મજાની વાત એ છે કે ટ્રમ્પને પોતાને એવું ક્યારે ય નહીં લાગે કે પોતે ખોટું કરે છે અથવા સરમુખત્યારશાહી ચલાવે છે – તેને તો એમ જ લાગશે કે પોતાના રાજકારણ સાથે મેળ ન ખાય અથવા પોતાને શાસનમાં નડે એવા અવરોધોને કાઢી નાખવામાં કંઇ ખોટું નથી
ચિરંતના ભટ્ટ
વિદેશી ધરતી પર પણ ચૂંટણીના પડઘમ ગાજી રહ્યા છે. દાંત ખોતરતાં, ખોતરતાં અયોધ્યા રામમંદિરની પ્રાણ પ્રતિષ્ઠા અને વચગાળાના બજેટની ઉજવણી અને વાતો પછી વૈશ્વિક મહાસત્તા યુ.એસ.એ.માં સત્તા પરિવર્તનમાં શું થશે અને શું થવું જોઈએની ચર્ચા માટેની જગ્યા થઇ છે. વડા પ્રધાન નરેન્દ્ર મોદીના મિત્ર તરીકે લેબલ પામી ચૂકેલા ડોનાલ્ડ ટ્રમ્પના વિરોધીઓ તાણમાં છે અને તેના ટેકેદારો ગેલમાં છે કારણ કે વ્હાઇટ હાઉસની ઓવલ ઑફિસમાં ફરી ગોઠવાઇ જવા માટે ટ્રમ્પે એડી ચોટીનું જોર લગાડ્યું છે. રિપબ્લિકન નોમિનેશન માટે દેશભરમાં પ્રાઇમરીઝમાં 1,215 ડેલિગેટ્સની જરૂર છે અને ટ્રમ્પે હજી બે સ્ટેટ્સમાંથી માત્ર 32 ડેલિગેટ્સને ગજવે કર્યા છે છતાં પણ તેના પ્રતિસ્પર્ધી નિકી હેલીને લઇને લોકોમાં નિરાશા વર્તાવા લાગી છે. જો ટ્રમ્પ બીજી વાર આવે તો શુંની વાતો થવા માંડી છે.
ટ્રમ્પ જો સત્તા પર વશે તો અમેરિકાના નાગરિકી અને લોકશાહી સંસ્થાનોનો દાટ વળી જશે જેમાં ન્યાયતંત્ર, લશ્કર અને રાષ્ટ્રીય રાજકીય માહોલને પણ ગણી લેવાના એવી ચિંતા અમેરિકાના બુદ્ધિજીવીઓ જાહેર કરી ચૂક્યા છે. ટ્રમ્પ પહેલીવાર સત્તા પર આવ્યા તે પહેલાં સરમુખત્યાર, ફાસીવાદી જેવા શબ્દો વપરાયા હતા અને ટ્રમ્પનું બીજીવારનું સત્તા પર આવવું ડેમોક્રેટિક વિચારધારા ધરાવનારા નાગરિકોમાં લાચારીનો ભાવ પેદા કરશે એ ચોક્કસ. અમેરિકાના સામાન્ય મતદાતાઓ માટે આવનારી ચૂંટણી રિપબ્લિકન અને ઉદારમતવાદી ડેમોક્રેટ્સ વચ્ચેનો હજી એક રાજીકીય જંગ હોઇ શકે પણ ટ્રમ્પના વહીવટને પારખનારા, તેનું વિશ્લેષણ કરનારાઓ એમ જરૂરપણે માને છે કે ટ્રમ્પને જો બીજી ટર્મ મળશે તો અમેરિકન લોકશાહી પડી ભાંગશે.
