હૈયાને દરબાર

પચીસેક વર્ષ પહેલાં દૂરદર્શન પર રજૂ થયેલી ધારાવાહી શ્રેણી ‘સપનાનાં વાવેતર’ને ભાગ્યે જ કોઇ ગુજરાતી ભૂલી શકે. દરરોજ રાત્રે અને બપોરે એ રજૂ થતી હતી. આ શ્રેણીમાં એક વિશાળ અને સંયુક્ત કુટુંબના જીવનના તાણાવાણા દર્શાવાયા હતા. ઘણા હપ્તાઓમાં પ્રદર્શિત થયેલી આ શ્રેણી ખૂબ જ લાંબા સમય સુધી ચાલી હતી, તેમ જ અત્યંત લોકપ્રિય બની હતી. આ ફિલ્મનું ટાઇટલ સોંગ એટલું બધું કેચી હતું કે સિરિયલ શરૂ થાય અને આખી સોસાયટીમાંથી એક સાથે એ ગીતના પડઘા પડે. એ ગીત હતું;

ભરી આશા આંખોમાં અમે આવ્યા આ ઘરમાં
તારી જીવનપથની નદીઓ વહી આવ્યા સાગરમાં …!

આ ગીતના ગીતકાર આતિશ કાપડિયા અને સંગીતકાર ઉત્તંક વોરા.

ઉત્તંક વોરા એ સંગીત જગતનું પ્રતિષ્ઠિત નામ છે. જેમનો આખો પરિવાર કલા, સાહિત્ય, સંગીત, નાટક અને ફિલ્મો સાથે સંકળાયેલો હોય એ પરિવારનું ફરજંદ સર્જક ન હોય તો નવાઇ. પિતા પંડિત વિનાયક વોરા સુપ્રસિદ્ધ સંગીતજ્ઞ, સંગીતશિક્ષક અને ઉત્તમ તારશરણાઇ વાદક હતા. તારશરણાઇનું સર્જન એમણે પોતે કર્યું અને માત્ર ભારતમાં જ નહીં, વિદેશમાં ય ખ્યાતિ મેળવી. એમના સંગીતથી શ્રોતાઓ મંત્રમુગ્ધ થઇ જતા. રાગ વિશેના તેમના અદ્ભુત જ્ઞાનની અનેક શાસ્ત્રીય કલાકારો નોંધ લઇ કદર કરતા હતા. તેમના બન્ને પુત્ર નીરજ વોરા અને ઉત્તંક વોરાએ તેમની સંગીતસાધના જોઇને સંગીતને મહદ્અંશે આત્મસાત કર્યું. જો કે નીરજ વોરા પછીથી નાટક અને ફિલ્મક્ષેત્રે વળી ગયા, જ્યારે ઉત્તંક વોરાએ સંગીતને પૂર્ણ સમયના વ્યવસાય તરીકે અપનાવ્યું.

ઉત્તંક વોરાએ ‘સપનાનાં વાવેતર’ પરથી બનેલી વિક્રમસર્જક હિન્દી સિરિયલ ‘એક મહેલ હો સપનો કા’, ‘ખીચડી’, ‘બા બહુ ઓર બેબી’, ‘સારાભાઈ વર્સેસ સારાભાઈ’ જેવી સિરિયલો ઉપરાંત વિપુલ અમૃતલાલ શાહની ફિલ્મ ‘વક્ત – રેસ અગેઇન ટાઇમ’માં બેકગ્રાઉન્ડ મ્યુઝિક આપ્યું. ‘માલામાલ વીકલી’, ‘પટેલ કી પંજાબી શાદી’ જેવી ફિલ્મોમાં સંગીત આપ્યું. લોકપ્રિય ગુજરાતી ફિલ્મ ‘ચલ મન જીતવા જઈએ’માં પણ બેક ગ્રાઉન્ડ મ્યુઝિક આપ્યું.

એમનાં પત્ની છાયા વોરા હિન્દી સિરિયલો, ગુજરાતી નાટકોનું જાણીતું નામ છે અને દીકરો ઉર્વાક વોરા પણ હવે સંગીત અને લેખનક્ષેત્રે પારિવારિક પરંપરા આગળ વધારી રહ્યો છે.

