રવીન્દ્ર પારેખ
અહીં સ્ત્રી કે પુરુષ, કોઇની તરફેણની વાત નથી કે નથી વાત કોઈના વિરોધની, પણ સ્ત્રીઓ તરફે થતા ગુનાઓ જોઈએ છે તો તેને ન્યાય નથી મળતો, એટલું જ નહીં, ન્યાય કરનારાઓ તરફથી પણ તેની કસોટી થાય છે. છેલ્લા થોડા વખતમાં હાઈકોર્ટના જે ચુકાદાઓ આવ્યા છે, તેણે જે તે સગીરા કે સ્ત્રીને તો સંતોષ નથી જ આપ્યો, પણ આમ પ્રજા પણ તેનાથી ખાસી નિરાશ થઈ છે. આમ તો ન્યાય માટે સાધારણ લોકોનો કોર્ટ પર ભરોસો હોય છે, તે સાથે જ ઘણાં પાત્રતા હોવા છતાં ને આર્થિક અગવડને કારણે કોર્ટ સુધી પહોંચી પણ શકતા નથી. એ સંજોગોમાં જે થોડા, કોર્ટ સુધી પહોંચે છે તેમને ન્યાયની અપેક્ષા હોય જ છે. તેને બદલે કોર્ટ જ સંવેદનાથી ન વિચારે તો આઘાત લાગે. થોડા સમય પર હાઈકોર્ટના જે ચુકાદાઓ આવ્યા છે, તે અનેક સ્તરે ચર્ચાસ્પદ છે. કમ સે કમ હાઇકોર્ટ પાસેથી આવા ચુકાદાઓની અપેક્ષા નથી. એ સાચું કે કોર્ટે તટસ્થ રહેવાનું છે, પણ સંવેદનશૂન્ય રહેવાનું નથી. કમ સે કમ સ્ત્રીઓ સંદર્ભના ન્યાયમાં છેલ્લા થોડા ચુકાદાઓ હાઇકોર્ટની સંવેદનાઓનો અનુભવ નથી કરાવતા.
2021માં બોમ્બે હાઇકોર્ટનો એક ચુકાદો એવો આવેલો કે ‘સ્કિનથી સ્કિન’ વગરનો ગુપ્તાંગોને કોઈ સ્પર્શ કરે તો તે જાતીય હુમલો ગણાય નહીં. આમ તો આ મુદ્દો અગાઉ આ કોલમમાં ચર્ચાઇ ગયો છે, પણ કોર્ટની સંવેદન શૂન્યતા સંદર્ભે અહીં એનો ઉલ્લેખ કરવાનું જરૂરી છે. કોઈ પુરુષ ફક્ત કપડાંને સ્પર્શ કરે અને એ વખતે જે તે અંગનો સીધો સ્પર્શ ન થતો હોય તો તે પોકસો એક્ટ હેઠળની જાતીય સતામણી ગણી શકાય નહીં. દાખલા તરીકે કોઈ આરોપીએ સગીરાનાં કપડાં કાઢ્યાં ન હોય કે કપડાંમાં હાથ નાખ્યો ન હોય તો છાતીને સ્પર્શવાનું કૃત્ય પોકસો હેઠળ જાતીય હુમલો ગણી શકાય નહીં. અહીં છાતીને સ્પર્શ્યા વગર કપડાં પરથી છાતીને સ્પર્શવાનો આરોપીનો હેતુ ધ્યાનમાં ન લેવાય અને સીધો છાતીને સ્પર્શ થયો નથી એટલે જાતીય હુમલો ન ગણાય એવું બોમ્બે હાઇકોર્ટનું અર્થઘટન, અનર્થઘટનની જ ગરજ સારે છે.
