સુમન શાહ
હરારી પોતાની વાતમાં કોઈક વાર હળવાશથી બોલતા હોય છે. જેમ કે, એમણે કહ્યું કે માયથોલૉજિ અને બ્યુરોક્રસીનાં ‘લગ્ન’ થયાં એમાંથી સભ્યતાઓ ‘જનમી’ છે. એમને કહેવું તો એ હતું કે કમ્પ્યુટર-બેઝ્ડ નેટવર્ક નવા પ્રકારની બ્યુરોક્રસી છે અને માનવ-આધારિત કોઈપણ બ્યુરોક્રસીથી વધારે શક્તિશાળી છે. શક્ય છે કે એથી અતિ સંકુલ ઇન્ટર-કમ્પ્યુટર માયથોલૉજિ સરજાય, અને માનવ-સરજિત દેવો કરતાં અનેકશ: પરગ્રહવાસી – alien – ભાસે.
ગઇ કાલે રાતે, આટલાથી આગળ લખતાં હું અટકી ગયેલો.
આજે સવારે ચા-પાણી દરમ્યાન ટી.વી. પર સમાચાર જોયા કે — ધ યુ.ઍસ. સુપ્રિમ કોર્ટ દ્વારા જારી કરાયેલા કાયદા અનુસાર TikTok પ્લૅટફૉર્મને જો ByteDance, 19 જાન્યુઆરી 2025 સુધીમાં વેચશે નહીં, તો TikTok-ને ban કરવામાં આવશે.
સુવિદિત છે કે TikTok ચીની કમ્પની ByteDance-નું સન્તાન છે. એ એક short-form video-sharing app છે. કહેવાય છે કે ૩ સૅકન્ડથી માંડીને ૬૦ મિનિટ સુધીના વીડિયોઝ શૅઅર થતા હોય છે. ૨૦૧૬-માં સ્થપાયેલી આ app ૧૫૪ દેશોમાં અને ૩૯ ભાષાઓમાં ઉપલબ્ધ છે. દર મહિને 1.04 billion વપરાશકારો સક્રિય હોય છે. અમેરિકામાં એ ખૂબ લોકપ્રિય છે, દર મહિને 170 million અમેરિકન વપરાશકારો સક્રિય હોય છે.
મને આ ઘટનાવલીમાં ઉપર્યુક્ત હરારી-કથિત કમ્પ્યુટર-બેઝ્ડ નેટવર્ક અને કમ્પ્યુટર-બેઝ્ડ માયથોલૉજિ દેખાવા લાગી. નાનપણમાં અમે દોસ્તો જાદુ અને જાદુથી કેવા લોભાઇ જતા એ યાદ આવી ગયું.
ચા-પાણી દરમ્યાન મારી સાથે દીકરો પૂર્વરાગ હતો. અમારી વચ્ચે આ સંદર્ભે કંઈક આ પ્રમાણે વાતો થઈ :
અમેરિકામાં TikTok-થી national security કૉયડો સરજાયો છે કેમ કે આટલા બધા અમેરિકન વપરાશકારોનો અંગત ડેટા ચીની સરકાર પાસે આવી જાય અને તે પર તે પોતાનો લાભકારક કન્ટ્રોલ જમાવે! એટલે, સંવેદનશીલ માહિતીના દુરુપયોગનો ડર ઊભો થયો છે.
એથી, શક્ય છે કે બન્ને પક્ષનાં હિત – stakes – જોખમાય. કોઈ અમેરિકન કમ્પનીને TikTok વેચવામાં આવે તો ByteDance સંખ્યાબંધ વપરાશકારો ગુમાવે અને એનો ગ્લોબલ પ્રભાવ ઑસરી જાય, રૅવન્યુ પણ ઘણું ઘટી જાય. બીજી તરફ, અમેરિકન સરકાર ડેટા પ્રાયવસી સાચવી શકે નહીં તો એની પ્રજાકીય છબિ ખરડાય.
રાષ્ટ્રીય સલામતીની તરફેણમાં ૨૦૨૦-માં તત્કાલીન પ્રમુખ ટ્રમ્પે ban માટે ઍક્ઝિક્યુટિવ ઑર્ડર કરેલો. પણ ઑર્ડરને કૉર્ટેમાં પડકારવામાં આવેલો અને વાતને બ્લૉક કરવામાં આવેલી. સત્તામાં પુન:પ્રવેશ પછી હવે ૨૦૨૫-માં ટ્રમ્પ શું કરે છે એ જોવાશે. આટલા બધા વપરાશકારોને નારાજ કરવાનું પોસાશે? – એ સવાલ રાજકારણના ખાં ટ્રમ્પ માટે કસોટીકર નીવડશે.
આ પ્રકરણમાં વેપારપરક અર્થકારણ અને વપરાશકારોની સલામતીનો પ્રશ્ન સામસામે આવી ગયાં છે. એમ પણ કહેવાય કે ટૅક્નોલૉજિ અને રાજકારણ પણ એકમેકની સામે, ક્રૉસરોડ પર, આવી ગયાં છે.
પરિણામે, પ્રત્યક્ષ-પરોક્ષ બ્યુરોક્રસીની એક web સરજાઈ, જેણે એક deadlock સરજ્યો; એ રૂપમાં કે ByteDance શું કરશે? યુ.ઍસ.-સરકાર શું કરશે? ‘શું કરશે’ એટલા માટે કહું છું કે એઓને ખુદને પણ ખબર નથી કે શું કરવું જોઈશે.
app -ના ગરાડી વપરાશકારો તો પહેલેથી ‘નિર્દોષ’ હતા, TikTok અમેરિકન કમ્પનીને વેચાય તો એથી એમને કશો ફર્ક નથી પડવાનો, ban મુકાય તો એમની માનસિકતા એમને એવું આશ્વાસન આપે છે કે કોઈક બીજા ‘પીઠે’ તો જવાશે જ ને!
ખાસ તો, સામાન્ય જન બાજુ પર રહી ગયો છે, એને તો કશી જ ખબર નથી કે શું ચાલી રહ્યું છે. મને એના એ cutoff -થી એ ચિન્તા જાગી છે કે એ દૂર ને દૂર તો નહીં ફૅંકાઇ જાય ને …
(ક્રમશ:)
= = =
(17Jan25USA
સૌજન્ય : સુમનભાઈ શાહની ફેઇસબૂક દીવાલેથી સાદર
