પ્રીતમ લખલાણી
નવરાત્રિની એકાદ રઢિયાળી રાતે રોચેસ્ટરમાં રાસ ગરબા રમતા રંગ રસિયા વચ્ચે લાંબા છૂટા સોનેરી વાળવાળી, રેશમી ચણિયા ચોળીમાં ભલભલી ગુજરાતણ અલબેલીને શરમાવે તે રીતે સોળે શણગાર સજીઘજીને લહેકા સાથે એક રૂપકડી અમેરિકન કન્યા રમતી હતી. હર કોઈની આંખ તેના પર મંડાણી હતી. રાસ પતી જતાં, ઉજાસની નજર તેના પર પડી. બન્નેની નજર મળતાં તેણે એક મઘુર સ્મિત સાથે ઉજાસને નમસ્તે કહ્યું, અને પછી બે હાથ જોડી બહુ જ નમ્રતા સાથે પૂછયું, ‘તમારું નામ ઉજાસ છે?. કેમ ખરુંને? જો તમને યાદ હોય તો આપણે ડૉ. રાજેન્દ્ર શેઠના ઘરે બે એક વર્ષ પહેલાં મળ્યાં હતા!’ ઉજાસને ક્ષણવારમાં બઘુ યાદ આવી ગયું. એક ઝરમર વરસતી સાંજે ડૉ. શેઠના ઘરે સોફા પર ભારતીય પહેરવેશમાં એક નમણી નાજુક અમેરિકન કન્યા સાથે ઉજાસનો પરિચય કરાવતાં રાજેન્દ્રભાઈએ ઉજાસને કહ્યું હતું કે, ‘આ છે કુમારી રૉકસેના, જિંદગીનાં થોડાં મહામૂલ્યો વરસો તેણે કાશી બનારસમાં ગંગા કાંઠે ગુજાર્યાં છે. બનારસના વસવાટ દરમ્યાન તેમણે હિન્દીનો અભ્યાસ કર્યો છે. આપણા માટે ખુશીની વાત તો એ છે કે તે રોજિંદા કામ પૂરતું હિન્દી બોલી પણ શકે છે.’ અને પછી તેઓ બીજી વાતોને વંટોળે ચઢ્યાં, વાત દરમ્યાન રૉકસેનાએ ઉજાસને એક સવાલ પૂછ્યો, ‘તમે તો ભારતમાં જન્મયા છો; તો પછી તો તમે કાશી બનારસ ગયા હશો?’
‘બનારસ!’
‘પેલો મણિકર્ણિકાનો ઘાટ!’
‘મારું સદ્ભાગ્ય કે હું બનારસ ગયો નથી, ઈશ્વર કરે કે જિંદગીમાં કયારે ય એવો સમય ન આવે કે મારે ત્યાં જવું પડે! શું છે તે શહેરમાં જોવા જેવું? અંઘશ્રદ્ધા, ગંદકીથી ખદબદતા શહેર વિશે આપણે શું જાણી શકવાના!’ કોઈ એક કાળે ત્યાં પવિત્ર ગંગા વહેતી હશે, હવે તો ગંગાની પવિત્રતા ઇતિહાસની એક દંતકથા બની ગઈ છે.’