આથી વધુ ચર્ચાસ્પદ ચુકાદો અલ્હાબાદ હાઇકોર્ટે 2025ની 21 માર્ચે આપ્યો છે. બન્યું એવું કે ઉત્તર પ્રદેશની એક 11 વર્ષની બાળકીની છાતીને બે પુરુષોએ સ્પર્શ કર્યો, એટલું જ નહીં, તેના પાયજામાનું નાડું પણ ખેંચ્યું, તે ઉપરાંત બાળકીને નાળાની નીચે ખેંચવાની કોશિશ પણ કરી જોઈ. એ તો સારું થયું કે બાળકીની બૂમાબૂમથી, ત્યાંથી પસાર થતાં લોકો એ દરમિયાનગીરી કરી ને હુમલાખોરો ભાગી છૂટ્યા. બાળકીની છાતીને આરોપીઓ સ્પર્શ્યા, તેનું નાડું ખેંચ્યું ને તેને નાળાની નીચે ખેંચવાની કોશિશ કરી જોઈ, પણ અલ્હાબાદ હાઇકોર્ટને આરોપીઓનો હેતુ બળાત્કાર કરવાનો લાગતો નથી. લોકો આવી ચડ્યા ન હોત તો આરોપીઓ શું કરવા માંગતા હતા તે વગર બોલ્યે પણ સમજાય એવું છે, પણ કોર્ટને તે ધ્યાનમાં આવતું નથી. સોંસરું પૂછવાનું એ થાય કે છાતીનો સ્પર્શ કે નાડું ખેંચવાનો ઇરાદો સગીરાની પૂજા કરવાનો કે આરતી ઉતારવાનો હતો એમ માનવાનું છે? એ વાત સુપ્રીમને સમજાઈ ને હાઈકોર્ટના ચુકાદામાં રહેલી ક્ષતિ સંદર્ભે અલ્હાબાદ હાઇકોર્ટની ટીકા કરતાં સ્પષ્ટ કર્યું કે આવો ચુકાદો આપનારમાં સંવેદનશીલતાનો અભાવ છે. સુપ્રીમે સુઓમોટો લઈને ચુકાદા પર સ્ટે મૂક્યો. હાઈકોર્ટના ચુકાદાથી સુપ્રીમનો મત જુદો હોવાની નવાઈ નથી, પણ સ્ત્રીઓ સંદર્ભના ગુના બાબતે સુપ્રીમની ટકોર હાઇકોર્ટોને સંવેદનશીલ બનવાનો સંકેત આપે છે તે જરૂર નવાઈ પમાડનારું છે. જો કે, અલ્હાબાદ હાઇકોર્ટને તેની કૈં અસર થઈ હોય એવું લાગતું નથી, કારણ 10 એપ્રિલ, 2025ને રોજ એ જ અલ્હાબાદ હાઇકોર્ટનો એક ચુકાદો એવો આવ્યો કે દુષ્કર્મના કેસમાં દુષ્કર્મ માટે આરોપી નહીં, પણ મહિલા પોતે જ જવાબદાર છે.
ઘટના 21 સપ્ટેમ્બર, 2024ની છે. નોઇડા સ્થિત એક યુનિવર્સિટીની વિદ્યાર્થિની તેની મિત્રો સાથે દિલ્હીના એક હોજ ખાસ વિસ્તારના બારમાં ગઈ. અહીં તે કેટલાક પુરુષોને મળી. તેમાં આરોપી પણ હતો. મહિલાએ ફરિયાદમાં એ વિગતો આપી છે કે દારૂ પીવાને કારણે પોતે થાકી ગયાનું લાગતાં આરોપી મોડી રાત્રે પોતાને ઘરે લઈ જવાનો આગ્રહ કર્યા કરતો હતો. વારંવારના આગ્રહને કારણે મહિલા તેની સાથે જવા તૈયાર થઈ. ફરિયાદમાં મહિલાએ એવો આરોપ મૂક્યો કે આરોપીને ઘરે જતાં પહેલાં રસ્તામાં આરોપીએ અયોગ્ય રીતે સ્પર્શ કર્યો હતો ને ઘરે લઈ જવાને બદલે ગુડગાઉંના એક સંબંધીના ફ્લેટમાં લઈ ગયો ને ત્યાં મહિલા સાથે દુષ્કર્મ કર્યું. આ મામલે 11 ડિસેમ્બર, 2024ને રોજ આરોપીની ધરપકડ થઈ.
આરોપીનું કહેવું એમ હતું કે એ દુષ્કર્મ ન હતું, પણ પરસ્પરની સંમતિથી થયેલું કૃત્ય હતું. એ સંદર્ભે કોર્ટનું કહેવું હતું કે પીડિતાએ પોતે જ મુશ્કેલીને આમંત્રણ આપ્યું હતું અને જે કૈં થયું તેને માટે તે પોતે જ જવાબદાર હતી. પીડિતા જે થઈ રહ્યું છે તે જાણવા-સમજવા જેટલી શિક્ષિત અને સક્ષમ હતી, એમ માનીને કોર્ટે આરોપીને જામીન પણ આપ્યા. તબીબી તપાસમાં એટલું બહાર આવ્યું કે હાઇમન ફાટ્યું હતું, પણ બળાત્કાર થવા અંગે ડોકટરોએ સ્પષ્ટ મત આપ્યો ન હતો. મહિલાએ બીજે જ દિવસે બળાત્કાર થયાની પોલીસ ફરિયાદ આરોપી સામે નોંધાવી, પણ ધરપકડ ત્રણેક મહિને થઈ. તે એટલે કે પોલીસ આરોપીની એ વાત માનતી રહી કે એ બળાત્કાર ન હતો, પણ સંમતિથી થયેલ કૃત્ય હતું. મહિલા પોતાની વાત સમજાવવા વારંવાર પોલીસ સ્ટેશને ધક્કા ખાતી રહી. પોલીસને એમ પણ હતું કે ધક્કા ખાઈને યુવતી એની મેળે જ થાકશે ને આવતી બંધ થશે, પણ યુવતી થાકી નહીં, એટલે પોલીસે આરોપીની ધરપકડ કરી. નીચલી કોર્ટમાં આરોપીએ જામીન માટે અરજી કરી, પણ ન મળતાં જામીન માટે અરજી હાઇકોર્ટમાં થઈ. હાઇકોર્ટે આરોપીની એ વાત સ્વીકારી કે સંબંધ પરસ્પરની સંમતિથી થયો છે ને આરોપીને જામીન આપી દીધા. સંમતિથી સંબંધ થયો હોવાનું માનવા માટે હાઇકોર્ટ પાસે મુદ્દો એ હતો કે હાઇમન તૂટ્યું હતું એ ખરું, પણ રિપોર્ટમાં બળજબરી થયાનું કે જાતીય ઇજાઓ થયાનું નોંધાયું નથી, એટલે કોર્ટે એમ માન્યું કે આ દુષ્કર્મ નથી.
