળિયા ભરતો જાય છે અને બીજી તરફ વિશ્વની મહાસત્તા એવા અમેરિકામાં ચૂંટણીનો માહોલ પકડ જમાવી રહ્યો છે. થોડા સમય પહેલાં અમેરિકાની ક્વિન્યોક યુનિવર્સિટીએ કરેલા રાષ્ટ્રીય સર્વેમાં ટ્રમ્પ તેના નિકટના પ્રતિસ્પર્ધી ડેમોક્રેટિક પાર્ટીનાં જો બાઇડેન કરતાં પાછળ હોવાનું તારણ બહાર આવ્યું.
અમેરિકામાં જે પણ પ્રમુખ તરીકે જીતશે તેને પગલે વૈશ્વિક રાજકારણ પર બહુ મોટો પ્રભાવ પડતો હોય છે. કોરોનાકાળમાં પણ જેને સૌથી વધારે ફટકો પડ્યો છે તેવા અમેરિકાના અર્થતંત્રને પાટે લાવવાની જો બાઇડનની યોજના તેની તરફેણમાં છે. ડોનાલ્ડ ટ્રમ્પ એક બેફામ પ્રમુખ છે એમ કહેવામાં જરા ય અતિશયોક્તિ નથી. ટ્રમ્પની નીતિઓ ધનવાનોને ધ્યાનમાં રાખીને ઘડાઇ હોય તેવી છે, આંતરરાષ્ટ્રીય સ્તરે પણ ટ્રમ્પને કારણે ચીન સાથે સંબંધો ખૂબ વણસ્યા છે, તેમાં ય ખાસ કરીને વ્યાપારી સંબંધો તો વ્યાપારી યુદ્ધ બની ગયા છે. ચીનનો હ્યુસ્ટનમાં આવેલો દૂતાવાસ બંધ કરવાનો આદેશે, ટિકટૉક બંધ કરવાની વિચારણા એમાં ચીનના દૂતાવાસની અંદર દસ્તાવેજો સળગાવવા જેવું જાતભાતનું ઘણું ય યુ.એસ.એ.માં થઇ રહ્યું છે. બીજા વિશ્વયુદ્ધ પહેલાં આ રીતે સરકારી દસ્તાવેજો સળગાવવામાં આવ્યા હતા જે ખરેખર તો એક રીતે યુદ્ધનું આડકતરું આહ્વાન ગણાય છે.
નવેમ્બરની ત્રીજી તારીખે યુ.એસ.એ.માં ચૂંટણી થશે અને જો ટ્રમ્પ ચૂંટણી હારશે તો સ્વાભાવિક છે કે એ બરાબર ફુંગરાશે. યુ.એસ.એ.માં રાજકીય એક્સપર્ટ્સની ચર્ચાનો મુદ્દો એ પણ છે કે જો ટ્રમ્પ હારી જશે તો એ પોતાની હાર સ્વીકારશે ખરા? કે પછી કંઇ ખેલ કરીને ‘બાજી ફિટ્ટુસ’-વાળું પત્તુ નાખીને આખેઆખી ચૂંટણીનો છેદ ઉડાડી દેશે? ટ્રમ્પને આમે ય હાર સ્વીકારવાની જરા ય આદ્દત નથી જે ભૂતકાળમાં તેના વહેવારથી અનેકવાર સાબિત થયું છે. ટ્રમ્પની પ્રમુખ તરીકેની કામગીરી અનેકવાર વખોડાઇ છે અને ખાસ કરીને ચીન સાથેનો સંઘર્ષ ટ્રમ્પ વહીવટી તંત્રમાં જાણે કેન્દ્ર સ્થાને રહ્યો છે. વળી WHO સાથેની ટ્રમ્પની હુંસાતુંસી ય આખા વિશ્વએ જોઇ છે.
જો ટ્રમ્પ ફરી અમેરિકન પ્રમુખ તરીકે નહીં ચૂંટાય તો? આ એક તોંતેર મણનો ‘તો’ આ સવાલમાં છે ખરો પણ ટ્રમ્પ હોય કે ન હોય જે પણ યુ.એસ.એ.ના વડાની ખુરશી પર બેસશે તેણે સૌથી પહેલાં તો વિદેશ નીતિ પર જ કામ કરવું પડશે. મહાસત્તા હોવાને નાતે વૈશ્વિક રાજકારણ પર અમેરિકન પ્રમુખની ખુરશીનો મોટો પ્રભાવ હોય છે. ઓવલ ઑફિસ ધારણ કરનાર માટે એ આવશ્યક હશે કે પેન્ટાગોનના બજેટને બદલે રોગચાળો, અર્થતંત્ર, ક્લાઇમેટ ચેન્જ જેવા મુદ્દાઓને કેન્દ્રમાં રાખીને વહીવટી ફેરબદલ કરે. બાવડાં ફુલાવવાથી કે સૈન્યની શક્તિનાં પ્રદર્શનોથી આખરે તો પાડોશી દેશોને પણ શૂરાતન ચડશે અને પછી આંતરરાષ્ટ્રીય સંબંધોની આંટીઘૂંટીમાં અર્થતંત્ર, માનવ અધિકાર, રોજગારી જેવા પ્રશ્નોનું બાષ્પીભવન થઇ જશે. એમ ધારીએ કે ટ્રમ્પને બદલે જો બાઇડન પ્રમુખની ખુરશી પર બેસે તો તે ઇરાન સાથે ન્યુક્લિયર ડિલ પર ફરી વાટાઘાટો કરવાની પહેલ કરશે અને જો એમ થાય તો તેહરાનની તેલની નિકાસ પરનાં સેન્કશન્સ હળવા થઇ શકે છે, ઇરાની બેરલ્સ માર્કેટમાં ફરી દેખાવા માંડે તેમ બને, જો કે એ કંઇ રાતોરાત નથી થવાનું પણ ન્યુક્લિયર ડિલ અંગેના વાટાઘાટોમાં હિલચાલ ચોક્સ થશે જેને કારણે તેલની કિંમતોનું ડિપ્રેશન યથાવત રહેશે. ટ્રમ્પના રાજમાં તેલની કિંમતોને મામલે ઇરાન એક બુલિશ ફેક્ટર રહ્યું છે. આ તરફ ઑસ્ટ્રેલિયા ચીન પર આર્થિક રીતે ઘણો આધાર રાખે છે અને અમેરિકા-ચીનની ખેંચતાણમાં ઑસ્ટ્રેલિયાને ય ‘સૂકા ભેગું લીલું બળે’ની સ્થિતનો ભોગ બનવો પડે એવી સ્થિતિ હાલમાં છે, પણ યુ.એસ.એ.નું સુકાન કોઇ બીજાના હાથમાં સોંપાય તો સંજોગો જુદાં હશે.