ઉત્તંક વોરા ‘સપનાનાં વાવેતર’ના આ લોકપ્રિય ગીત વિશે કહે છે કે, ‘આ સિરિયલને પચીસ વર્ષ થયાં તો ય લોકો ફોન કરીને મારી પાસે આ ગીત માગે છે. એ વખતે તો આ ગીત ઘર ઘરમાં પ્રચલિત હતું. બપોરે દોઢ વાગ્યે દરેક ઘરમાંથી આ ગીત સંભળાય. એક બહેને તો રીતસર મને ધમકીભર્યો ફોન કર્યો કે બપોરે દોઢ વાગે મારા પતિ લંચ માટે ઘરે આવે છે. એટલે મારાથી સિરિયલ જોવાતી નથી. તમે સિરિયલનો સમય બદલો અથવા મને નવું ટી.વી. અપાવો જેથી ડાઇનિંગ ટેબલ સામે મૂકીને હું જોઈ શકું. મેં કહ્યું કે હું પ્રોડ્યુસર નથી, હું કંઈ ન કરી શકું. પણ એ બહેન કશું સાંભળવા જ તૈયાર નહોતાં. નડિયાદના એક કન્ટેન્ટ પ્રોડ્યુસરનો હમણાં જ મેસેજ આવ્યો. ‘સપનાનાં વાવેતર’નું ટાઈટલ સોંગ સાંભળીને જૂની યાદો તાજી થઈ. રસપ્રદ વાત એ છે કે એ સીડી ક્યાંક મુકાઇ ગઇ હતી જે વર્ષો પછી મારા હાથમાં આવી અને આ ગીત મેં મારી યૂટ્યુબ ચેનલ પર મૂકતાં જ ફરીથી પાછું લોકોનાં મનમાં તાજું થયું. આ ગીતની ધૂન સ્ફૂરી હતી રિક્ષામાં. વિપુલ એ. શાહ સાથે ટાઈટલ સોંગ બાબતે ભાઈદાસ પર ચાર વાગે મારી મીટિંગ હતી. એ દિવસે હું જરા વ્યસ્ત હોવાથી અચાનક સાડા ત્રણે યાદ આવ્યું કે ચાર વાગ્યાની મીટિંગ છે. ધૂન વિશે કંઈ વિચાર્યું જ નહોતું. રિક્ષા પકડીને જતો હતો અને હવાની લહેરખી સાથે ગીતની ટ્યુન સૂઝી. શોભના દેસાઈ અને વિપુલ પ્રોડ્યુસર્સ. એમને મેં સંભળાવી. થોડી ચર્ચા-વિચારણા પછી વિપુલે કહી દીધું કે મને તારામાં પૂરો ભરોસો છે. બનાવી દે આખું ગીત. ગીત બન્યું … એન્ડ રેસ્ટ ઈઝ હિસ્ટરી. ગીતના શબ્દો પણ સરસ છે. આતિશ કાપડિયાની મ્યુઝિક સેન્સ બહુ સારી છે. ફોન પર મેં એમને ટ્યુન સંભળાવી અને ફોન પર જ એમણે મને આખું ગીત લખાવી દીધું હતું.’

https://www.youtube.com/watch?v=VH6OdEGjN1Q

આ ગીત એટલે યાદ આવ્યું કે ઉત્તંકભાઈનાં પત્ની છાયા વોરાએ ઉત્તંકભાઈનું ‘શુભ લાભ’ ગીત મને મોકલ્યું. જેના શબ્દો છે;

આજે ઊગ્યો સૂરજ સુખનો
મહેકશે જીવન અમારું
સદા હું સ્મરું શુભ લાભ
થાશે શમણાં પૂરાં સહુનાં
સુખ દુ:ખ વહેંચશું એકબીજાનાં
સદા હું સ્મરું શુભ લાભ

લાભપાંચમ માટે યથાયોગ્ય હતું તેથી ઉત્તંક વોરાનું જ આ ગીત ‘હૈયાને દરબાર’માં લેવું એમ વિચારીને એમને ફોન કર્યો. પછી તો એમનાં બીજાં ઘણાં સુંદર ગીતો વિશે વાત થઈ. સાથે અવઢવ પણ થઈ કે કયા ગીત વિશે લખવું. ‘શુભ લાભ’ના શબ્દો અને ધૂન બન્ને સ્પર્શી ગયાં હતાં. હાર્મની-મેલડીનું અદ્ભુત સંયોજન આ ગીતમાં છે. તાજગીસભર તો ખરું જ. એ ગીત ‘શુભ લાભ’ સિરિયલ માટે જ લખાયું હતું. ગીતના શબ્દોથી આકર્ષાઈને ગીતકાર તરીકે નામ વાંચ્યું તો છાયા વોરા! ઓત્તારી! આ છાયાબહેન ગીતો ય લખે છે? આનંદ અને આશ્ચર્ય થયાં. એ બહુ સારાં અભિનેત્રી તો છે જ, પણ લોકડાઉનમાં એમનાં કોમિક વીડિયોએ ભારે મનોરંજન પીરસ્યું હતું. એ એમનું નવું પાસું હતું. વળી, છાયાબહેન કવિતા-ગીતો લખે છે એ ય ખબર પડી. ઉત્તંકભાઈએ કહ્યું કે, "કવિતા લખવાનો શોખ તો એને પહેલેથી હતો, પણ અનાયાસે સિરિયલ માટે ય લખતી થઈ ગઈ. એક વાર વિક્રમ ભટ્ટની ‘ધૂન્દ’ સિરિયલમાં હું મ્યુઝિક આપી રહ્યો હતો. પૂજા ભટ્ટ પ્રોડ્યુસર-એક્ટર. વિક્રમે કહ્યું કે પૂજા ભટ્ટનું એક વિદાય ગીત છે એની ધૂન બનાવી આપો. ધૂન તો સરસ બની પણ લિરિક્સનો મેળ પડતો નહોતો. એમના ગીતકારો પાસે લખાવ્યું પણ જામતું નહોતું, કારણ કે દીપચંદી તાલમાં હોવાથી કોઈને મીટર સમજાતું નહોતું. મારી મૂંઝવણ જોઈને છાયાએ કહ્યું કે હું કોશિશ કરું છું. એણે પંક્તિ લખી, ચલો રે ગોરી બિદેસવા … છાયાનું નામ જણાવ્યા વિના વિક્રમને ગીત મોકલી આપ્યું. એમને ખૂબ ગમ્યું અને સિરિયલમાં લેવાયું. એ પછી તો છાયાએ મારા માટે ઘણાં ગીતો લખ્યાં હતાં.