મહિલાને ધાકધમકીથી કે નશામાં નાખીને કે બેહોશ કરીને બળાત્કાર થાય તો બળજબરી કે ઇજાની વાત ન રહે એ સમજાય તેવું છે. કોર્ટને આ ન દેખાય એનું આશ્ચર્ય છે ને વધારે આઘાત તો હાઇકોર્ટની એ ટિપ્પણીથી લાગે છે કે યુવતી જોડે જે થયું તેને માટે તે જ જવાબદાર હતી, એનું કારણ શું, તો કે તે બારમાં હતી ને તેણે દારૂ પીધો હતો. તેનો અર્થ એવો થાય કે મહિલાએ બારમાં કે મોડી રાત્રે પાર્ટીમાં ન જવું. જાવ તો આવું થાય, એમ જ ને ! માની લઈએ કે રાતની પાર્ટીનું જોખમ સ્ત્રીઓએ ન લેવું, પણ નશામાં હોય એટલે કોઈને પણ જે તે યુવતી પર બળાત્કાર કરવાનું લાઇસન્સ મળી જાય? સ્ત્રી ગમે એટલી શિથિલ ચારિત્ર્યની જ કેમ ન હોય, કોઈ પણ પુરુષને તેને સ્પર્શવાનો અધિકાર નથી. પ્રસ્તુત કેસમાં યુવતીએ જાણીબૂઝીને નશો કર્યો હોય તો પણ, તેને સ્પર્શવાનો આરોપીને અધિકાર નથી. નશામાં હોવું એ દુષ્કર્મ માટેની સંમતિ નથી. એ વિચારવાને બદલે કોર્ટે મહિલા વિષે જાહેર ટિપ્પણી કરીને ભદ્રતાનો-શાલીનતાનો નમૂનો પૂરો પાડ્યો.
અલ્હાબાદ હાઇકોર્ટે મહિલાઓ સંબંધી જે છેલ્લા ચુકાદાઓ આપ્યા છે તે અનેક સ્તરે ચર્ચાસ્પદ છે. જો કે અગાઉના ચુકાદા સંદર્ભે સુપ્રીમે જે ટિપ્પણીઓ કરી તેવી જ ટિપ્પણી આ ચુકાદા સંદર્ભે પણ કરી છે. એક તરફ અગાઉના નાડું ખેંચવાના કેસની સુનાવણી ચાલે જ છે, ત્યાં એ જ અલ્હાબાદ હાઈકોર્ટના દુષ્કર્મ અંગે મહિલા જ જવાબદાર હોવાની ટિપ્પણી આવતાં સુપ્રીમે સ્પષ્ટ કર્યું કે આરોપીના જામીન મંજૂર કરવા હોય તો કરો, પણ રેપ પીડિતા અંગે ટિપ્પણી કરતી વખતે કોર્ટે વધુ સતર્ક રહેવું જોઈએ. અગાઉના કેસમાં કોર્ટની અસંવેદનાની નોંધ તો લીધી જ હતી ને આ વખતે રેપ પીડિત મહિલા સંદર્ભે હાઇકોર્ટને વધુ સતર્ક રહેવાની સુપ્રીમે ટકોર કરી છે.
એમ લાગે છે કે અલ્હાબાદ હાઇકોર્ટ ઉત્તરોત્તર વધારે સંવેદનશૂન્ય બનીને જ પ્રગટ થઈ રહી છે ને ન્યાયને મામલે એ અપેક્ષિત નથી. એ તો નથી જ !
000
e.mail : ravindra21111946@gmail.com
પ્રગટ : ‘સ્ત્રી સશક્તિકરણ’ નામક લેખકની કટાર, ‘મેઘધનુષ’ પૂર્તિ, “ગુજરાત ટુડે”, 20 ઍપ્રિલ 2025