ઉજાસને મનમાં એમ કે રૉક્સેના અમેરિકામાં જન્મી છે. જિંદગીના બે ચાર વર્ષો કાશી બનારસનાં બાદ કરતાં તેણે બાકીની જિંદગી અમેરિકામાં જ વિતાવી હશે. તેનો અભિપ્રાય પણ તેના જેવો જ હશે! પણ તેનું આ અનુમાન તદ્દન ખોટું પડ્યું. કાશી બનારસ તેમ જ પવિત્ર ગંગા વિશે ઉજાસનો અભિપ્રાય સાંભળી, તેના ચહેરા પર દુઃખની રેખાઓ અંકાઈ ગઈ, તે બહુ જ ઘીર ગંભીર અવાજે બોલી, ‘ગંગામૈયા તો ગઈ કાલે જેટલી પવિત્ર અને નિર્મલ હતી એટલી જ આજે પણ છે. કોઈ પણ પ્રત્યે ગંગાના પ્રેમમાં કયાં ય રતિભારનોયે ફરક પડ્યો નથી. આ કળિયુગે લોકોની આંખમાં તેમ જ વિચારોમાં ગંદકી ભરી દીઘી છે! તેમાં બિચારી ગંગામૈયા શું કરે? બસ, એ તો માતાનું ઋણ અદા કરતી બઘું ચૂપચાપ સહન કરી લે છે. તે ક્યારે ય કદી પાછું વાળીને જોતી નથી! સંતાનો તરફથી જે કંઈ પણ મળે, સુખ હોય કે પછી દુઃખ, બસ એ તો ખળખળ હસતી પોતાના પ્રેમાળ ખોળામાં સ્વીકારી લે છે. તેનાં સંતાનોની ફરિયાદ જગતની કઈ અદાલતમાં કોને જઈને કરે?’
આવો સુંદર જવાબ ઉજાસને કોઈ અમેરિકન પાસેથી સાંભળવા મળશે એવી કલ્યના કે આશા ઉજાશે ક્યારે ય રાખી ન હતી. તે તેના વિચાર પર પસ્તાઈ રહ્યો હતો. હવે રૉકસેના તેને વઘારે શું પૂછે? તે ઉજાસની મનોદશા બરાબર સમજી ગઈ હતી. ઉજાસને બે ચાર ક્ષણ શાંત જોઈને તે બોલી, ‘કદાચ તમને ભારત કરતાં અમેરિકા વઘારે સુંદર લાગતું હશે, અને એથી જ તમને વિશેષ ગમતું હશે! હું માનું છું કે આ તમારો એક અંગત વિચાર હશે. ભૌતિક દૃષ્ટિએ કદાચ તમે સાચા પણ હશો! પરતું તમે ક્યારેક એકાંતના ખૂણે બે-ચાર ક્ષણ વિચારી જોશો તો તમને અચૂક ખ્યાલ આવશે કે અમેરિકામાં આઘ્યાત્મિક સુખ કેટલું?’
“તમે નહી માનો! મારા મનને અહીંયા કરતાં ભારતમાં અને તેમાંય ખાસ કરીને બનારસમાં અત્યંત શાંતિ આનંદ મળે છે. ભલે ત્યાંના લોકો ગરીબ જરુર છે! પણ તેમના ચહેરા બાળક સમા નિદોર્ષ અને હ્રદય દર્પણ જેવાં સ્વચ્છ છે! લોકોના કામમાં સુખ સંપ આનંદની એક અજોડ ભાવના છે! મુઠ્ઠી જેટલા સુખમાં લોકો હસતાં,ગાતાં આનંદથી જિંદગી જીવી જાય છે”
‘જો તમને વાંઘો ન હોય તો તમે મારા આ એક સવાલનો જવાબ આપો?’
‘તમને ક્યારે ય આ ડૉલરિયા અમેરિકામાં ક્યાં ય આવું સુંદર સ્વપ્ન જોવાં મળ્યું છે? ભારતમાં માણસ એક રોટલીના ચાર સરખા ટુકડા પોતાના પરિવાર, પડોશી, મિત્રને ખવડાવી ચોથો ટુકડો પશુ પંખીને નાખી સુખનો ઓડકાર ખાય છે!’
‘હું તો ઈશ્વરને રોજ એક જ પ્રાર્થના કરું છું કે મને હવે પછીનો પ્રત્યેક જન્મ ગંગા મૈયાની ગોદમાં મળે! મારા મનમાં ફકત એક જ ઈચ્છા છે કે આ ભવે તેના પ્રેમ પ્રવાહમાં હસતાં, ગાતાં મારા આ શરીરમાંથી પ્રાણ છૂટે ત્યારે મારું આ ખોળિયું તેના નિર્મળ પ્રવાહને સોંપી ફરી તેની ગોદમાં તેનું એક સંતાન થઇને હું જન્મું!’
e.mail : preetam.lakhlani@gmail.com