મેં અગાઉ કહ્યું ને કે ઘરમાં બધાં જ સર્જકો-કલાકારો એટલે બહાર જવાની જરૂર જ ન પડે.

પરંતુ ‘સપનાનાં વાવેતર’ની લોકપ્રિયતા વિશે જાણીને થયું કે લેખનું ટાઈટલ સોંગ આ જ હોવું જોઇએ. મહાલક્ષ્મી ઐયર અને વિનોદ રાઠોડે આ ગીત ગાયું છે. એ અજનબી, ફલક તક, ચૂપ ચૂપ કે જેવા પ્રખ્યાત હિન્દી ગીતો ગાનાર મહાલક્ષ્મી ઐયર એ વખતે નવી-સવી ગાયિકા હતી. આ બિનગુજરાતી ગાયિકા પ્રોજેક્ટ સાથે કેવી રીતે સંકળાયાં એ વિશે ઉત્તંકભાઈ કહે છે, "હું પહેલેથી વિપુલ એ. મહેતા, જે.ડી. મજીઠિયા, આતિશ કાપડિયાની ટીમ સાથે જોડાયેલો છું. અમે ‘એક્શન રિપ્લે’ નામનું મ્યુઝિકલ કરતાં હતાં ત્યારે એનાં ગીતો માટે બે-ત્રણ ગુજરાતી સિંગર્સ સાથે પ્રયત્ન કરી જોયા, પણ પરિણામ જોઈએ એવું નહોતું મળતું. એના એક ગીતનો વિશિષ્ટ લય હતો-હીંચ અને સ્વિંગના તાલ વચ્ચેનો લય. એ લય પરફેક્ટ આવે તો જ ગીત ઉપડે. છેવટે પ્રકાશ શેટ્ટી નામના એક રેકોર્ડિસ્ટ અને જાઝ મ્યુઝિશિયને મહાલક્ષ્મીનું નામ સૂચવ્યું. એને બોલાવી, એક બે લાઈન સંભળાવી. એ કહે ચાલો, સીધું માઈક પર રેકોર્ડિંગ કરીએ. અમને આશ્ચર્ય થયું, પણ એણે પહેલી લાઈન ગાઈ ને અમે બધાં દંગ થઈ ગયા. ગુજરાતી ભાષા પણ એણે એટલી સરસ રીતે પકડી કે પછી તો એણે અમારા બીજા ઘણા પ્રોજેક્ટ્સમાં ગાયું. મહાલક્ષ્મી અમારે માટે પછી તો લકી મેસ્કોટ બની ગઈ હતી. સપનાનાં વાવેતરનું ગીત પણ એણે સુપરહિટ બનાવ્યું. જો કે, એમાં વિનોદ રાઠોડનો પણ મોટો ફાળો. એ વર્સેટાઈલ ગાયક છે. આમ, આ રીતે મહાલક્ષ્મી ઐયર અમારી સિરિયલો-ફિલ્મોનો હિસ્સો બની ગઈ. ‘માલામાલ વીકલી’ હિન્દી ફિલ્મમાં પણ મેં એની પાસે ગવડાવ્યું હતું.

ઉત્તંક વોરાનું ગીત; ચાલ, વરસાદની મોસમ છે, વરસતા જઈએ, ઝાંઝવા હોય કે હોય દરિયાવ, તરસતાં જઈએ … પણ ખૂબ લોકપ્રિય છે. વરસાદની મોસમમાં આ ગીત યાદ આવ્યા વિના રહે નહીં. ગાયિકા ફાલ્ગુની શેઠનું સોલો આલબમ બનાવવાનું હતું જેમાં મોટાભાગનાં ગીતો રજત ધોળકિયાએ કમ્પોઝ કરેલાં, પણ હરીન્દ્ર દવેનું આ ગીત ઉત્તંક વોરાને ભાગે આવ્યું.

આખા આલબમમાં આ એક જ ડ્યુએટ છે જે એમણે અને ફાલ્ગુની શેઠે ગાયું છે. એ જ રીતે સંજય છેલે લખેલું તને રોજ મળું છું પહેલી વાર … મોડર્ન ટ્રીટમેન્ટ સાથેનું સુંદર ગીત છે.

ટૂંકમાં, ઉત્તંક વોરા ઝાઝો ઘોંઘાટ કર્યા વિના પુષ્કળ કામ કરે છે. એમના પિતા વિનાયક વોરાએ ગાયેલાં ભજનોનું આલબમ એમણે બનાવ્યું છે તેમ જ સુગમ સંગીતની સુંદર રચનાઓ તૈયાર કરી છે. સંગીતની બેઝિક તાલીમ આપે છે અને ટેકનિકલિટી પણ સમજાવે છે. એમની યૂટ્યુબ ચેનલ પર તમને એમનાં સ્વરાંકનો સાંભળવા મળી શકશે. કંઈક જુદું માણવું હોય તો પ્રયત્ન કરી જોજો. લાભપાંચમે છાયાબહેનના શબ્દોમાં જ લાભપાંચમની શુભેચ્છાઓ:

થાશે શમણાં પૂરાં સહુનાં

સદા હું સ્મરું શુભ લાભ …!