ટ્રમ્પનું રાજકારણ બેફામ અને વિવાદી છે. અલબત્ત હજી તો ઘણો સમય છે કારણ કે ચૂંટણી છેક નવેમ્બરમાં છે. રિપબ્લિકન પાર્ટીમાં પણ તેના વિરોધીઓ તો છે જ અને તેઓ મનોમન એમ જ ચાહતા હશે કે કાનૂની ગુંચવણો પેદા થાય અને આખો મામલો બિચકે. પોતાના પ્રતિસ્પર્ધી નિક્કી હેલીને ‘બર્ડ બ્રેન’ કહી ચૂક્યા છે અને આવા વધુ બફાટ કરીને ટ્રમ્પ પોતાના લખ્ખણ તો દર્શાવી જ ચૂક્યા છે. છતાં પણ ટ્રમ્પના પ્રભાવથી ડરનારા નરમ રિપબ્લિકન રાજકારણીઓએ પોતે ટ્રમ્પ તરફી છે એ દર્શાવી દીધું છે. કોઈની પણ સાડાબારી રાખ્યા વિના, શાલિનતાને નેવે મૂકીને ટ્રમ્પે પોતે વેરનું રાજકારણ કરવાની દિશામાં આગળ વધે છે એવો ઢંઢેરો પણ પીટી નાખ્યો છે. ટ્રમ્પ પર મુકાયેલા આક્ષેપોથી આપણે અજાણ નથી અને ટ્રમ્પ જે રીતે અત્યારે વર્તાય છે એમાં લાગે છે કે તેમને ઓવલ ઑફિસમાં પહોંચીને સૌથી પહેલાં તો પોતાની પર આક્ષેપ મુકનારા તમામને દેખાડી દેવું છે, વળી સત્તા પર આવ્યા પછી પોતાના પગ તળે રેલો ન આવે એટલા માટે કાયદાની ઐસીતૈસી કરતા ટ્રમ્પને જરા ય વાર નહીં લાગે. વળી ટ્રમ્પની વિદેશી નીતિને આધાર આખા વિશ્વએ પોતાના સમીકરણો બદલવા પડશે. ટ્રમ્પે તો તાજેતરમાં એમ વચન આપેલું કે પોતે સત્તા પર આવશે તો ચાર વર્ષની યોજના લાગુ કરશે જેમાં ચીનના ઉત્પાદનોની આયાત ધીરે ધીરે સદંતર બંધ કરી દેવાશે. ચીન સાથેનું આ વ્યાપારી યુદ્ધ યુ.એસ.એ.ના અર્થતંત્રને ભારે નુકસાન પહોંચાડી શકે છે, પણ ટ્રમ્પ વેરનાં વળામણાં કરવાના મૂડમાં હશે તો એ જે રાષ્ટ્રના પ્રમુખ હશે તેના અર્થતંત્રની ચિંતા કરશે ખરા? ટ્રમ્પ જો મનફાવે એ રીતે સરકાર ચલાવશે તો મહાસત્તાનું લેબલ યુ.એસ.એ. પાસેથી છીનવાઈ જવાના દિવસો ધાર્યા કરતાં જલદી આવી પહોંચશે.
અર્થતંત્રની સાથે રાજકીય ગણતરીઓની ચોપાટને ધૂળ અને ઢેફાં કરી દેતાં ટ્રમ્પને જરા ય વાર નહીં લાગે. ટ્રમ્પને નોર્થ એટલાન્ટિક ટ્રીટી ઓર્ગેનાઇઝેશન – NATO – સામે ય વાંધો છે. જો બાઇડેનની સરકારે રશિયાએ યુક્રેઇન પર કરેલા હુમલામાં નાટો દ્વારા યુક્રેઇનને મદદ પહોંચાડી હતી પણ ટ્રમ્પને તો પુતિન પ્રિય છે એટલે એ સત્તા પર આવે અને રિપબ્લિક લેજિસ્લેટર્સને NATOના સાથીઓ સાથેની કડી તોડવા નાખવા કહી દે એવું ય થઈ શકે અને એ બહુ કટોકટી ભર્યો મુદ્દો બની શકે છે. પુતિને જ્યારે યુક્રેઇન પર હુમલો કરેલો ત્યારે ટ્રમ્પે આ ચાલને ‘જિનિયસ’ ગણાવેલી અને ટ્રમ્પે તો જાહેરમાં એવા દાવા પણ કર્યા હતા કે જો પોતે યુ.એસ.એના પ્રમુખ હોત તો પુતિન અને ઝેલેન્સ્કીને સામસામે બેસાડીને યુદ્ધનો અંત આણી દીધો હોત. જો ટ્રમ્પ સત્તા પર આવશે તો એ યુક્રેઇનને ધૂંટણીયે પાડી શકે છે એવી શક્યતા નકારી શકાય તેમ નથી. આવું થશે તો 75 વર્ષી યુ.એસ.એ.ને વૈશ્વિક સત્તાના માળખામાં અગત્યનો સ્તંભ સાબિત કરનાર NATOના પાયા હચમચી જશે. ટ્રમ્પની ઉત્તર કોરિયાના કિમ જોંગ-ઉન સાથેની દોસ્તી ડિસઆર્મામેન્ટને મામલે કામ ન લાગી અને તેને પગલે દક્ષિણ કોરિયા સાથેના સબંધો બગડ્યા. જાપાન સાથેના વ્યાપારી કરાર અંગે પણ ટ્રમ્પે નકારાત્મક ટિપ્પણી કરી હતી. વળી ટ્રાન્સ પેસિફિક પાર્ટનરશીપનો પણ ટ્રમ્પના રાજમાં છેદ ઊડી ગયો. ટ્રમ્પે તાઇવાનનો ઉપોયગ કરીને ચીન સાથે બગાડ્યું તો ફિલિપાઇન્સ પણ બેઇજિંગ તરફ વળ્યું. ચીન સાથે વ્યાપારી યુદ્ધમાં શિંગડા ભરેવીને ટ્રમ્પે બેઇજિંગનો ફાયદો કરાવ્યો. મિડલ ઇસ્ટ નીતિમાં ઇઝરાયલ પર ધ્યાન આપ્યું તેના જોખમ પણ મોટા છે તો ન્યુ યર પરના સંદેશાએ પાકિસ્તાનને બેઇજિંગ તરફ ધકેલ્યો. ભારતે સાવચેતીથી બન્ને બાજુએ સંતુલન કરવાની કોશીશ કરી. ટ્રમ્પે સંબંધો બગાડવા સિવાય ભાગ્યે જ કંઇ કર્યું છે એમ કહેવામાં કોઈ અતિશયોક્તિ નથી.