ભારતની વાત કરીએ તો ટ્રમ્પને બદલે બાઇડન પ્રમુખ હશે તો તે યુનાઇટેડ નેશન્સમાં ભારતનું સ્થાન બહેતર કરી શકશે અને બની શકે કે સિક્યોરિટી કાઉન્સિલમાં ભારતને કાયમી બનાવે. જો આપણા વડાપ્રધાને કાશ્મીર અને CAAને લઇને જે પગલાં લીધા છે તેની સામે બાઇડનને વાંધો છે અને તેમણે આની ટીકા પણ કરી છે. બાઇડન ભારત સાથે મળીને સીમા પાર થતા આતંકવાદ સામે ય ખડા થાય અને જ્યારે આપણા પાડોશી દેશ સ્ટેટસ ક્વો બદલી નાખે ત્યારે યુ.એસ.એ. ભારતની પડખે ઊભા રહેવા તૈયાર થઇ જ શકે છે.
યુ.એસ.એ.માં ટ્રમ્પને બદલે કોઇ બીજું પ્રમુખ બનીને આવશે તો? એવા સવાલનો જવાબ ઘણો જ લાંબો હોય તે સ્વાભાવિક છે અને તે એક જ વારમાં આપવો શક્ય ન બને. આ જવાબમાં માત્ર ચીન સાથેનાં સંબંધો, ઓઇલના વ્યાપાર, પાકિસ્તાન અને ભારત સાથેનું વલણ બધાં પર અલગ લેખ લખવા પડે એમ છે. છતાં ય એટલું છે કે યુ.એસ.એ.માં સત્તા બદલાશે તો યુ.એસ.એ.ના આંતરિક વહીવટમાં પણ ધરમૂળથી ફેરફાર આવે અને વિદેશ નીતિ સહિત ઘણું બધું બદલાઇ જશે. મુદ્દો એ છે કે સ્વભાવગત રીતે યુ.એસ.એ.ના પ્રમુખ સિક્યુરિટીમાં એટલે કે પેન્ટાગોનમાં તો આર્થિક ઇંધણ પૂરશે જ પણ આવનારા પ્રમુખે રાષ્ટ્રીય શક્તિનાં બીજા પાસા પર પણ એટલું જ ધ્યાન આપવું પડશે જેમાં ડિપ્લોમસી અને ટ્રેડ સૌથી અગત્યનાં છે.
બાય ધી વેઃ
જ્યોર્જ ફ્લોય્ડ, વાઇરસ, ચીન, અર્થતંત્ર આ ત્રણ મુદ્દા ટ્રમ્પના પગ નીચેની જમીન પોચી પાડી તેને ગબડાવી દેવા માટે પૂરતાં છે. ટ્રમ્પની આડોડાઇ બધા જાણે છે અને એવું ય કહેનારા છે કે જો પોતે હારશે તો ટ્રમ્પ ‘છેતરપીંડી’ થઇ છે અને ‘વોટર્સ ફ્રોડ’ થયું છે એમ કહી ચૂંટણીના પરિણામને જ પડકારે એવું બની જ શકે છે. અંતિમવાદી જમણેરી વિચારધારા ધરાવતા ટ્રમ્પ જેમના સામાજિક સુધારાઓ કરતાં ધનિકોને કરવેરા મુક્ત રાખવામાં વધારે રસ છે તે ફેંકાઇ જાય એમાં કોઇ નવાઇ નથી પણ નવા આવનારા પ્રમુખ સામે નવું કરવાનાં ઉત્સાહ કરતાં જૂનું સાફ કરવાની ધીરજ અને સમજ બન્ને હોય તે વધારે જરૂરી થઇ પડશે.
પ્રગટ : ‘બહુશ્રૃત’ નામક લેખિકાની સાપ્તાહિક કટાર, ’રવિવારીય પૂર્તિ’, “ગુજરાતમિત્ર”, 26 જુલાઈ 2020