સૌજન્ય : ‘લાડકી” પૂર્તિ, “મુંબઈ સમાચાર”, 19 નવેમ્બર 2020

http://www.bombaysamachar.com/frmStoryShowA.aspx?sNo=659677

દીપાવલિનું પર્વ ગયું. તેણે અનેક વિટંબણાઓ વચ્ચે પ્રકાશ વેર્યો અને ઝગમગતું 2077 બારણે લાવી મૂક્યું છે તો નૂતન વર્ષને સત્કારીએ. દરેક ભારતીયને હૃદયપૂર્વક અભિનંદનો અને શુભેચ્છાઓ.

વિક્રમ સંવત 2076 કે 2020 લખી વાળવું પડે એવી સ્થિતિ વિશ્વની રહી છે. કોરોના વાયરસથી લાખો લોકો પ્રભાવિત થયા ને વિશ્વના લાખો લોકોએ કોરોનાને કારણે જીવ ગુમાવ્યા એ સૌને ભાવભરી અંજલિ આપીએ અને જેઓ સંક્રમિત થવા છતાં જીવનમાં પાછા ફર્યા એ સૌને શુભેચ્છાઓ પાઠવીએ. બહુ કપરો સમય ગયો છે ને હજી જોખમો છે જ ત્યારે સૌ સ્વસ્થ અને સુરક્ષિત રહે એવી પ્રાર્થના કરીએ.

પ્રકાશની અનેક ઝગારા મારતી ડિવાઈસિસ આપણે વિકસાવી છે, છતાં આપણે દીવા સળગાવીએ છીએ. એકઝેટ જ્યોત જ લાગે એવી ઈલેક્ટ્રિક આરતીઓ મળે છે, પણ કેટલાક ઘરોમાં હજી ઘીના દીવાની જ આરતી થાય છે. હવે તો બજારમાં આરતીનું ઘી અલગથી મળે છે. એ આરતી પણ પ્રકાશ તો આપે જ છે, પણ એનું અજવાળું મનમાં પડતું નથી, કારણ મન સચ્ચાઈ જાણતું હોય છે. જેટલી સચ્ચાઈ મન જાણતું હોય તેટલું અજવાળું મનમાં ઓછું પડે છે ને એનો ગુણાકાર જેમ જેમ વધે છે તેમ તેમ અંધકાર વધતો જાય છે ને એ વ્યક્તિને નિસ્તેજ કરે છે.

જગત આખાનું દુખ, સાચું જાણીએ છીએ અને તે પ્રમાણે વર્તી શકતા નથી એ છે. આપણે આપણને ઢાંકતા જઈએ છીએ ને તેમ તેમ કાળાશ મનમાં વધતી જાય છે ને એવી સ્થિતિ આવે છે કે છેવટે અંધકાર જ શેષ રહે છે. ખબર જ નથી પડતી કે આપણું તેજ ઘટાડતા જઈને આપણે અંધકાર જ ઘૂંટ્યા કરીએ છીએ. આ પાછું આપણે વધુને વધુ પ્રકાશ, સંપત્તિ ને ઐશ્વર્ય મેળવવા કરીએ છીએ. એને માટે એ બધું જ કરીએ છીએ જે સત્ય નથી. આપણે “અર્થ” માટે તમામ અનર્થ કરી શકીએ છીએ ને આજની લગભગ તમામ ચિંતાનું કારણ જ “અર્થ” છે.

પૃથ્વીનો સૂર્ય એક જ છે ને આપણે સૂર્ય થવા મથીએ છીએ. મથવું ખોટું નથી, પણ તેને માટે જે માર્ગ અપનાવીએ છીએ એ સૂર્ય નહીં, અંધકાર વધારનારા છે. સૂર્ય થવા આપણે તેજ નથી વધારતા, અહંકાર વધારીએ છીએ ને અહંકાર ગમે તેટલો પ્રખર હોય તો પણ તેનું પરિણામ અંધકારમાં જ આવે છે.

સૂર્ય થવાય તો થવું, પણ દીવો થવાય તો પણ ખોટું નથી. આરતીની જ્યોત કાયમી નથી એમ જ સૂર્ય પણ કાયમી નથી. સૂર્ય હોય અને આપણે જ ન હોઈએ તો એ સૂર્યનો શો અર્થ છે? મહત્ત્વ સૂર્યનું તો છે જ પણ એથી વધુ મહત્ત્વ તો મનુષ્યનું છે. મનુષ્ય પહેલાં પણ આ પૃથ્વી તો હતી જ, પશુપંખી હતાં, તારા નક્ષત્રો પણ હતાં જ ! સૂર્ય હતો, ચંદ્ર હતો, જળ, વાયુ, અગ્નિ … બધું હતું, પણ પૃથ્વીને, એ પૃથ્વી છે એવી ઓળખ મનુષ્યે આપી. સૂર્યના પ્રખર તાપનો પ્રભાવ જીવજંતુ, વૃક્ષ, પાન, જળ, સ્થળ પર હતો જ, પણ એને અભિવ્યક્તિ આપી મનુષ્યે. મનુષ્ય ન હતો ત્યાં સુધી દેવીદેવતાઓ પણ ન હતાં, સ્વર્ગ ન હતું, નરક ન હતું. પાપ ન હતું, પુણ્ય પણ ન હતું. આ બધું આવ્યું મનુષ્યને પગલે. એ મનુષ્ય હવે પ્રકૃતિનું નિકંદન કાઢવા બેઠો છે. લાખો મનુષ્યોનો કેવળ સત્તા માટે મનુષ્યે સર્વનાશ કર્યો છે. શાસ્ત્રો માટે સંપત્તિનો કરવાનો ઉપયોગ હવે શસ્ત્રો માટે થાય છે. અનેક વખત આ પૃથ્વીનો નાશ કરી શકાય એટલાં શસ્ત્રો આપણે વિકસાવ્યાં છે ને નાશ જ કરવો હોય તો જરૂર તો એક વખતનાં શસ્ત્રોની જ છે. સર્વાર્થ હવે સ્વાર્થમાં પરિણમ્યો છે. આપણે કૃશનું વધાર્યું છે એટલું મહત્ત્વ કૃષિનું વધાર્યું નથી.