જો ટ્રમ્પને બીજીવાર યુ.એસ.એ.ના પ્રમુખ બનવાનો મોકો મળશે તો એ પોતાનું ધાર્યું કરવા માટે બંધારણ, કાયદા, સામાજિક સ્થિરતા, વૈશ્વિક રાજકારણ, અર્થતંત્ર બધું જ વખારે નાખશે. ટ્રમ્પ શું કરી શકે છેની ચર્ચા કરનારાઓ પણ એક ન વર્ણવી શકાય એવા ભયને કારણે પોતાના વિચારો કદાચ પૂરેપૂરી રીતે જાહેર નથી કરી રહ્યા. મજાની વાત એ છે કે ટ્રમ્પને પોતાને એવું ક્યારે ય નહીં લાગે કે પોતે ખોટું કરે છે અથવા સરમુખત્યારશાહી ચલાવે છે – તેને તો એમ જ લાગશે કે પોતાના રાજકારણ સાથે મેળ ન ખાય અથવા પોતાને શાસનમાં નડે એવા અવરોધોને કાઢી નાખવામાં કંઇ ખોટું નથી. ટ્રમ્પના રાજમાં ભ્રષ્ટાચાર તો સાહજિક ગણાશે એમ માનનારા વિચારકો પણ છે કારણ કે ટ્રમ્પનું રાજ એટલે દોસ્તોને લાભ અને દુ:શ્મનોને હેરાનગતિ અને એમાં રિપબ્લિકન સ્ટેટ્સને હંમેશાં દરેક બાબતે અગ્રિમતા અપાશે અને તેને ટેકો ન આપનારા સ્ટેટ્સમાં અરાજકતા ફેલાવાશે. આવી પરિસ્થિતિ સિવિલ વૉર તરફ લઇ જનારી સાબિત થઇ જ શકે છે.
ટૂંકમાં ટ્રમ્પની બીજી ઇનિંગ અમેરિકા માટે સર્વાંગી વિકાસ નહીં પણ વિનાશ નોતરનારી સાબિત થવાના બધાં જ લક્ષણ ધરાવે છે. આવામાં ભારતે સાવચેતીપૂર્વકનો વહેવાર રાખવો પડશે, નહીંતર ‘સંગ તેવો રંગ’ વાળો ઘાટ થશે અને લાંબા ગાળે આપણે પણ હેરાન થવાનો વારો આવશે. જો કે કેન્દ્ર સરકાર જે સત્તા પર છે અને આવશે તે સારી પેઠે જાણે છે કે એક સમય પછી રાજકારણમાં પોતાની લીટી લાંબી કરવાનું મહત્ત્વ એટલું જ હોય છે જેટલું કદાચ એક તબક્કે બીજાનો છેદ ઉડાડવાનું હોય છે.
બાય ધી વેઃ
ટ્રમ્પ આવીને બેફામ વર્તશે એમ તો લાગે જ છે. ભારતનો વહેવાર વ્યૂહાત્મક રહ્યો છે એટલે ટ્રમ્પ બીજીવાર આવે તો આપણે ડરવાની જરૂર નથી. પરંતુ એક નુકસાન એ ગણવું રહ્યું કે ટ્રમ્પ જો સત્તા પર આવશે અને ભારતમાં માનવાધિકાર અને લઘુમતિને નામે પ્રશ્નો ખડા થશે તો દિલ્હી સરકારને પોતાની છાપની ચિંતા નહીં કરવી પડે કારણ કે ટ્રમ્પની માનસિકતામાં આ ઘટનાઓ સમસ્યાઓ નહીં ગણાય. ટ્રમ્પ ફરી સત્તા પર આવશે તો યુ.એસ.એ.ની વૈશ્વિક મહાસત્તા તરીકેની ઓળખ ધીમે ધીમે ઝાંખી પડવા માંડશે તેવી ત્યાંના વિચારકોની દૃઢ માન્યતા છે અને ચીન આ બધામાં વધુ બળૂકો બનશે. બહુ ધ્રુવીય વિશ્વ ટ્રમ્પના મનસ્વી અભિગમને કેટલી હદે ચલાવી લેશે એ પણ એક મોટો પ્રશ્ન છે પણ માળું, બધાં ય ખેપાનીઓ ભેગા થઇ જાય તો સમજદારોએ ધીરજ અને મક્કમતાના શસ્ત્રથી જ લડત આપવી પડશે.
પ્રગટ : ‘બહુશ્રૃત’ નામક લેખિકાની સાપ્તાહિક કટાર, ’રવિવારીય પૂર્તિ’, “ગુજરાતમિત્ર”, 04 ફેબ્રુઆરી 2024