ઈશ્વરની સાક્ષીએ પુણ્ય કમાવાની વાત હવે પાપ કમાવા પર આવી છે. કદાચ પાપ જ પુણ્ય થઈ ગયું છે. ગમે એટલું અસત્ય વધે તો પણ તે સત્ય થતું નથી. ગમે એટલો અંધકાર, પ્રકાશ થઈ શકતો નથી. ગમે એટલો નાનો દીવો છે તો પ્રકાશ જ. તેનું અંધકાર કૈં જ બગાડી શકતો નથી. એ દીવાનું તેજ સમજીએ. દીવાનું તેજ સ્નિગ્ધ છે, તે પ્રખર નથી. સૂર્યનું તેજ કોમળ હોય એ જ રીતે તે પ્રખર પણ હોય. ગમે તેટલો પ્રખર સૂર્ય રાત્રે કામ આવતો નથી, ત્યારે તો દીવો જ કામ લાગે છે. દીવો સૂર્યની સામે કૈં જ નથી, પણ તે અંગત છે. સૂર્ય વિશ્વનો છે, દીવો ઘરનો છે. ઘરમાં તો દીવો જ સળગે. ત્યાં કૈં સૂર્ય ન પ્રગટાવાય. સૂર્ય વિના ન જીવાય, પણ દીવા વગર પણ માર્ગ ન મળે એ પણ એટલું જ સાચું છે.

દીવો આગળનું જ જુએ છે. કોઈ પણ પાછળ જવા દીવો પ્રગટાવતું નથી, તે તો આગળનો માર્ગ જ બતાવે છે. અજવાળું બહાર થાય તેમ મનમાં પણ થાય છે. આત્માને સૂર્ય નહીં, દીપ કહ્યો છે. જેને આત્માનું અજવાળું છે તેને અંધકાર સ્પર્શતો નથી. આ અજવાળું બાળકમાં સૌથી વધુ હોય છે. તે એટલે કે તે નિર્દોષ હોય છે.

યાદ છે, શેરીને નાકેથી ડોલમાં માટી ખોદી લાવતા હતાં તે? મહોલ્લામાં નવા નવા લાઈટના થાંભલા નંખાયા હતાં ને તેનું અજવાળું રસ્તા પર બેચાર ઘરે જ પહોંચતું હતું, યાદ છે? ડામરની સડક આવવાની હતી ને પેલી માટીની, આંગણે ઓટલી બનતી હતી, ખબર છેને? તેને છાણ લીંપીને લીસી કરતાં હતાં. ઉપર ગેરુ ફેરવતાં અને દિવસોની મહેનત પછી ઓટલી ચકચકવા લાગતી. શેરીનાં છોકરાઓનું આ જ તો ભક્તિકાર્ય હતું. એ પછી કરોઠી ખરીદાતી ને લારીવાળો રંગોની નાની નાની શંકુ આકારની ઢગલીઓ લાવતો અને માંડ થોડા સિક્કાઓમાં જાણે મેઘધનુષ ઘરમાં આવતું. ત્યારે આજના જેવા રેડીમેડ સાથિયા કે સ્ટિકર્સ ન હતાં. હવે તો ઓટલીઓ જ ગઈ ત્યાં –

પણ ત્યારે ઓટલીમાં જીવ રહેતો. કોઈ મીંડાંના સાથિયા કરતું તો કોઈ બીબાં પર કરોઠી ભભરાવી વાઘ કે લક્ષ્મી ઓટલી પર પાડતાં. ત્યારે ખબર ન હતી કે એ વાક્બારસ છે. વાક એટલે વાણી ને વાણીની દેવી એટલે સરસ્વતી એવું ભાન જ નહીં. અંબામાતાનું વાહન વાઘ એટલે વાઘબારસ, આટલી જ સમજ. વાઘમાં રેતી અને હળદર પૂરીને ચટાપટાવાળો વાઘ તૈયાર થતો ને તેની જીભમાં કંકુ પુરાતું કે એવું લાગતું જાણે અંબામા તેના પર સવારી કરશે. આખી શેરીમાં 40ના કે 100ના બલ્બ સળગતા અને શેરી ફાનસ જેવી ઝગમગી ઊઠતી. મોડી રાત સુધી શેરી વાતે વળગતી ને અનેક સાથિયાઓથી રંગીન થઈ ઊઠતી. બા રસોડામાં ખડખડિયાં, થાપડાં કે રવાના કાંગરીવાળા ઘૂઘરા તળવામાં પડી હોય અને તેની સુવાસ સાથિયા સુધી ઊતરી આવતી. ..

એવામાં સવારે ખબર પડતી કે કોઈ ગાય ઓટલી પરનો સાથિયો ખોદી ગઈ છે તો જીવ ગયા જેવો ચિરાડો પડતો. આખો દિવસ આંખો લૂંછવામાં જતો. એમાં વળી કોઈ દિવસે લોટ, ઘી, ખાંડ લઈને નાનખટાઈ પડાવવા જતાં. રાત્રે ગરમાગરમ નાનખટાઈનો ડબ્બો ભાઈબહેનો માથે મૂકીને લાવતાં ને તેનો અડધો ટુકડો મોમાં મૂકતાં જે મીઠાશ ફેલાતી તે હજી જીભ પર રવરવે છે. ચણાની ઘારીની બાએ મોંમાં મૂકેલી મીઠાશ ઘરડી જીભ હજી શોધે છે ને જવાબમાં ખારાશ આંખે આવે છે.

– ત્યારે ટોટી ફૂટતી ! પિત્તળના વાઘનાં ડોકાં મળતાં. તેનાં મોઢામાં ટોટી મૂકવાની ને તેને ઉછાળો એટલે તે ભોંયે પટકાય ને “ફટ્ટ !” અવાજે દિવાળી શરૂ થતી. લાલપીળાં બપોરિયાં દિવસે સળગતાં ને રાત્રે કનકતારાને છેડેથી વાળીને ગોળગોળ ફેરવવાથી જે સળગતું વર્તુળ રચાતું તે અનેકના ચહેરા સોનેરી રંગી જતું. તે વખતે  ચાંદબીબી છાપ 24 ફટાકડાની લૂમ મળતી. એના એક એક ફટાકડા છૂટા પાડીને ફોડવાના. એક બે લૂમમાં તો દિવાળી પૂરી થતી. કાળી ચૌદશે લક્ષ્મી બોમ્બ મળતા. તે પાંચ મોટા ફટાકડાનું પેકેટ. નાકેના હનુમાનના મંદિરે વડાપૂરી ને તેલ ચડાવતાં ને આવતી વખતે બોમ્બ ફોડતા. તે વખતે 10,000 ફટાકડાની લૂમ ન હતી. આખી જિંદગીનો સરવાળો હજાર ફટાકડા નહીં થાય કદાચ ! જે હતું તે ઓછું હતું, પણ સાત્વિક હતું ને તેનો આનંદ હતો, હવે તો તે ય રહ્યું નથી, પણ એનો અફસોસ કરવાનો અર્થ નથી. હતું તે સારું હતું ને હશે તે ય સારું જ હશે … કારણ ગમે તેટલું કરીએ તો પણ પૃથ્વીને અવળા આંટા તો મરાવી શકાવાના નથી. ગતિ એ જ વિકલ્પ છે ત્યાં ભવિષ્ય એ જ આશ્વાસન પણ છે. આપણે ખરાં થઈએ ને ખરાં ઊતરીએ તો ય ઘણું છે, ખરુંને? ફરી એક વાર સૌને અભિનંદનો …

0

e.mail : ravindra21111946@gmail.com

પ્રગટ : લેખકની ‘આજકાલ’ નામક કટાર, “ધબકાર” દૈનિક, 16 નવેમ્બર 2020   

તહેવારનો મિજાજ જામ્યો છે ત્યારે ચિંતાઓ કોરાણે મૂકીને અને આ વર્ષ તો બહુ અણધાર્યું અને ન ગમે એવું ગયું એવો વિચાર ન કરીને એવી વાતો મમળાવીએ જે સાંભળીને સારું લાગે. ગૂડ ન્યૂઝ હવે તો જાણે કોરોનાના ઘટેલા આંકડા અને વેક્સિન સિવાય બીજા કોઇ આંખે ઊડીને નહીં વળગે એવી લાગણી થાય. એટલા ખાતર પણ આજે દેશમાં અને અન્ય રાષ્ટ્રોમાં સારું શું થયું તે જાણવાનો પ્રયત્ન કરીએ.

આમ તો યુનાટેડ સ્ટેટ્સ ઑફ અમેરિકામાં હજી બધું અધ્ધર તાલ છે, પેલા કેસરી ચહેરાવાળા ભાઇ કંઇ માનવા તૈયાર નથી એમાં એમને પાછા ટેકા મળ્યા છે. ટ્રમ્પ વ્હાઇટ હાઉસ ખાલી કરવા તૈયાર નથી, બિડેન ‘વર્ક ફ્રોમ હોમ’ કરી શકે એવી શક્યતાઓ અઘરી છે પણ મુદ્દો એ છે કે જે પરિવર્તન આવ્યું, જે ચર્ચાઓ થઇ, જે ઉત્સાહ તેની આસપાસ વર્તાયો એ મજેદાર તો રહ્યો જ. સત્તા પલટો ભલે અધિકૃત રીતે થયો નથી પણ એની શક્યતા સુધ્ધાં મજા કરાવે એવી છે. હા આ બધું ટ્રમ્પ સિઝન ટૂમાં બદલાઇ જાય એવી પૂરેપૂરી વકી છે જ પણ એવું સાવ થઇ જાય ત્યાં સુધીમાં જે બધો ‘ડ્રામો’ થાય છે એ ખેલ જોવાની ય આગવી મજા છે. અમેરિકા – મહાસત્તાનું જે થવાનું હશે એ થશે પણ ઘણા બધા દેશોને જલસો પડશે કારણ કે અમેરિકા પ્રત્યે લોકોનો, અન્ય રાષ્ટ્રોનો દ્રષ્ટિકોણ બદલાઇ જશે એ ચોક્કસ. વિશ્વની ગોઠવણ પર આ ખેલની અસર થશે, મોટાં પરિવર્તનો આવશે અને વૈશ્વિક સ્થળે રાજકીય સંઘર્ષનાં સમીકરણો બદલાશે. સારા સમાચાર એ છે કે આપણે આ ઐતિહાસિક બદલાવનાં સાક્ષી બની રહ્યા છીએ.

આમ તો ફાઇઝરે વેક્સિન શોધાયાની જાહેરાત કરી પછી લોકોમાં ઉત્સાહ બમણો થઇ ગયો અને માસ્ક કાઢીને થોડું છીંકી લેવાશે એની રાહત પણ અનુભવી. આ બાજુ અમેરિકાના મોડેર્નાએ પણ એવી જાહેરાત કરી છે કે તેઓ પણ કોરોના વેક્સિનની શોધની નજીક પહોંચી ગયા છે. હા, ફાઇઝરે બનાવેલા વેક્સિનને 70 સેલ્સિયસના સ્ટોરેજ પર રાખવું કંઇ આસાન નહીં હોય, અને ભારત માટે તો આ સવલત સંભાળવી મુશ્કેલ હશે જ પણ વેક્સિન શોધાઇ ગયાના સમાચાર તો હરખાવા જેવા છે જ, એની ના નહીં. આપણને જ્યારે ઇંજેક્શન મળે એ ખરું ,પણ બસ, એ લૅબમાં તૈયાર છે એ વાત નિરાંતની છે, હા, હજી ભારતમાં વેક્સિન નથી, બની શકે કે મોંઘું દાટ હોય પણ મુદ્દો એ છે કે વેક્સિન આખરે તૈયાર થઇ ગઇ છે.

રાષ્ટ્રીય કે આંતરરાષ્ટ્રીય સ્તરે ઘટેલી હકારાત્મક ઘટનાઓની વાત આગળ કરીએ એ પહેલાં આપણે ફરી એકવાર ગુજરાતી દ્વારા, ગુજરાતી અંગે અને મનોરંજનના રસિયાઓ માટે બનેલી સિરિયલ સ્કેમ 1992એ ભલભલાની ઊંઘ ઉડાડી દીધી છે. ઊંઘ એટલા માટે ઊડી ગઇ કારણ કે મોટાભાગના લોકોએ ઉજાગરો કરીને એ વેબ સિરીઝ પૂરી કરી છે. હંસલ મહેતાએ મોટા ભાગના ગુજરાતી એક્ટર્સને લઇને બનાવેલી આ વેબ સિરીઝ માટે સુરતે તો બમણું હરખાવાનું છે કારણ કે પ્રતિક ગાંધી અને હેમંત ખેર જેમણે હર્ષદ મહેતા અને અશ્વિન મહેતાના પાત્રો ભજવ્યા છે તે બંન્નેનો સુરત સાથેનો નાતો મજબૂત છે.

ફરી એકવાર વિશ્વના સંજોગોની વાત કરીએ તો આફ્રિકાને તાજેતરમાં જ વર્લ્ડ હેલ્થ ઓર્ગેનાઇઝેશને પોલિયો મુક્ત દેશ જાહેર કર્યો છે. 2016 પછી આફ્રિકામાં પોલિયોના એક પણ કેસ નથી નોંધાયો અને વાઇરસ ભલે હજી ધડિકા લે પણ આ સમાચાર પણ હકારાત્મક તો ખરા જ.

નોસ્ટાલ્જિયા કે સાદી ભાષામાં કહીએ જે પુરાણું હતું એ આપણને બધાને બહેતર લાગે જ છે. કોરોના વાઇરસને કારણે જે ડ્રાઇવ-ઇન થિએટર્સની પ્રથા વિદેશમાં સાવ બંધ થઇ ગઇ હતી તે ફરી પૉપ્યુલર થઇ રહી છે, ખાસ કરીને આયર્લેન્ડમાં. આપણે ગુજરાતમાં અમદાવાદનું ડ્રાઇવ-ઇન એક માત્ર અનુભવ રહ્યો છે. મનોરંજન ક્ષેત્રની વાત કરીએ તો નાટકોના પ્રયોગોને પણ ઓછા ઓડિયન્સ સાથે શરૂ કરવાની તજવીજ શરૂ થઇ ચૂકી છે. 

આપણે બધા ભલે બહુ બહાર જતા નથી અને જઇએ છીએ તો પચ્ચાસ જાતની તકેદારી રાખીને જઇએ છીએ, પ્રાઇવેટ કાર ચલાવવાનું પસંદ કરીએ છીએ અને આ ડ્રાઇવિંગના શોખીનોને ક્યારેક પર્યાવરણની ચિંતા પણ થઇ આવે છે અને તેમના માટે એક બહુ જ સારા સમાચાર એ છે કે 2030 સુધીમાં લક્ઝરી કાર બ્રાન્ડ બેન્ટલી દ્વારા ફુલ્લી ઇલેક્ટ્રિક કાર રેન્જ લૉન્ચ કરાશે.  આ કાર્સમાં પ્લગ ઇન હાઇબ્રિડ્ઝ અને ઇલેક્ટ્રીક કાર્સ તો 2026 સુધીમાં હશે પણ 2030 સુધીમાં બેન્ટલી 100 વર્ષ જૂની લક્ઝરી કારમાંથી એક નવી સસ્ટેનેબલ, એથિકલ રોલ મોડલ પ્રકારની કાર્સ બનાવીને લક્ઝરી કાર માર્કેટનો દ્રષ્ટિકોણ બદલશે.

આ તરફ વાઇરસ ઘણું બધું બદલી રહ્યો છે તો માણસો પણ વિચારવાની શૈલી બદલી રહ્યા છે કારણ કે યમન દેશમાં જ્યાં સ્ત્રીઓને માટે મનોરંજન કે રિક્રિએશનનું કોઇ સ્થળ હતું જ નહીં ત્યાં પણ ઉમ ફેરસે તેનો પોતાના કાફે લૉન્ચ કર્યો જેના દ્વારા તે મહિલાઓ દ્વારા ચલાવાતા બિઝનેસિઝ પ્રત્યે લોકોનો અભિગમ બદલવા પ્રયાસ કરી રહી છે.

કોરોના કાળમાં લોકો ફોન પર જેટલું જીવ્યા છે એટલું કશે જ નથી જીવ્યા અને માટે જ ઇન્ડોનેશિયામાં ઓનલાઇન શિક્ષણ મેળવવામાં જેમને તકલીફ હતી તેમને માટે એક જૂના ફોન એકઠા કરવાની પહેલ ચાલુ કરાઇ છે. આ માટે જકાર્તાના ડઝનેક પત્રકારોએ ભેગા થઇને  પહેલાં તો લોકોને ખાધા – ખોરાકી પહોંચાડી પણ પછી આ કામ દરમિયાન તેમને સમજાયું કે લોકો ઇચ્છતા હતા કે તેમનાં બાળકો ભણી શકે પણ ઓનલાઇન ક્લાસિઝ માટે કોઇ ફોનની સવલત નહોતી અને ત્યારે આ માટે જૂના ફોન ભેગા કરાયા અને લોકોને મદદ પહોંચાડાઇ, જેથી વંચિતાનો સંતાનોનું ભણતર ન છૂટી જાય.

આવી ઘણી ઘટનાઓ ભારતમાં પણ બની. ક્યાંક ખેતીમાં આર્ટિફિશ્યલ ઇન્ટેલિજન્સની મદદ મળી તો ક્યાંક પુણેનાં યુગલે મલખંબને યુ.એસ.એ.માં પૉપ્યુલર બનાવ્યું જેની નોંધ આપણા દેશના વડાએ પણ લીધી. હા વાઇરસ છે અને હજી એ પોતાના પરચા બતાડ્યા કરે છે પણ નંબર્સ ઘટ્યા છે, હૉસ્પિટલમાં બધા જ આઇ.સી.યુ.ઝ ભરચક નથી, કોવિડમાંથી સાજા થયેલાઓની સંખ્યા પણ વધી છે. નવું વર્ષ છે ત્યારે સારા સમાચાર વાંચીએ અને આશા જન્માવીને હજી આગળને જેટલો સમય સાવચેતીમાં કાઢવો પડે તે માટે મનને તૈયાર કરી શકીએ એવી ઇચ્છા રાખીએ. તમને સૌને નવા વર્ષની શુભકામના.

બાય ધી વેઃ

સારી બાબત એ પણ છે કે નિરો ફિડલ વગાડે છે તો ફિડલ કેટલું બેસુરું છે એ કહેનારાઓના અવાજ માસ્ક ભેદીને લોકો સુધી પહોંચી રહ્યા છે. યોગ્ય અયોગ્ય વચ્ચેનો ભેદ ભૂલાઇ નથી ગયો. સારી બાબત  એ છે કે ઓટીટી પ્લેટફોર્મ્સ પર આઇ. એન્ડ બી. મિનિસ્ટ્રી નજર રાખશે એ સમાચારથી ભલભલાના નાકનાં ટિચકાં ચઢ્યા એટલે આશા રાખી શકાય કે લોકો હવે ક્રિએટિવ ફ્રિડમની વ્યાખ્યા વધારે સારી રીતે સમજશે. ગુડ ન્યૂઝ અને પૉઝિટીવ ન્યુઝ જાણવા જરૂરી છે પણ એમાં પાછું બધું સારું છે એમ સાંભળી કે વાંચીને એટલા રિલેક્સ ન થવું કે સામે ઊભેલી બિલાડી સામે આંખ બંધ કરીને ઊભેલા કબૂતરાં જેવો ઘાટ થાય. પરિસ્થિતિઓ બદલી શકે એ સાચા ગુડ ન્યૂઝ એમ મારું માનવું છે પણ હાલના સંજોગોમાં ફૂલ નહીં તો ફૂલની પાંખડીનો વિચાર મનમાં રાખવો અને તહેવારો સલામતી, સેનિટાઇઝર, સોશ્યલ ડિસ્ટન્સિંગ વગેરે યાદ રાખીને પસાર કરવા.

પ્રગટ : ‘બહુશ્રૃત’ નામક લેખિકાની સાપ્તાહિક કટાર, ’રવિવારીય પૂર્તિ’, “ગુજરાતમિત્ર”, 15 નવેમ્બર 2020